Cancer (konstelazioa)

Cancer
	Irudi gehiago
Datuak
Laburdura	Cnc
Genitiboa	Cancri
Sinbologia	Karramarroa
Eremua	506 gradu karratu (31. maila)
Izar kantitatea; (magnitudea < 3)	76
Izarrik distiratsuena	β Cnc (Altarf) (itxurazko magnitudea 3.53)
Meteoro euria	Delta Cancrids
Konstelazio mugakideak	Lynx (konstelazioa), Gemini, Canis Minor, Hydra, Leo (konstelazioa) eta Leo Minor
Behaketa
Igoera zuzena	9 h
Deklinazioa	+20°
	Ikuspen onena 21:00etan (9 PM): Martxoa
	+90° eta −60° latitude bitartean ikusgai.

Artikulu hau konstelazioari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Cancer».

Astronomian, Cancer edo Karramarroa^[1]^{[oh 1]} (latinez: Cancer, ikurra, Unicode ♋), zodiakoaren hamabi konstelazioetako bat da. Astrologian zodiakoko zeinuetako bat da. Cancer konstelazioa txikia eta ahula da. Gemini du ekialdean, Lynx iparraldean eta Canis Minor eta Hidra hegoaldean. Bere laburdura Cnc da^[2].

Cancer tamaina ertaineko konstelazio bat da, 506 gradu karratuko azalera du eta bere izarrak nahiko ahulak dira, bere izarrik distiratsuenak, Beta Cancrik, 3,5eko itxurazko magnitudea du. Planeta ezagunak dituzten bi izar ditu, 55 Cancri barne, bost dituena: superlur bat eta lau erraldoi gaseoso. Horietako bat izarraren eskualde bizigarrian dago eta, beraz, Lurreko tenperaturen antzekoak izatea espero da. Gure zeru-esferako sektore honen bihotzean Praesepe (Messier 44) dago, Lurretik hurbilen dagoen kumulu irekietako bat eta astronomo zaleentzako helburu herrikoia.

Konstelazio honek, Kantzer Tropikoari bere izena ere ematen dio.

Objektu nabarmenak

Cancer konstelazioak ez du izar distiratsurik. Acubens izenez ezagutzen den α Cancri izarrak soilik 3,99ko magnitudea du. Astronomia zaletuen artean, Cancer Praesepe (M44) dagoen konstelazioa bezala ezaguna da, aska bezala ere ezagutzen dena, ε Cancri izarra ere baduen izar kumulu ireki bat, prismatiko soil batzuekin ikus daitekeena. Askak gradu karratu bat baino gehiago hartzen du, begi hutsez argi lauso bat bezala ikusten delarik; Askaren barnean kokatua (baina honengandik atzera oso urrun) Coma-Virgo kumuluko galaxia talde bat dago, soilik potentzia ertaineko teleskopioen bidez ikus daitezkeenak. Cancer konstelazioan dauden zeru sakoneko beste objektu batzuk M67, oso antzinatik ezagutzen den kumulu ireki bat, oso zaharra, eta NGC 2775, 11,3 magnitudeko galaxia espiral bat dira. Gau argi batean konstelazioak begi hutsez ikus daitezkeen 50 izar inguru ditu.

Izar nagusiak

α Cancri (Acubens): 4,26 magnitudea duen izar zuria da, konstelazioko laugarren distiratsuena.
β Cancri (Altarf): konstelazioko dizdiratsuena da 3,53ko magnitudearekin. Lurretik 290 argi urtera dagoen erraldoi laranja bat da.
γ Cancri (Asellus Borealis): Aska izeneko M44 kumuluaren alboetan dagoen astoetako bat (Asellus hitzak astoa esan nahi du latinez). 4,67 magnitudeko izar zuri bat da.
δ Cancri (Asellus Australis): 3,94 magnitudeko erraldoi laranja bat da, konstelazioko bigarren izarrik distiratsuena.
ζ Cancri (Tegmine edo Tegmen): elkarrengandik 7 arku segundoz banatuta dauden bi izar bitarrez osatutako izar sistema. Orotara, gutxienez lau izar ditu.
ι Cancri: Izar bikoitz optiko bat, honen osagaiak, elkarrengandik 30 arku segundoz banatuak daudenak, teleskopio txiki batekin ikus daitezkeelarik.
κ Cancri: Kolore zuri-urdineko Alfa2 Canum Venaticorum izar aldagarri batek eta izar zuri batek osatutako izar bikoitz bat.
μ Cancri edo μ²Cancri: 5,30 magnitudeko izar azpierraldoi horia.
χ Cancri: 5,14 magnitudeko izar zuri-horia.
σ Cancri: hiru izar ezberdinek jasotzen duten Bayerren izendapena. σ² Cancri 5,23 magnitudeko erraldoi hori bat da.
ψ Cancri: 5,73 magnitudeko azpierraldoi horia.
8 Cancri: 5,15 magnitudeko sekuentzia nagusiko izar zuria.
55 Cancri edo (ρ¹ Cancri): izar bitarra, honen izar nagusia bost planetaz osatua dagoen planeta sistema bat duen nano hori bat delarik.
R Cancri: Mira izar aldagarria, bere distira 6,07 eta 11,80 magnitudeen bitartean aldatzen delarik 361,6 eguneko epean.
X Cancri: 6,28ko magnitudea duen karbonozko izar bat.
RS Cancri: adar asintotiko erraldoian dagoen S motako izarra.
DX Cancri: Eguzki-sistematik soilik 11,82 argi urtera dagoen izar ñirñirkaria.
HR 3617 edo HD 78175: 6,87 magnitudea duen izar anizkoitza.
GJ 1116 edo EI Cancri: Gugandik 6,17 argi urtera dagoen sistema bitar bat.
Ross 619: Gugandik 22,3 argi urtera dagoen nano gorria.
LHS 2090: Gugandik 20,8 argi urtera dagoen nano gorri ahula.

Zeru sakoneko objektuak

Cancer izar-behatzaileen artean ezaguna da Praeseperen etxea delako (Messier 44), Askaren Kumulua izeneko kumulu irekia, konstelazioaren erdian kokatua. Lurretik 590 argi-urtera dago, eta gure Eguzki Sistematik hurbilen dagoen kumulu irekietako bat da. M 44k 50 izar inguru ditu, eta horietatik distiratsuenak seigarren magnitudekoak dira. Epsilon Cancri da atalik distiratsuena, 6,3ko magnitudearekin. Praesepe kumulu ireki ikusgarrienetako bat ere bada; 1,5 gradu koadroko azalera du, hau da, Ilargi betearen tamaina halako hiru^[3]. Errazago ikusten da Cancer zeruan goian dagoenean. Ekuadorraren iparraldean, otsailetik maiatzera bitartean. Ptolomeok honela deskribatu zuen Askaren Kumulua: "Masa nebulosoa Cancerren baitan". Galileok bere teleskopioarekin 1609an ikusi zuen lehen objektuetako bat izan zen, kumuluan 40 izar ikusiz. Gaur egun, probabilitate handiko 1.010 kide inguru daude, gehienak (% 68) nano gorriak. Greziarrek eta erromatarrek, objektu lainotsua, bi astok jaten zuten aska bezala identifikatu zuten, ondoko izarrek irudikatuak [1213] Asellus Borealis eta [1210] Asellus Australis. Izarrek, Dioniso jainkoak eta bere tutore Silenok Titanen aurkako gerran ezarri zituzten astoak irudikatzen dituzte. Antzinako txinatarrek mamu edo deabru gisa interpretatu zuten objektua, zalgurdi baten gainean, "sahatsaren kanpalekuen azpitik haizatutako polen-lainoa" deituz.

Messier 67 kumulu irekia ere, txikiagoa eta trinkoagoa, Cancerren dago, Lurretik 2.600 argi-urtera. Gutxi gorabehera 0,5 gradu karratuko azalera du, Ilargi betearen tamaina. 200 izar inguru ditu, eta horietatik distiratsuenak hamargarren magnitudekoak dira.

QSO J0842+1835 2002ko irailean Edward Fomalont eta Sergei Kopeikinek egindako VLBI esperimentuan grabitatearen abiadura neurtzeko erabiltzen den kuasar bat da.

OJ 287 3.500 milioi argi-urtera dagoen BL Lacertae objektua da, eta 120 urte inguruko leherketa optiko ia periodikoak eragin ditu, 1891ko argazki-plaketan lehen aldiz ikus daitekeen bezala. Lehen aldiz detektatu zen irrati-uhinen luzeretan, Ohio Sky Surveyan zehar. Bere erdiko zulo beltz supermasiboa ezagunenetako bat da^[4], 18.000 milioi eguzki masako masarekin, aurreko objektu handienarentzat kalkulatutako balioa baino sei aldiz gehiago^[5].

Jatorri mitologikoa

Karramarroaren eta Hidraren konstelazioak Heraklesen hamabi lan ospetsuetako batekin lotuak daude. Hera jainkosak, Heraklesen etsai amorratua zena, karramarro erraldoi bat bidali zuen heroia akabatzeko hau Lernako hidraren aurka borrokan ari zen bitartean. Alabaina, Herakles garaile irten zen. Euren ahaleginengatik sari bezala, jainkosak Karramarroaren eta Hidraren konstelazioak eratu zituen zeruan.

Oharrak

↑ Euskaltzaindiaren 173. arauak honako hau gomendatzen du: "Euskaraz, konstelazioen izenak adierazteko, komeni da nazioarteko formak —latinezko grafia— erabiltzea, hainbat komeniago testuak zenbat eta teknikoago edo jasoago izan. Nolanahi ere, latinezko izenen itzulpenak edo egokitzapenak ere —azalpen-izenak— erabil daitezke, bigarren mailan, testu didaktikoetan edo azalpen gisa".

Erreferentziak

↑ «Zodiakoko konstelazioak eta astrologiako zeinuak» 173. Astroen izenak. Euskaltzaindia, 17 or..
↑ Russell, Henry Norris. (1922-10-01). «The New International Symbols for the Constellations» Popular Astronomy 30: 469. ISSN 0197-7482. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).
↑ Ridpath, Ian. (2017). Stars & planets : the complete guide to the stars, constellations, and the solar system. (Updated and expanded edition. argitaraldia) ISBN 0-691-17788-0. PMC 1004676396. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).
↑ (Ingelesez) Valtonen, M. J.; Lehto, H. J.; Nilsson, K.; Heidt, J.; Takalo, L. O.; Sillanpää, A.; Villforth, C.; Kidger, M. et al.. (2008-04). «A massive binary black-hole system in OJ 287 and a test of general relativity» Nature 452 (7189): 851–853. doi:10.1038/nature06896. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).
↑
(Ingelesez)
1. author.fullName}. «Biggest black hole in the cosmos discovered» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

Kanpo estekak

Datuak: Q8849
Multimedia: Cancer (constellation) / Q8849

[2] Euskaltzaindiaren 173. arauak honako hau gomendatzen du: "Euskaraz, konstelazioen izenak adierazteko, komeni da nazioarteko formak —latinezko grafia— erabiltzea, hainbat komeniago testuak zenbat eta teknikoago edo jasoago izan. Nolanahi ere, latinezko izenen itzulpenak edo egokitzapenak ere —azalpen-izenak— erabil daitezke, bigarren mailan, testu didaktikoetan edo azalpen gisa".

[1] «Zodiakoko konstelazioak eta astrologiako zeinuak» 173. Astroen izenak. Euskaltzaindia, 17 or..

[3] Russell, Henry Norris. (1922-10-01). «The New International Symbols for the Constellations» Popular Astronomy 30: 469. ISSN 0197-7482. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[4] Ridpath, Ian. (2017). Stars & planets : the complete guide to the stars, constellations, and the solar system. (Updated and expanded edition. argitaraldia) ISBN 0-691-17788-0. PMC 1004676396. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[5] (Ingelesez) Valtonen, M. J.; Lehto, H. J.; Nilsson, K.; Heidt, J.; Takalo, L. O.; Sillanpää, A.; Villforth, C.; Kidger, M. et al.. (2008-04). «A massive binary black-hole system in OJ 287 and a test of general relativity» Nature 452 (7189): 851–853. doi:10.1038/nature06896. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[6] (Ingelesez)
author.fullName}. «Biggest black hole in the cosmos discovered» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[7] uthor.fullName}. «Biggest black hole in the cosmos discovered» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[8] uthor.fullName}. «Biggest black hole in the cosmos discovered» New Scientist (Noiz kontsultatua: 2022-10-23).

[1]

[oh 1]

[2]

[3]

[4]

[5]