Anhauze

Anhauze
	Nafarroa Beherea, Euskal Herria
	Herri Barneko etxe bat, lurraldeko estilo tradizionalan
; Bandera	; Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Baigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Anhaux
Auzapeza; (2014-2026)	André Changala; (independente)
Posta kodea	64220
INSEE kodea	64026
Herritarra	anhauztar
Kokapena
Koordenatuak	43°10′09″N 1°17′28″W / 43.1692°N 1.2911°W
Azalera	12,33 km2
Garaiera	180-1.247 metro
Distantzia	5,8 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	380 (2018: 1)
Dentsitatea	30,01 biztanle/km²
Zahartzea	% 18,81
Ugalkortasuna	‰ 89,98
Ekonomia
Jarduera	% 74,34 (2011)
Desberdintasuna	% -3,5 (2011)
Langabezia	% 3,59 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 55,06 (2010)
Erabilera	% 22,69 (2011)

Anhauze^[2]^[a] (goi-nafarreraz: Hanautz)^[b] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 5,8 kilometrora. Altuera 180 eta 1 247 metro artekoa da, eta 12,33 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 380 biztanle zituen.

Bertako biztanleak anhauztarrak dira.

Izena

Anhauze edo Hanautz beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

frantsesez: Anhaux ("anó" ahoskatua)^[3]
gaztelaniaz: Anáuz /"anáuzz" ahoskatua)

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

Onodz (1068^[4]^[5], 1072^[5])
Nodz (1105^[4]^[5])
Naoz (1264^[4]^[5])
Hanauz (1350^[4]^[5])
Anhautz (1366^[4]^[5], 1413^[4])
Anus (1378^[4])
Anaux (1513^[6], Iruñeko tituluak^[7])
Hanaux (1621^[6], 1622^[8])
Anhausse (1686^[6], Baionako elizbarrutiko artxiboak^[9])

Etimologia

Brigitte Jobbé-Duvalek Anhauze izenari ona-oz zentzua aurkitzen dio, "mendixkaren tokia" gisa defini daiteke.^[10]

Beste toponimoak

Xubitoa Azkarate eta Anhauzeko bazter herrixka da, 1863an "dictionnaire topographique Béarn-Pays basque" hiztegi topografikoak aipatzen duena.^[6]

Jauregia Nafarroako Erresumaren manupeko etxe bat zen, 1863eko hiztegi horrek dioenez.^[6]

Geografia

Anhauze Beherobiko ibarran dago.

Mugakideak

Ingurune naturala

Arnegiko Errobiko ibaiadarra den Ontzoroneko errekak egiten du Lasa eta Anhauze arteko muga.^[11]

Bestalde, Adartza (1 250 m) Baigorri, Lasa eta Anhauze arteko mendilerroa da. Mendilerro honetako gailur batzuk Anhauzeko eremuan daude: Artzainharria (971 m), Arrolako Harria (1 060 m) eta Munhoa (1 021).

Anhauzetik, Lasatik edo Baigorritik, GR 10 ibilbidearen bitartez, Munhoa mendirantz igaiten ahal da.^[12]

Klima

Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	24.8	27.0	30.0	32.6	35.0	40.0	41.0	42.0	39.2	34.0	27.0	26.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	11.9	12.9	15.6	17.1	20.8	23.7	25.9	26.2	24.4	20.5	15.2	12.5	18.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	7.5	8.0	10.3	11.7	15.2	18.2	20.3	20.5	18.3	15.3	10.6	8.3	13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.0	3.2	5.0	6.4	9.7	12.7	14.7	14.8	12.3	10.1	6.0	4.0	8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-15.4	-10.5	-9.5	-3.2	-0.2	2.8	5.8	4.0	2.0	-2.5	-8.5	-9.8	-15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm)	146.0	129.8	124.7	139.3	106.9	77.0	65.6	76.1	92.5	112.1	164.8	153.4	1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	96.7	115.5	128.9	78.8	70.1	66.2	103.2	80.3	69.3	88.1	124.1	110.2	128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua^[13]

Etxeak eta auzoak

Herri Barnea
Amiña
Xubitoa
Urdoi
Kurutxaldea
Lazkorborda
Apheztegikoborda
Lakoa
Xokoa

Historia

Anhauzeko herria Aldudeko ibarra osatzen zuen hamaika herrixketarik bat zen. Erdi Aroan, hamaika herri horiek ondoko hauek ziren: Azkarate, Sorhoeta, Donostei, Lasa, Irulegi, Urdoze, Leizparze, Okoze, Otikorene, Gernieta eta Anhauze, denak ibarraren iparraldean daudenak. Hegoaldea, berriz, geroxeago jendeztatu zen.

Anhauze izena agertzen den dokumentu zaharrena X. mendeko Sòrdako abadiko eskuizkribua da. Abadia beneditar hori IX. mendean Nafarroako Erresuma ipar-ekialdean plantatua izan zen. Garaiko monasterio asko bezala, etxalde zabal bat zen bere funtsak Nafarroa Beherea eta país d'Òrta eskualdetako uhaitzen bazterrean zituenak, bai eta ere Anhauzeko parrokian.

1023 inguruan Antso III.a Gartzeitzek Lupo Antso lehengusuarentzat Baigorriko Bizkonderria sortu zuen. Herrixkaren sortzea garai hortakoa da. Jean-Baptiste Orpustan euskalariak erakusten duen bezala, XI. mendean Anhauzeko etxeen estatutua finkatu zen.^[14] 1350, 1366 eta 1412 urteetako artxibo batzuetatik osaturiko liburu horretan erdi aroko Anhauzeko etxeen izenak bildu ditu.

Zerrendatu 28 etxeetatik 4 nobleak ziren (etxea baizik ez zen noblea eta ondorioz etxeko jabeak horrela kontsideratuak ziren). Beste etxeak etxe nagusiko jaunaren funtsetan eraikiak ziren eta zergak diruz, lanaz edo uztaz ordaintzen zituzten. Baigorri eta gero Etxautzeko bizkondeek herriko zergez gozatu zuten, 1792an desagertu arte.

Baigorriko ibarreko 1706ko Biltzar nagusia Anhauzeko elizako kalostrapean egin zen.^[15]

Anhauzeko armarriak Apeztegiko etxekoak dira. 1993ko uztailaren 30ean herriko kontseiluak onartu zituen. Pierre Hariztoik Apeztegikoak Anhauzeko jaunak zirela idazten du, eta 1670a baino lehen Apeztegikoak nobleak zirela.^[16] XVIII. mendean Apeztegia abadia laikoa omen zen eta XIX. mende arte bere kideek ibarrean eragin handia ukan zuten.

XVIII. mendeko Cassini geografoaren mapak ondoko hauek aipatzen ditu:

Anhauzeko herrixka, eliza duena;
Xubitoa herrixka, gaur egun izen bera duena;
Basaburia herrixka, gaur egungo Olhegi auzogunea;
Untsaharte herrixka, gaur egungo Lakoa auzogunea;
Anzone, Arrolako Harriaren magalean diren gaur egungo Tambourin eta Munhoa auzoguneen parte bat.

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851	1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
604	590	336	533	607	697	710	705	622	642	630	607	572	570	588	518	496	453	419
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008	2013	2018
430	387	371	365	341	321	318	293	272	285	275	274	310	247	280	285	290	370	380

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Herria Irulegiko arnoaren eta Ossau-Irati sormarkaren eremuetan dago.

Jarduera nagusiena nekazaritza da.

Politika

Auzapezak


Hasiera	Amaiera	Auzapeza	Alderdia
1792	1800	Guillaume d'Uhalde
1800	1832	Arnaud d'Apesteguy
1832	1840	Guillaume Arreguy
1840	1848	Jean Jaureguiberry
1848	1872	Jean d'Apesteguy
1874	1881	Jean d'Apesteguy
1881	1883	Antoine Arreguy
1883	1883	Gratian Arrambide
1883	1904	Pierre Narbaitz
1904	1922	Michel Jaureguy
1922	1934	Gratian Iribarne
1934	1945	Jean Laxague
1945	1947	Arnaud Irouleguy
1947	1947	Michel Etchepare
1947	1959	Bernard Piarresteguy
1959	1977	Jean-Pierre Iribarne
1977	1996	Bernard Etcheperestou
1996	2014	Jacques Etchandy	MoDem
2014	karguan	André Changala	Abertzale
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak

2017ko urtarrilaren 1era arte, Anhauze Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.^[17]

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.^[18]

Koldo Zuazok, 2010ean, Anhauzek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.^[19]

Anhauztar ospetsuak

Jean Irazabal (1851-1929), militarra.
Thierry Biscary (1976-), euskal abeslaria.
Amaia Riouspeyrous (1984-), euskal abeslaria.

Irudiak

Garbilekua
Donibane Bataiatzailearen eliza
Hilarri diskoidal bat
Herriko etxe tradizionala
Pilotalekua

Oharrak

↑ /anhaus̻e/ ahoskatua (laguntza)
↑ /anauts̻/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

↑ ^a ^b ^c ^d ^e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Grosclaude, Michel. (2006). Dictionnaire toponymique des communes, Béarn. Edicions reclams & Édition Cairn ISBN 978-2-35068-005-7..
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mérimée, Frantziako Kultura Ministerioa. Présentation de la commune. .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Raymond, Paul. (2005). Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque. Archives et Culture ISBN 978-2-84618-2300..
↑ Don Jose Yanguas Miranda jaunek argitaratu izenak
↑ Derecho de naturaleza que la merindad de San-Juan-del-pie-del-puerto, una de las seys de Navarra, tiene en Castilla - 1622 petit in-4°
↑ 17 eta 18. mendeko eskuizkribuak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques
↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux - Pyrénées-Atlantiques. Archives et Culture ISBN 978-2-35077-151-9..
↑ Anhauze udalerriko ibaiak eta errekak - sandre.eaufrance.fr
↑ Pirinioetako kartografia - Editions Sud-Ouest
↑ Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2000). Les noms des maisons médiévales en Labourd, Basse Navarre et Soule. Izpegi ISBN 978-2-909262-23-9..
↑ Mixel Oronoz: Oilandoiko ermita, 2001, Elkarlanean.
↑ Haristoy, Pierre. (1883). Recherches historiques sur le Pays basque. H.Champion.
↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q197023
Multimedia: Anhaux / Q197023
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Anhauze

[3] /anhaus̻e/ ahoskatua (laguntza)

[4] /anauts̻/ ahoskatua (laguntza)

[Udalbiltza-1] Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.

[2] Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .

[5] Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).

[Grosclaude-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Grosclaude, Michel. (2006). Dictionnaire toponymique des communes, Béarn. Edicions reclams & Édition Cairn ISBN 978-2-35068-005-7..

[Mérimée-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mérimée, Frantziako Kultura Ministerioa. Présentation de la commune. .

[Raymond-8] Raymond, Paul. (2005). Dictionnaire topographique Béarn-Pays basque. Archives et Culture ISBN 978-2-84618-2300..

[Pampelune-9] Don Jose Yanguas Miranda jaunek argitaratu izenak

[10] Derecho de naturaleza que la merindad de San-Juan-del-pie-del-puerto, una de las seys de Navarra, tiene en Castilla - 1622 petit in-4°

[Collations_Bayonne-11] 17 eta 18. mendeko eskuizkribuak - Archives départementales des Pyrénées-Atlantiques

[Jobbé-Duval-12] Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux - Pyrénées-Atlantiques. Archives et Culture ISBN 978-2-35077-151-9..

[13] Anhauze udalerriko ibaiak eta errekak - sandre.eaufrance.fr

[14] Pirinioetako kartografia - Editions Sud-Ouest

[15] Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).

[Orpustan-16] Orpustan, Jean-Baptiste. (2000). Les noms des maisons médiévales en Labourd, Basse Navarre et Soule. Izpegi ISBN 978-2-909262-23-9..

[17] Mixel Oronoz: Oilandoiko ermita, 2001, Elkarlanean.

[Haristoy-18] Haristoy, Pierre. (1883). Recherches historiques sur le Pays basque. H.Champion.

[19] Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com

[20] Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.

[21] Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

[1]

[2]

[a]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

i e a Nafarroa Behereko udalerriak
Agaramont	Akamarre • Bidaxune • Burgue-Erreiti • Erango • Ezkoze • Samatze
Amiküze	Aiziritze-Gamue-Zohazti • Amendüze-Unaso • Amorotze-Zokotze • Arberatze-Zilhekoa • Arboti-Zohota • Arrueta-Sarrikota • Behaskane-Laphizketa • Behauze • Bithiriña • Donapaleu • Gabadi • Garrüze • Ilharre • Labetze-Bizkai • Larribarre-Sorhapürü • Lüküze-Altzümarta • Martxueta • Oragarre • Ostankoa • Uhartehiri
Arberoa	Aiherra • Armendaritze • Bastida • Donamartiri • Donoztiri • Heleta • Iholdi • Irisarri • Izturitze • Mehaine
Baigorri-Ortzaize	Aldude • Anhauze • Arrosa • Azkarate • Baigorri • Banka • Bidarrai • Irulegi • Lasa • Ortzaize • Urepele
Garazi	Ahatsa-Altzieta-Bazkazane • Ainhize-Monjolose • Aintzila • Arnegi • Behorlegi • Buztintze-Hiriberri • Donazaharre • Donibane Garazi • Duzunaritze-Sarasketa • Eiheralarre • Ezterenzubi • Gamarte • Izpura • Jatsu • Lakarra • Lekunberri • Mendibe • Suhuskune • Uharte Garazi • Zaro
Oztibarre	Arhantsusi • Bunuze • Donaixti-Ibarre • Hozta • Ibarrola • Izura-Azme • Jutsi • Landibarre • Larzabale-Arroze-Zibitze • Pagola¹
¹ Nafarroa Beherea eta Zuberoa arteko mugak erdia zeharkatzen du Pagola udalerria, baina Herri Barnea Zuberoan dago, metro gutxian.