Τιρκουάζ
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
 Λειασμένο τιρκουάζ | |
| Γενικά | |
|---|---|
| Κατηγορία | Φωσφορικά |
| Χημικός τύπος | CuAl6(PO4)4(OH)8·4H2O |
| Ορυκτολογικά χαρακτηριστικά | |
| Πυκνότητα | 2.6-2.9 |
| Χρώμα | γαλάζιο του ουρανού, γαλαζοπράσινο, πράσινο του μήλου, γκριζοπράσινο |
| Σύστημα κρυστάλλωσης | Τρικλινές |
| Σκληρότητα | 5-6 |
| Θραύση | μικρή κογχοειδής ως ομαλή |
Το τιρκουάζ ή τουρκουάζ είναι αδιαφανές, γαλαζο-πράσινο ορυκτό, το οποίο είναι ένυδρο φωσφορικό άλας του αργιλίου και του χαλκού, με χημικό τύπο CuAl6(PO4)4(OH)8·4H2O. Είναι σπάνιο και θεωρείται διακοσμητικός και πολύτιμος λίθος για χιλιάδες χρόνια, εξαιτίας της μοναδικής του απόχρωσης. Πρόσφατα, το τιρκουάζ έχει χάσει μέρος της αξίας του εξαιτίας απομιμήσεων και συνθετικά παραχθέντος τιρκουάζ. Μια συνηθισμένη απομίμηση είναι ο βαμμένος χαουλίτης.
Ιστορία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το ορυκτό είχε πολλά διαφορετικά ονόματα κατά τη διάρκεια της ιστορίας. Το σημερινό όνομα χρονολογείται από τον 16ο αιώνα και προέρχεται από την παλιά γαλλική λέξη turquoise, η οποία σημαίνει τούρκικο, γιατί οι Ευρωπαίοι έμποροι του Μεσαίωνα αγόραζαν το τιρκουάζ στα Τούρκικα παζάρια, όπου είχε φτάσει από την Περσία. Ο Πλίνιος ο πρεσβύτερος αναφέρεται σε αυτό ως callais, δηλαδή καλή πέτρα, και στην αρχαία Ελλάδα ήταν γνωστός ως καλλαΐτης ή κάλλαϊς/κάλαϊς λίθος.
Είναι γνωστό από την αρχαιότητα. Στην Αίγυπτο χρησιμοποιείται τουλάχιστον από το 3000 π.Χ. Η νεκρική μάσκα του Τουταγχαμών και τα δακτυλίδια που βρέθηκαν στο τάφο του έχουν τιρκουάζ. Άλλοι πολιτισμοί που χρησιμοποίησαν το τιρκουάζ ήταν οι Αζτέκοι, οι Πέρσες, οι Μεσοποτάμιοι, οι πολιτισμοί της κοιλάδας του Ινδού και σε μικρότερο βαθμό οι Κινέζοι τουλάχιστον από το καιρό της δυναστείας Σανγκ (2η χιλιετία π.Χ.). Όλοι οι αρχαίοι πολιτισμοί το έχουν χρησιμοποιήσει για χάραξη, για φυλαχτό και για κοσμήματα. Ακόμη και σήμερα το τιρκουάζ χρησιμοποιείται από τους ινδιάνους της Αμερικής ως βάση για την κατασκευή κοσμημάτων, μια κληρονομιά από τους Αζτέκους. Στην λεγόμενη Δύση, το τιρκουάζ άρχισε να χρησιμοποιείται το 14ο αιώνα, με την μείωση της επιρροής της Καθολικής Εκκλησίας. Στην Ινδία δεν υπάρχουν παραδείγματα ότι ήταν γνωστό πριν την αυτοκρατορία των Μουγκάλ και στην Ιαπωνία έγινε γνωστό το 18ο αιώνα. Μεγάλη ζήτηση για τιρκουάζ υπήρχε το 1960, μετέπειτα η ζήτηση έπεσε και ξανανέβηκε και σήμερα θεωρείται πολύτιμος λίθος.
Σχηματισμός
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ως δευτερογενές ορυκτό, το τιρκουάζ σχηματίζεται από τη δράση όξινων και υδατικών διαλυμάτων κατά την διάβρωση και οξείδωση των πετρωμάτων. Ο χαλκός μπορεί να προέρχεται από ορυκτά όπως ο χαλκοπυρίτης ή από δευτερογενή ανθρακικά ορυκτά όπως ο μαλαχίτης και ο αζουρίτης, το αργίλιο μπορεί να προέρχεται από τους αστρίους και ο φώσφορος από τον απατίτη. Σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι παίζουν και οι κλιματικές συνθήκες, επειδή το τιρκουάζ βρίσκεται σε ξηρές περιοχές, γεμίζοντας ή επενδύοντας κοιλότητες συνήθως ηφαιστειακών πετρωμάτων, συσχετιζόμενο με τον ασβεστόλιθο και οξείδια του σιδήρου.
Τοποθεσίες εξόρυξης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το τιρκουάζ είναι ένας από τους πρώτους πολύτιμους λίθους, οι οποίοι εξορύχθηκαν. Πλέον πολλές από τις ιστορικές τοποθεσίες εξόρυξης έχουν εξαντληθεί, αλλά κάποιες από αυτές εξακολουθούν να λειτουργούν ακόμα, όπως ορυχεία στο Ιράν, κοντά στη πόλη Νισαπούρ. Το συγκεκριμένο ορυχείο λειτουργεί εδώ και 2.000 χρόνια και παράγει μέχρι σήμερα τη καλύτερη ποιότητα τιρκουάζ, ενώ ένα ορυχείο στη χερσόνησο του Σινά έκλεισε τα τελευταία χρόνια, ύστερα από 3.000 χρόνια διαρκούς λειτουργίας. Σημαντικές πηγές τιρκουάζ σήμερα βρίσκονται στις νοτιοδυτικές ΗΠΑ και στην Κίνα. Στην Βιρτζίνια των ΗΠΑ εξάγεται μια ημιδιαφανής ποικιλία κρυστάλλου τιρκουάζ, μοναδική στον κόσμο.
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Jewelpedia
- Handbook of Mineralogy[νεκρός σύνδεσμος]
- International Colored Gemstone Association Αρχειοθετήθηκε 2012-10-12 στο Wayback Machine.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Turquoise (mineral) στο Wikimedia Commons
Λεξιλογικός ορισμός του τιρκουάζ στο Βικιλεξικό
