Σφίγγα (μυθολογία)
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
| Σφίγγα | |
|---|---|
.jpg) | |
| Γονείς | Τυφών και Έχιδνα ή ο Όρθρος και η Χίμαιρα (κατά τον Ησίοδο) |
| Αδέλφια | Όρθρος, Κέρβερος, Λερναία Ύδρα και Χίμαιρα
|
 Σχετικά πολυμέσα | |
| wikidata (π) | |
Η Σφίγγα είναι φανταστικό πλάσμα της ελληνικής μυθολογίας, στενά συνδεδεμένο με τον μύθο των Λαβδακιδών και συγκεκριμένα με εκείνον του Οιδίποδα. Παριστάνεται με σώμα γυναίκας από τη μέση και πάνω, και φτερωτού λιονταριού από τη μέση και κάτω.
Οι Έλληνες ονόμαζαν «σφίγγες» και παρόμοιες απεικονίσεις που ήταν διαδεδομένες στην Αίγυπτο, αλλά οι αιγυπτιακές σφίγγες είναι μορφές των Φαραώ, και δεν έχουν σχέση με τον ελληνικό μύθο, ενώ δεν εικονίζονται με φτερά. Ίσως υπάρχει μια συγγένεια μεταξύ Σειρηνός και Σφιγγός, τις Σειρήνες τις αναγνωρίζουμε από το σώμα πουλιού, το ανθρώπινο κεφάλι, τα πόδια και τα νύχια που είναι δυνατά και χοντρά και μπορούν να παρομοιαστούν σαν του λιονταριού.
Η προέλευση της λέξης σφίγξ είναι αβέβαιη. Κάποιοι υπέθεσαν ότι προέρχεται από το αιγυπτιακό επίθετο šsp ‘nḫ που σημαίνει «ζώσα εικόνα», αναφερόμενο κυρίως σε θεούς και βασιλείς. Αυτή η ετυμολόγηση δεν γίνεται απ' όλους αποδεκτή, επειδή αυτή η αιγυπτιακή λέξη χρησιμοποιείται και για άλλου τύπου αγάλματα, και όχι μόνο για τις σφίγγες. Ως ελληνική προέλευση έχουν εξεταστεί οι λέξεις σφίγγω, και φίκις (οπίσθια), σε συνδυασμό με ερωτικές και ψυχαναλυτικές ερμηνείες του αινίγματος της Σφίγγας προς τον Οιδίποδα.[1] [2][3]
Η Σφίγγα, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, κατοικούσε στο όρος Φίκιον ή Φίνιον ή Φαγά, που δεσπόζει στον κάμπο του χωριού Βάγια, δυτικά της Θήβας. Η προέλευση της ονομασίας του οικισμού[4] είναι άγνωστη. Η περιοχή φέρει έντονη την ανάμνησή του Οιδίποδα, αφού εκεί μάλλον, σε κάποιο σταυροδρόμι του δρόμου που περνά κάτω από το Φαγά, στεκόταν η μυθική Σφίγγα, η οποία σκότωνε τους διαβάτες που δεν μπορούσαν να λύσουν τους γρίφους της. Ο Οιδίποδας όχι μόνο κατάφερε να απαντήσει, αλλά και εκμεταλλεύτηκε το σάστισμά της για να τη σκοτώσει και να απαλλάξει τους Θηβαίους μια και καλή από αυτήν.
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου ή κατά άλλους του Τυφώνος και της Έχιδνας. Η Έχιδνα είχε γεννήσει επίσης τον Κέρβερο, τον Όρθρο (φύλακας των κοπαδιών του Γηρυόνη), το Λιοντάρι της Νεμέας, τη Λερναία Ύδρα και τη Φαία της Κρομμυώνας. Της αποδίδουν επίσης τη Χίμαιρα, το δράκοντα της Κολχίδας, το φύλακα του χρυσόμαλλου δέρατος, το δράκοντα που φυλούσε τα χρυσά μήλα των Εσπερίδων και τον αετό του Προμηθέα. Στην ελληνική μυθολογία έχει τα χαρακτηριστικά ενός δαίμονα του θανάτου.
Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για τη Σφίγγα την οποία παρουσιάζει ο Παυσανίας. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παυσανία η Σφίγγα ήταν νόθα κόρη του Λάιου. Ο Λάιος εμπιστεύθηκε μόνο σε αυτή τον χρησμό που πήρε από την Πυθία και της ανέφερε πως αφορούσε μόνο την Ιοκάστη και τους καρπούς της. Αυτό γιατί ο Λάιος είχε παιδιά και από παλλακίδες, αφού απέφευγε τη συνεύρεσή του με την Ιοκάστη. Όμως σε ένα από τα μεθύσια του κοιμήθηκε με τη γυναίκα του και γεννήθηκε ο Οιδίποδας. Έτσι, παρότι εγκατέλειψε τον Οιδίποδα στον Κιθαιρώνα, διατηρώντας τις επιφυλάξεις του, όταν κάποιος από τους γιους διεκδικούσε τον θρόνο τον έστελνε στη Σφίγγα. Αυτή με τον γρίφο της εξέταζε αν αυτοί ήταν γνήσια παιδιά του Λάιου. Επειδή τη γνώση του χρησμού την είχαν μόνο αυτοί που κατάγονταν από τη βασιλική γενιά, όσοι δεν μπορούσαν να απαντήσουν στον γρίφο της θανατώνονταν.
Ο Οιδίποδας πριν συναντήσει τη Σφίγγα είχε μάθει για τον γρίφο στον ύπνο του. Έτσι μπόρεσε να τον λύσει.
Το Αίνιγμα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η θεά Ήρα και ο θεός Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της, στο όρος Φίκιο ή Σφίγγειο (Φαγάς για τους ντόπιους) κοντά στην Αρχαία Θήβα στα σημερινά Βάγια. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς «Ποιο ον στην αρχή στέκεται στα τέσσερα, έπειτα στα δύο και προς το τέλος της ζωής του στα τρία;» (αρχαία ελληνικά: «Τί ἐστιν ὅ μίαν ἔχον φωνὴν τετράπουν καὶ δίπουν καὶ τρίπουν γίνεται;»). Όποιον δεν μπορούσε να λύσει τον γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε, μέχρι να πεθάνει. Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα.
• Παλαίφατου (μαθητού του Αριστοτέλη), Περί απίστων
- ΚεΦ. Ζ΄: Περί της Σφιγγός
- «Περί της Καδμείας Σφιγγός λέγουσιν, ως θηρίον έγένετο, σώμα μεν έχον ως κυνός, κεφαλήν δε και πρόσωπον κόρης, πτέρυγας δε όρνιθος, φωνήν δε ανθρώπου. Καθεζομένη δε επί Σφιγγίου όρους αίνιγμά τι των πολιτών εκάσω έλεγε, και τον μη ευρόντα ανήρει. Ευρόντος δε του Οιδίποδος το αίνιγμα, ρίψασα εαυτήν ανείλεν.»
• Απολλόδωρου, Βιβλιοθήκη Γ΄ 5,8
- «[...] μαθοῦσα δὲ αἴνιγμα παρὰ μουσῶν ἐπὶ τὸ Φίκιον ὄρος ἐκαθέζετο, καὶ τοῦτο προύτεινε Θηβαίοις»
• Πλάτωνος
- Κρατύλος ἢ περὶ ὀνομάτων ὀρθότητος, λογικός τοῦ Πλάτωνος, [414.a] σελὶς 21/37
- ὥσπερ καὶ τὴν Σφίγγα ἀντὶ «φικὸς» «σφίγγα» καλοῦσιν, καὶ ἄλλα πολλά.
• Βοιωτική Διαδικτυακή Πολιτισμική Εγκυκλοπαίδεια
- Shariat - Panahi S. Mohammad T. (20/12/2011)
- Για παραπομπή: Shariat - Panahi S. Mohammad T., «Βάγια», 2011, «Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού», Βοιωτία)
Το σπήλαιο της Σφίγγας[5]
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το έτος 1980 στην Αθηναϊκή εφημερίδα Το Βήμα δημοσιεύτηκε ένα ρεπορτάζ με θέμα «Σπήλαιο με παλαιοντολογικά ευρήματα στη Βοιωτία». Το άρθρο αναφέρει σπήλαιο μεγάλης παλαιοντολογικής αξίας που χρησιμοποιήθηκε σαν κατοικία ανθρώπων κατά την παλαιοντολογική εποχή στο όρος Φαγάς (Φίκιο ή Σφίγγειο όρος) βρέθηκε από ομάδα ερευνητών με επικεφαλής τον Νίκο Ευαγγελάτο και την αρχαιολόγο Μαρία Κελάτη.
Η είσοδος του σπηλαίου που βρέθηκε κατά την διάρκεια αναγνωριστικής έρευνας στην περιοχή ήταν σχεδόν κλειστή από διολισθήσεις βράχων και θάμνους.
Στη δεύτερη αίθουσα του σπηλαίου βρέθηκαν και αναγνωρίστηκαν απολιθώματα από οστά ζώων και λίθινα εργαλεία.
Τα τελευταία, κατασκευασμένα από τον προϊστορικό άνθρωπο είναι από πυριτόλιθο και κερατόλιθο.
Τα οστά των ζώων ανήκουν σε ελάφια, αρκούδες, ρινόκερους κ.λπ..
Από την μελέτη των οστών αυτών οι ερευνητές συμπέραναν πως το σπήλαιο κατοικήθηκε από προϊστορικούς ανθρώπους κατά την διάρκεια της 3ης μεσοπαγετώδους και τελευταίας παγετώδους περιόδου.
Τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας είναι τμήμα της αριστερής γνάθου με τον πρώτο και δεύτερο γομφίο αρκούδας από είδος που πρώτη φορά παρουσιάζεται στη Βοιωτία.
Επίσης γομφίος κάτω αριστερής σιαγόνας ρινόκερου.
Το τελευταίο εύρημα θεωρείται πολύ σημαντικό γιατί βρέθηκε σε ένα από τα κατώτερα σημεία που βρέθηκαν λείψανα του είδους αυτού.
Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο 472 μέτρων[6], στη βορειοανατολική πλευρά του βουνού που ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Βαγίων του Δήμου Θηβαίων.[7]
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Ο αστεροειδής 896 Σφίγξ (896 Sphinx), που ανακαλύφθηκε το 1918, πήρε το όνομά του από τη Σφίγγα της Αιγύπτου.
- ↑ Katz, Joshua T. (2005). «The Riddle of the 'sp(h)ij-': The Greek Sphinx and Her Indic and Indo-European Background» (στα αγγλικά). SSRN Electronic Journal. doi:. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2023-07-27. https://web.archive.org/web/20230727213036/https://www.semanticscholar.org/paper/The-Riddle-of-the-'sp(h)ij-'%3A-The-Greek-Sphinx-and-Katz/12bad6a3ff8a03644be83970d0185f26b545a95f?p2df.
- ↑ MIESZEK JAGIEŁŁO "ZUR HERKUNFT DES GRIECHISCHEN WORTES ΣΦΊΓΞ", Classica Cracoviensia, vol. XXI (2018), pp. 71–82 https://doi.org/10.12797/CC.21.2018.21.04
- ↑ Αντωνίου, Γιώργος (2016). ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)-Διαδρομή στον Χώρο και τον Χρόνο. Αθήνα: A.D.M Press. σελ. 27. ISBN 978-960-93-7524-5.
- ↑ Αντωνίου, Γιώργος (2016). ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)-Διαδρομή στον Χώρο και τον Χρόνο. Αθήνα: A.D.M Press. σελ. 79. ISBN 978-960-93-7524-5.
(Σχετικά με την προέλευση του ονόματος)
- ↑ Αντωνίου, Γιώργος (2016). ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)-Διαδρομή στον Χώρο και τον Χρόνο. Αθήνα: A.D.M Press. σελ. 28-29, 257-259, 323. ISBN 978-960-93-7524-5.
- ↑ Αντωνίου, Γιώργος (2016). ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)-Διαδρομή στον Χώρο και τον Χρόνο. Αθήνα: A.D.M. Press. σελ. 29. ISBN 978-960-93-7524-5.
- ↑ Αντωνίου Γιώργος. (2016). ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)-Διαδρομή στον Χώρο και τον Χρόνο. Athens: A.D.M. Press. σελ. 27-29, 323. ISBN: 978-960-93-7524-5.
Βιβλία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Βιβλίο: Αντωνίου Γιώργος Ε. ΒΑΓΙΑ-ΚΑΣΝΕΣΙ (Βοιωτίας)- Διαδρομή στο χώρο και το χρόνο", Αθήνα: A.D.M. Press, 2016. Ιστοσελίδα του βιβλίου: http://vagia-kasnesi.blogspot.gr ]
