Πολίτευμα
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Με τον όρο πολίτευμα ή πολιτικό σύστημα εννοείται το σύνολο των θεσμών, σύμφωνα με τους οποίους κυβερνάται ένα κράτος ή μια πολιτεία. Σε ό,τι αφορά το συνταγματικό δίκαιο είναι η ιδιάζουσα τάξη, σύμφωνα με την οποία η εκάστοτε πολιτεία ρυθμίζει την οργάνωση της εξουσίας και την θέση των πολιτών μέσα σε αυτή την τάξη. Ένας κάπως διαφορετικός -αλλά ισχύων- ορισμός για το πολίτευμα είναι πως πρόκειται για το σύνολο των κανόνων που καθορίζουν ποια είναι τα άμεσα όργανα της πολιτείας, τον τρόπο εκλογής τους, τις μεταξύ τους σχέσεις και τον κύκλο αρμοδιότητάς τους, όπως επίσης και την σχέση των ατόμων προς την πολιτική εξουσία.
Ιστορικό
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Πολιτεύματα υπάρχουν επί της ουσίας από τότε που διαμορφώθηκε η κοινωνική μονάδα του ηγεμονικού οίκου κατά την εκπνοή της Νεολιθικής, στη Χαλκολιθική. Ωστόσο, η συγκεκριμένη έρευνα επί των πολιτευμάτων ανάγεται στην αρχαία Ελλάδα, με κύριο εκπρόσωπο τον Αριστοτέλη. Πριν από τον Αριστοτέλη ασχολήθηκε με το θέμα και ο Ηρόδοτος, ο οποίος διέκρινε τρία είδη πολιτεύματος, τη μοναρχία, την ολιγαρχία και τη δημοκρατία ή ισονομία, όπως την αποκαλούσε (Ηρόδ. Γ΄ 80-83). Την ίδια περίπου διάκριση μεταξύ των πολιτευμάτων κάνει ο Ξενοφών (Απομν, 4.6.12), ο Ισοκράτης (Παναθ. 259-260) και ο Πλάτων (Πολιτικός, 291,292).
Εκείνος όμως που ασχολήθηκε συστηματικά με τα πολιτεύματα είναι ο Αριστοτέλης, ο οποίος φέρεται να έγραψε για τα πολιτεύματα 158 πολιτειών, αν και διασώθηκε μόνον η Αθηναίων πολιτεία. Ο Αριστοτέλης πρώτος όρισε το πολίτευμα ως «...την τάξην ταις πόλεσι την περί τας αρχάς, τίνα τρόπον νενέμηνται και τι το κύριον της πολιτείας, και τι το τέλος της εκάστης κοινωνίας εστί..», (Πολιτικ. Γ' 5) ορισμός που ισχύει ακόμα και σήμερα. Όταν ανώτατο όργανο της πολιτείας είναι ένα πρόσωπο, τότε το πολίτευμα καλείται μοναρχία. Όταν είναι περισσότερα του ενός προσώπου αλλά ανήκουν στην τάξη των αρίστων, τότε είναι αριστοκρατία. Τέλος όταν ανώτατο όργανο είναι το σύνολο των πολιτών, το πολίτευμα αποκαλείται δημοκρατία. Σύμφωνα με τον φιλόσοφο τα τρία αυτά πολιτεύματα είναι ορθά μόνον όταν αποβλέπουν στο κοινό συμφέρον, διαφορετικά αποτελούν παρεκβάσεις. Η παρέκβαση της μοναρχίας είναι η τυραννίδα, της αριστοκρατίας η ολιγαρχία και της δημοκρατίας η οχλοκρατία.
Για τα τρία πολιτεύματα ο Αριστοτέλης διακρίνει και υποδιαιρέσεις:
| Υποδιαιρέσεις πολιτευμάτων κατά Αριστοτέλη | ||
|---|---|---|
|
|
|
Ταξινομία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Στον παρακάτω κατάλογο καταγράφονται τα διάφορα μείζονα και σύγχρονα πολιτεύματα [1], έτσι όπως αναγνωρίζονται από την πολιτική επιστήμη, και ορισμένες υποκατηγορίες τους. Τα πολιτεύματα αυτά μπορεί να επικαλύπτονται σημαντικά μεταξύ τους, ενώ οι όροι μπορεί να έχουν διαφορετική σημασία σε διαφορετικές εποχές :
1. Αναρχισμός (έλλειψη κράτους και αυτοδιαχείριση της κοινωνίας)
- Αναρχοκομμουνισμός
- Ελευθεριακός κοινοτισμός
- Αναρχοσυνδικαλισμός
- Πράσινος αναρχισμός
- Μετααριστερός αναρχισμός
- Αναρχοκαπιταλισμός
2. Δημοκρατία (την εξουσία κατέχει ο λαός, είτε άμεσα είτε μέσω αντιπροσώπων και οι αποφάσεις λαμβάνονται με βαση την πλειοψηφία)
- Άμεση δημοκρατία (Democracy)
- Αντιπροσωπευτική δημοκρατία (Republic)
- Λαϊκή δημοκρατία (People's Republic)
- Κομμουνισμός (Communism)
3. Ολιγαρχία (το κράτος κυβερνάται από μία μικρή ομάδα ατόμων)
4. Δικτατορία (μία ομάδα ατόμων συνήθως στρατιωτικών, καταλαμβάνουν την εξουσία και διακυβερνούν αυταρχικά το κράτος, μεσω στρατιωτικού νόμου)
5. Θεοκρατία (Ιεροκρατία) (το κράτος αντλεί άμεσα και ρητά τη νομιμοποίησή του από κάποια θρησκεία)
6. Συνταγματική Μοναρχία (ένας απόλυτος μονάρχης μαζί με το συμβούλιό του διακυβερνούν το κράτος, όμως υπάρχει και σύνταγμα με νόμους βάσει των οποίων λειτουργούν οι πολίτες)
7. Μοναρχία (Απόλυτη) (ένας απόλυτος μονάρχης μαζί με το συμβούλιό του διακυβερνούν το κράτος και έχει απόλυτη εξουσία στους πολίτες)
- Πριγκηπάτο
- Δεσποτάτο
- Δουκάτο
- Εμιράτο
- Αιρετή μοναρχία
- Κληρονομική μοναρχία
- Λαϊκή μοναρχία
- Αντιβασιλεία
- Πατριαρχία
- Τυραννίδα
8. Ολοκληρωτισμός (το κράτος έχει δικαιώματα απόλυτης και διαρκούς παρέμβασης σε κάθε κοινωνική σφαίρα, δημόσια ή ιδιωτική)
9.Αυταρχία (το κράτος κυβερνάται από ένα άτομο)
Δείτε επίσης
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Σεπτεμβρίου 2021.
Βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Αριστοτέλους, Πολιτικά Δ.
- Σγουρίτσας Χ. Γ. «Πολίτευμα», στο Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Τομ. 20ος, Φοίνιξ (Αθήνα χ.χ.)
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Πλουτοκρατική ολιγαρχία Κριτική του Μάριου Πλωρίτη
- H εμπέδωση της δημοκρατίας στην Kεντρική και Aνατολική Eυρώπη της Βιργινίας Τσουδερού
- Ηρόδοτου Η καταδίκη της τυραννίδας (Ε 91-93), σε μτφρ. Δ. Ν. Μαρωνίτη