Γαλλική Αναγέννηση

Η Γαλλική Αναγέννηση ήταν το πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κίνημα στη Γαλλία μεταξύ του 15ου και του 17ου αιώνα. Η περίοδος συνδέεται με την πανευρωπαϊκή Αναγέννηση, μια λέξη που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο ιστορικό Ζυλ Μισλέ για να ορίσει την καλλιτεχνική και πολιτιστική «αναγέννηση» της Ευρώπης.^[1]

Οι αξιοσημείωτες εξελίξεις κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Αναγέννησης περιλαμβάνουν την εξάπλωση του Ανθρωπισμού, την πρώιμη εξερεύνηση του «Νέου Κόσμου» (ως Νέα Γαλλία από τους Τζοβάνι ντα Βερρατσάνο και Ζακ Καρτιέ στην υπηρεσία του βασιλιά Φραγκίσκου Α' της Γαλλίας), την ανάπτυξη νέων τεχνικών και καλλιτεχνικών μορφών στους τομείς της τυπογραφίας, της αρχιτεκτονικής, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της μουσικής, των επιστημών και της λογοτεχνίας.

Η Γαλλική Αναγέννηση παραδοσιακά εκτείνεται από (περίπου) την έναρξη των Ιταλικών πολέμων το 1494 κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καρόλου Η' έως το θάνατο του Ερρίκου Δ' το 1610, αν και ορισμένες καλλιτεχνικές, τεχνολογικές ή λογοτεχνικές εξελίξεις που σχετίζονται με την Αναγέννηση έφτασαν στη Γαλλία νωρίτερα (μέσω της αυλής του δουκάτου της Βουργουνδίας ή της παπικής παρουσίας στην Αβινιόν). Ωστόσο, ο Μαύρος Θάνατος του 14ου αιώνα και ο Εκατονταετής πόλεμος κράτησαν τη Γαλλία οικονομικά και πολιτικά αδύναμη μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα.^[2]

Οι βασιλείες του Φραγκίσκου Α' της Γαλλίας (1515 - 1547) και του γιου του Ερρίκου Β' (1547 - 1559) θεωρούνται γενικά οι σημαντικότερες περίοδοι της Γαλλικής Αναγέννησης.^[3]

Τέχνη

Από τα τέλη του 15ου αιώνα, οι Ιταλικοί πόλεμοι και η γειτνίαση με τη ζωντανή αυλή του δουκάτου της Βουργουνδίας (με τις φλαμανδικές διασυνδέσεις) έφεραν τους Γάλλους σε επαφή με τα οικοδομήματα, τους πίνακες ζωγραφικής, τις ραγδαίες εξελίξεις στις τέχνες και το δημιουργικό πνεύμα της Βόρειας και Ιταλικής Αναγέννησης. Οι καλλιτεχνικές αλλαγές στη Γαλλία πραγματοποιήθηκαν αρχικά από Ιταλούς και Φλαμανδούς καλλιτέχνες, όπως ο Ζαν Κλουέ και ο γιος του Φρανσουά Κλουέ και οι Ιταλοί Ρόσσο Φιορεντίνο, Φραντσέσκο Πριματίτσο και Νικολό ντελ’Αμπάτε της πρώτης Σχολής του Φονταινεμπλώ (από το 1530).^[4]

Το 1516, ο Φραγκίσκος Α' κάλεσε τον Λεονάρντο ντα Βίντσι στο κάστρο του Αμπουάζ και του παραχώρησε το κοντινό κάστρο του Κλο-Λυσέ ως χώρο διαμονής και εργασίας. Ο Λεονάρντο, διάσημος ζωγράφος και εφευρέτης, έφτασε με τρεις από τους πίνακές του, Μόνα Λίζα, Αγία Άννα, Παναγία και Βρέφος και Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, που σήμερα εκτίθενται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι.^[5]

Η γαλλική τέχνη της περιόδου από το 1530 έως το τέλος του αιώνα εμπνέεται συχνά από ύστερες ιταλικές εικονογραφικές και γλυπτικές εξελίξεις που συνήθως αναφέρονται ως Μανιερισμός (συνδέονται μεταξύ άλλων με τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Παρμιτζανίνο), και χαρακτηρίζονται από μορφές συνήθως επιμήκεις και χρήση αλληγορικών και μυθολογικών σκηνών.

Υπάρχουν αρκετοί Γάλλοι καλλιτέχνες σ' αυτήν την περίοδο, μεταξύ των οποίων ο ζωγράφος Ζαν Φουκέ, που δημιούργησε ρεαλιστικά πορτρέτα και αξιοσημείωτα εικονογραφημένα χειρόγραφα και οι γλύπτες Ζαν Γκουζόν και Ζερμαίν Πιλόν.

Ύστερος Μανιερισμός και πρώιμο μπαρόκ

Ο Ερρίκος Δ' συνέχισε τις εργασίες στο ανάκτορο του Φονταινεμπλώ και κάλεσε τους καλλιτέχνες Τουσαίν Ντυμπρέιγ, Μαρτέν Φρεμινέ και Αμπρουάζ Ντυμπουά να εργαστούν, οι οποίοι συνήθως χαρακτηρίζονται ζωγράφοι της δεύτερης Σχολής του Φονταινεμπλώ.

Η Μαρία των Μεδίκων, σύζυγος του Ερρίκου Δ', κάλεσε τον Φλαμανδό ζωγράφο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς στη Γαλλία και ο καλλιτέχνης φιλοτέχνησε μια σειρά έργων μεγάλης κλίμακας για το παλάτι του Λουξεμβούργου στο Παρίσι. Ένας άλλος Φλαμανδός καλλιτέχνης που εργάστηκε για τη γαλλική βασιλική αυλή ήταν ο Φρανς Πάουρμπους ο νεότερος.^[7]

Έξω από τη Γαλλία, δουλεύοντας για τους δούκες της Λωρραίνης, κυριαρχεί ένα πολύ διαφορετικό ύφος ύστερου Μανιερισμού στους καλλιτέχνες Ζακ Μπελάνζ, Κλωντ Ντερυέ και Ζακ Καλό. Έχοντας λίγη επαφή με τους Γάλλους καλλιτέχνες της εποχής, ανέπτυξαν μία έντονη, ακραία και συχνά ερωτική μανιεριστική τεχνοτροπία (συμπεριλαμβανομένων νυχτερινών σκηνών και εφιαλτικών εικόνων) και εξαιρετική ικανότητα στα χαρακτικά.

Φραγκίσκος Α', πίνακας του Ζαν Κλουέ (περ.1535), Λούβρο
Μνημείο όπου βρίσκεται η καρδιά του Ερρίκου Β΄ της Γαλλίας, του Ζερμαίν Πιλόν (1561), Λούβρο
Εύα, Πρώτη Πανδώρα του Ζαν Κουζέν πρεσβύτερου (περ.1550).
Άρτεμις κυνηγέτις, Σχολή του Φονταινεμπλώ (1550–60), Λούβρο
Αλληγορία της Ζωγραφικής και της Γλυπτικής, Αμπρουάζ Ντυμπουά

Αρχιτεκτονική

Ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της Γαλλικής Αναγέννησης ήταν η κατασκευή ή εκτεταμένη ανοικοδόμηση και διακόσμηση των παλιών οχυρωμένων κάστρων τα οποία, καθώς δεν θεωρούνταν πλέον φρούρια αφού δεν χρησίμευαν λόγω της εξέλιξης του πυροβολικού, μετατράπηκαν σε μεγαλοπρεπή παλάτια αναψυχής. Τα κάστρα του Λίγηρα, εκμεταλλευόμενα τον πλούτο των ποταμών και των εδαφών της περιοχής του Λίγηρα, παρουσιάζουν αξιοσημείωτη αρχιτεκτονική τεχνική. Ο νέος τύπος του πύργου-κατοικίας κατασκευάστηκε επίσης και σε άλλες περιοχές κοντά στο Παρίσι, όπως το κάστρο του Σαιν-Ζερμαίν-αν-Λαι και κυρίως το ανάκτορο του Φονταινεμπλώ αλλά και σε όλη τη Γαλλία.^[8]

Το παλιό κάστρο του Λούβρου στο Παρίσι ανοικοδομήθηκε επίσης υπό την καθοδήγηση του Πιέρ Λεσκό και έγινε ο πυρήνας ενός ολοκαίνουργιου αναγεννησιακού ανακτόρου. Στα δυτικά του Λούβρου, η Αικατερίνη των Μεδίκων έχτισε για βασιλική κατοικία με αρχιτέκτονα τον Φιλιμπέρ Ντελόρμ, το παλάτι του Κεραμεικού με εκτεταμένους κήπους και μια σπηλιά που δημιούργησε ο Μπερτράν Παλισί.

Η ανάρρηση του Ερρίκου Δ' της Γαλλίας στο θρόνο έφερε μια περίοδο μαζικής αστικής ανάπτυξης στο Παρίσι, αυτήν την εποχή κατασκευάστηκε η γέφυρα Πον Νεφ (1578-1607), η πλατεία των Βοσγίων (1605, αρχικά ονομάστηκε Βασιλική πλατεία), η πλατεία Ντωφίν (1607) και τμήματα του Λούβρου (μεταξύ των οποίων η Μεγάλη Πινακοθήκη).^[9]

Κήποι

Οι γαλλικοί αναγεννησιακοί κήποι χαρακτηρίζονται από συμμετρική και γεωμετρική χάραξη και περιλαμβάνουν χαμηλούς φράχτες και παρτέρια με καλλωπιστικά φυτά, φυτά σε γλάστρες, μονοπάτια με χαλίκια και άμμο, βεράντες, σκάλες και ράμπες, τρεχούμενα νερά με τη μορφή καναλιών, καταρράκτες, μνημειακές κρήνες, σιντριβάνια και εκτεταμένη χρήση τεχνητών σπηλαίων, λαβυρίνθων και αγαλμάτων μυθολογικών μορφών.

Οι κήποι έγιναν επέκταση των πύργων που περιέβαλαν, και σχεδιάστηκαν για να απεικονίσουν τα αναγεννησιακά ιδανικά του μέτρου και της αναλογίας.^[10]

Οι κήποι στο κάστρο του Βιλαντρί
Ο κήπος Ντιάν ντε Πουατιέ στο κάστρο του Σενονσώ
Η κρήνη της Άρτεμης στο ανάκτορο του Φονταινεμπλώ
Αεροφωτογραφία του κάστρου του Σενονσώ και των κήπων του
Τμήμα των κήπων του κάστρου του Σαντιγί

Γλώσσα και Λογοτεχνία

Κύριο άρθρο: Γαλλική λογοτεχνία του 16ου αιώνα

Ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α' εγκαταστάθηκε στο ανάκτορο του Φονταινεμπλώ, όπου μετέφερε τη βασιλική βιβλιοθήκη του. Το 1539, αναβάθμισε τη γαλλική γλώσσα: υπέγραψε το διάταγμα του Βιλέ-Κοτερέ, το οποίο αναγνώρισε τη γαλλική γλώσσα ως γλώσσα της νομοθεσίας και της διοίκησης. Ο ορισμός της γαλλικής γλώσσας ως επίσημη γλώσσα του βασιλείου της Γαλλίας, αντί της Λατινικής που ίσχυε μέχρι τότε, είναι ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της Αναγέννησης στη Γαλλία. Ωστόσο, η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού - ειδικά στις επαρχίες - συνέχιζε να μιλά διαλέκτους (πικαρδικά, νορμανδικά, κ.λπ.) και γλώσσες διαφορετικές από τη γαλλική (όπως στο νότο της Γαλλίας που μιλούσαν οξιτανικά). Ταυτόχρονα, η φιλολογική ομάδα ανθρωπιστών ποιητών «Πλειάς» έθεσε στόχο την ανύψωση της γαλλικής γλώσσας στο επίπεδο των κλασικών γλωσσών και συνέβαλε στην ανανέωση της λογοτεχνικής έκφρασης στο 16ο αιώνα.^[11]

Μεταξύ των πιο διάσημων συγγραφέων της Γαλλικής Αναγέννησης είναι ο Φρανσουά Ραμπελαί, η Μαργαρίτα της Ναβάρρας, αδελφή του Φραγκίσκου Α', ο Κλεμάν Μαρό, Μωρίς Σεβ, η Λουίζ Λαμπέ, ο Πιέρ ντε Ρονσάρ, ο Ζοακίμ ντυ Μπελαί, ο Ετιέν ντε λα Μποεσί και ο Μισέλ ντε Μονταίν.^[12]

Μουσική

Στις αρχές και τα μέσα του 15ου αιώνα, η Βουργουνδία, γαλλόφωνη κυρίως περιοχή που ενώθηκε με το βασίλειο της Γαλλίας το 1477, ήταν το μουσικό κέντρο της Ευρώπης. Πολλοί από τους πιο διάσημους μουσικούς στην Ευρώπη κατάγονταν από τη Βουργουνδία ή πήγαν να σπουδάσουν με συνθέτες εκεί. Στα τέλη του 15ου αιώνα, υπήρξε σημαντική επικοινωνία μεταξύ των μουσικών της Βουργουνδίας και της γαλλικής βασιλικής αυλής. Η σχολή της Βουργουνδίας δημιούργησε τη γαλλο-φλαμανδική σχολή πολυφωνικής μουσικής που κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή μουσική στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα. Ο Γκιγιώμ Ντυφαί και Ζιλ Μπινσουά είναι δύο κορυφαίοι συνθέτες της σχολής της Βουργουνδίας κατά την πρώιμη περίοδο της Αναγέννησης.

Ωστόσο, μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, ένας γαλλικός εθνικός χαρακτήρας επικράτησε στη μουσική των γαλλικών βασιλικών και αριστοκρατικών αυλών, καθώς και στα μεγάλα κέντρα της εκκλησιαστικής μουσικής. Ως επί το πλείστον, οι Γάλλοι συνθέτες της εποχής απέφυγαν τα σκοτεινά χρώματα της γαλλο-φλαμανδικής σχολής και προσπάθησαν για τη σαφήνεια της γραμμής και της δομής. Με τη μελέτη και εφαρμογή των αρχαίων μετρικών νόμων έφεραν καθαρότητα στη μουσική.

Ο πιο γνωστός συνθέτης στην Ευρώπη, ο Ζοσκέν ντε Πρε, εργάστηκε στην αυλή του Λουδοβίκου ΙΒ' και πιθανότατα εκεί συνέθεσε μερικά από τα πιο διάσημα έργα του. Ο Φραγκίσκος Α', που έγινε βασιλιάς το 1515, έδειξε μεγάλο ενδιαφέρον για τη μουσική και οι μουσικοί του τον συνόδευαν στα ταξίδια του. Από τους πιο γνωστούς συνθέτες μοτέτων των αρχών του 16ου αιώνα ήταν ο Ζαν Μουτόν και ο Κλωντ Λε Ζεν. Άλλοι σημαντικοί Γάλλοι συνθέτες της εποχής είναι ο Κλεμάν Ζανεκέν και ο Κλωντέν ντε Σερμισί, που είχαν τεράστια επιρροή στην ανάπτυξη του παρισινού σανσόν με ζωντανή προγραμματική γραφή και περιστασιακή χρήση ανομοιόμορφης μετρικής οργάνωσης (musique mesurée)^[13], ο Πιερ Πασερώκ.ά.

Η γαλλική αναγεννησιακή πολυφωνική μουσική περιλαμβάνει μοτέτα, λειτουργίες, κανόνες, αλλά και κομμάτια κοσμικής μουσικής, όπως τα πολυφωνικά σανσόν.^[14]

Η εποχή των Θρησκευτικών πολέμων είχε βαθιά επίδραση στη μουσική στη Γαλλία. Από τους σημαντικότερους Ουγενότους συνθέτες είναι ο Κλοντ Γκουντιμέλ.

Πρώτες προσπάθειες αποικισμού

Από το 1523, ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α' άρχισε εξερευνήσεις και προσπάθειες αποίκησης της Αμερικής και έθεσε τις βάσεις της Πρώτης γαλλικής αποικιακής αυτοκρατορίας. Με εντολή του, από το 1523 έως το 1528, ο Ιταλός θαλασσοπόρος Τζοβάνι ντα Βερρατσάνο έπλευσε, σε τρία ταξίδια εκ των οποίων το τελευταίο μοιραίο γι' αυτόν, κατά μήκος της ακτής της Βόρειας Αμερικής με στόχο να βρει πλωτή ή οδική διάβαση που θα επέτρεπε να διασχίσουν την ήπειρο προς τον Ειρηνικό. Από το 1534 έως το 1542, ο Ζακ Καρτιέ πραγματοποίησε τρία ταξίδια για να ανακαλύψει χώρες όπου αφθονούσε ο χρυσός και άλλα αγαθά. Ο Καρτιέ δεν βρήκε τα πλούτη που περίμενε, ανέπλευσε όμως τον ποταμό Άγιο Λαυρέντιο, που αργότερα, κατά τον Γαλλικό αποικισμό της Αμερικής, έγινε η οδός της γαλλικής διείσδυσης στην Αμερική.^[15]

Μετά από αυτά τα ταξίδια έγιναν μερικές αποτυχημένες προσπάθειες εγκατάστασης Γάλλων στα παράλια του κόλπου του Ρίο ντε Τζανέιρο και στη Φλόριντα. Αντίθετα, επιτυχία είχε από το 1560 η εγκατάσταση οχυρωμένων βάσεων στη Βορειοδυτική Αφρική για τη διευκόλυνση της αλιείας κοραλλιών, του εμπορίου σίτου κλ.

Έπειτα η Γαλλία βυθίστηκε στην αναταραχή των θρησκευτικών πολέμων και η αποικιακή πολιτική εγκαταλείφθηκε έως τις αρχές του 17ου αιώνα.

Σχετικά άρθρα

Παραπομπές

[1] . «gallica.bnf.fr/Histoire de France. 7, Renaissance / Jules Michelet».

[2] . «artsandculture.google.com/entity/french-renaissance».

[3] . «faculty.chass.ncsu.edu/The French Renaissance» (PDF).

[4] . «panoramadelart.com/focus-renaissance-francaise».

[5] . «thegoodlifefrance.com/the-french-renaissance-in-the-loire-valley/».

[6] . «historical-quest.com/el/histquest/418-gabrielle-d-estrees».

[7] . «chateaudefontainebleau.fr/espace-groupe/visites-scolaires-chateau-de-fontainebleau/les-dossiers-pedagogiques/la-renaissance/».

[8] . «about-france.com/art/frenchrenaissance».

[9] . «hisour.com/french-renaissance».

[10] . «hisour.com/fr/gardens-of-the-french-renaissance-30737/».

[11] . «geudensherman.wordpress.com/lit-16-fr/la-litterature-au-16e-siecle/».

[12] . «skemman.is/La littérature française au XVIème siècle» (PDF).

[13] Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα, τομ.43, σελ. 66

[14] . «aesop.iep.edu.gr/ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΟ ΓΑΛΛΙΚΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ(CHANSON) ΤΟΥ 16ΟΥ ΑΙΩΝΑ».

[15] . «futurasciences.com/sciences/personnalites/homme-francois-ier-».

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]