Резистор

Рези́стор (инг. resistor, лат. resisto — «дуьхьало яр» бохучух схьадаьлла) — электрикин зӀен партал элемент. Идеалехь цуьнан тоькан дуьхьало яр доцург кхин билгало хила ца еза. Идеалан резисторин даима зӀен декъан Оман закон нийса хила деза: резисторан тӀехь йолу цӀеххьана булам нийса пропорцехь хила еза цунахь чекх йолу токаца $~U(t)=R\cdot I(t)$ . Амма муьлха а резисторан, мел а елахь, йолуш ю паразитан токан чухоам а, паразитан индуктивность а, сизийн йоцу вольтан-амперан характеристика.

Резистораш схемаш тӀехь билгалъяхар

а) Россиехь а, Европехь а лелош йолу билгало
б) АЦШх лелош йолу билгало

Россиехь схемаш тӀехь йолу билгалонаш ГОСТ 2.728-74 нийса хила еза. Оцу ГОСТаца хийца ца луш йолу резисторийн билгалонаш таблицехь ма-ярра хила еза:

Билгало ГОСТ 2.728-74	Билгалдахарш
	Хийцалуш йоцу резистор нуцкъалла билгалъяккхаз
	0,05 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	0,125 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	0,25 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	0,5 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	1 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	2 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	5 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор
	10 Ватт нуцкъалла йолу хийцалуш йоцу резистор 10 Вт

а) таханлера даймехкан схеманаш тӀехь резистораш билгалъяхар (ГОСТ 2.728-74).

б) резистораш билгалъяхар кхочу пачхьалкхан схемашан тӀехь а, хьалхалера даймехкан схеманаш тӀехь

Хийцаме а, нислуш йолу а, сизийн йоцу а резистораш билгалйоху некх:

Билгало по ГОСТ 2.728-74	Билгалдахарш
	Хийцаме резистор.
	Реостат санна латина хийцаме резистор (мача йистера цхьана сераца вовшах тесна ю).
	Нислуш йолу резистор.
	Реостат санна латина нислуш йолу резистор (мача йистера цхьана сераца вовшах тесна ю)..
	Варистор (цуьнан дуьхьало буламца доьзна ю).
	Термистор (цуьнан дуьхьало температурица доьзна ю).
	Фоторезистор (цуьнан дуьхьало серлонца доьзна ю).

Резисторах хӀотталуш йолу зӀенаш

Резистораш тӀаьхьа-хьалха вовшахтасар

Резистораш тӀаьхьа-хьалха вовшахтесча цера дуьхьаллонаш вовшахкхета:

$R=R_{1}+R_{2}+R_{3}+\ldots$

Тешам

Потенциалашан бухадисинарг лара цуьнан дакъош вовшахтог1а дезар бахьнехь: $U=U_{1}+U_{2}+U_{3}+\ldots$

Оман законас ма баххар, булам $~U_{i}$ х1ора резисторан т1ехь болу $~R_{i}$ равно: $~U_{i}=I_{i}R_{i}$

Заряд йисар законо боху, массо а резисторан чухула цхьатера ток йодуш ю $~I$ . Цундела, булам вовшахтохар формуличу Оман закон х1оттийча, д1аяздо: $IR=IR_{1}+IR_{2}+IR_{3}+\ldots$

Дерриг токан т1е доькъу $~I$ . Т1аьххьаре а цунах хуьлу: $R=R_{1}+R_{2}+R_{3}+\ldots$

Массо резистор цхьатерра хилча $~R_{1}=R_{2}=R_{3}=\dots =R_{n}$ , церан цхьанакхетта дуьхьало $~R=nR_{1}$ хуьлу.

Резистораш хьалха-тӀаьхьа вовшахтесча церан цхьанакхетта дуьхьало массарел йоккха дуьхьало йолчу резисторел йоккха хуьлу.

Резистораш параллельно вовшахтасар

Резистораш параллельно вовшахтесча, церан чекхъялийтарша (дуьхьалон дуьхьал йолу йокхалланаш) вовшахкхета. Церан вовшахкхетта чекхъялийтар ${\frac {1}{R}}$ массо резисторийн чекхъялийтарш ${\frac {1}{R_{i}}}$ вовшахтоьхча хуьлу. ${\frac {1}{R}}={\frac {1}{R_{1}}}+{\frac {1}{R_{2}}}+{\frac {1}{R_{3}}}+\ldots$

ЗӀе масийтта хьалха-тӀаьхьа я параллельно вовшахтесначу декъа екъалуш елахь, цкъа хьалха хӀора декъан дуьхьало лору. Таккха массо а декъа дуьхьало цхьаьна мел хир ю лору.

Тешам

Ток екъаелча а цуьнан заряд юсу, цундела: $I=I_{1}+I_{2}+I_{3}+\ldots$

Оман законас ма баххара, $~I_{i}$ х1ора резистор чухула йодуш йолу ток ю: $I_{i}={\frac {U_{i}}{R_{i}}}$ , амма х1ора резисторан т1ехь йолу потенциалийн башхалла цхьатера хир ю, цундела ерриг токан уравнени д1аязъя йиш ю: ${\frac {U}{R}}={\frac {U}{R_{1}}}+{\frac {U}{R_{2}}}+{\frac {U}{R_{3}}}+\ldots$

Ерриг уравнени якъча $U$ вайн хуьлу ерриг а чекхъялийтар а ${\frac {1}{R}}={\frac {1}{R_{1}}}+{\frac {1}{R_{2}}}+{\frac {1}{R_{3}}}+\ldots$ , ерриг дуьхьало а $R={\frac {1}{{\frac {1}{R_{1}}}+{\frac {1}{R_{2}}}+{\frac {1}{R_{3}}}+\ldots }}$

Параллельно вовшахтесна йолу шина резисторан дуьхьало ю: $R={\frac {R_{1}R_{2}}{R_{1}+R_{2}}}$ .

Массо а резисторан дуьхьало цхьатера елахь $~R_{1}=R_{2}=R_{3}=\dots =R_{n}$ , цера вовшахкхетта дуьхьало $R={\frac {R_{1}}{n}}$ ю.

Параллельно вовшахтесначу резисторийн дуьхьало царех массарел жимачул жима хира ю.

Резистораш ийна вовшахтасар

Схема хӀотталуш ю шина параллельно вовшахтесна блоках. Царех цхьаъ ю шина хьалха-тӀаьхьа вовшахтесна резисторех хӀотталуш $~R_{1}$ а, $~R_{2}$ а, цера ерриг дуьхьало ю $~R_{1}+R_{2}$ , важа ю резисторех $~R_{3}$ , цера еррига чекхъялийтар ю ${\frac {1}{R}}={\frac {1}{(R_{1}+R_{2})}}+{\frac {1}{R_{3}}}$ , еррига дуьхьало ю $R={\frac {R_{3}(R_{1}+R_{2})}{R_{1}+R_{2}+R_{3}}}$ .

Хьалха-тӀаьхьа я параллельно вовшахтесна блокашна зӀе екъалуш йацахь лелайо Кирхгофан бакъо. Наггахь ларар атта хилийта лелайо «кхосаберг — седа» цӀе йолу хийцар.

Булам боькъург

$U_{WY}=U_{WE}{\frac {R_{1}}{(R+R_{1})}}$

Нагахь санна R=9R₁, таккха U_WY=0,1U_WE, чубогӀу булам 10-за жимлур бу.

Резисторийн классификаци

Резистораш тоька тӀехь болх бечу аппаратурин дакъош ду. Уьш дӀакъастийна а хила тарло, микросхемашна чохь а хила тарло. ДӀакъастийна резистораш шайн Вольт-амперан характеристике (ВАХ) а, монтаж яран некъе а, дуьхьало хийцаяларе а, яран технологига а хьаьжна тайпанашка йекъало^[1].

Резистораш Ӏалашо хьаьжна йекъайалар:

йукъара Ӏалашойн резистораш;
лерина йина резистораш:
- йоккха дуьхьало ерш а (итт МОм дуьйна масийтта ТОм кхаччалц, белхан булам 100..400 В);
- лекха булам берш а (белхан булам — масийтта кВ);
- лекха лестам берш а (церан шайн индуктивность а, чухоам а къезга ю, белхан лестам масийтта бӀе МГц);
- нийсанарш а, тӀехнийсанарш а (цера тӀедитар 0,001 — 1 %).

Церан дуьхьало хийцаяларе хьаьжна:

Хийцалуш йоцу резистораш;
хийцалуш йолу резистораш;
нислуш йолу резистораш.

Ларъяран некъе хьаьжна:

къаьстина;
къастазъяза;
вакууман;
герметизаци йина.

ДӀахӀоттаяран некъе хьаьжна:

зорбан монтажан йина;
тӀеуллу монтажан йина;
микросхемашна а, микромодулишна а йина.

Вольт-амперан характеристикин хьаьжна:

сизийн резистораш;
сиздоцу резистораш:
- варистораш — дуьхьало хийцало буламе хьаьжна;
- терморезистораш — дуьхьало хийцало температуре хьаьжна;
- фоторезистораш — духьало хийцало серлоне хьаьжна;
- тензорезистораш — дуьхьало хийцало деформаце хьаьжна;
- магниторезистораш — дуьхьало хийцало магнитан майдане хьаьжна.

Яран технологин хьаьжна:

Чкъоран к1оран резистор (цхьадолу басар д1адеккхина ток йоду чкъор гайтархьам).

Серийн резистораш. Уьш ю лакха декъан дуьхьало йолу цхьана хӀозан тӀехьарчийна серийн юхк. Цера хуьлу йоккха паразитан индуктивность. Йоккха дуьхьало йолу жима серийн резистораш наггахь йо буткъа серех.
Чкъоран эчиган резистораш. Уьш ю дуткъа лакха декъан дуьхьало йолу кхийран чӀун тӀе чан тоьхна эчиган чкъор. Цера юхьигаш тӀе серий болу эчиган кедаш тӀебухку. Наггахь дуьхьало сов яккха чкъорехь винтан хир доккху. Оцу тайпан резистораш массарелла а яржина ю.

Эчиган фольган резистораш. Дуьхьало яш йолу материал ю юткъа эчиган лента.
КӀоран резистораш. Уьш хуьлу чкъоран а, чухоаме а. Цара лелайо графитан лакхара декъан дуьхьало.
Интегральни резистораш. Цара лелайо къизиг легировани ах-проводникан дуьхьало. И резистораш хуьлу лекха вольт-амперан характеристикин сизйоцуш. Дукха хоьлехь уьш лелайо интегральны микросхеманан юкъахь, кхоьчу тайпа резистораш лело аьтту боцучеш.

Промышленностьс арахоьцу резистораш

Промышленностьс арахоьцу цхьана номиналан резисторийн дуьхьалонаш дӀасаяржина хуьлу. И дӀасаяржар ю резистор яран нийсонца йозна. Резистораш яр нийсо хуьлу 20 %, 10 %, 5 %, и. к. д. 0,01 % тӀекхаччалц^[2]. Номинал луург хуьлуьла дац: уьш хоржа леррина йина номиналан моггӀера, дукха хьолехь E6 (20 %), E12 (10 %) я E24 (5 %). Номиналаш кхиъ нийса хила езахь лелайо царелла нийса могӀанаш (масала, E48).

Резистораш къастош ю цера уггара лакхара дӀасабаржош болу нуьцкъаллица (ГОСТ 24013-80 а, ГОСТ 10318-80 а схьа ма боху советан радиотехникан промышленностьс арахоьцура резистораш лахахь багарбина нуьцкъала болуш, Ватташкахь, Вт.: 0.01, 0.025, 0.05, 0.062, 0.125, 0.5, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 10, 16, 25, 40, 63, 100, 160, 250, 500)^[3]

Резисторашна тӀехь хуьлу билгалонаш

Жима нуьцкъала болу резистораш чӀогӀа кеги ю. Цера йохалла масийтта миллиметр ю, диаметр цхьаъ миллиметр гергга ю. Царна тӀехь яздинарг къестира дац. Цундела царна тӀехь иттанийн тӀадаман меттин яздо дуьхьало гойту элп (К — килоомашна меттин, М — мегоомашна меттин, Е я R — омашна меттин). Цул совнах, массо а номинал гойту кхаа элпаца. Масала, 4K7 йозанас билгал йоккху 4,7 кОм дуьхьало йолу резистор, 1R0 — 1 Ом, М 12 — 120кОм (0,12 МОм) и. к. д. Амма иштта кеги йоза язда а, деша а хала ду. Цундела резисторашан тӀе цера дуьхьало гайта бес-беса сизниш дохку.

20 % нийсо йолу резисторашан тӀе кхо сиз хьокху, 10 % а, 5 % а нийсо йолу резисторашан — диъ сиз, царелла а нийса йолу резисторашан — пхиъ а, ялх а. Хьалхара шина сизас гойту номиналан хьалхара ши элп. Сиз 3 я 4 делахь, кхозлугӀа сизас гойту иттанийн оьцург (иттан степень). 4 сиз делахь, тӀеххьар сизас гойта резисторан нийсо. 5 сиз делахь, кхозлугӀа сизас гойту дуьхьалин кхозлугӀа элп, 4-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 5-гӀа — нийсо. 6-гӀа сиз делахь, цо гойту дуьхьаллин температуран коэффициент. 6-гӀа сиз 1,5-за вукха сизашал шуьра делахь, цо гойту резисторан тешамалла (1000 сохьтехь болх бича галъяларан %)

Наггахь нисло 5 сиз долу резистораш амма стандартан (5 я 10 %) нийсо йолуш. Иштта меттехь хьалхара 2 сизас гойту номиналан хьалхара элпаш, 3-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 4-гӀа сизас гойту нийсо, 5-гӀа сизас — температуран коэффициент.

**Резистораш босца билгалъяккхар**
Бос	терахь санна	иттанийн оьцург санна	нийсо санна, %	ТКС санна, ppm/°C	тешамалла санна, %
детиха	—	1·10⁻² = «0,01»	10	—	—
дашо	—	1·10⁻¹ = «0,1»	5	—	—
Ӏаьржа	0	1·10⁰ = 1	—	—	—
боьмаша	1	1·10¹ = «10»	1	100	1 %
цӀен	2	1·10² = «100»	2	50	0,1 %
цӀехо-можа	3	1·10³ = «1000»	—	15	0,01 %
можа	4	1·10⁴ = «10 000»	—	25	0,001 %
баьццара	5	1·10⁵ = «100 000»	0,5	—	—
сийна	6	1·10⁶ = «1 000 000»	0,25	10	—
шекъанан басахь	7	1·10⁷ = «10 000 000»	0,1	5	—
мокха	8	1·10⁸ = «100 000 000»	—	—	—
кӀайн	9	1·10⁹ = «1 000 000 000»	—	1	—
йац	—	—	20 %	—	—

Масал

Хуьлуьтур вайн резисторан тӀехь диъ сиз: боьмаша, Ӏаьржа, цӀен, дашо. Хьалхара шина сизас ло 1 0, 3-гӀа 100, 4-гӀа сизас гойту нийсо 5 %. Дерриг а хуьлу дуьхьало 10·100 Ом = 1 кОм а, нийсо ±5 % йолу резистор.

Бесан билгалонаш дагахь сацо хала дац: Ӏаьржа 0 а, боьмаша 1 тӀехьа стелаӀадан бесаш боьдуш бу. И билгалонаш ингалсан пачхьалкхашахь кхоьллина хиларан бахьнехь сийна а, стигалан бос а къастош бац.

Иштта и билгалонаш дагахь сацо лело йиш ю мнемоникан бакъо: «Часто Каждый Красный Охотник Желает Знать Сколько Фазанов Село в Болоте». Оцу предложенин хӀора дешан хьалхара элпас гойту оьрсийн маттахь йолу бесан цӀе.

Резисторан номинал къасто атта хилийта йолуш ю и болх беш йолу программанаш.

Резистор симметри йолу хӀума ю. Цундела муьлха агӀора сизниш деша деза кӀасто хала хила тарло. Диъ сиз долу билгало йолу 5 я 10 % нийсо йолу резисторашна и къасто атта ду: дашо я дато сиз тӀаьххьара ду. Кхо сиз хилча хьалхара сиз йисте оьзна хуьлу. ХӀуъа хилча а номиналан могӀара дуьхьало нисъяла еза. Иза нислуш йацахь билгало кхоьчу агӀорера еша еза. СССРх йина 4 сиз долу МЛТ-0,125 резисторашна тӀехь хьалхара лоруш ду йисте оьзна диллина сиз.

5 сиз долу Panasonic резисторашна тӀера йоза деша резистор нисъя еза ша летташ долу сиз аьтту агӀор летташ. ТӀаккха хьалхара шина сизас гойту хьалхара ши терахь, 3-гӀа сизас гойту иттанийн оьцург, 4-гӀа сизас гойту нийсо, 5-гӀа сизас — резистор лелайо меттиг.

Ша-тайпа меттиг ю бесан билгало лелаяр дуьхьало йоцу тӀайнаш. Уьш билгал йоху юккъе диллина цхьана Ӏаьржа сизца. И тӀайнаш леладар бахьан ду дийригашна шайн вовшахтосу автоматаш нисъяран харжаш лахъя лаар.

SMD-резисторашан билгалонаш

Дуьхьало йоцу «резистораш» (платин тӀе хӀоттадо тӀайнаш) билгалдоху цхьана терахьца «0». Терахьаш сов делах:

3 я 4 терахьца билгало яр

ABC билгалдо AB•10^C Ом

Масала, 102 — иза 10•10² Ом = 1 кОм

ABCD билгалдо ABC•10^D Ом, нийсо 1 % (могӀа E96)

Масала, 1002 — это 100•10² Ом = 10 кОм

1кОм = 1000 Ом

Билгало яр терахь-терахь-элп (JIS-C-5201)

МогӀа E96, нийсо 1 %.

Дуьхьалон мантисса m билгал йоккху шина 2 терахьца (хьажа таблице), 10 уллехь йолу степень гойту элпас.

Масала: 09R = 12,1 Ом; 80E = 6,65 МОм; массо а 1 %.

S = 10⁻²
R или X = 10⁻¹
A = 10⁰ = 1
B = 10¹
C = 10²
D = 10³
E = 10⁴
F = 10⁵

код	m	код	m	код	m	код	m	код	m	код	m
01	100	17	147	33	215	49	316	65	464	81	681
02	102	18	150	34	221	50	324	66	475	82	698
03	105	19	154	35	226	51	332	67	487	83	715
04	107	20	158	36	232	52	340	68	499	84	732
05	110	21	162	37	237	53	348	69	511	85	750
06	113	22	165	38	243	54	357	70	523	86	768
07	115	23	169	39	249	55	365	71	536	87	787
08	118	24	174	40	255	56	374	72	549	88	806
09	121	25	178	41	261	57	383	73	562	89	825
10	124	26	182	42	267	58	392	74	576	90	845
11	127	27	187	43	274	59	402	75	590	91	866
12	130	28	191	44	280	60	412	76	604	92	887
13	133	29	196	45	287	61	422	77	619	93	909
14	137	30	200	46	294	62	432	78	634	94	931
15	140	31	205	47	301	63	442	79	649	95	953
16	143	32	210	48	309	64	453	80	665	96	976

Билгало яр элп-терахь-терахь

E24 а, E12 могӀанаш, нийсо 2 %, 5 %, 10 % (E48 могӀа лелош бац).

10 уллехь йолу степень гойту элпас (1 % нийсо йолу резисторашан санна, лакхара списке хьажа). Дуьхьалон мантисса m а, нийсо а гойту 2 терахьаш (хьажа таблице).

Масала:

2 %, 1,00 Ом = S01
5 %, 1,00 Ом = S25
5 %, 510 Ом = A42
10 %, 1,00 Ом = S49
10 %, 820 кОм = D60

2 %		5 %		10 %
код	m	код	m	код	m
01	100	25	100	49	100
02	110	26	110	50	120
03	120	27	120	51	150
04	130	28	130	52	180
05	150	29	150	53	220
06	160	30	160	54	270
07	180	31	180	55	330
08	200	32	200	56	390
09	220	33	220	57	470
10	240	34	240	58	560
11	270	35	270	59	680
12	300	36	300	60	820
13	330	37	330
14	360	38	360
15	390	39	390
16	430	40	430
17	470	41	470
18	510	42	510
19	560	43	560
20	620	44	620
21	680	45	680
22	750	46	750
23	820	47	820
24	910	48	910

Кхийолу резисторийн билгалонаш

Дуьхьало температурица доьзна хилар

Эчиган а, серийн а резисторийн дуьхьало къеззига доьзна ю температурица. И доьзна хилар сизийн ю

$~R=R_{0}(1+\alpha (t-t_{0}))$ ,

хӀунда аьлча, 2-гӀа а, 4-гӀа даржан коэффициенты чӀогӀа къезга ю, уьш дукха холехь ца лара мегир ду. $~\alpha$ коэффициентах олу дуьхьалон температуран коэффициент. И бахьнехь резистораш лело йиш ю термометраш яш. Полупроводникан резисторийн дуьхьало кхиъ лакхар ю.

Билгалдахарш

↑ Аксенов А. И., Нефедов А. В. Элементы схем бытовой радиоаппаратуры. Конденсаторы. Резисторы. — C. 126
↑ ITC-Electronics — Прецизионные резисторы SMR1DZ и SMR3DZ Архивйина 2014-09-13 — Wayback Machine
↑ А. А. Бокуняев, Н.М, Борисов, Р. Г. Варламов и др. Справочная книга радиолюбителя-конструктора.-М.Радио и связь 1990—624 с.: ISBN 5-256-00658-4

Хьажоргаш

Резистор Викилармехь

Литература

Резисторы (справочник) / под ред. И. И. Четверткова — М.:Энергоиздат, 1991
Аксенов А. И., Нефедов А. В. Элементы схем бытовой радиоаппаратуры. Конденсаторы. Резисторы: Справочник. — М.: Радио и связь, 1995. — 272 с. — (Массовая радиобиблиотека; Вып. 1203).
Справочник по элементам радиоэлектронных устройств / под ред. В. Н. Дулина, М. С. Жука — М.:Энергия, 1978

[1] Аксенов А. И., Нефедов А. В. Элементы схем бытовой радиоаппаратуры. Конденсаторы. Резисторы. — C. 126

[2] ITC-Electronics — Прецизионные резисторы SMR1DZ и SMR3DZ Архивйина 2014-09-13 — Wayback Machine

[3] А. А. Бокуняев, Н.М, Борисов, Р. Г. Варламов и др. Справочная книга радиолюбителя-конструктора.-М.Радио и связь 1990—624 с.: ISBN 5-256-00658-4

[1]

[2]

[3]