Шатар

Хадамал
Монгол үзэгээр
буряад кирилл.	Шатар
монгол кирилл.	Шатар
хальмаг кирилл.	Шатр

Зүүн гар талаһаа, сагаан ноён, хара тэргэ, бэрсэ, сагаан хүбүүн, хара морин, сагаан тэмээ

Шатар (Санскрит: चतुरङ्ग Чатуранга, «дүрбэн анги»; Перс: شَطْرَنْج Шатранж) хоёр хүн хоорондоо тоглодог хүлэгтэ тоглоон юм. Мүнөө үедэ энэ наадан тоглоониинь дэлхэйн хэмжээнэй оюун ухаанай спорт болотороо хүгжэһэн байна.

Түүхэ

Шатарай уг гарбалые яг таг тогтоогоогүйшье Энэдхэг, Монгол хоёрын али нэгэдэнь үүдэһэн гэдэг дээр бараг бүхы эрдэмтэд һанал нэгдэдэг. 15-р зуунай хахадаар Энэдхэг уласай [1] Шатранг гэхэ тоглоононһоо үүдэлтэй гэжэ баһэ үзэдэг юм.

Шатар бол хоёр хүн тоглодог хүлэгтэ тоглоон юм. Найман найманай харисаатай ниитэ 64 нюдэн бүхы хүлэг дээр тоглодог. Тоглоон эхилхэд тоглогшо тус бүри доорохо зургаан зүйлэй түрэлөөр тоглодог байна. Үүндэ:

1. Ноён
2. Бэрсэ
3. Тэргэ
4. Морин
5. Тэмээ
6. Хүбүүн

Тоглооной зорилго бол эсэрэг талын Ноён луу добтолжо түүные дахин нүүхэ нүүдэлгүй болгохо ябадал юм.

АНУ-ай эрдэмтэдэй гаргаһан баримтаар үдэртэ шатарые 1,500,000,000 хүн тоглодог гэжээ. Үүнэй 28 % эхилэн суралсагша гү, али сурша байгаа, 71 % мэргэжлын, үлэһэн 1 % оюунай үндэр шадбартай гү, али маша ухаантай хүн ородог юм байна.

Шатар бол спортын нэгэ түрэл болоод оюунай спорт гэжэ нэрэлхэньшье элбэг байдаг.

Дүрэм

Шатарай хүлэг 64 нюдэтэй. Шатар 32 дүрсэтэй. Хожохын тулд бүхы зүбхэн эсэрэг тоглогшынхоо ноён гэжэ нэрэлэгдэһэн дүрсые мадлахад хангалтатай.

Хэлэхэ үгэ

Эсэрэг талын ноёные эдеэхээр байрлалда ошбол:

• Хүүгээр «цод» гэжэ цодлоно
• Тэмээгээр «дуг» гэжэ дуглана
• Бусад модоороо «шаг» («шаа») гэжэ шаглана

Мүн үзэхэ

• Олон уласай шатарай эблэл (ФИДЕ)
• Монголой шатарай холбоо