Зүгы

Балта зүгы
Osmia ribifloris
Биологиин классификаци
Аймаг: Амитан Хүрээ: Үетэ хүлтэн Анги: Хорхой шумуул Баг: Hymenoptera Дэд баг: Apocrita Дээдэ обог: Apoidea
Families
Andrenidae Apidae Colletidae Dasypodaidae Halictidae Megachilidae Meganomiidae Melittidae Stenotritidae
Ижил утгатай нэршил
Apiformes

Зүгы бол сэсэгэй шүүһээр бал болбосоруулдаг ниидэдэг хорхой шумуулай нэгэ түрэл юм.

Балта зүгын амидаралай зохёон байгуулалта

Хүн түрэлхитэн эртэ сагһаа зүгые (балта зүгы) гэрэй амитан болгожо ашаглаһаар ерээ һэн. Балта зүгы ургамалай тооһон, лаб, кристалл дабһаниие наажа сабуудан үүр барижа үндэгэлэн ураг түрэлөө дагажа олон зуугаар һүрэглэн, хэһэг бүлээр амидардаг. Бүлэ бүхэн эрэгшэн, эмэгшэн, ажалшан гэһэн гурбан янзын зүгыһөө бүридэхэ болоод тус тусдаа ажал үүргын нарин хубааритай байна.

Хатанза зүгын үтэн

Нэгэ бүлэдэ гансахан байдаг (гэхыдээ хүгшэн залуу 2 хатан зүгы байхань бии) хатан зүгы (эхэ зүгы) бусадһаа хэбэлэй арай бүдүүн гонзогор, дали богонихон, хорото булшархайгүй болоод үндэгэлхэ ашагтай хугасаань 2-3 жэл, ниитэдээ 3-5 жэл наһална. Хатан зүгы үүрһөө 3-4 км аласта гаран хэд хэдэн азарганза зүгытэй эбсэлдэнэ. Хоёрдугаар һарын дунда үеһөө эхилэн олон зуун үндэгэ гаргана. Энэ үедэ тэрэниие 18-20 ажалшан зүгы байнга һүнсэрээр тэжээдэг байна. Үндэгэнһөө үтэн, хүүхэлдэйн үе шатые дамжаһаар 16 хоноод залуу эхэ, 21 хоноод ажалшан, 24 хоноод азарганза (эрэ зүгы) гарана.

Бэлгын бойжолго дутуу хүгжэлтэй, эрэ зүгытэй эбсэлдэхэ, үрэ түл гаргаха шадабаряа алдаһан байдаг залуу ажалшан зүгы 8-10 һара амидархадаа һархяаг бариха, үтэн хүүхэлдэй тэжээхын зэргэсээ үүрэй доторхи агаарай шииг дулаан хүйтэниие тогтомол байлгаха, лаб илгаруулха, суглуулха, гаднаһаа абажа ерэһэн балые эбрээжэ үтгэрүүлхэ, бүлеэ хамгаалха зэргэ бүхы ажалые гүйсэдхэнэ. Ажалшан зүгы хорото булшархайтай, хэбэлэй эсэстэ хурса хадхууртай ушар хүн амитанай арһан хүрһэниие нэбтэ хадхаха аюултай. Хадхахадаа хадхуураа алдаха болоод хадхуургүй болмогсоо зүгы үхэдэг байна. Наһа бэе гүйсэһэн ажалшан зүгы балта, тооһото ургамалые хайжа олохо, олоһон сэсэгһээн амтата шүүһэн, тооһон хураан асарха зэргэ ажал хэнэ. Амтата шүүһэн илгаруулха ажалда эд гү, али 18-20 хоногтойдоо дайшалагдана.

Азарганз зүгын үтэнэй хөгжлиин шат

Азарган зүгы (эрэ зүгы) бадируун бэе, ниилэмэл томо нюдэн, бүдүүн толгойтой, хадхуур болон хорото булшархайгүй, 2-3 һарын наһатай болоод хатан зүгыдэ нэгэл удаа удамаа үлдэдэг. Намартаа бүлын тэжээл хобордожо эхилхэдэ тэрэниие ажалшан зүгынүүд үүрһээн хөөн зайлуулна.

Балта зүгын ашаг шэм

Зүгы бол бал, лаб, прополис (жэлэй), һүнсэр (молочко), хорон, тооһормог зэргэ хүнэй хоол хүнэһэн, эмшэлгэ һубилгаа, тэрэ үйлэдбэри, хүдөө ажахы, сансарай техникадашье ажа холбогдолтой бүтээгдэхүүн үгэдэг ашагтай хорхой шумуул юм.

Зүгын бал

Зүгын бал олон жэл шанараа алдадаггүй, хүгсэржэ мууддаггүй гайхалтай арюудхажа шэнжэ шанартай. Балда 18 хубиин уһан, 80 хубиин шэхэрлигэй зүйл байдагһаа гадна сардуул, уураг, A, B, C витамин, янза бүриин хорото микромахабадые усадхагша зэргэ ниитэдээ 100 үлүү түрэлэй бодос агуулагдаһан байдаг байна. Тиимэһээ зүгын балые хүнэһэн тэжээлһээ гадна бэеын байдалые һайжаруулха, тайбшаруулха болохо ханяад, хүүгэдэй аманай гэмтэл, халалга, элдэб шараха зэргэ үбшэн анагаахада ашагладаг.

Ажалшан зүгын лаб

Үүр һархяагаа гаднын нүлөөһөө хамгаалха, бэхэжүүлхэ зорилгоор зүбхэн ажалшан зүгы сагаан шаргал илтаһалиг лаб илгаруулдаг. 80 хубиин нүүрһэнтүрэгшэ, 13 хубиин уһантүрэгшэ, 7 хубиин хүшэлтүрэгшэһөө тогтодог энэ лабые радиотехникэ, сахилгаан, хими, ниидэхэ онгосо, уһан онгосо, түмэрлиг, нэхэмэл, мебелиин үйлэдбэридэ сахилгаан тусгаарлагша, уһан бэшэ нэбтэрүүлэгшэ зэргэдэ ашагладаг. Баһа янза бүриин эм болон гоо һайхан үнэртэн тоһон будаг үйлэдбэрилхэдэ хэрэглэнэ.

Ажалшан зүгын тооһормог

Балта зүгы сэсэгэй тооһониие суглуулжа хойто хүлэйнгөө сагсанда хэн үүрэндээ асаржа, балтай холижо пюре болгон хадагалдаг. Энэниие тооһормог гэдэг. Тэрэндэ хүнэй шуһанай даралтые багадхажа ходоод гэдэһэнэй ажаллагые хэбэй болгожо хоолондо дуршалтай, ажаллаха хүсэн шадабариие дээшэлүүлхэ үйлэшэлгэтэй бодос бии.

Ажалшан зүгын прополис

Зүгы ургамалһаа тооһон тиимэшье тэрэнэй гадуурха шэл мэтэ гилгар тоһолиг бодосые суглуулжа асараад, үүр һархяагайнгаа нүхэн һүбиие бүглэхэ шэгжэһээ болгон ашагладаг. Угтаа прополис гэдэг бол харгай модонһоо гараха нэгэн зүйл дабирхай, байдал сабуу мэтэ наалдамтхай, үнгэ улбар шарабтар. Зүгын тэрэ хара ногоон, хүрэн, харадуу үнгын наалданги дабархайлиг бодосые прополис (зүгын сабуу) гэдэг байна. Прополисдо 50-55 %, ургамалай дабархай 8-10 %, эфирэй тоһон 30 оршом хубиин лаб байхаһаа гадна түмэр, зэд, марганец, сайр мэтын микромахабад бии. Анагааха ухаанда ашаглажа байгаа зарим антибиотикһоо хэд дахин үлүү хүсэтэй эмшэлгын шанартай фитонцид гэдэг бодосой, прополисһоо гарган абаһан ажа. Прополисые баһа загатнуур, юлдэ, хүлдэнгэ, бэртэнг эмшэлхэдэ хэрэглэдэг байна.

Ажалшан зүгын һүнсэр

Залуу зүгын хоолойн булшархай болон зажалуурай хэһэгһээ илгаран гарадаг сайбар шара үнгэтэй үдхэрһэн уураг маягай зүйлые һүнсэр гэдэг. Тэрээр тэжээһэн хатан зүгы 6 жэл хүрэтэр наһалжа, үдэртэ шэгнүүрһээн үлүү (1000 үлүү тооно) үндэгэ гаргадаг байна. Уураг, өөхэн, аминохүшэл, түрэл бүриин аминдэм агуулһан байдаг ушар мүн һүнсэрые эмшэлгэдэ хэрэглэнэ.

Ажалшан зүгын хорон

Зүгы өөрһэдөө болон үүрээ хамгаалхын тулада дайраһан, дүтэлһэн хүн амитаниие хадхажа хородуулна. Тэрэнэй хородо нуклеин, шоргоолзоной, дабһанай хүшэлһөө гадна, магни, зэд мэтын махабад, бодос агуулагдаһан байдаг. Зүгын хорониие арадай эмнэлгэдэ үргэн хэрэглэжэ байһан болоод оршон үедэ уушханай багтараа, үе мүсэ, бамбай булшархайн үбшэн зэргые эмшэлнэ.

Зүгын ниидэхэ хурдан

Зүгы 24-40 км/саг хурдалан ниидэхэдээ даляа секундэдэ 200—250 удаа дэбдэг. Гэхыдээ ехэ үндэртэ ниидэхэгүй. Амтата шүүһэн, сэсэгэй тоһон суглуулха үедээ 27.5 м/секундын хурдатай ниидэнэ.

Зүгын ажахы

Бүлэ

Хэдыгээр XIII зуунай үедэ Хара Хорумай табан тансаг эдеэнэй модоной нэгэ аманһаа зүгын бал бүхы ундан гаража байһан гэхэ домог онтохон Монголой зүгышэдэй дунда байдагшье, мүнөө Сэлэнгэ аймагай Шаамар сомондо тэжээжэ байгаа зүгынүүдынь, 1959 онһоо Шаамарын жэмэс ногооной эрдэм шэнжээлгын туршалгын түбдэ мүнөөнэй Буряадһаа анха 20 бүлэ, Кавказһаа 30 хээлтэй зүгы асаржа нютагшуулһанаар зүгын ажахын эхэ һуури табигдаба. Социализмын үедэ Хангай, Гоби, тала хээрэйн 20 үлүү газар, 2000 үлүү бүлэ зүгытэй болоһон болоод тэрэнһээ жэлдээ 400 үлүү бүлэ зүгы шэнээр гаргажа, 10-18 бал хураан абажа, үрэжүүлжэ байһан байна. Удамшаһан 1000 үлүү бүлэ ажа һэн.

Монгол орон балта ургамалаар баялиг—5-7 сая бүлэ зүгы үрэжүүлхэ бэлшээрэй нөөсэтэй, тэрэнһээ зүбхэн ойто хээрэй бүһэдэ 43 обогой 230 үлүү зүйлэй амтата, шүүһэтэ, тооһото ургамал ургадаг байна.

Зүгы эгээн томо түрэлнүүд

Зүйлэй эгээн олон тоотойнь зүгы түрэлнүүд.

Lasioglossum (1750) Megachile (1560) Andrena (1500) Hylaeus (730) Nomada (700) Perdita (630) Coelioxys (480) Colletes (460) Anthophora (420) Xylocopa (400)

Hoplitis (360) Osmia (350) Ceratina (340) Sphecodes (320) Lipotriches (280) Bombus (260) Amegilla (250) Eucera (220) Centris (210) Halictus (200)

Ном зохёол

• Радченко В. Г., Песенко Ю. А. Биология пчёл (Hymenoptera, Apoidea). СПб.: Зоол. ин-т РАН. — 1994. — 350 с.
• Гринфельд Э. К., 1978. Происхождение и развитие антофилии у насекомых. — Л.: Изд-во ЛГУ. — 203 с.
• Загбар:Книга:Определитель насекомых европейской части СССР. Т. 3. Перепончатокрылые. Ч. 1. 1978
• Danforth, B. N., J. Fang, S. Sipes, S.G. Brady & E. Almeida (2004). Phylogeny and molecular systematics of bees (Hymenoptera: Apoidea). Cornell University, Ithaca, NY Филогения пчёл
• Donovan, B. J. 2007: Apoidea (Insecta: Hymenoptera). Fauna of New Zealand, 57.
• Engel, M. S. (2005). Family-group names for bees (Hymenoptera: Apoidea). American Museum Novitates 3476: 1-33. pdf
• Michener, C. D. (2007) The bees of the world, second edition. Johns Hopkins University Press, Baltimore and London, 953 pp.

Холбооһон

• Энэ хуудаһан Зүгы гэһэн Викимедиа сангай ангилал холбооһотой.
• Пчёлы мира (англ)
• Общество пчёл, ос и муравьёв (англ)
• Исследовательский пчелиный центр Карла Хайдена Архивировалһан 1 арбан нэгэ һара 2005 оной. (англ)
• Спасение австралийских нежалящих пчёл (англ)
• Первая весенняя пчела (англ)
• Гуру пчеловода. Статьи о пчеловодстве, пчёлах и мёде (ород)
• Тематический сайт «Охотники за роями» (ород)
• Общественные пчёлы в британских садах (англ)
• Bee Stings Архивировалһан 16 долоо һара 2011 оной. (англ)
• Книга «Общественные насекомые» Майкл Брайен (ород)
• All Living Things Определение и фото пчелиных Apoidea. (англ)
• Solitary Bees Популярное введение в мир Apoidea. (англ)
• Пчёлы на цветах Европы pdf. (англ)
• История классификации надсемейства Архивировалһан 18 зургаа һара 2009 оной. (англ)