Pseudonauka
Pseudonauka je cijeli skup znanja i metoda koje tvrde da su zasnovane na činjeničnim saznanjima i nauci, ili bilo koji skup znanja koja su na višoj razini, ali koja nisu u suglasnosti sa naučnom metodom.
Pseudonauka ne cijeni debate i kritike i rijetko pokazuje intelektualnu čvrstinu i istinski progres. Objašnjenja pseudonauke obično protivriječe dobro zasnovanom naučnom znanju i njeni sopstveni nalazi rijetko, ako ikada, izdržavaju kritičko preispitivanje od strane kompetentnih kritičara.
Najčešće se radi o slabom poznavanju prave prirode pojava (“argument iz neznanja") i o popunjavanju praznina za koje savremena nauka još nije uspjela da nađe valjane odgovore (“Bog je u pukotinama") što sve najbolje sažima parafraza Paulijeve misli - pseudonauka je dijelatnost koja “nije čak ni pogrešna”.
Pseudo-nauka je metoda za opravdavanje, odbranu i očuvanje grešaka. Nauka i pseudonauka imaju sasvim suprotan pristup u posmatranju prirode. Pseudonauka se ponekad zove i patološka nauka, mada bi, kada bi trebalo, među njima mogla da se povuče jasna granica.
Termin pseudonauka uveden je najverovatnije 1843.[1] kao kombinacija grčke riječi pseudo (lažni) i nauka (znanje). Naziv ima negativnu konotaciju i zbog toga ga oni na koje se to odnosi odbacuju.[2]
Simptomi patološke nauke
[uredi | uredi izvor]Langmuir [3] je 1953. godine uveo pojam patološke nauke da bi se obračunao sa istraživanjima koja se sprovode po naučnoj metodi ali koja su iskrivljena ličnim predrasudama. Najpoznatiji prileri su N-zraci, polivoda, hladna fuzija, homeopatija, memorija vode.
Prema Langmuiru patološku nauku je najlakše prepoznati po slijedećim simptomima:
- Najveći efekat koji je opažen proizveden je agensom čiji se intenzitet jedva može detektovati, a veličina efekta je u osnovi nezavisna od intenziteta uzroka.
- Efekat je veličine koja je uvijek na granici detekcije ili je neophodan ogroman broj mjerenja zbog vrlo malog statističkog značaja rezultata.
- Sugerišu se teorije van paradigme polja.
- Od kritike se brani obašnjenjima smišljenim u datom momentu.
- Odnos pobornika i kritičara prvo raste a onda postepeno pada do zaborava.
Dodatak simptomima patološke nauke
[uredi | uredi izvor]Patološka nauka ne popušta ni do današnjih dana pa je N. Turro, profesor hemije na Kolumbija univerzitetu dodao nove deskriptore koje Langmuir nije spomenuo.
- Značajan rezultat je specifičan za specijalni sistem.
- U otkriće su umješane specijalne tehnike ili aparati.
- Otkriće zahtjeva fantastično odstupanje od paradigme koja potpuno određuje rezultate u svim uporedljivim sistemima, uključujući i one koje su autori ranije dobili.
- Nicholas J. Turro, profesor hemije, Columbia University
Problem demarkacije
[uredi | uredi izvor]Tvrdnja ili sistem tvrdnji, da bi se mogao smatrati naučnim, mora biti u stanju da protivriječi mogućim ili zamišljenim posmatranjima.[4]
- Karl Popper, 1962 Nauka, pseudonauka i, falsifikacija [5]
Nauka i pseudonauka imaju sasvim suprotan pristup
[uredi | uredi izvor]Pseudonauka:
- ravnodušna je prema činjenicama.
- "istraživanje" je neizbježno traljavo.
- počinje hipotezom – obično emocionalno privlačnom i spektakularno nevjerovatnom – i onda traži samo dokaze koji joj idu u prilog.
- ignoriše dokaze koji joj protivriječe.
- ravnodušna je prema kriterijumima valjanog dokaza.
- oslanja se na subjektivno potvrđivanje.
- više zavisi od proizvoljnih socijalnih konvencija nego od nepromjenljivih pravila prirode.
- uvijek se može svesti na apsurd ako se sprovodi dosljedno do kraja.
- uvijek izbjegava da se podvrgne značajnom testu.
- često protivriječi samoj sebi čak unutar sopstvenih okvira.
- namjerno pravi misterije i kada ih nema, ispuštanjem kritičnih podataka i važnih detalja.
- ne napreduje.
- pokušava da bude ubjedljiva retorikom, propagandom i izvrtanjem umjesto valjanim dolazima (kojih zapravo ni nema).
- vodi raspravu iz neznanja, dakle, iz elementarne zablude.
- vodi raspravu iz navodnih izuzetaka, grešaka, anomalija, čudnih događaja i sumnjivih tvrdnji – umjesto iz dobro poznatih pravilnosti prirode.
- oslanja se na lažne autoritete, emocije, osjećanja ili nepovjerenje u provjerene činjenice.
- iznosi neobične tvrdnje i fantastične teorije koje protivriječe svemu što je poznato o prirodi.
- izmišlja sopstveni rječnik u kojem mnogi pojmovi nisu jasno definisani a neki nisu definisani uopće.
- oslanja se na naučnu metodologiju istovremeno ospravajući njenu ispravnost.
Razlike između nauke i pseudonauke
[uredi | uredi izvor]| Nauka | Pseudonauka |
|---|---|
| Rezultati se objavljuju prvenstveno u naučnim časopisima koji se recenziraju od strane drugih eksperata i koji održavaju striktne standarde poštenja i tačnosti. | Literatura je namjenjena širokoj javnosti. Nema recenzije, nema provjere, nema nikakvih zahtjeva u pogledu tačnosti i preciznosti. |
| Zahtjevaju se reproduktivni rezultati; eksperimenti moraju biti detaljno opisani tako da mogu biti ponovljeni ili popravljeni. | Rezultati ne mogu biti reprodukovani ili provjereni. Ispitivanja, ako ih uopće ima, su uvijek maglovito opisana te je nemoguće utvrditi šta je urađeno ili kako je to urađeno. |
| Greške se traže i detaljno ispituju jer pogrešne teorije često mogu da daju ispravno predviđanje slučajno. Međutim, ispravna teorija ne pravi pogrešna predviđanja. | Greške se ignorišu, opravdavaju, kriju, laže se o njima, odbacuju, objašnjavaju, racionalizuju, zaboravljaju, ukratko, izbjegavaju se po svaku cijenu. |
| Tokom vremena, sve se više saznaje o ispitivanom fizičkom procesu. | Fizički proces se nikada ne ispituje niti traži. Tokom vremena nema progresa i ništa konkretno ne može da se nauči. |
| Uvjerava privođenjem dokaza, argumentima zasnovanim na logičkom ili matematičkom razmatranju, najbolje što dostupni podaci dopuštaju. Kada novi dokaz protivriječi starim zamislima, one se napuštaju. | Ubjeđuje oslanjanjem na vjeru i vjerovanje. Pseudonauka ima vrlo jak kvazi-religiozni karakter: pokušava da preobrati a ne da uvjeri. Treba joj vjerovati uprkos činjenicama a ne zahvaljujući njima. Prvobitna zamisao se nikada ne napušta, bez obzira na činjenice. |
| Ne podržava i ne prodaje neprovjerene postupke i proizvode. | Najčešće glavni izvor prihoda je prodaja problematičnih proizvoda (knjige, kursevi, dijete, vitamini) i/ili pseudonaučne usluge (horoskopi, čitanje karaktera, spiritualne poruke, proricanje sudbine). |
Znakovi prepoznavanja pseudonauke
[uredi | uredi izvor]- Otkriće se saopćava direktno javnosti.
- Pronalazač tvrdi da naučna hijerarhija pokušava da spriječi njegovo otkriće.
- Naučni efekt je uvijek na samom pragu detekcije.
- Dokazi za pronalazak su anegdotski.
- Pronalazač opravdava vjerovanje zato što je ovo preživjelo vijekove.
- Pronalazač radi u izolaciji.
- Pronalazač mora da predloži novi zakon prirode da objasni otkriće.[6]
- Robert L. Park, professor of physics at the University of Maryland at College Park
Primjeri pseudonauke
[uredi | uredi izvor]Svaku nauku prati serija sopstvenih pseudonauka.
Biologija:
- Lisenkoizam
- Naučni kreacionizam
Hemija:
- Polivoda
- Klasterisana voda
- Deklasterisana voda
Fizika:
- N-zraci
- Fantastične sile (Bermudski trougao)
- Misticizam i kvantna mehanika
- Hladna fuzija
Medicina:
- Homeopatija ("teorija")
- Akupunktura ("teorija")
- Herbalizam
- Alternativna medicina
Psihologija:
- Astrologija
- Grafologija
- Parapsihologija
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Magendie, F. (1843). An Elementary Treatise on Human Physiology. 5th Ed. Tr. John Revere. New York: Harper, p. 150. Magendie refers to phrenology as "a pseudo-science of the present day" (note the hyphen).
- ^ Still, A. & Dryden, W., "The Social Psychology of "Pseudoscience": A Brief History", Journal for the Theory of Social Behaviour, Vol.34, No.3, (September 2004), pp.265-290.
- ^ Irving Langmuir (transcribed and ed., Robert N. Hall). Pathological science. Physics Today 42 (Oct. 1989): 44.
- ^ Popper, Karl, "Science, Conjectures and Refutations" (orig. 1963), in Cover, J.A., Curd, Martin (Eds, 1998) Philosophy of Science: The Central Issues, 3-10.
- ^ Karl Popper: Science, Pseudo-Science, and Falsifiability Arhivirano 9. 11. 2006. na Wayback Machine. Conjectures and Refutations (1962)
- ^ Robert L. Park,Voodoo Science: The Road from Foolishness to Fraud, Oxford University Press, 2001. ISBN 0-19-514710-3.
