Judeja

Za provinciju rimske imperije, pogledati. Provincija Iudaea.

Judeja (hebrejski: יהודה‎, grčki: Ἰουδαία, latinski: IVDÆA, arapski: يهودية) je biblijsko, rimsko i današnje ime planinskog lanca u južnom dijelu Palestine. Ime potiče od hebrejskog, kanaanskog, babilonskog i perzijskog imena "Yehudah" ili "Yehud", kojim su zvali biblijsko izraelitsko pleme Juda i kraljevstvo Judu. Ovo ime je i dalje bilo u upotrebi nakon babilonskog i perzijskog osvajanja, te u vrijeme helenističkog i rimskog perioda kao Yehud, Yehud Medinata, Hasmonejska Judeja, Herodova Judeja i rimska Judeja.

Nakon Bar Kokhba ustanka 135. godine, regija je preimenovana i pripojena rimskoj Siriji za vrijeme rimskog cara Hadrijana. Veliki dio Judeje je bio uključen u Jordansku Zapadnu obalu između 1948. i 1967. godine. Termin Judeja kao geografski pojam je oživljen od strane izraelske vlade u 20. stoljeću kao dio izraelske administrativne oblasti pod imenom Judeja i Samarija. Prostor ove teritorije se generalno naziva Zapadna obala.

Historijske granice

Originalne granice su bili "Bethsûr" (kraj Hebrona) na jugu; Bethoron (današnji Beit Ur al Fawka na Zapadnoj obali) na sjeveru; Emaüs na zapadu (nekoliko milja zapadno od Jerusalema); rijeka Jordan na istoku.

Historičar Flavije Josip je koristio malo širu definiciju, te u Judeju uvrstio donju polovicu današnje Zapadne obale na sjeveru sve do današnje Beer Shebe na jugu, koju je omeđio na istoku s Jordanom, a na zapadu sa Mediteranom.

Geografija

Judeja je planinska i suha oblast, a veći dio nje čini pustinja. Varira po visini, tako da raste do 1,020 m na jugu na Planini Hebron, 30 km jugozapadno od Jerusalema te se spušta 400 m ispod razine mora na istoku oblasti. Veći gradovi u oblasti uključuju Jerusalem, Beitar Illit, Bethlehem, Efrata, Gush Etzion, Jerihon i Hebron.

Geografi dijele Judeju u nekoliko zasebnih oblasti: Hebronska brda, Jerusalemsko sedlo, Bethelska brda i Judejsku pistinju istočno od Jeruzalema, koja se polagano spušta u Mrtvo mora. U drevna vremena brda su bila pošumljena i Biblija govori o poljoprivredi i uzgoju ovaca u tom području. Životinje još uvijek pasu na tom području, a pastiri ih vode između nizina i vrhova brda (koja imaju više padalina) za vrijeme ljeta. Oblast se kroz vijekova isušila i većina nekadašnjeg šumskog pokrova je nestala.

Historija

Ljudsko prisustvo u Judeji datira iz kamenog doba i za oblast Judeje paleoantroolozi vjeruju da je poslužila homo sapiensima na njihovom izlasku i Afrike i kolonizaciji ostatka svijeta prije 100.000 godina. Arheološki dokazi o ljudskim naseljima datiraju od prije 11.000 godina u slučaju Jerihona, za koga se vjeruje da je najstarije trajno naseljeno mjesto na svijetu. U historijskum periodima oblast su naseljavali mnogi narodi, od kojih su najpoznatiji Izraeliti. Judeja je mjesto gdje su se odigravali mnogi događaji zabilježeni u Tori, te vezani za Patrijarhe Abrahama, Izaka i Jakova za koje se tvrdi da su sahranjeni u Hebronu u Grobu Patrijarha.

U drevna vremena Judejom je vladalo Kraljevstvo Juda a kasnije Judejsko kraljevstvo, vazal Seleukidske dinastije Perzijskog carstva. To je kraljevstvo nakratko steklo nezavisnost sredinom 2. vijeka p. n. e. i ponovno 140. p. n. e. Za vrijeme 1. vijek p. n. e. Judeja je izgubila nezavisnost, postavši prvo rimskom klijentskom državom, a potom provincijom Carstva.

Oblast su osvojili muslimanski Arapi godine 640. a potom krstaši godine 1099. Arapska je vlast ponovno uspostavljena 1291. Godine 1516. je vlast nad Judejom preuzelo Osmanlijsko Carstvo i držalo ga sve dok nije poraženo od Britanaca u bitci kod Megida na mjesto biblijske bitke Armagedona.

Nakon toga je Judeja postala dio britanske mandatne teritorije palestine, koja je podijeljena između Palestine pod britanskom upravom i autonomnog Emirata Transjordanije (koji će kasnije postati nezavisna država Jordan). Jordan je godine 1946. stekao nezavisnost a Ujedinjene nacije stvorili plan da se ostatak britanskog mandata [1947]. podijeli na židovsku i arapsku državu. Jordan je većinu arapske polovoce prigrabio u arapsko-izraelskom ratu godine 1948, ostavivši jevrejske dijelove noformiranom Izraelu. Arapski su dijelovi anektirani od strane Jordana 1950 (iako su aneksiju priznale samo Velika Britanija i Pakistan) te ostali pod jordanskom upravom sve do godine 1967. i šestodnevnog rata kada su ih osvojile izraelske snage.

Ovaj dio Judeje je danas van Izraela poznat kao Zapadna obala - što je naziv kojeg je ustanovio Jordan 1948.

Hronologija

• do 63. p. n. e. - nezavisna jevrejska država
• 63. p. n. e.-6. n. e. - vazalska država Rima
• 6-41 - Rimska provincija
• 26-36 - prokurator Poncije Pilat
• 41-44 - vladavina Heroda Agripe (vazalskog kralja)
• 44-48 - Rimska provincija Iudaea
• 48-100 - vladavina Heroda Agripe II (vazalskog kralja)
• 66-73 - Prvi rimsko-židovski rat
• 70 - Uništenje Drugog hrama i pad Jeruzalema
• 73 - Pad Masade
• 100 nadalje - Rimska provincija Iudea
• 115-117 - Kitoski rat
• 132-135 - Ustanak Bar Kohbe
• 135 - Judeja dobije ime Syria Palaestina od strane cara Hadrijana
• 400-638 - Bizantska kršćanska provincija
• 638 - Početak vladavine muslimanskih Arapa
• 1099 - Križari osvajaju oblast
• 1291 - Poraz križara i povratak muslimanske vlasti
• 1516 - Početak osmanlijske vlasti
• 1917 - Poraz Osmanlijskog Carstva; početak britanske vlasti
• 1919 - Uvrštenje u Britanski mandat Palestine
• 1946 - Podjela Mandata i nezavisnost Transjordanije od Mandata
• 1947 - Ujedinjene nacije donose plan podjele za ostatak teritorija Palestine
• 1948 - Historijsku Judeju osvaja Transjordanija; cijela zemlja mijenja ime u Jordan
• 1967 - Historijsku Judeju osvaja Israel

Također pogledajte

• Historija Izraela i Palestine

Vanjski linkovi

• The Jewish History Resource Center Project of the Dinur Center for Research in Jewish History, The Hebrew University of Jerusalem
• Judea and civil war
• The subjugation of Judea Arhivirano 17. 7. 2006. na Wayback Machine
• Judaea 6-66 CE Arhivirano 3. 5. 2015. na Wayback Machine