Gornje jezero
| Gornje jezero Lake Superior | |
|---|---|
 Pogled na jezero koji je snimio član posade sa Međunarodne svemirske stanici tokom njene 59. ekspedicije 6. juna 2019. | |
| Lokacija | Sjeverna Amerika |
| Grupa | Velika jezera |
| Vrsta | Glacijalno jezero |
| Dio | Velikih jezera |
| Primarni prilivi | Nipigon St. Louis Pigeon Pic Bijela rijeka Michipicoten Kaministiquia Ontonagon Tahquamenon |
| Primarni odlivi | Saint Marys |
| Države sliva | SAD, Kanada |
| Maks. dužina | maks. 311 km |
| Maks. širina | maks. 85 km |
| Površina | 128.000 km2 |
| Prosječna dubina | 147 (prosječna) m |
| Maks. dubina | 406 m |
| Zapremina vode | 12.070 km3 |
| Naselja | Thunder Bay Duluth Sault Ste. Marie Marquette Superior Sault Ste. Marie |
Gornje jezero je najveće jezero u skupini Velikih jezera a prostire se u pograničnom dijelu između SAD-a i Kanade. Najveće je slatkovodno jezero na svijetu po površini i treće najveće slatkovodno jezero po zapremini, a sadrži oko 10% svjetske površinske slatke vode.[1] Smješteno u srednjem dijelu Sjeverne Amerike, najsjevernije je i najzapadnije od Velikih jezera Sjeverne Amerike. Graniči s kanadskom pokrajinom Ontario na sjeveru i istoku i američkim državama Minnesotom na zapadu i Michiganom i Wisconsinom na jugu.[2]
Uliva se u jezero Huron preko rijeke St. Marys, a preko donjih Velikih jezera (Erie i Ontario) i rijeke St. Lawrence povezano je s Atlantskim okeanom.
Naziv
[uredi | uredi izvor]Na jeziku naroda Ojibwe jezero se naziva gichi-gami[3] što znači "veliko more". Henry Wadsworth Longfellow je koristio ovo ime kao "Gitche Gumee" u poemi The Song of Hiawatha, kao i Gordon Lightfoot u svojoj pjesmi "The Wreck of the Edmund Ficgerald".
U 17. vijeku, prvi francuski istraživači su se približili velikom unutrašnjem moru preko rijeke Ottawe i jezera Huron te su jezero koje su pri tome otkrili nazvali le lac supérieur (gornje jezero, tj. iznad jezera Huron). Neki jezuitski misionari iz 17. vijeka nazivali su ga Lac Tracy (Alexandre de Prouville de Tracy).[4] Nakon što su 1760-ih preuzeli kontrolu nad regijom od Francuza, nakon njihovog poraza u francuskom i indijskom ratu, Britanci su anglizirali ime jezera u Superior, zbog toga što je po veličini superiorno u odnosu na bilo koje jezero na tom ogromnom kontinentu.[5]
Hidrografija
[uredi | uredi izvor]Gornje jezero se ulijeva u jezero Huron preko rijeke St. Marys i Soo Locksa. Gornje jezero je najveće slatkovodno jezero na svijetu po površini i treće po zapremini, iza Bajkalskog jezera u Sibiru i jezera Tanganjika u istočnoj Africi. Kaspijsko jezero, iako je veće od Gornjeg jezera i po površini i po zapremini, bočate je vode.
Gornje jezero ima površinu od 82.103 km2,[6] što je otprilike veličina Južne Karoline ili Austrije. Ima maksimalnu dužinu od 560 km i maksimalnu širinu od oko 257 km.[7] Njegova prosječna dubina je 147 metara sa maksimalnom dubinom koja iznosi 406 metara.[6][7][8] Ovo jezero sadrži 12.100 km3 vode. U jezeru ima dovoljno vode da pokrije cijelu kopnenu masu Sjeverne i Južne Amerike do dubine od 30 centimetara. Obala jezera se proteže dužinom od 4.387 km, uključujući i ostrva.[6] The lake boasts a very small ratio (1.55) of catchment area to surface area, which indicates minimal terrestrial influence.[9] Jezero ima vrlo mali omjer površine sliva i površine jezera, što ukazuje na minimalan utjecaj kopna.
Američki limnolog J. Val Klump bio je prva osoba koja je 30. jula 1985. godine u okviru naučne ekspedicije dosegla najnižu dubinu Gornjeg jezera, koje je na 223 m ispod nivoa mora druga i najniže mjesto u kontinentalnoj unutrašnjosti Sjedinjenih Američkih Država i treće najniže mjesto u unutrašnjosti sjevernoameričkog kontinenta nakon Velikog ropskog jezera na sjeverozapadnim teritorijama Kanade (458 m ispod nivoa mora) i jezera Ilijamna na Aljasci (287 m). (Iako je Kratersko jezero najdublje jezero u Sjedinjenim Državama a samim time i dublje od Gornjeg jezera, nadmorska visina jezera Crater je veća i stoga je njegova najdublja tačka na 1.289 metara iznad nivoa mora.)
Dok temperatura površine jezera varira sezonski, temperatura 200 m ispod površine jezera je skoro konstantna (4 °C). Ova varijacija u temperaturi čini jezero sezonski stratifikovanim. Međutim, dva puta godišnje, vodeni stupac dostigne ujednačenu temperaturu od 4 °C od vrha do dna, a vode u jezeru se temeljito miješaju. Ova karakteristika čini jezero dimiktičnim. Zbog svoje zapremine, Gornje jezero ima protočno vrijeme od 191 godinu,[10] što znači da bi pri prosječnom protoku trebalo 191 godina da se jezero isprazni.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]
- ^ Bencomo, Phil (6. 10. 2015). "Just How Big is Lake Superior?". Lake Superior Magazine (jezik: engleski). Pristupljeno 4. 7. 2024.
- ^ Minnesota Sea Grant. "Superior Pursuit: Facts About the Greatest Great Lake". University of Minnesota. Arhivirano s originala, 21. 7. 2017. Pristupljeno 4. 7. 2024.
- ^ "Kitchi-Gami Almanac: The Name". LakeSuperior.com. 1. 1. 2006.
- ^ "Great Lakes Atlas". Environment Canada and United States Environmental Protection Agency. 1995.
- ^ Stewart, George R. (1945). "Names on the Land, A Historical Account of Place-Naming in the United States". Geographical Review. 35 (4): 83. Bibcode:1945GeoRv..35..659P. doi:10.2307/210804. JSTOR 210804.
- ^ a b c "Great Lakes: Basic Information: Physical Facts". United States Environmental Protection Agency. 25. 5. 2011. Arhivirano s originala, 29. 10. 2010. Pristupljeno 4. 7. 2024.
- ^ a b "Great Lakes Atlas: Factsheet #1". United States Environmental Protection Agency. 11. 4. 2011. Pristupljeno 10. 11. 2011.
- ^ Wright, John W., ured. (2006). The New York Times Almanac (2007 izd.). New York: Penguin Books. str. 64. ISBN 0-14-303820-6.
- ^ Urban, N. R. (2005). "Carbon cycling in Lake Superior". Journal of Geophysical Research (jezik: engleski). 110 (C6): C06S90. Bibcode:2005JGRC..110.6S90U. doi:10.1029/2003JC002230. ISSN 0148-0227.
- ^ Minnesota Sea Grant (15. 10. 2014). "Lake Superior's Natural Processes". University of Minnesota. Arhivirano s originala, 22. 8. 2020. Pristupljeno 4. 7. 2024.