Hititeg

An hititeg pe nesaneg (nešili pe nešumnili er yezh-se hec'h-unan) zo ur yezh aet da get hag a veze komzet gant an Hitited, ur bobl a savas un impalaeriezh vras en-dro da Hattusa (Boğazkale hiziv) e kreiz Anatolia (Turkia hiziv). Komzet e veze ar yezh eus war-dro 1800 kent J.-K. (hag a-raok moarvat) betek 1100 kent J.-K.. Un nebeud testenioù a ziskouez e oa chomet bev an hititeg ha yezhoù kar en Anatolia hag e norzh Siria e-pad un nebeud kantvedoù betek 700 kent J.-K. da-heul diwezh an impalaeriezh hitit hag ar re ziwezhañ eus an testennoù hititek en hor c'herz.

Anv

An termen hititeg zo un deverad eus Hitit, ha dre se ez eo liammet gant Ḫati e nesaneg. Hogen, daoust ma veze graet Ḫati eus bro an Hitited e nesaneg ez eo an hatieg a veze anvet ḫatili. Ha neš(umn)ili, “e [doare] (tud) [kêr] Neša”, eo a veze graet eus an nesaneg. En abeg da se e vez graet ivez gant an termen reishoc'h nesaneg.

Dazlennadur

Hititeg eo ar yezh indezeuropek testeniekaet an abretañ. Addizoloet e oa un tamm muioc'h evit ur c'hantved goude ma oa lakaet martezead ar Proto-Indezeuropek war-sav hepken. Abalamour ma oa disheñvelderioù bras en he framm hag he fonologiezh, lod eus ar yezhoniourien vodern, Edgar H. Sturtevant ha Warren Cowgill dreist-holl, o deus lavaret e tlefe bezañ renket evel yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit evel ur yezh verc'h, ar pezh zo anvet an damkaniezh Indez-ha-hitit. Kalz gouzieien, koulskoude, a zalc'h da zegemer soñj hengounel an XIX^vet kantved : e vefe bet ur yezh proto-indezeuropek a vije deuet an hititek diwarni ha displegañ a reont perzhioù divoas an Hititeg dreist-holl gant nevezadennoù diwezhat.

Testeniekaet eo an hititeg abaoe war-dro an XIX^vet kantved kent J.-K. (e testennoù Kultepe). Derc'hel a reas da vezañ implijet betek 1100 kent J.-K. An hititeg eo an ezel ar gwellañ anavezet eus skourr anatoliat eus tiegezh ar yezhoù indezeuropek.

Yezh tablezennoù Hattusa a oa digejet a-benn ar fin gant ur yezhour tchek, Bedrich Hrozny (1879–1952), a embannas e zisoc'hoù d'ar 24 a viz Du 1915 en ur brezegenn dirak kevredigezh ar Reter-Nesañ, e Berlin. Embannet e oa e levr diwar-benn e zizoloadennoù e Leipzig e 1917, dindan an titl Die Sprache der Hethiter : ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm :

« An oberenn-mañ zo he fal disklêriañ natur ha framm yezh kevrinus, betek-henn, an Hitited, ha da zigejañ ar yezh-se [...]. Diskouezet e vo ez eo an hititeg evit an darn vrasañ ur yezh indezeuropeg. » (un treiñ)

Abalamour da se e teuas ar yezh da vezañ anavezet evel an hititeg, memes ma ne veze ket anvet e-giz-se gant he c'homzerien.

En abeg da zisheñvelderioù bras en he framm hag en he fonologiezh, lod eus ar filologourien, en o zouez Warren Cowgill dreist-holl a zalc'has zoken e tlefe bezañ renket evel ur yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit ur yezh merc'h d'an indezeuropeg. Da vare diwezh an impalaeriezh hitit e oa deuet an hititeg da vezañ ur yezh skrivet implijet er melestradur hag en darempredoù diplomatek dre lizher. D'ar c'houlz-se e komze ar pep brasañ eus poblañs an impalaeriezh hitit rannyezhoù luwian, ur yezh indezeuropek arall eus ar skourr anatolian a oa diwanet e kornôg ar vro hitit.

Renkadur

En abeg da zisheñvelderioù bras en he framm hag en he fonologiezh, lod eus ar filologourien, en o zouez Warren Cowgill dreist-holl a zalc'has zoken e tlefe bezañ renket evel ur yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit ur yezh merc'h d'an indezeuropeg.

Istor

Da vare diwezh an impalaeriezh hitit e oa deuet an hititeg da vezañ ur yezh skrivet implijet er melestradur hag en darempredoù diplomatek dre lizher. D'ar c'houlz-se e komze ar pep brasañ eus poblañs an impalaeriezh hitit rannyezhoù luwian, ur yezh indezeuropek arall eus ar skourr anatolian a oa diwanet e kornôg ar vro hitit.

Ar brezel sivil, hag ar stourmoù evit an tron, mesket gant tagadennoù Pobloù ar mor a wanaas an Hitited ha war-dro 1160 e oa kouezhet an impalaeriezh en he foull. Stadoù hitit nevez, rouantelezhioù bihan dindan galloud Asiria, a c'hall bezañ chomet betek 700 kent J.-K., hag hititeg oavezh an arem hag ar rannyezhoù luwian a emdroas er lidieg, nebeut testeiekaet, el lisieg hag er c'harieg. Dilerc'hioù ar yezhoù-se a deuzas da vare an impalaeriezh persat hag aet e oant da get pa en em ledas ar sevenadur hellenek.

Elfennoù eus ar yezh

Niveroù : s.o. ar pennad niveradur nesan.

Daveennoù

• Bryce, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oxford, Oxford University Press, 1998, ISBN 0-19-924010-8
• Bryce, Trevor, Life and Society in the Hittite World, Oxford, Oxford University Press, 2002, ISBN 0-19-924170-8
• Fortson, Benjamin W., Indo-European Language and Culture : an Introduction, Malden, Blackwell, 2004, ISBN 1-4051-0316-7
• Goetze, Albrecht, « Review of: Johannes Friedrich, Hethitisches Wörterbuch (Heidelberg: Winter) », Language, 1954, levrenn 30, p. 401-405.[1]
• Goetze, Albrecht (1957). Kleinasien. Munich.
• Goetze, Albrecht, « Bibliography of Albrecht Goetze (1897-1971) », Journal of cuneiform studies, 1974, levrenn 26, p. 2-15.
• Goetze, Albrecht hag Edgar H. Sturtevant, The Hittite Ritual of Tunnawi, New Haven, American Oriental Society, 1938.
• Hrozný, Bedřich, « Die Lösung des hethitischen Problems », Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 1915, levrenn 56, p. 17-50.
• Hrozný, Bedřich, Die Sprache der Hethiter : ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm, Leipzig, Hinrichs, 1917.
• Jasanoff, Jay H., Hittite and the Indo-European Verb, Oxford, Oxford University Press, 2003, ISBN 0-19-924905-9
• Knudtzon, J. A., Die Zwei Arzawa-Briefe : Die ältesten Urkunden in indogermanischer Sprache, Leipzig, Hinrichs, 1902.
• Melchert, H. Craig, Anatolian Historical Phonology, Amsterdam, Rodopi, 1994, ISBN 90-5183-697-X
• Patri, Sylvain, L’alignement syntaxique dans les langues indo-européennes d’Anatolie, Wiesbaden, Harrassowitz, 2007, ISBN 978-3-447-05612-0
• Rose, S. R., The Hittite -hi/-mi conjucations, Innsbruck, 2006, ISBN 3-85124-704-3
• Surtevant, Edgar H., « Hittite glossary: words of known or conjectured meaning, with Sumerian ideograms and Accadian words common in Hittite texts », Language, 1931, levrenn 7, niv. 2, pp. 3–82.; Language Monograph No. 9.
• Sturtevant, Edgar H., « The Development of the Stops in Hittite », Journal of the American Oriental Society, 1932, levrenn 52, p. 1–12, doi=10.2307/593573
• Sturtevant, Edgar H. A., Comparative Grammar of the Hittite Language, 2vet emb. New Haven, Yale University Press, 1951; 1añ emb., 1933.
• Sturtevant, Edgar H. A., The Indo-Hittite laryngeals, Baltimore, Linguistic Society of America, 1940.
• Sturtevant, Edgar H., « Evidence for voicing in Hittite g », Language, 1940, levrenn 16, p. 81-87, 1940, doi=10.2307/408942 [2]
• Sturtevant, Edgar H. A., & George Bechtel (1935). A Hittite Chrestomathy. Baltimore: Linguistic Society of America.
• Wittmann, Henri, « A note on the linguistic form of Hittite sheep », Revue hittite et asianique, 1969, levrenn 22, p. 117-118. [3]
• Wittmann, Henri, « Some Hittite etymologies », Die Sprache, 1964, 1973, levrenn 10, 19, p. 144-148, 39-43, [4][5]
• Wittmann, Henri, The development of K in Hittite, Glossa, levrenn 3, p. 22-26, 1969 [6]
• Wittmann, Henri, "A lexico-statistic inquiry into the diachrony of Hittite", Indogermanische Forschungen, levrenn 74, pp 1-10, 1969 [7]
• Wittmann, Henri, "The Indo-European drift and the position of Hittite", International Journal of American Linguistics, levrenn 35, p. 266-268, 1969 [8]

Liammoù diavaez

• Hittite online - Skol-veur Texas en Austin
• The Hittite Grammar Homepage
• Hethitologie Portal Mainz (en alamaneg)
• ABZU - un heñcher d'an titouroù liammet gant studi ar Reter-Nesañ kozh war ar Web
• Geriadur hititeg