Франсіска Гоя

Франсіска Гоя
ісп.: Francisco José de Goya y Lucientes
Аўтапартрэт
Імя пры нараджэнні	Франсіска Хасэ дэ Гоя-і-Лусьентэс
Дата нараджэння	30 сакавіка 1746(1746-03-30)[…]
Месца нараджэння	Фуэндэтодас[d], правінцыя Сарагоса, Арагон, Іспанія[…]
Дата смерці	16 красавіка 1828(1828-04-16)[…] (82 гады)
Месца смерці	Бардо, arrondissement of Bordeaux[d], дэпартамент Жыронда, рэгіён Аквітанія, Метраполія Францыі, Францыя
Месца пахавання	Chartreuse Cemetery[d] могілкі Сан Ісідра[d] Royal Chapel of St. Anthony of La Florida[d]
Грамадзянства	Іспанія
Бацька	José Benito de Goya y Franque[d]
Маці	Gracia de Lucientes y Salvador[d]
Жонка	Josefa Bayeu[d]
Дзеці	Francisco Javier Goya Bayeu[d]
Род дзейнасці	мастак, мастак-гравёр, літограф, майстар афорту, рысавальнік, дзеяч выяўленчага мастацтва
Жанр	мастак, гравёр
Вучоба	School of St. Thomas Aquinas of the Piarist Schools of Zaragoza[d] Real Academia de Nobles y Bellas Artes de San Luis[d] Каралеўская акадэмія прыгожых мастацтваў Сан-Фернанда[d]
Мастацкі кірунак	рамантызм
Уплыў	José Luzan[d] і Joaquín Ibáñez de Jesús y María[d]
Уплыў на	Antonio de Brugada[d], Agustín Esteve[d], Luis Gil y Ranz[d] і Maria del Rosario Weiss[d]
Член у	Real Academia de Nobles y Bellas Artes de San Luis[d]
Подпіс
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Франсіска Хасэ дэ Гоя-і-Лусьентэс (ісп.: Francisco José de Goya y Lucientes; 30 сакавіка 1746, Фуэндэтодас паблізу Сарагосы — 16 красавіка 1828, Бардо) — іспанскі мастак і гравёр, адзін з першых і найбольш яркіх майстроў выяўленчага мастацтва эпохі рамантызму. Прыдворны мастак іспанскіх каралёў Карла III Бурбона, Карла IV Бурбона і Фердынанда VII Бурбона.

Біяграфія

Нараджэнне і маладосць у Іспаніі

«Партрэт Франсіска Баю»

Франсіска Гойя Лусьентес нарадзіўся ў 1746 годзе ў Сарагосе, сталіцы Арагона, у сям’і сярэдняга дастатку. Яго бацька — Хасэ Гоя — быў баск. Маці — Грас Лусьентэс — дачка беднага арагонскага ідальга. Праз некалькі месяцаў пасля нараджэння Франсіска, сям’я пераехала ў вёсачку Фуендэтодас, якая знаходзілася ў 40 км на поўдзень ад Сарагосы, дзе яны і пражылі да 1749 года (паводле іншых звестак — да 1760 года), пакуль рамантаваўся іх гарадскі дом. Франсіска быў малодшым з трох братоў: Каміла, старэйшы, стаў пасля святаром, сярэдні, Томас пайшоў па слядах бацькі. Хасэ Гоя быў вядомым майстрам па залачэнні, якому нават канонікі сабора Базыліка-дэ-Нуэстра-Сеньёра-дэль-Пілар даручаюць праверку якасці пазалоты усіх выяў, над якімі тады працавалі арагонскія майстры, якія рэканструявалі сабор. Адукацыю ўсе браты атрымалі даволі павярхоўную, Франсіска Гоя заўсёды будзе пісаць з памылкамі. У Сарагосе юны Франсіска быў аддадзены ў майстэрню мастака Лусана-і-Марцінес. У канцы 1763 года Франсіска прымае ўдзел у конкурсе на лепшую жывапісную копію гіпсавага Сілена, але 15 студзеня 1764 года за яго не падалі ніводнага голасу. Гоя ненавідзіць злепкі, ён прызнаецца ў гэтым нашмат пазней. У 1766 годзе Гоя трапляе ў Мадрыд і тут яго чакае новы правал на конкурсе ў Акадэміі Сан-Фернанда. Сюжэты для конкурсных работ звязаны з велікадушнасцю караля Альфонса X Мудрага і подзвігамі нацыянальных герояў-ваяроў XVI стагоддзя. Гэтыя сюжэты не натхняюць Гою. Да ўсяго іншага, Франсіска Бае, іншы малады жывапісец з Сарагосы і член журы конкурсу, з’яўляецца прыхільнікам ўзважаных формаў і акадэмічнага жывапісу, які не прызнае фантазіі маладога Гоі. Першую ж прэмію атрымлівае малодшы брат Бае, 20-гадовы Рамон… У Мадрыдзе Гоя знаёміцца з працамі прыдворных мастакоў, удасканальвае сваё майстэрства.

Падарожжа ў Італію

Партрэт Рамона Піньятэлі.

Паміж ліпенем 1766 года і красавіком 1771 года жыццё Франсіска ў Рыме застаецца загадкай. Вясной 1771 года ён удзельнічае ў конкурсе Пармскай акадэміі на карціну па антычнай тэме, называючы сябе рымлянінам і вучнем Бае. Кіруючым прынцам Пармы ў той час з’яўляўся Філіп Бурбон-Парма, брат іспанскага караля Карла III. 27 чэрвеня адзіная прэмія прысвоена Паола Бароні за «тонкі хупавы каларыт», тады як Гою папракаюць за «рэзкія тоны», затое прызнаецца «грандыёзны характар выпісанай ім фігуры Ганібала». Ён ганаруецца другой прэміяй Пармская Акадэміі мастацтваў, атрымаўшы 6 галасоў.

Вяртанне і праца ў Сарагосе

Капітул царквы дэль-Пілар звяртае ўвагу на маладога мастака, магчыма з-за яго знаходжання ў Рыме, і Гоя вяртаецца ў Сарагосу. Яму прапанавана выканаць эскізы для плафона капэлы архітэктара Вентура Радрыгеса. на тэму «Пакланенне імя Бога». У пачатку лістапада 1771 года капітул ўхваляе прапанаваную Гояй пробную фрэску і даручае яму заказ. Тым больш, што пачатковец Гоя згодны на суму 15 000 рэалаў, у той час як больш дасведчаны Антоніа Гансалес Веласкес запытвае 25000 за тую ж працу. 1 ліпеня 1772 года Гойя заканчвае роспіс, яго праца выклікае ў капітула захапленне яшчэ на стадыі прадстаўлення эскіза. У выніку Гоя запрошаны распісаць араторый палаца Сабрадзіэль, яму таксама стаў заступацца шляхетны арагонец Рамон Піньятэлі, чый партрэт ён напіша ў 1791 годзе. Дзякуючы Мануэлю Бае, Франсіска запрашаецца ў картузскі манастыр Аула Дэі, паблізу Сарагосы, дзе ён на працягу двух гадоў (1772—1774 гады) стварае 11 вялікіх кампазіцый на тэмы з жыцця Св. Панны Марыі. З якіх захаваліся толькі сем, і тыя сапсаваныя рэстаўрацыйнымі працамі.

Франсіска Бае пазнаёміў Гою са сваёй сястрой Хасефай, ад якой той быў у захапленні і неўзабаве спакусіў яе. У ліпені 1773 года Гое давялося ажаніцца на ёй, калі яна была на пятым месяцы цяжарнасці. Вяселле адбылася ў Мадрыдзе. Яму ў гэты час — 27 гадоў, а Хасефе — 26. Сваю жонку Франсіска называе «Пепай». Праз чатыры месяцы нарадзіўся хлопчык, якога назвалі Эўсэбіа, ён пражыў нядоўга і неўзабаве памёр. Усяго Хасефа нарадзіла пяць (паводле розных дадзеных і больш) дзяцей, з якіх выжыў толькі адзін хлопчык па імя Хаўер — Франсіска Хаўер Пэдра (1784—1854) — які стаў мастаком. Як толькі Гоі сталі даступныя сустрэчы з прыдворнымі арыстакраткамі, Хасефа была тут жа ім практычна забытая. Хоць Гоя заставаўся з ёй у шлюбе аж да яе смерці ў 1812 годзе, Гоя напісаў толькі адзін яе партрэт.

Гоя ў Мадрыдзе (1775—1792)

У 1775 годзе Гоя канчаткова з’ехаў у Мадрыд да свайго швагра Франсіска Бае і працаваў у яго ў майстэрні. Бае быў тады афіцыйным прыдворным мастаком караля Карла IV і каралевы Марыі Луізы.

Першай прыдворным замовай Гоі ў 1775 годзе сталі кардоны для серыі шпалер для сталовай прынца Астурыйскага, у будучыні Карла IV, у палацы Эскарыял. У іх прадстаўлены паляўнічыя сцэны, паляваннем жа захапляецца і сам Гоя. Франсіска стварае 5 кампазіцый і атрымлівае за іх 8000 рэалаў.

Для Каралеўскай шпалерной мануфактуры ў 1776—1778 гадах Гоя выконвае наступную серыю пано для сталовай прынца Астурыйскага ўжо ў палацы Пардо, сярод іх вылучаюцца «Танец на беразе Мансанареса», «Бойка ў харчэўні», «Маха і маскі», «Запуск змея» і «Парасон»

У 1778 годзе Франсіска атрымлівае дазвол на гравіраванне карцін Дыега Веласкеса, перавезеных толькі што ў Каралеўскі палац у Мадрыдзе. На працягу двух гадоў (1778—1780) Гойя стварае 7 кардонаў для шпалераў ў спальню прынца і яго жонкі і 13 — у іх гасціныя. Сярод гэтых работ вылучаюцца «Прачка», «Прадавец посуду», «Лекар» або «Мяч». Тэма іспанскай народнага жыцця лічыцца цалкам новай і імпануе заказчыкам. У тым ліку мода на такую тэматыку спрыяе дэбюту Гоі пры двары: у пачатку 1779 года ён не без поспеху паказвае каралю 4 свае карціны. Праз некаторы час Гоя ўжо просіць месца прыдворнага мастака, але яму адмаўляюць. Яго не падтрымлівае яго швагер Франсіска Бае, не жадаючы дзяліць з ім месца першага жывапісца караля. Сам жа Гоя да таго часу стварыў сабе капітал у 100 000 рэалаў. У маі 1780 года з-за прыпынення вырабу шпалераў на каралеўскай мануфактуры Гоя заключае кантракт на роспіс купала сабора дэль Пілар за 60 000 рэалаў. Працуе Гоя хутка і пад кіраўніцтвам Бае. Паміж двума мастакамі ўзнікае канфлікт, у які ўцягнуты і капітул сабора: Гоя адмаўляецца ўносіць патрабаваныя сваім кіраўніком папраўкі ў працу. У выніку ён усё ж іх уносіць, але з-за гэтай крыўды на швагра і Арагонскай духавенства доўгі час не будзе з’яўляцца ў роднай Сарагосе.

У ліпені 1781 года Гойя разам з Франсіска Бае і Маэлай працуе па ўпрыгожванні царквы св. Францыска Вялікага ў Мадрыдзе. Ён піша «Пропаведзь св. Бернардынаў Сіенскага ў прысутнасці Арагонскага караля». Пасля імшы ў прысутнасці караля Гоя прыняў віншаванні. На гэтай працы Гоя адлюстраваў сябе з зіхоткім тварам злева ад святога, гэта выява ён паўтарыў і ў наступным аўтапартрэце. Гоя ўсё часцей пісаў партрэты, так у студзені 1783 года яму замаўляюць партрэт графа Флорыдабланкі. У 1783 і 1784 гадах ён бывае ў Арэнас-дэ-Сан-Пэдра, выконваючы заказы і малюючы малодшага брата караля інфанта дона Луіса, яго маладой жонкі Марыі Тэрэсы Вальябрыга і іх архітэктара Вентура Радрыгеса. У кастрычніку 1784 года ён атрымлівае ад інфанта 30 000 рэалаў за 2 карціны: «Конны партрэт доньі Вальябрыга» і «Сямейства дона Луіса». У тым жа годзе ён піша 4 карціны для Калегіі дэ Калатрава ў Саламанцы, знішчаныя падчас Напалеонаўскіх войнаў. У 1785 годзе Гоя знаёміцца з сям’ёй маркіза дэ Пеньяфель, якія будуць яго пастаяннымі заказчыкамі на працягу 30 гадоў. Гоя становіцца віцэ-дырэктарам Каралеўскай Акадэміі з 1785 года, а з 1795 года — дырэктарам яе жывапіснага аддзялення. У тым жа годзе памірае яго маці (бацька памёр у 1781 годзе). У 1786 годзе Гоя прызначаецца каралеўскім мастаком, у гэты ж час ён піша партрэт свайго швагра, што можа сведчыць аб прымірэнні з ім пасля такога прызначэння. На новай пасадзе Гоя працягвае ствараць кардоны для шпалер і летам 1786 года яму паступае заказ на новую серыю для каралеўскай сталовай ў палацы Пардо. З гэтай серыі вылучаюцца «Вясна» (ці «Кветачніца»), «Лета» (ці «Жніво») і «Зіма» (ці «Снежная бура»). Для банка св. Карла Гоя напісаў рэалістычныя партрэты графа Альтаміра і караля Карла III.

Пасля смерці Карла III ў 1789 годзе стаў прыдворным мастаком Карла IV і з 1799 года яго першым жывапісцам. Пасля прызначэння ён напісаў шэраг невыразных партрэтаў караля і яго жонкі. У двара, які напружана сачыў за падзеямі Французскай рэвалюцыі, прапала цікавасць да ўпрыгожвання палацаў — і зараз у Гоі няма заказаў на кардоны для шпалераў. На асвечаных іспанцаў пачаліся ганенні: шэраг яго сяброў падвяргаюцца арышту або знаходзяцца фактычна ў спасылцы. Самога ж Гою ў ліпені 1790 адпраўляюць у Валенсію «падыхаць марскім паветрам». Але ўжо ў кастрычніку Гоя напісаў у Сарагосе партрэт свайго сябра Марціна Сапатэра, самотнага і багатага негацыанта, з якім Франсіска быў у рэгулярнай перапісцы з 1775 па 1801 год. Па вяртанні ў Мадрыд Гоя сутыкнуўся з інтрыгамі прыдворнага жывапісца Маэльі, толькі ўмяшанне Бае дапамагло становішчу Франсіска пры двары. У маі 1791 года ён скончыў эскіз да самага вялікага кардона для шпалеры ў кабінет караля ў Эскарыале, да «вясковага вяселлі». Па патрабаванні караля карціна была сацыяльна нейтральнай у адрозненне ад раней напісанага «Паяцы». У кастрычніку Гоя зноў апынуўся ў Сарагосе, дзе стварыў партрэт каноніка Рамона Піньятэлі, вядомы толькі ў копіі. У снежні таго ж года ён скончыў 7 пано для шпалер, якія сталі апошнімі яго кардонамі. З-за адсутнасці каралеўскіх і прыватных заказаў і таго, што амаль спыніліся перапіскі з Сапатэрай, лёс Гоі ў 1792 годзе застаецца малавядомым.

Хвароба і творчасць у 1793-1799-я гады

З лістоў Гоі вядома, што ў пачатку 1793 года ён быў цяжка хворы. У гэты час Гоя знайшоў прытулак у Кадысе ў мясцовага гандляра і калекцыянера Себасцьена Мартынеса, чый партрэт ён стварыў. Гою разбіў параліч, але дакладна дыягнаставаць хваробу мастака цяпер не ўдаецца. У любым выпадку, невылечная глухата Гоі стала следствам перанесенай хваробы. Улетку таго ж года ён вярнуўся ў Мадрыд і тут жа паслаў Бернарда дэ Ірыарце, віцэ-папячыцелю Акадэміі Сан-Фернанда, серыю станковых карцін на медных пласцінах на народную тэматыку. З-за вайны з Францыяй Гоя атрымаў заказ на партрэты вядомых камандзіраў іспанскай арміі: Антоніа Рыкардаса і лейтэнант-генерала Фелікса Калёна дэ Ларэатэгі, а таксама сваяка Хавельянаса, Рамона Пасада-і-Сота. Таксама ў 1794 годзе ён напісаў партрэт знаёмай актрысы Марыі Расарыё дэль Фернандэс, па мянушцы «Ла Тырана». Спаслаўшыся на цяжкую хваробу, Гоя адмовіў дырэктару каралеўскай мануфактуры на эскізы для шпалераў. У 1795 годзе Гоя стварыў партрэт герцага Альбы, а затым і яго жонкі — у поўны рост. Гісторыю аб узаемнай страсці Гойі і герцагіні Альбы прама не пацвярджае ні адзін з дакументаў, якія дайшлі да нас. У партрэтах Каэтана Альба можна знайсці намёкі на існаванне сувязі. Пазней жа ў «Капрычас» Гоя вельмі з’едлівымі малюнкамі адлюстраваў герцагіню. У невялікім палатне таго ж года Гоя захаваў Альбу з яе дуэнняй ў даволі фарсавай бытавой сцэне. У ліпені 1795 года памірае швагер Гоі Франсіска Бае, Гоя выставіў у Акадэміі і няскончаны партрэт. Франсіска беспаспяхова папрасіў Мануэля Гадо звярнуцца з хадайніцтвам да караля аб месцы першага прыдворнага жывапісца, затое ён абраны дырэктарам аддзялення жывапісу ў Акадэміі Сан-Фернанда з дараваннем у 4000 рэалаў.

4 студзеня 1796 года Гоя адправіўся разам з каралеўскім дваром у Андалусіі для ўшанавання астанкаў святога Фердынанда Севільскага. У траўні Гоя знаходзіўся ў загарадным палацы сям’і Альба ў Сан-Лукаре дэ Бермеда, герцаг ж Альба памёр 9 чэрвеня ў Севільі. Гоя зноў захварэў і апынуўся ў Кадысе, дзе магчыма ў гэты час ствараў 3 вялікіх палатна для араторыя Санта-Куэва, наватарскія ў выяве жыцця Хрыста. У гэты час з’явіўся санлукарский альбом Гоі з яго першымі эцюдамі, выкананымі непасрэдна на прыродзе. У 1797 года Гоя напісаў «Герцагіня Альба ў мантыльі», дзе адлюстраваў яе ва ўборы махі (чорная мантылья і спадніца) з надпісам на пяску «Solo Goya» (Толькі Гоя). Увесну таго ж года Франсіска адмовіўся ад пасады дырэктара аддзялення жывапісу ў Акадэміі Сан-Фернанда пад падставай дрэннага самаадчування. Тады ж Гоя прыступіў да серыі афортаў «Капрычас». У 1797—1798 гадах Гоі працягвалі паступаць заказы на партрэты: Бернарда дэ Ірыарт і Гаспара Хавельянаса. У 1798 года Карл IV даручыў Гоі распісаць купал сваёй загараднай царквы Сан Антоніо дэ ла Фларыда. У чэрвені 1798 года Гоя ўручыў герцагу Асуне 6 невялікіх карцін, сюжэты якіх апярэдзілі «Капрычас», сярод іх вылучаецца «Вялікі казёл». У пачатку 1799 года ў Акадэміі прадэманстравана, а затым ўстаноўлена ў рызніцы Таледскага сабора «Узяцце Хрыста пад варту», дзе адзначана здзейснены малюнак начнога асвятлення. 6 і 19 лютага 1799 года паведамілі аб выхадзе «Капрычас», іх можна было набыць у парфумернай краме на вуліцы Десэнганьё, 1. Але прадалі ўсяго 27 камплектаў з-за ўмяшання інквізіцыі. У тым жа годзе Гоя напісаў партрэты французскага амбасадара Фердынанда Гіймардэ і яго каханай маркізы дэ Санта-Крус, народжанай Марыяны Вальдштейн. Цяпер абодва партрэта вісяць адзін супраць аднаго ў Луўры.

Жыццё Гоі ў першыя гады XIX стагоддзя (1799—1808)

Для манархаў жа выхад «Капрычас» застаўся незаўважаным. У верасні 1799 года каралева заказала Гоі партрэт, які паказвае яе ў мантыльі. А ўжо праз месяц яна пазіравала і для коннага партрэта. 31 кастрычніка 1799 года Гою прызначылі першым прыдворным мастаком з дараваннем у 50 000 рэалаў у год. У тым жа годзе ён напісаў партрэты актрысы «Ла Тыраны» і паэта Леандра дэ Мараціна. У кампаніі з апошнім Гоя ў студзені 1800 года шукаў сабе новыя апартаменты, бо яго дом набыў Гадой для сваёй палюбоўніцы Пепіты Тудо. У красавіку Гоя напісаў партрэт жонкі Гадоя, графіні дэ Чынчон, дачкі дона Луіса. У чэрвені 1800 года Гоя купіў за 234 000 рэалаў дом на рагу вуліц Вальвердэ і Десэнганьё. У лістападзе таго ж года ў апартаментах палаца Гадоя заўважаная «Маха аголеная». Да чэрвеня 1801 года Гоя скончыў знакаміты «Партрэт сям’і Карла IV» (дзе адлюстраваў з псіхалагічнай дакладнасцю ўсіх членаў сям’і караля), партрэты караля і каралевы ў поўны рост і «Конны партрэт Карла IV», менш ўдалы, чым партрэт Марыі Луісы. У маі 1801 года Гоя напісаў таксама партрэт Гадоя ў важнай позе, на той момант — сумніўнага трыўмфатара «Апельсінавай вайны». У 1801—1803 гадах Франсіска напісаў 4 тонда і для ўласнага дома. У 1802 годзе з’явілася і «Маха апранутая», на якой намаляваная ўсё тая ж мадэль і ў той жа паставе, што і ў «Масе аголенай». У ліпені 1802 года памерла заступніца Гоі герцагіня Альба, захаваўся малюнак Гоі з праектам грабніцы для герцагіні. У ліпені 1803 года Гоя прапанаваў каралю для яго гравіравальнай майстэрні медныя дошкі «Капрычас» і непрададзеныя афорты. З гэтага часу да 1808 года Гоя перастаў атрымліваць заказы ад двара, але захоўваў жалаванне. Яго фінансавы стан дазволіў купіць яшчэ адзін дом на вуліцы дэ лос Рэес. У тым жа 1803 годзе памёр Сапатэра, з якім Гоя не перапісваўся з 1799 года. З 1803 да 1808 года Гоя ствараў амаль выключна толькі партрэты: маладога графа дэ Фернана Нуньеса (сына блізкага сябра Карла III), маркіза дэ Сан Адрыяна (тыповага іспанскага гранда і мача, сябра Кабаруса), маркізы дэ Вільяфранка (член сям’і Альба), дамы Ісабэль дэ Лоба-і-Порсель і партрэт дачкі герцага Асуна. У 1805 годзе Гоя зладзіў вяселле свайго 21-гадовага сына Хаўера з Гумерсіндай Гойкаэчэа, сваячкай буйных басконскіх фінансістаў. Гоя выканаў шэраг малюнкаў маладых і падарыў ім свой дом на вуліцы дэ лос Рэес. У гэты час заказчыкамі на партрэты стала буйная буржуазія, што зараджалася ў Іспаніі: Порсель, Феліс дэ Аасао (натураліст), Тэрэса Сурэда (жонка кіраўніка фарфоравай мануфактуры Буэна-Реціра), Сабас Гарсія, Пэдра Макартэ і іншыя. У 1806 годзе адбыўся арышт бандыта Марагаты, які выклікаў у народзе рэзананс. Гоя з гэтай нагоды стварыў 6 палотнаў.

«Бедствы вайны» (1808—1814)

1808 стаў годам узрушэнняў для ўсёй Іспаніі. Яна была акупаваная французамі, у Мадрыдзе ўспыхнула паўстанне, якое прывяло да зацяжной партызанскай вайны. Перад ад’ездам новага караля Фердынанда VII ў Баён, дзе ён будзе арыштаваны разам з усёй каралеўскай сям’ёй, Акадэмія Сан-Фернанда даручае Гою напісаць яго партрэт. Аднак сеанс быў скарочаным і, як аказалася, апошнім, таму Гою прыйшлося дапісваць партрэт па памяці. На працягу ваенных гадоў Гоя здолеў стварыць шэраг сваіх выдатных жанравых карцін: «Махі на балконе», «Дзяўчаты, або Ліст», «Бабулі, або Que tal?», «Кузніца» і «Ласарылья дэ Тормес». Але пад уражаннем ад таго, што адбывалася ў краіне, Гоя зноў узяўся за разец і стварыў цыкл афортаў «Бедствы вайны». Сюжэты гэтай серыі, працятыя нянавісцю да жахаў вайны і спачуваннем да нявінных ахвяраў «нахабнай волі» Напалеона I, адлюстраваны і ў палотнах таго перыяду ў Гоі. Толькі 2 карціны вылучаюцца з гэтага шэрагу ў малюнку вайны: «Ліццё куль» і «Выраб пораху ў гарах Сьера дэ Тардыента». Карціна «Пахаванне сардынкі», напісаная паміж 1812 і 1819 гадамі, таксама напоўнена палітычным падтэкстам. У чэрвені Гоя аўдавеў, памерла Хасефа. Падзел маёмасці паміж Гояй і яго сынам Хаўерам застаўся для нас адзінай крыніцай звестак аб паўсядзённым жыцці Гоі пасля смерці Сапатэра ў 1800 годзе.

У 1812 годзе ў Мадрыд ўваходзіць Уэлінгтан, Гоі даручылі напісаць яго партрэт. Аднак, паміж імі ўзнікла адкрытая непрыязнасць, якая выйшла ў незадаволенасць мадэлі працай Гоі і ледзь не прывяла да рэзкай сутычцы паміж імі. Пасля таго, як Іспанія была канчаткова вызвалена ад французаў, Гоя захаваў падзеі Мадрыдскага паўстання ў двух знакамітых палотнах: «Паўстанне на Пуэрта дэль Соль 2 мая 1808 года» і «Расстрэл мадрыдскіх паўстанцаў у ноч на 3 мая 1808 года» (абедзве каля 1814, Мадрыд, Прада).

Рэстаўрацыя Іспанскіх Бурбонаў (1814—1819)

Але 18 мая 1814 года Фердынанд VII адмяніў канстытуцыю 1812 года, распусціў картэсы, падвергнуў турэмнаму зняволенню шэраг ліберальных дэпутатаў. У абстаноўцы дыктатуры і ганенняў вялікая колькасць шэдэўраў Гоі былі схаваныя у Акадэміі Сан-Фернанда. З Гоі ж знялі ўсе падазрэнні ў супрацоўніцтве з французскімі захопнікамі (ён нават не атрымліваў жалавання падчас акупацыі) і дазволілі спакойна працаваць, хоць Фердынанд VII і ставіўся да Гоі варожа. 30 мая 1815 года кароль старшыняваў на генеральным савеце Філіпінскай кампаніі, дзе атрымаў значную пазыку. Гоі даручылі увекавечыць гэту падзею ў «Філіпіянскім савеце», дзе той па-майстэрску адлюстраваў прастору і светлавыя эфекты. Асобна Гоя напісаў амаль манахромныя партрэты членаў Кампаніі: Мігеля дэ Лардысабаля, Іньясіа Амульрыяна і Хасэ Муньярыса. Затое манументальны «Партрэт герцага дэ Сан-Карласа» выкарыстоўвае ўсе перавагі паліхраміі. У 1815 годзе адлюстраваў сябе ў «Пагрудным партрэце», дзе ён не выглядае на свае амаль ўжо 70 гадоў. У 1816 годзе ён стварыў новую серыю афортаў «Таўрамахію». Гою сталі заказваць партрэты дзеці яго ранейшых заступнікаў: «Дон Франсіска дэ Борха Тэльес Хірон», партрэт 10-га герцага Асуна, або яго сястры герцагіні Абрантэс. У студзені 1818 года Гоя скончыў вялікае палатно, якая выяўляе двух святой апякункі Севілі Хуст і Руфіна ў выглядзе пышнацелых мах, для Севільскага сабора. 19 лютага 1819 года Гоя набыў за 60 000 рэалаў сельскі дом пад назвай «Дом глухога», які размяшчаўся за мостам, які вядзе ў Сеговію з боку лугі Сан-Ісідра. У жніўні ён скончыў «Апошняе прычасце св. Язэпа Каласанскага» для царквы Эскуэлас Піяс ў Мадрыдзе. За гэтую працу Гоя атрымаў 16 000 рэалаў, з якіх 6800 вярнуў з павагі да героя карціны Прыёра і падарыў яшчэ сваю маленькую карціну «Маленне аб чашы».

«Чорныя карціны», жыццё ў Бардо і смерць (1820—1828)

У пачатку 1820 года Гоя цяжка захварэў. 4 красавіка ён у апошні раз прысутнічаў на акадэмічным пасяджэнні. Як мяркуецца, вясной ці летам 1823 года Гоя распісаў сцены свайго «Дома глухога» па-над яго ж шырокіх пейзажаў сцэнамі вечнага вар’яцтва і пошасці чалавецтва. Ён пазнаёміўся з Леакадзій дэ Вейс, жонкай прадпрымальніка Ісідра Вейса, якая затым разводзіцца з мужам. У яе нарадзілася дачка ад Гоі, якую назвалі Расарыта. Баючыся пераследу з боку новага ўрада Іспаніі, у 1824 годзе Гоя разам з Леакадзіяй і маленькай Расарытай выехаў у Францыю, дзе цяпер валадарыў Людовік XVIII (а з 16 верасня 1824 года — Карл Х). У гэтай краіне Гоя правёў свае апошнія чатыры гады жыцця. Турбуючыся за ўласную бяспеку зімой 1823—1824 гадоў, Гоя знайшоў прытулак ў абата Дуасо. А ў маі 1824 года ён атрымаў дазвол на паездку на Пламбьерскія воды, але на самой справе Гоя перабраўся ў Бардо, дзе знайшлі прытулак многія яго сябры. Улетку таго ж года ён быў у Парыжы, дзе стварыў «Карыду» і партрэты сваіх сяброў: Хаакіна Ферэра і яго жонкі. Па вяртанні ў Бардо Гоя узяўся за новую для яго тэхніку літаграфіі: «Партрэт гравёра галаўнога» і 4 лісты пад назвай «Бардоскія быкі». Гоі перыядычна працягвалі адпачынак у Францыі. У маі 1825 года Франсіска зноў цяжка захварэў, але хутка паправіўшыся, ён стварыў хутка каля 40 мініяцюр на слановай косці. У 1826 годзе Гоя вярнуўся ў Мадрыд і дамогся ад двара дазволу сысці на супакой з захаваннем заробку і магчымасцю бываць у Францыі. У 1827 годзе ў Бардо Гоя напісаў партрэт банкіра Сант’яга Галоса, кіраўніка яго фінансамі, а таксама партрэт іспанскага гандляра Хуана Баўтыста Мугіра, сваяка сваёй нявесткі. Улетку таго ж года Гоя апошні раз быў у Мадрыдзе, дзе захаваў на палатне свайго 21-гадовага ўнука Марыяна Гою. Па вяртанні ў Бардо Гоя стварыў апошнія свае шэдэўры: партрэт былога алькальда Мадрыда Піо дэ Малін і эскіз «Малочніца з Бардо». У пачатку 1828 года Гоя рыхтаваўся да прыезду свайго сына з жонкай, якія ехалі ў Парыж. Франсіска прыняў іх у сябе ў канцы сакавіка, а 16 красавіка 1828 года памёр у сваіх апартаментах у Фосе дэ л’Інтэнданс у Бардо.

Творчасць

Творчасць Ф. Гоі вызначалася смелым наватарствам, страснай эмацыянальнасцю, фантазіяй, спалучэннем гратэску і рэальнасці, алегорыі і фантастыкі, вострай сацыяльнай сатырай і цвярозым аналізам рэчаіснасці, сімвалізмам, адчуваннем трагізму чалавечага жыцця: партрэты «Сям’я караля Карла IV» (1800), графіка — серыі афортаў «Капрычас» (1797-98), «Бедствы вайны» (1810-20), карціны «Маха апранутая» і «Маха аголеная» (абедзве каля 1802), «Паўстанне 2 мая 1808 года ў Мадрыдзе» (каля 1814), роспісы «Дома глухога» (загараднага дома, дзе ён жыў некалькі гадоў) і інш. Аднак і ў самых змрочных уяўленнях жорсткая цемра не можа падавіць уласцівае мастаку адчуванне вечнага руху, пастаяннага абнаўлення жыцця, што стала лейтматывам у карціне «Пахаванне сардзінкі» (каля 1814) і ў серыі афортаў «Таўрамахія» (1815).

Уплыў творчасці Ф. Гоі на жывапіс і графіку меў агульнаеўрапейскі характар і адчуваецца да сучаснасці.

Літаратура

• Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Уклад. Э. Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6
• Батикль Ж. Гойя: Легенда и жизнь. — М. : Астрель, АСТ, 2006.
• Cardera, Valentin. Biografia de D.Francisco Goya, pintor. El Artista, 2 1835
• El Libro de Los. CAPRICHOS. Francisco de Goya. Мадрыд. 1999. ISBN 84-87317-82-0
• Mayer A., Francisco de Goya, Munch., 1923;
• Klingender F. D., Goya in the democratic tradition, L., 1948, 2 ed., N. Y., 1968;
• Sanchez Canton F. J., Vida у obras de Goya, Madrid, 1951;
• 'Holland V., Goya. A pictorial biography, L., 1961;
• Harris Т., Goya. Engravings and litographs, v. 1-2, Oxf., 1964:
• Wyndham Lewis D. B., The world of Goya. L., 1968:
• Gudiol J., Goya, L. — N. Y., 1969;
• Goya. Konigliche Gemaldegalerie «Mauritshuis». Katalog, Haag, 1970 (бібл.).

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Франсіска Гоя