ФІФА

Лягатып ФІФА

Міжнаро́дная фэдэра́цыя футбо́льных асацыя́цыяў (па-француску: Federation internationale de football association, скар. FIFA, у беларускай трансьлітарацыі ФІФА) — арганізацыя, якая кіруе ўсім сусьветным футболам. Штаб-кватэра ФІФА знаходзіцца ў швайцарскім горадзе Цюрыху. На цяперашні момант прэзыдэнтам ФІФА зьяўляецца Джаньні Інфантына.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя ФІФА

Неабходнасьць у стварэньні адзінай арганізацыі для кіраваньня ўсім сусьветным футболам стала відавочнай у пачатку XX стагодзьдзя з павелічэньнем колькасьці й папулярнасьці міжнародных футбольных спаборніцтваў. Першапачаткова працэс праходзіў пад кіраўніцтвам ангельскай футбольнай фэдэрацыі, але ў выніку заснаваць ФІФА выпала на долю сямі іншых эўрапейскіх краін. ФІФА была заснаваная ў Парыжы 21 траўня 1904 году; менавіта месца падзеі стала чыньнікам таго, што ў агульнапрынятых поўным і скарочаным назвах выкарыстоўваецца француская мова. Першым прэзыдэнтам ФІФА быў Рабэр Герэн.

Першыя спаборніцтвы пад эгідай ФІФА былі праведзеныя ў 1906 годзе — зрэшты, адмысловага посьпеху ў арганізацыі змаганьняў ФІФА адразу не дасягнула. Гэты факт, у спалучэньні з эканамічнымі фактарамі, прывёў да замены Герэна на пасадзе прэзыдэнта Дэніелам Вулфалам з Ангельшчыны, якая да гэтага моманту ўжо была чальцом асацыяцыі. Наступнае спаборніцтва пад эгідай ФІФА — футбольны турнір на Лёнданскіх Алімпійскіх гульнях 1908 году — было больш пасьпяховым, хоць і паўсталі некаторыя праблемы, зьвязаныя з удзелам у Алімпійскіх гульнях прафэсійных футбалістаў.

ФІФА перастала быць унутранаэўрапейскай арганізацыяй з прыняцьцем у яе шэрагі Асацыяцыі футболу ПАР у 1909 годзе, Асацыяцыі футболу Аргентыны ў 1912 і Фэдэрацыі футболу ЗША ў 1913 годзе.

Падчас Першай сусьветнай вайны ФІФА выпрабоўвала сур’ёзныя цяжкасьці, бо шматлікія гульцы адправіліся на фронт, а магчымасьць міжнародных пераездаў для правядзеньня турніраў была сур’ёзна абмежаваная. Пасьля вайны, са сьмерцю Вулфала, кіраваў ФІФА віцэ-прэзыдэнт галяндзец Карл Гіршман. ФІФА была выратаваная ад поўнага краху, аднак коштам гэтага быў выхад з арганізацыі ўсіх брытанскіх фэдэрацыяў, якія не жадалі ўдзельнічаць у адных спаборніцтвах зь нядаўнімі ворагамі.

Чэмпіянат сьвету па футболе

Асноўны артыкул: Чэмпіянат сьвету па футболе

Жуль Рымэ стаў трэцім прэзыдэнтам ФІФА ў 1921 годзе. Пад яго кіраўніцтвам ФІФА пасьпяхова правяла два алімпійскія турніры, недахопам якіх, праўда, было адсутнасьць камандаў Ангельшчыны й Шатляндыі. Посьпех гэтых змаганьняў і росту папулярнасьці гульняў дазволілі ФІФА сур’ёзна разгледзець пытаньне аб правядзеньні чэмпіянату сьвету па футболе. Упершыню пытаньне аб правядзеньні чэмпіянатаў было паднята ў 1928 годзе, і ўжо ў 1930 быў праведзены першы чэмпіянат сьвету. Ён адбыўся ва Ўругваі й быў выйграны гаспадарамі турніру. Нягледзячы на тое, што з-за эканамічнага крызісу і неабходнасьці доўгага вандраваньня кіроўныя эўрапейскія зборныя ня ўдзельнічалі ў спаборніцтвах, турнір быў прызнаны пасьпяховым, і было вырашана праводзіць чэмпіянаты сьвету на рэгулярнай аснове.

За выключэньнем перапынку, зьвязанага з Другой сусьветнай вайной, чэмпіянат сьвету па футболе з 1930 году і да нашых часоў праводзіцца кожныя чатыры гады.

Іншыя турніры

Акрамя чэмпіянатаў сьвету й футбольных турніраў Алімпійскіх гульняў, ФІФА праводзіць сусьветныя чэмпіянаты для 17-гадовых і моладзевыя чэмпіянаты сьвету. Акрамя таго, нядаўна быў заснаваны новы турнір пад назвай Кубак Канфэдэрацыяў, за які кожныя два гады дужаюцца пераможцы рэгіянальных чэмпіянатаў плюс чэмпіёны сьвету й арганізатары турніру. За год да чэмпіянату сьвету гэты турнір праводзіцца на будучых арэнах ЧС і служыць генэральнай рэпэтыцыяй будучага футбольнага форуму.

Па меры разьвіцьця жаночага футболу ФІФА стала праводзіць жаночы чэмпіянат сьвету. Упершыню такі турнір быў праведзены ў 1991 годзе. Акрамя таго, з 2002 году праводзіцца жаночы моладзевы ЧС, а юніёрскі жаночы чэмпіянат сьвету ладзіцца з 2008 году.

Адзінае буйное клюбнае спаборніцтва — Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе. Ён быў задуманы як пашырэньне Міжкантынэнтальнага кубка (спаборніцтвы паміж клюбнымі чэмпіёнамі Эўропы й Паўднёвай Амэрыкі, якія насілі ў розныя гады розныя назвы) да турніру з удзелам клюбных чэмпіёнаў усіх кантынэнтаў. Турнір, ня выклікаў вялікай цікавасьці ў 2000 і 2002, у наступным быў адменены, аднак быў адноўлены ў зьмененым выглядзе ў Японіі ў 2005 годзе.

ФІФА таксама кіруе правядзеньнем турніраў па некалькіх гульнявых відах спорту, створаных на аснове футболу — у прыватнасьці, па пляжным футболе (глядзіце Чэмпіянат сьвету па пляжным футболе) і футзале (Чэмпіянат сьвету па футзале FIFA).

Правілы гульні

Правілы футболу не знаходзяцца непасрэдна ў вядзеньні ФІФА; яны рэгулююцца органам пад назвай Міжнародная рада футбольных асацыяцыяў (па-ангельску: International Football Association Board, IFAB). 4 месцы — 50 % у гэтай радзе атрымлівае ФІФА, астатнія чатыры займаюць прадстаўнікі футбольных фэдэрацыяў Ангельшчыны, Шатляндыі, Ўэйлзу й Паўночнай Ірляндыі ў знак прызнаньня неацэннага ўкладу брытанцаў ва ўзьнікненьне й разьвіцьцё футболу.

Структура

Мапа сьвету з падзелам па канфэдэрацыях.

     УЭФА

     АФК

     КАФ

     АФК

     КОНКАКАФ

     КОНМЭБОЛ

     NF-Board

ФІФА падзеленая на 6 канфэдэрацыяў, якія займаюцца кіраваньнем футбольнымі спаборніцтвамі на ўзроўні кантынэнтаў і рэгіёнаў усяго сьвету. Нацыянальныя фэдэрацыі зьяўляюцца адначасова чальцамі ФІФА і сваёй рэгіянальнай канфэдэрацыі, каб удзельнічаць у спаборніцтвах ФІФА. Звычайна краіна зьяўляецца чальцом канфэдэрацыі свайго рэгіёну, аднак існуюць некаторыя выключэньні.

Сьпіс рэгіянальных аб’яднаньняў выглядае наступным чынам:

• АФК — Азіяцкая канфэдэрацыя футболу — Азія й Аўстралія.
• КАФ — Афрыканская канфэдэрацыя футболу — Афрыка.
• КОНМЭБОЛ — Паўднёваамэрыканская футбольная канфэдэрацыя — Паўднёвая Амэрыка.
• КОНКАКАФ — Канфэдэрацыя футболу Паўночнай, Цэнтральнай Амэрыкі і краін Карыбскага басэйна — Паўночная Амэрыка й Цэнтральная Амэрыка.
• АФК — Канфэдэрацыя футболу Акіяніі — Акіянія.
• УЭФА — Зьвяз эўрапейскіх футбольных асацыяцыяў — Эўропа.

Краіны, тэрыторыя якіх знаходзіцца паміж Эўропай і Азіяй, самі вызначалі, у якую канфэдэрацыю ім уваходзіць. Таму Расея й Турэччына ўваходзяць ва УЭФА. Ізраіль з 1994 году таксама стаў чальцом УЭФА пасьля шматгадовага байкоту з боку сваіх суседзяў па Блізкім Усходзе. Апошняй краінай, якая далучылася да УЭФА, стала Чарнагорыя ў 2007 годзе.

Гаяна й Сурынам заўсёды былі чальцамі КОНКАКАФ нягледзячы на тое, што геаграфічна гэтыя краіны разьмешчаныя ў Паўднёвай Амэрыцы.

Аўстралія атрымала дазвол стаць чальцом АФК-Азіі замест АФК-Акіяніі з 2006 году. Аўстралійцы доўга дамагаліся пераходу пад эгіду азіяцкай канфэдэрацыі — справа ў тым, што аўстралійская зборная на парадак мацней за ўсе астатнія зборныя Акіяніі. З-за такой дыспрапорцыі Акіяніі ніколі не вылучалі прамога месца ў фінале чэмпіянату сьвету, і аўстралійцы штораз былі змушаныя адстойваць права гуляць у фінале ў стыкавых матчах са зборнымі зь іншых кантынэнтаў, і традыцыйна саступалі ў гэтых стыкавых гульнях. Іронія лёсу ў тым, што Аўстралія здолела ўсёткі выйсьці ў фінал ЧС-2006, перамогшы ў стыкавых матчах па пэнальці зборную Ўругваю ўсяго толькі празь некалькі месяцаў пасьля канчатковай ухвалы пераходу ў Азію ўсімі інстанцыямі.

У агульнай складанасьці, у ФІФА уваходзіць 208 нацыянальных фэдэрацыяў. Рэйтынг зборных ФІФА абнаўляецца кожны месяц і вызначае месцы зборных у залежнасьці ад іх посьпехаў у міжнародных спаборніцтвах усіх узроўняў, а таксама таварыскіх матчах. Ёсьць аналягічны Рэйтынг жаночых зборных ФІФА, які абнаўляецца штоквартальна.

Узнагароды

ФІФА кожны год уручае ўзнагароду Найлепшы гулец сьвету. Уручэньне ўзнагароды адбываецца на штогадовай цырымоніі й служыць знакам прызнаньня асабістых заслуг, а таксама посьпехаў клюбу й зборнай каманды.

У 2004 годзе ФІФА арганізавала «Матч стагодзьдзя» паміж зборнымі Францыі й Бразыліі, найлепшымі зборнымі папярэдняга дзесяцігодзьдзя. Акрамя гэтага, ФІФА ўпаўнаважыла найлепшага гульца ўсіх часоў Пэле стварыць сьпіс найлепшых гульцоў усіх часоў. Гэты сьпіс, які атрымаў назоў «100 найлепшых гульцоў ФІФА», уключаў у сябе 50 гульцоў, якія яшчэ ня скончылі сваю кар’еру на момант апублікаваньня (сярод іх была адна жанчына), і 75 гульцоў мінулага (уключаючы самога Пэле, але не ўключаючы ні аднаго памерлага чалавека; сярод гэтых 75 гульцоў таксама была адна жанчына). Першапачаткова плянавалася, што сьпіс будзе ўключаць 100 гульцоў, але Пеле заявіў, што абраць усяго 100 гульцоў ён ня ў стане.

Камэрцыйная дзейнасьць

Па заявах ФІФА ад красавіка 2004 году, чаканы чысты прыбытак за пэрыяд 2003—2006 (чатырохгадавы цыкль, уключна з ЧС-2006) складае 144 мільёны даляраў ЗША пры прыбытку 1,64 мільярду даляраў.

ФІФА выдала права на выкарыстаньне сваёй назвы й некаторыя іншыя аўтарскія правы кампаніі-распрацоўніку кампутарных гульняў EA Sports для распрацоўкі сэрыі гульняў для ПК і гульнявых прыставак. Гульні з гэтай сэрыі выпускаюцца кожны год, акрамя таго, да кожнага чэмпіянату сьвету выпускаецца дадатковы рэліз гульні.

Глядзіце таксама

• УЭФА
• NF-Board
• VIVA World Cup

Вонкавыя спасылкі

ФІФА — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Сайт ФІФА