Дунсянская мова
| Дунсянская мова | |
| Santa | |
 | |
| Ужываецца ў | Кітаі |
|---|---|
| Рэгіён | паўночны захад Кітаю |
| Колькасьць карыстальнікаў | |
| Клясыфікацыя | Алтайская сям’я
|
| Афіцыйны статус | |
| Афіцыйная мова ў | невядома |
| Рэгулюецца | — |
| Статус: | 6b Пад пагрозай[d][1] |
| Коды мовы | |
| ISO 639-1 | — |
| ISO 639-2(Б) | — |
| ISO 639-2(Т) | sce |
| ISO 639-3 | sce |
Дунся́нская мова (таксама вядомая як санта, саманазва: Santa) — адна з моваў мангольскае сям’і моваў, на якой размаўляе мангольскі народ дунсяне. Колькасьць носьбітаў — каля 200 тыс чал. з 514 тыс чал. этнічных дунсянаў[2]. Носьбіты мовы распаўсюджаныя ў некаторых мясьцінах паўночнага захаду Кітаю, у прыватнасьці на паўднёвым захадзе правінцыі Ганьсу і некалькіх паветах Сіньцьзян-Уйгурскага аўтаномнага раёну[2]. У Лінься-Хуэйскай (паўднёвы захад Ганьсу) і Хуанань-Тыбэцкай (усход правінцыі Цынхай) аўтаномных акругах распаўсюджаная баааньская мова, зь якой фактычна ўтварае дыялекты адзінай мовы.
Лінгвістычныя рысы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Фанэтыка, фаналёгія
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]У адрозьненьне ад шэрагу іншых мангольскіх моваў, у дунсянскай мове адсутнічае гармонія галосных і супрацьпастаўленьне галосных паводле даўжыні[2]. Сярод іншых асаблівасьцяў у вакалізьме — адсутнасьць агубленых галосных пярэдняга шэрагу (< ö, ü), наяўнасьць галоснага задняга шэрагу ы. Націск эксьпіраторны, падае на першы склад слова.
Марфалёгія, сынтаксіс
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Тыповы парадак словаў у сказе, як і ў іншых мангольскіх мовах, будуецца паводле схемы SOV — дзейнік-дапаўненьне-выказьнік. Тым ня менш, у дыялекце мясцовасьці Лінься пад уплывам няроднаснай кітайскай мовы сказ таксама можа прымаць схему SVO — дзейнік-выказьнік-дапаўненьне[3]. Як і іншыя мангольскія мовы, у марфалягічным пляне адносіцца да аглютынацыйных — словазьмяненьне адбываецца шляхам пасьлядоўнага далучэньня суфіксаў да нязьменных каранёў або асноваў. У адрозьненьне ад паўночнамангольскіх моваў (да якіх належыць, у прыватнасьці, уласна мангольская мова) дунсянскія суфіксы далучаюцца да словаў без уліку характару агласоўкі слова.
У сынтаксічным пляне засьведчаныя толькі складаныя сказы, якія ўтвараюцца складаньнем простых сказаў без фармальных паказчыкаў сынтаксічнае сувязі.
Лексыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Лексыка дунсянскай мовы, акрамя лексыкі мангольскага паходжаньня, утрымлівае словы кітайскага паходжаньня і, у меншай ступені, цюрскага, асабліва ўласныя імёны.
Лінгвагеаграфія, сацыялінгвістыка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паводле зьвестак лінгвістычнага парталу Ethnologue колькасьць дунсянаў складае 514 тыс чал., зь іх каля 200 тыс чал. зьяўляюцца носьбітамі мовы[2]. Мова распаўсюджаная ў асноўным у Дунсянскім аўтаномным павеце Лінься-Хуэйскай аўтаномнай акругі правінцыі Ганьсу (паўночны захад Кітаю) ды ў іншых суседніх паветах і акругах. Меншая колькасьць дунсянаў (55 841 чал. паводле зьвестак перапісу насельніцтва ў Кітаі 2000 году) пражывае ў Сіньцьзян-Уйгурскім аўтаномным раёне.
Дунсянская мова ў асноўным зьяўляецца моваю вуснага кантактаваньня насельніцтва Дунсянскага аўтаномнага павету. Моладзь і працаўнікі адміністрацыйных установаў у некаторых сытуацыях стасункаў карыстаюцца кітайскай мовай.
Пісьмовасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Дунсяне, як правіла, прытрымліваюцца мусульманскага веравызнаньня, з прычыны чаго ў асяродзьдзі дунсянаў шырока распаўсюджаная арабская пісьмовасьць. У 2003 годзе для мовы быў афіцыйна распрацаваны лацінскі альфабэт на аснове альфабэту блізкароднаснай мангорскай мовы, але ён застаецца ў экспэрымэнтальным выкарыстаньні[4]. У 2004 годзе амэрыканскі Фонд Форда вылучыў грант на 30 тыс даляраў на арганізацыю дзьвюхмоўнай адукацыі на дунсянскай і кітайскай з мэтаю падвышэньня ўзроўню адукацыі серад дунсянаў, у межах праекту быў выдадзены дунсянска-кітайскі слоўнік. У 2007 годзе быў выдадзены першы дунсянскі лемантар, у якім выкарыстоўваецца экспэрымэнтальны альфабэт на аснове лацінскага.
Крыніцы
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- ^ а б Ethnologue (анг.) — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ^ а б в г Dongxiang | Ethnologue
- ^ 包萨仁. 2 // 从语言接触看东乡语和临夏话的语序变化. — Journal of the Second Northwest University for Nationalities (Social Science Edition). — 2006.
- ^ Kim, Stephen S. Santa / Janhunen, Juha. — The Mongolic Languages. — Routledge Language Family Series, 2003. — С. 346-363. — ISBN 0-203-98791-8
Літаратура
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Field, Kenneth Lynn (1997), A grammatical overview of Santa Mongolian, PhD dissertation, University of California, Santa Barbara
- 马国忠 (2001), 东乡语汉语词典: 甘肃民族出版社, ISBN 7-5421-0767-4
- Тодаева Б. Х. Дунсяне // Народы мира. Народы Восточной Азии. М.; Л., 1965.
- Тодаева Б. Х. Дунсянский язык. М., 1961.
- Тодаева Б. Х. Монгольские языки и диалекты Китая. М., 1960.
- Тодаева Б. Х. Первые итоги изучения дунсянского языка в КНР // Изв. Академии пед. наук, 1961, вып. III.
- Тодаева Б. Х. Предварительные итоги изучения дагурского, монгорского, дунсянского и баоаньского языков // Чжунго юйвэнь. 1957, № 9.
- Тодаева Б. Х., Чингэлтэй, Насанбаяр и Содном. Предварительные итоги работы монгольской лингвистической экспедиции в КНР. Пекин, 1955 (кіт.).
- Cenggeltei. Dumdadu ulus-taki mongol törül-un kele-nügüd ba mongol kelen-üayaly-nuud-un yeröngkei bayidal // Mongol kele bi~ig. 1957, № 11; Mongol teüke kele bi~ig 1958, № 2, 3, 6, 7, 12.
- Todaeva B. Ch. Über die Sprache der Tung-hsiang // Acta Orientalia Hungarica. 1959, t. IX, fasc. 3.
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Üjiyediin Chuluu (Chaolu Wu) (1994). „Introduction, Grammar, and Sample Sentences for Dongxiang”. SINO-PLATONIC PAPERS. Department of East Asian Languages and Civilizations, University of Pennsylvania, Philadelphia, PA 19104-6305 USA.
- Oliver Corff. The Dongxiang Mongols and Their Language. — Freie Universität Berlin, 1996.