Нойс

Нойс
	Нойс
Байраҡ	Герб
Рәсми атамаһы	Neuss
Ҡыҫҡаса атамаһы	Nus
Архивы хранятся в	Stadtarchiv Neuss[d]
Дәүләт	Германия
Административ үҙәге	Рейн-Нойс[d]
Административ-территориаль берәмек	Рейн-Нойс[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Геомәғлүмәттәр	Data:Neuss.map
Хөкүмәт башлығы	Райнер Бройер[d]
Ойошма ағзаһы	association for pedestrian and bicycle-friendly cities, townships and districts in North Rhine Westphalia[d], Мэры за мир[d] һәм Städtetag Nordrhein-Westfalen[d]
Халыҡ һаны	155 163 кеше (31 декабрь 2023)
Ир-егеттәр	74 224
Ҡатын-ҡыҙҙар	78 885
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	40 метр
Туғандаш ҡала	Псков, Риека[d], Шалон-ан-Шампань[d], Сент-Пол[d] һәм Невшехир[d]
Сиктәш	Дюссельдорф[d], Дормаген[d], Гревенброх[d], Коршенбройх[d], Карст[d], Мербуш[d] һәм Тиц[d]
Майҙан	99,52 км² (2016)
Почта индексы	41460–41472
Рәсми сайт	neuss.de
Тасуирлау биттәре	kek-online.de/medienkonz…
Урындағы телефон коды	02131, 02137 һәм 02182
Номер тамғаһы коды	NE
	Нойс Викимилектә

Нойс (нем. Neuss) — Германияның көнбайышында, Төньяҡ Рейн-Вестфалиялағы ҡала. Рейн-Нойс районының баш ҡалаһы. Рейн йылғаһының көнбайыш ярында Дюссельдорф ҡаршыһында урынлашҡан. Тарихи һәм хәҙерге сауҙа юлдары киҫешкән ерҙә ята. Нойс — Германияның иң боронғо ҡалаларының береһе.

Тарихы

Нойс убиялар ултырағы урынында б.э. тиклем 16 йылда Новезий (Novaesium) — XIX легион лагеры булараҡ римлеләр тарафынан төҙөлгән. Ваҡыт үтеү менән рим ғәскәрҙәре боронғо герман ҡәбиләләре йоғонтоһо аҫтында сигенә. IX быуатта Европаның төньяғынан көньяҡҡа йылға һыуҙары буйлап викингтар бара. Шул йылдарҙағы күп европа йылъяҙмасылары үҙҙәренең йылъяҙмаларында Европала викингтарҙың булыуын һәм боронғо герман ҡалаһы Нойстың барлығы тураһында билдәләй. XII быуатта ҡалала башнялары менән беренсе таш нығытма төҙөлә. Бынан тыш, документтар ҡаланың тарихи үҫешен һәм урта быуаттарҙа уның үҫешенең йоғонтоһон раҫлай. 1209 йылда Нойста ҡаланы ҡурсалаусы тип һаналған изге Квиринус хөрмәтенә Квиринус соборы (нем. Quirinus-Münster) төҙөлә^[11].

Урта быуаттар

Нойс алдынғы һәм абруйлы сауҙа үҙәге булып үҫешә. X быуат дауамында ыҙа сигеүсе Квиринус Нойскийҙың изге мәйете һәм трибунаһы Нойсҡа күсерелә. Был Нойсҡа Изге Рим империяһының сиктәренән тыш илдәрҙән хаж ҡылыуға килтерә. Нойс ҡала булараҡ тик 1138 йылда ғына теркәлә.

Ҡала тарихында иң мөһим ваҡиғаларҙың береһе булып, 1474—1475 йылдарҙа Ҡыйыу Карлдың ҡаланы ҡамауы тора. Нойс халҡы ҡамауға ҡаршы тора, шуға күрә император Фридрих III уларҙы бүләкләй. Ҡалаға үҙенең тәңкәләрен һуғырға һәм үҙенең гербын булдырырға хоҡуҡ бирелә, ә 1475 йылда Ганза союзы ағзаһы була, ләкин Лиганың башҡа ағзалары быны танымай^[11].

1586 йылда Нойста көслө янғын була, ул бөтә төҙөлөштәрҙең өстән ике өлөшөн юҡҡа сығара.

XVII—XX быуаттар

Француз короле Людовик XIV менән бер нисә һуғыш ҡаланы иҡтисади көрсөккә килтерә. Уның иҡтисади һәм сауҙа үҙәге булараҡ роле кәмей, Нойс ауыл хужалығы өсөн әһәмиәтле була.

XVIII быуат аҙағына тиклем Нойс Кёльн архиепископлығына ҡарай. 1794 йылдан 1814 йылға тиклем (революция һуғыштары һәм Наполеон хакимлығы ваҡытында) Нойс Францияның бер өлөшө була. 1815 йылда Наполеон һуғышы тамамланғас, Нойс пруссия тәхете ерҙәренең өлөшө була.

XIX быуатта сәнәғәт революцияһы ҡаланың тиҙ үҫешенә килтерә һәм уның халҡының мул тормошон тәьмин итә. 1946 йылда Нойс Төньяҡ Рейн-Вестфалия составына инә

Иҫтәлекле урындары

Изге Квиринус соборы
Яҡынса 1200 йылда төҙөлгән Көньяҡ ҡала ҡапҡалары, бөгөн был урта быуат ҡала нығытмаһынан ҡалған берҙән-бер тәүге алты ҡапҡанан ҡалғандары.
XIII быуатта төҙөлгән Ҡанлы башня, тарихи ҡала нығытмаһынан ҡалған берҙән-бер түңәрәк башня
«Ҡара ат» иң боронғо трактир, 1604 йылда төҙөлгән.
Изге Себастьян сиркәүе
Христос сиркәүе— ҡаланың иң боронғо протестанттар сиркәүе
Театр Глобус — билдәле Лондон театры күсермәһе