Yapon dili
| Yapon dili | |
|---|---|
 | |
| Orijinal adı | 日本語[1] |
| Ölkələr | Yaponiya, Quam, Tayvan, Şimali Koreya, Cənubi Koreya, Filippin, Peru, Avstraliya |
| Danışanların ümumi sayı | 125 milyon |
| Təsnifatı | |
| Kateqoriya | Avrasiya dilləri |
| Yazı | kanci, katakana |
| Dil kodları | |
| QOST 7.75–97 | япо 870 |
| ISO 639-1 | ja |
| ISO 639-2 | jpn |
| ISO 639-3 | jpn |
| Dilin strukturlarının dünya atlası | jpn |
| Ethnologue | jpn |
| Linguasphere | 45-CAA |
| ABS ASCL | 72, 7201 |
| IETF | ja |
| Glottolog | nucl1643 |
 Bu dildə olan Vikipediya | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Yapon dili (yap. 日本語 ⓘ) — Yaponiyanın rəsmi dövlət dilidir. Şərq dillərindən hesab olunur. Bu dildə 125 milyon insan danışır. Əlifbası çin dilinin "kanci" xəttindən formalaşmışdır. Kanci hiraqana və katakanada istifadə olunur. Bundan başqa "imatokana" deyilən və sadəcə imperator sarayında istifadə edilən bir xətt növü də var. 2000-dən çox kanci istifadə olunur, lakin hiraqana və kataqana hərəsi 47 hərfdir. Bu xətlərə bəzi əlamətləri artırdıqda başqa səslər əmələ gəlir. Müasir yapon dilində, xüsusən şirkət adları, reklamlar və yapon dilinin kompüterə keçirilməsində romaci adı verilən latın əlifbası da işlənir.
Türk dilləri kimi iltisaqi dildir. Yapon dili Ural-Altay dillərindən olduğuna görə türk dillərinə müəyyən yaxınlığı var.
Dilin adı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yaponca yapon dilini iki cür adlanırlar. Başqa dillərin kontekstində "nihonqo" (日本語) sözü işlədilir. Bu, hərfi tərcümədə "yapon dili" deməkdir. Lakin, milli mədəniyyətin bir hissəsi, Yaponiyada tədris olunan fənn kimi, doğma dövlət dili olaraq o, adətən "kokuqo" (國語 və ya 国語), yəni "ölkə dili" və ya "milli dil" adlandırılır. Bu söz başqa dillər üçün də istifadə edilə bilər, amma əsasən məhz yapon dili üçün istifadə edilir.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yapon dili yazıda Yayoy dövründən başlayaraq istifadə olunur.[2]
Hiraqana əlifbası
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Hiraqana | |||||||
| あ a | い i | う u | え e | お o | (ya) | (yu) | (yo) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| か ka | き ki | く ku | け ke | こ ko | きゃ kya | きゅ kyu | きょ kyo |
| さ sa | し shi | す su | せ se | そ so | しゃ sha | しゅ shu | しょ sho |
| た ta | ち chi | つ tsu | て te | と to | ちゃ cha | ちゅ chu | ちょ cho |
| な na | に ni | ぬ nu | ね ne | の no | にゃ nya | にゅ nyu | にょ nyo |
| は ha | ひ hi | ふ fu | へ he | ほ ho | ひゃ hya | ひゅ hyu | ひょ hyo |
| ま ma | み mi | む mu | め me | も mo | みゃ mya | みゅ myu | みょ myo |
| や ya | ゆ yu | よ yo | |||||
| ら ra | り ri | る ru | れ re | ろ ro | りゃ rya | りゅ ryu | りょ ryo |
| わ va | ゐ vi | ゑ ve | を vo | ||||
| ん n | |||||||
| が ga | ぎ gi | ぐ gu | げ ge | ご go | ぎゃ gya | ぎゅ gyu | ぎょ gyo |
| ざ za | じ ji | ず zu | ぜ ze | ぞ zo | じゃ ja | じゅ ju | じょ jo |
| だ da | ぢ (ji) | づ (zu) | で de | ど do | ぢゃ (ja) | ぢゅ (ju) | ぢょ (jo) |
| ば ba | び bi | ぶ bu | べ be | ぼ bo | びゃ bya | びゅ byu | びょ byo |
| ぱ pa | ぴ pi | ぷ pu | ぺ pe | ぽ po | ぴゃ pya | ぴゅ pyu | ぴょ pyo |
Katakana əlifbası
[redaktə | mənbəni redaktə et]
ア (a) イ (i) ウ (u) エ (e) オ (o)
K カ (ka) キ (ki) ク (ku) ケ (ke) コ (ko)
S サ (sa) シ (şi) ス (su) セ (se) ソ (so)
T タ (ta) チ (çi) ツ (tsu) テ (te) ト (to)
N ナ (na) ニ (ni) ヌ (nu) ネ (ne) ノ (no)
H ハ (ha) ヒ (hi) フ (fu) ヘ (he) ホ (ho)
M マ (ma) ミ (mi) ム (mu) メ (me) モ (mo)
Y ヤ (ya) ユ (yu) ヨ (yo)
R ラ (ra) リ (ri) ル (ru) レ (re) ロ (ro)
V ワ (va) ヰ (vi) ヱ (ve) ヲ (vo / o)
N ン (n)
Kanci
[redaktə | mənbəni redaktə et]Eramızın V əsrində Çindən Yaponiyaya gəlmiş xəttdır. Katakana və hiraqana da kancidən tutulmuş xəttdir. Hazırda kanci Çin, Yaponiya və Koreyada işlənilir.
Misal
[redaktə | mənbəni redaktə et]| Kanci | Tələffüz | Məna |
|---|---|---|
| 土 | tsuçi | Torpaq |
| 天 | ten | Göy, səma |
| 水 | mizu | Su |
| 火災 | Kasai | Od, atəş |
| 風 | kaze | Yel, külək |
| 男 | otoko | Kişi |
| 女 | onna | Qadın |
| 食べる | taberu | yemək |
| 飲む | nomu | içmək |
| 大きい | ōkii | böyük |
| 小さい | çīsai | balaca |
| 夜 | yoru | Gecə |
| 日 | hi | Gündüz |
Qrammatikası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sifətin ismi təyin etməsi və onun isimdən öncə gəlməsi türk diliylə eynidir.
Məsələn:
- 赤いリンゴ akai rinqo
- qırmızı alma
- 私の赤いリンゴ vataşi no akai rinqo
- mənim qırmızı almam
Subyekt cümlənin əvvəlində gəlir. Cümlənin tərtibi belədir: Subyekt Obyekt Fel. Misal:
- 私はリンゴを食べました。 vataşi va rinqo o tabemaşta. (mən almanı yedim).
- リンゴを私は食べました。rinqo o vataşi va tabemaşta. (almanı mən yedim).
Sadə söz və ifadələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]- おはようございます。Ohayo → Sabahınız xeyir
- こんにちは Konniçiva → Salam
- こんばんは Konbanva → Axşamınız xeyir
- さようなら Sayonara → Gülə gülə
- おやすみなさい Oyasuminasay → Gecəniz xeyir
- お元気ですか Ogenki desu ka? → Necəsiniz?
- はい hai → Bəli
- いいえ ie → Xeyr
- ありがとうございます Arigato → Sağ olun (təşəkkür edirəm)
Fonetika
[redaktə | mənbəni redaktə et]Yapon dilində 5 sait var. (あ (a), い (i), う (u), え (e), お (o)). Bütün samitlər bu 5 saitlə işlənilir. Ona görə yapon dilində samit səs tək işlənilmir (ん (N) hərfindən başqa). Məsələn, Ka, Ha, Ma, Sa, Ta, Ra, Ya.
Tarixi mənbələrə görə Nara dövründə yapon dilində 8 sait varmış. Bu səslərdən 3-ü Heyan dövründə ixtisar olunub. Azərbaycan dilində olub yapon dilində olmayan səslər bunlardır: X, Ğ, J, Ö, Ü, V, G. Yapon dilində olub Azərbaycan dilində mövcud olmayan səslər isə bunlarddır: つ (Tsu) və わ (Ua). Yapon dilində qəliz səslər (X, Ğ, J) olmadığına görə sadə səslənir. Səslənmə baxımından ispan, yunan və italyan dillərinə yaxındır.
Mənbə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 69
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Yapon dili əlifba tapşırıq (PDF)
- AKSER Brasil – Video Arxivləşdirilib 2009-02-02 at the Wayback Machine
 | Dil haqqında olan bu məqalə bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | |
|---|---|
| Milli | |
| Yerli dillər | |
| Qeyri-yerli dillər | |
| İşarət dilləri | |
- ↑ https://github.com/unicode-org/cldr/blob/main/common/main/ja.xml.
- ↑ "The Japanese were exposed to written matter as early as the late Yayoi period (c. ?1000 BC- 300 AD)." A History of the Japanese Language, Cambrige University Press, 2011, page 11.