Rumıniya

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Rumıniya
rum. România
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb
Rəsmi dilləri
Paytaxt Buxarest
İdarəetmə forması Yarı prezident respublikası
 • Əhali
  • 19.053.815 nəf. (2022)[2]
Valyuta Rumıniya leyi
İnternet domeni .ro
ISO kodu RO
BOK kodu ROU
Telefon kodu +40
Saat qurşaqları
Nəqliyyatın yönü sağ[d][3]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Xəritə
Rumıniya

Rumıniya (rum. România) — cənub-şərqi Mərkəzi Avropada olan dövlət. Konstitusiyasına əsasən Rumıniya demokratik dövlətdir. Ölkənin adı "romanus" ("romalı" deməkdir) sözündən gəlib. Ölkə başçısı prezident hesab olunur və qanunverici orqan isə ikipalatalı parlamentdir. Şimaldan və şərqdən Rumıniya Ukrayna ilə, şimali-şərqdən Moldova Respublikası ilə, Cənubdan Bolqarıstan ilə (sərhəd Dunay çayının üstündən keçir), qərbdən isə Serbiya və Macarıstan ilə həmsərhəddir. Qara dəniz Rumıniyanın şərqində yerləşir.

1 yanvar 2007-ci ildən Avropa Birliyinin üzvüdür. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Buxarestdir (1,9 milyon nəfər).

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rumıniya Avropadakı ən köhnə insan məskənlərinin tapıldığı ölkədir. 2002-ci ildə Rumıniyanın qərbindəki bir mağarada kəşf edilən (Sümüklü Mağara rum. Peştera cu Oyasa) bu qalıqların 42.000 il əvvələ aid olduğu təxmin edilməkdədir. Rumıniya torpaqlarında qurulan ilk dövlət Trakiyalıların qurduğu Daçiya Krallığıdır. Bu dövlət 101-107 illər arasında Roma İmperatoru Trayanın orduları tərəfindən işğal edilərək Roma İmperiyası bir əyaləti halına gəldilər. Roma imperiyasının çökməsindən sonra bu torpaqlar Qotlar, Hunlar, Avarlar, Slavyanların zəbtinə uğradı. 9-11-ci əsrlər arasında Birinci Bolqar Dövlətinin bir parçası halına gəldi. Bu dövrü Macar, Peçenek, Kuman və Tatar işğalları izlədi. Rumınlar ilk dəfə 14-cü əsrdə özlərinə aid dövlət qurmağı bacardılar. Bu dövlətlər 1310-cu ildə I Basarab tərəfindən qurulmuş Valaxiya Bəyliyi və 1352-ci ildə Dragoş tərəfindən qurulmuş Moldova dövlətidir.

Günümüzdəki Rumıniyanın bir parçası olan Erdel isə 10-16-cı əsrlər arasında Macarıstan Krallığının bir parçası idi. 15-ci və 16-cı əsrlərdə bu üç ölkə Osmanlı Dövlətinin himayəsi altına girdilər. Osmanlı dövründə Valaxiya və Moldova vassal dövlətlər idi. Osmanlılara vergi verər, döyüşlərdə əsgər köməyi edərdilər. Bəyliklərin voyvodaları Rumın əsillilər arasından Osmanlı padşahı tərəfindən təyin edilərdi. Ayrıca bu bəyliklər İstanbulun yemək ehtiyacını qarşılamaqda əhəmiyyətli bir rol oynayardılar. Ancaq Osmanlılar Rumıniyanı heç bir zaman bütünlüklə ilhaq etmədilər. Buxarest və Yassı kimi böyük Rumıniya şəhərlərində tez-tez Osmanlı vətəndaşlarına rast gəlinirdisə də sayları az idi. Bu şəhərlər heç bir zaman Sofiya, Belqrad, Saloniki və ya Skopye kimi Osmanlı xarakteri qazanmadı. XVIII əsrə qədər Valaxiya və Moldovanın voyvodaları rumınların arasından seçilərdi. XVIII əsrdə isə Fənərli Rumlar arasından seçildilər. Bu vəziyyət 1826-cı ildə Yunanıstanın müstəqilliyini qazanmasına qədər davam etdi.

İkinci dünya müharibəsi illərində Rumıniya Almaniyanın satileti idi və ölkədə Antonesku diktaturası hökm sürürdü. Ölkə 1944-cü ilin avqustunda faşistlərdən azad edildi. Birinci hökumətin başçısı kral Mixay oldu. Müharibə nəticəsində Rumıniyada 170 min nəfər öldü, itkin düşdü və yaralandı. 1945-ci il 4 yanvarda xalq kütlələrinin təzyiqi altında kral hökuməti yenidən təşkil etdi. Hökumətin başçısı general P.Redesku təyin edildi. 1946-cı il 11 iyulda Rumıniyada seçki qanunu qəbul olundu. Qadınlara və hərbi qulluqçulara seçki hüququ verildi. 1946-cı il 20 dekabrda parlament bankların milliləşdirilməsi haqqında qanun qəbul etdi, Pul islahatı keçirildi. 1947-ci ilin iyulunda Milli-saranist partiyasının fəaliyyəti qadağan edildi.

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rumıniya əsasən Mülayim və subtropik iqlim qurşağında yerləşir. Qara dəniz sahilində yerləşməsi onun iqliminə rütubətliyi artırır.

İqtisadiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhalisi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Etnik tərkibi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
2011-ci il siyahıya alması əsasında Rumıniyanın etnik xəritəsi
İnstitutul National de Statistica
Etnik qruplar 1930 s.a.[4] 1956 s.a.[5] 1966 s.a.[6] 1977 s.a.[7] 1992 s.a.[8] 2002 s.a.[9]
Toplam 14,280,729 17,489,450 19,103,163 21,559,910 22,810,035 21,698,181
Rumın 11,118,170 14,996,114 16,746,510 18,999,565 20,408,542 19,409,400
Macar 1,423,459 1,587,675 1,619,592 1,713,928 1,624,959 1,434,377
Qaraçı 242,656 104,216 64,197 227,398 401,087 535,250
Ukraynalı[10] 45,875 60,479 54,705 55,510 65,472 61,091
Alman 633,488 384,708 382,595 359,109 119,462 60,088
Rus 50,725 38,731 39,483 32,696 38,606 36,397
Türk 26,080 14,329 18,040 23,422 29,832 32,596
Azərbaycanlı 16,080 14,329 18,040 23,422 29,832 32,596
Serb,Xorvat,Sloven 50,310 46,517 44,236 43180 33,769 22,518
Slovak,Çex 50,772 35,152[11] 32,199[12] 28,969[13] 25,391[14] ?
Tatar 15,580 20,469 22,151 23,369 24,596 24,137
Bolqar 66,348 12,040 11,193 10,372 9,851 ?
Yəhudi 451,892 146,264 42,888 24,667 8,955 ?
Yunan 23,161 11,166 9,088 6,262 3,940 ?
Ermənilər 12,175 6,441 3,436 2,342 1,957 ?
Polyak 15,804 7,627 5,860 4,641 4,232 ?
Qaqauz ? ? ? ? ? 45
Digərləri 49,182 13,357 4,681 4,028 8,618 82,282
Milliyyətini göstərməyənlər 5,052 4,165 2,309 452 766 ?


Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

• S.Mustafayeva. Avropa və Amerika ölkələrinin ən yeni tarixi. II hissə. 1945-2007-ci illər. Bakı, 2011.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 13 // Constitution of Romania (рум.). // Monitorul Oficial 1991.
  2. ↑ Primele date provizorii pentru Recensământul Populației și Locuințelor, runda 2021.
  3. ↑ http://chartsbin.com/view/edr.
  4. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
  5. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
  6. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
  7. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
  8. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-24.
  9. ↑ [1] Arxivləşdirilib 2009-03-02 at the Wayback Machine2002-ci ildə Rumıniyada aparılmış siyahıya almanın nəticələri
  10. ↑ Ukrainians and Ruthenians
  11. ↑ 11,821 çex+23,331 slovak
  12. ↑ 9,978 çex+22,221 slovak
  13. ↑ 7683 çex+21286 slovak
  14. ↑ 5,797 çex+19594 slovak
 Rumıniya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.


Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Rumıniya&oldid=7603508"