iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.
iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.



Link to original content: https://ast.wikipedia.org/wiki/Pancho_Villa
Pancho Villa - Wikipedia Saltar al conteníu

Pancho Villa

Esti artículu foi traducíu automáticamente y precisa revisase manualmente
De Wikipedia
Pancho Villa
Gobernador de Chihuahua (es) Traducir

1913 - 1914
Vida
Nacimientu San Juan del Río del Centauro del Norte (es) Traducir, 5 de xunu de 1878[1]
Nacionalidá Bandera de Méxicu Méxicu
Muerte Hidalgo del Parral, 20 de xunetu de 1923[1] (45 años)
Causa de la muerte mancada por arma de fueu
Estudios
Llingües falaes castellanu[2]
Oficiu políticu, partisanu
Seudónimos Pancho Villa y Francisco Villa
Serviciu militar
Cuerpu militar Caballería
Graduación xeneral
Lluchó en Revolución mexicana
Creencies
Relixón ateísmu[3]
IMDb nm0897642
Cambiar los datos en Wikidata

José Doroteo Arango Arámbula,[4] más conocíu pol so seudónimu Francisco Villa o'l hipocorísticu d'ésti, Pancho Villa, foi unu de los xefes de la revolución mexicana,[5] que la so actuación militar foi decisiva pa la derrota del réxime del entós presidente Victoriano Huerta.[5] Orixinariu del estáu de Durango[6] (desconozse si yera de Ríu Grande[7] o de San Juan del Río[6]), nació'l 5 de xunu de 1878[8] y morrió asesináu nuna emboscada en Hidalgo del Parral (Chihuahua) el 20 de xunetu de 1923.[9] Mientres la revolución foi conocíu como "El Centauru del Norte".[10]

Comandante de la División del Norte,[11] foi caudiellu del estáu nortizu de Chihuahua, que, dáu'l so tamañu, riqueza mineral y tamién la proximidá a los Estaos Xuníos d'América, apurrió-y cuantiosos recursos. Villa foi gobernador provisional de Chihuahua en 1913 y 1914. Anque nun se-y aceptó nel panteón de los héroes nacionales hasta venti años dempués de la so muerte, la so memoria hónrase güei por mexicanos, norteamericanos y persones de tol mundu.[12] Amás, numberoses cais y barrios en Méxicu y otros países fueron nomaos nel so honor.

Villa y los sos siguidores, conocíos como villistas, apoderar de les tierres de los hacendados pa distribuyiles a los llabradores y soldaos. Apoderar de trenes y, como dellos xenerales revolucionarios, usó dineru fiduciario impresu pa pagar pola so causa.

El dominiu de Villa al norte de Méxicu romper en 1915,[13] al traviés d'una serie de derrotes que sufrió en Celaya y Agua Prieta en manes d'Álvaro Obregón y Plutarco Elías Calles. Dempués del ataque de Villa a Columbus, en 1916, el xeneral John J. Pershing trató infructuosamente de prindar a Villa mientres un añu. Como diz el corríu popular n'alcordanza de la victoria tácita de Villa, sobre quien fuera un pocu dempués, el comandante de les tropes d'Estaos Xuníos na Primer Guerra Mundial:

En Columbus quema y pilla

Pershing lo viene a buscar
el Tigre se vuelve ardilla
y no lo puede encontrar...

Mi general Pancho Villa, le venimos a cantar...

Villa retirar en 1920 y dióse-y una gran propiedá qu'él convirtió nuna colonia militar pa les sos exsoldados. En 1923 decidió volver arreyase na política mexicana y como resultancia foi asesináu, probablemente por órdenes del Xeneral Plutarco Elías Calles y del Xeneral Álvaro Obregón.

Biografía

[editar | editar la fonte]

Primeros años

[editar | editar la fonte]

Pancho Villa, fíu d'Agustín Arango y Micaela Arámbula, foi unu de los principales líderes y xenerales de la revolución mexicana ente 1911 y 1920,[5] nun pudo determinase verdaderamente cuál foi'l so orixe.

Ente les versiones avera del orixe de Pancho Villa atópense:

  • Doroteo Arango atopábase fuxitivu de la llei por un fechu que socedió en 1894. Unu de los fíos de Laureano López Negrete, propietariu de la Facienda Sombreretillo onde trabayaba, violó a la so hermana mayor. En represalia, Doroteo[14] tomó un revólver y disparó contra'l terrateniente, fugándose a los montes, onde pasó la mayor parte del so tiempu hasta 1910, sobreviviendo primero solo, pa depués ser rescatáu por una peada de bandíos encabezada por un home llamáu Francisco Villa, quien lo recoyó y alimentar. Al nun tener onde dir, Arango empezó a operar con esta peada asaltando pueblos y delinquiendo n'otres árees. Pola so llealtá ganóse l'enfotu del xefe de la banda. Nuna ocasión Francisco Villa (xefe de la banda) sufrió una firida de bala, polo que, amorrentando, nomó a Arango como xefe de la peada de bandíos. Foi entós cuando Arango camudó'l so nome a «Francisco Villa», a pidimientu de la banda qu'agora él encabezaría. Siguieron realizando actos de vandalismo, tornando a la facienda onde Arango matara a Agustín López Negrete, onde'l cuñáu del fináu buscar pa matalo. Doroteo Arango (agora sol nome de Francisco Villa) acabó cola vida del so rival y los homes d'ésti, empezando a siguir una causa en defensa de la clase obrera que yera fuertemente esplotada, al puntu de comparanza cola esclavitú.[15][16]
  • Otra cuenta que'l so verdaderu padre en realidá foi Luis Germán Gurrola, pos la so madre fuera la so sirvienta y al nun reconocer aquél al so fíu, foi bautizáu por Agustín Arango, quien yera fíu natural de don Jesús Villa, güelu paternu del rapazu, siendo d'él de quien adoptó'l so apellíu, llamándose Francisco Villa.[15][16]
  • Y d'últimes esiste otra versión que cunta qu'una muyer d'apellíu Arango tuvo amoríos con Jesús Villa, que pasara de morar en San Gabriel, Jalisco, a San Juan del Río nel estáu de Durango, y que d'ellos nació Agustín Arango. Anque ésti debió llamar Agustín Villa Arango, desconócense les causes de por qué Jesús Villa nun dio nome al so fíu y de por qué ésti recibió l'apellíu de la so madre. Agustín Arango casóse con Micaela Arámbula y dellos naz Doroteo Arango. Finalmente, Doroteo Arango retoma'l que'l so padre cuntábalu yera'l so apellíu llexítimu p'asina faese llamar Francisco Villa como midida pa despintar la so identidá.[16][15]

El remanar revolucionariu de Villa dar mientres los sos primeros años principalmente nel estáu de Chihuahua, nel norte de Méxicu, onde'l so ideal consistó en frenar l'abusu qu'exercíen los hacendados sobre los llabradores y en derrocar a los grupos establecíos nel poder público.

Bandidaje

[editar | editar la fonte]

Hubo un periodu en que Villa practicó'l bandidaje. Xunir al grupu de bandoleros empobináu por Ignacio Parra, operó con ellos hasta que José Solís, miembru de la banda, asesinó a un vieyu; entós Villa se desligó del grupu y trabayó na mina d'El Verde y como arbañil na ciudá de Chihuahua. La policía volvió a entamar la so persecución, polo que Villa volvió a la sierra y al so negociu de robar y vender ganáu.[17]

Entrada na Revolución

[editar | editar la fonte]
Pancho Villa afatiáu con bandoleres.
Artículu principal: Revolución mexicana

En 1910 xunir al movimientu maderista,[18] primero al traviés del so compadre Eleuterio Sotu, y dempués por aciu Abraham González, con quién tenía venceyos comerciales. Nesi entós Pancho Villa yera namás un cuatreru y na meyor denominación un guerrilleru ensin causa; sicasí, al conocer a Abraham González, representante políticu de Francisco I. Madero en Chihuahua, recibió d'ésti la educación básica que-y fixo abrir los güeyos al mundu políticu y camudar la so visión sobre la so propia vida y la so rellación colos que taben nel poder. El 17 de payares de 1910 atacó la Facienda de Cavaría; dende esi mesmu día dedicar a reclutar xente pa les sos tropes.

Na llucha armada maderista estremar pola so audacia y organización. La revolución maderista empezó a revelar l'inxeniu militar y la capacidá estratéxica de Pancho Villa. Nel Tecolote, engañó a les fuercies del xeneral Navarro poniendo sombreros sobre estaques p'asemeyar un contingente mayor, obligando al xeneral Navarro a la retirada.[19]

Sobresalió como xefe de les batalles de San Andrés, Santa Isabel, Ciudá Camargo, Les Escobes y Estación Bauche, contra'l xeneral federal Manuel García Pueblita. Amás, participó nel mayor trunfo al llau de Pascual Orozco:[20] la batalla de Ciudad Juárez contra'l xeneral Juan N. Navarro, a quién intentó fusilar inclusive en contra de Francisco I. Madero.[21] Dempués de tomar Torrexón por unos momentos, Villa facer de los primeros trenes de les sos fuercies, que dempués sirviríen pa tresportar grandes contingentes de la División del Norte.[21]

Primer etapa

[editar | editar la fonte]

Dempués d'intentar tomar Chihuahua y nun poder faelo, llogró la so primer victoria: la toma de Ciudad Juárez. A finales de 1910, dio muestres de la so llealtá a Francisco I. Madero, al refugar la invitación de Pascual Orozco pa remontase.[22] Entá más, retomó les armes pa defender al gobiernu maderista.[21][17] Combatió en Chihuahua y Durango, y en Torrexón incorporar a les files de la División del Norte Federal, que comandaba Victoriano Huerta.[17][23] Al so llau participó nes Batalles de Tlahualilo, Coneyos y Rellanu. Pola so actuación militar foi xubíu a xeneral brigadier honorariu, dempués de que se xuntó al Plan de Guadalupe, formando parte del so exércitu cabezaleros como Tomás Urbina, Rosalío Hernández, Toribio Ortega Ramírez, Manuel Chao.[22] Victoriano Huerta, roceanu de la so brillantez a pesar de nun ser militar de carrera y cafiante pola so independencia, cola sida del robu d'una yegua, procesar por insubordinación y ordenó la so fusilamiento. Madero salvó-y la vida por aciu la intervención del so hermanu Raúl y de Guillermo Rubio Navarrete. Como alternativa, foi unviáu a la Ciudá de Méxicu y encarceláu en Santiago Tlatelolco.[23]

Fuga de prisión

[editar | editar la fonte]

Na so estancia en prisión conoció a Gildardo Magaña Cerda, quién lu instruyó y ayudó nel desenvolvimientu de la so educación y púnxolu al tantu de los propósitos ya ideales del agrarismo.[23] A finales de 1912, Pancho Villa llogró fugase de prisión cola ayuda de Carlos Jáuregui, escribiente del xulgáu de la cárcel.[24] Tomó aldu escontra Guadalaxara y Manzanillo y llogró llegar a El Paso, Texas. Nel camín el gobernador José María Maytorena ayudó-y con dineru pa prosiguir la so fuga.[22] Ante los asesinatos de Francisco I. Madero y Abraham González en febreru y marzu de 1913,[25] decidió retomar les armes contra'l gobiernu de Victoriano Huerta ante los llamaos de los líderes militares del norte, encabezaos pol gobernador de Coahuila, Venustiano Carranza, que llamaben a llevantase contra l'usurpador.[26] Ayudáu una vegada más por Maytorena, crució la frontera ya internóse en Chihuahua. Con una fuercia d'escasos nueve homes empecipió la so participación nel movimientu constitucionalista.[23]

Segunda etapa

[editar | editar la fonte]
El xeneral Pancho Villa a la entrada de Ojinaga.

La nueche del 15 de payares de 1913, mientres los soldaos y oficiales federales dormíen nos cuarteles o folgaben nes cases de xuegu, una señal diminuta anunciaba l'asaltu de les tropes villistas que tomaben el cuartel, la xefatura d'armes, les pontes internacionales, l'hipódromu y les cases de xuegu.[27] Polo socedío axuntar con Madero na Facienda de Bustillos onde recibió'l grau de coronel.[28][29]

Atacó Cases Grandes y Ciudad Juárez nel estáu de Chihuahua, en payares de 1913,[30] en setiembre constituyóse la famosa División del Norte del Exércitu Constitucionalista, na que figuraron Toribio Ortega Ramírez, Rodolfo Fierro, Juan Medina, Maclovio Herrera, Tomás Urbina y Manuel Chao, ente otros, y de la que Pancho Villa foi nomáu xeneral en xefe.[31] El 10 de xineru de 1914 tomó la ciudá d'Ojinaga,[32] quedando d'esta manera col control de la zona del noroeste del estáu.

Villa como Gobernador

[editar | editar la fonte]
Billete de 10 pesos emitíu en Chihuahua en 1914 conocíu como «dos carites» coles semeyes de Francisco I. Madero y Abraham González.

Por bien pocu tiempu foi nomáu gobernador provisional de Chihuahua,[33] anque exerció'l poder por un periodu mayor pos dictaba órdenes al gobernador Manuel Chao, quién fuera nomáu por Venustiano Carranza.[34][35]

Como gobernante Villa mandó imprimir diversos billetes, como los dos carines» y les sábanes»; embargó tiendes y sustituyó a los comerciantes venales por alministradores honorables, enllenó'l mercáu de reses de les faciendes nes qu'intervenía; abarató los precios del maíz, frijol y carne;[36][37] asumió funciones federales en materia de telégrafos y ferrocarriles;[32] espulsó del estáu a munchos españoles, acusaos de qu'ayudaren a Victoriano Huerta; reabrió l'Institutu Científico y Lliterario y decretó l'establecimientu del bancu del estáu.

Tercer etapa

[editar | editar la fonte]

El 23 de xunu, desobedeciendo les órdenes del primer xefe movió a la división del norte, na Batalla de Zacatecas, ganando al xeneral federal Luis Medina Barrón.[38][39]

Les discrepancies tuvieron un receso temporal col pactu de Torrexón, del 8 de xunetu de 1914,[40] celebráu ente la División del Norte y el Cuerpu del Exércitu del Nordeste. A Pancho Villa representar Miguel Silva, Manuel Bonilla y José Isabel Carbayos; A Pablo González Garza: Antonio I. Villarreal, Cesáreo L. Castro y Luis Caballero. Alcordóse que Villa presentaría sides a Venustiano Carranza, quién siguiría como primer xefe; a Pancho Villa otorgaríase-y el grau de xeneral de división, anque independientemente d'Álvaro Obregón y Pablo González Garza. Villa reconoció a Venustiano Carranza, pero impúnxo-y limitantes, como asumir la presidencia interina y convocar a una Convención de xenerales y gobernadores revolucionarios pa señalar la celebración d'eleiciones y formular un programa de gobiernu.[41]

Los alcuerdos nun fueron aceptaos na so totalidá por nenguna de les dos partes. Los exércitos revolucionarios ganaron a Huerta, quien robla la so carta d'arrenunciu'l 15 de xunetu de 1914.[42] A pesar de la victoria, Villa taba cafiante con Venustiano Carranza, quien lo despreciaba pola so reputación de bandoleru, yá que nunca lu concedió a la División del Norte el grau d'Exércitu nin a Villa'l grau de xeneral de división.[43][34][41]

Obregón treslladóse a conferenciar con Pancho Villa, pero, tratando Obregón d'atacar a les tropes Villistas per un sitiu y llograr una alianza pol otru, ye afayáu por Villa quien manda a fusilalo,[44] pero Serrano y Raúl Madero eviten qu'Álvaro Obregón seya fusiláu aceptando les condiciones de Villa y roblen un alcuerdu, llogrando escapar a Chihuahua y, a mediu camín de la fuxida obregoncista, Villa recibe una telegrama de Venustiano Carranza onde ésti refuga l'alcuerdu faciendo que Villa escuerra a Obregón ensin llograr algamar, lo cual anicia que ruempa definitivamente con Carranza.[45]

Convención d'Aguascalientes

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Convención d'Aguascalientes
Ver tamién: Plan de Ayala
Ver tamién: Pactu de Xochimilco

En 1914, Venustiano Carranza citó a una convención de les fuercies revolucionaries, pa llimar aspereces ente elles, ensin llograr el so oxetivu, pos Villa fortalecer na Convención d'Aguascalientes.[41] Como resultancia, Venustiano Carranza y Obregón rompieron cola Convención. Villa tomó la Ciudá de Méxicu, a nome del gobiernu de la Convención, xunto col so aliáu Emiliano Zapata, n'avientu de 1914.[46] Instalar na Convención na Ciudá de Méxicu, y el día 10 treslladóse a Aguascalientes. Tuvo entós llugar el Pactu de Xochimilco, nel que Pancho Villa aceptó'l Plan de Ayala no relativo al problema de la tierra y nel que conveníen llevar a la presidencia a un civil identificáu cola Revolución.

Llucha contra Venustiano Carranza y Álvaro Obregón

[editar | editar la fonte]

Carranza nun se plegó a los dictaos villistas de la Convención y fuxó a Veracruz pa encabezar dende ellí la so contraataque.[47] Pa ello tuvo d'aliáu al xeneral Álvaro Obregón. Mientres 1915 Villa foi ganáu por Álvaro Obregón y los constitucionalistas na famosa batalla de Celaya, na que Obregón llogró ganar a la División del Norte nel Bajío. El poder de la caballería de Villa nun foi efectivu pa ganar a les trincheres, l'artillería y ametralladores del exércitu de Obregón.[38][39]

Villa perdería dempués la batalla de Trinidá, la batalla de León y la batalla d'Aguascalientes en xunu de 1915, polo que tendría que replegase otra vegada escontra'l norte del país.

Pa fines d'esi añu decidió invadir l'estáu de Sonora; sicasí, los constitucionalistas, meyor pertrechados, los repelieron,[39] ganándolo n'Agua Prieta, sol mandu de Plutarco Elías Calles y nel Alamito, comandados pol xeneral Manuel M. Diéguez.

Invasión y Batalla de Columbus

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Batalla de Columbus
Columbus (Nuevu Méxicu, Estaos Xuníos) dempués de ser atacáu por Villa.

Dempués de la so derrota militar, Pancho Villa replegar a Chihuahua, dende onde cuayó un golpe militar que lu sirviría p'atacar a Estaos Xuníos dempués de qu'esti país optara por dar el so sofitu a Venustiano Carranza y n'especial contra Woodrow Wilson pol usu que fizo Obregón de faros xigantes, alimentaos con enerxía llétrica d'Estaos Xuníos, pa repeler l'ataque nocherniegu de les tropes villistas al pueblu fronterizu d'Agua Prieta, Sonora el 1 de payares de 1915.[48][49] En xineru de 1916, un grupu de villistas al mandu del xeneral de orden Ramón Banda Quesada emboscaron un tren del Méxicu North Western Railway (Compañía del Ferrocarril Noroeste de Méxicu), cerca de Santa Isabel, Chihuahua, y masacró a 18 emplegaos d'Estaos Xuníos de la compañía minera ASARCO.[50]

Antes del amanecer del 9 de marzu de 1916,[51] un grupu d'aproximao 1500 homes (el reporte oficial del exércitu d'Estaos Xuníos mentó ente «500-700 participantes»)[52] del exércitu de Villa, al mandu del xeneral Ramón Banda Quesada, atacó'l pueblu de Columbus (Nuevu Méxicu), como represalia a la reconocencia oficial del réxime carrancista per parte d'Estaos Xuníos y en busca del comerciante Sam Ravel (provisor que, según Villa, robar).[53] La invasión de Pancho Villa a Nuevu Méxicu foi la única invasión que tuvieron los Estaos Xuníos nel so territoriu dende la Guerra ente Reinu Xuníu y Estaos Xuníos de 1812.

La Espedición Punitiva

[editar | editar la fonte]
Artículu principal: Tercer Intervención d'Estaos Xuníos

Ante los fechos socedíos na batalla de Columbus, el Presidente d'Estaos Xuníos Woodrow Wilson unviaría'l 14 de marzu de 1916,[54] tropes encabezaes pol xeneral «Black Jack» Pershing (el mesmu que comandaría les fuercies d'Estaos Xuníos na Primer Guerra Mundial) a la captura de Villa.[54][53] La busca de Villa llevaría a les tropes d'Estaos Xuníos finalmente unos 600 km dientro de territoriu mexicanu, llegando hasta la ciudá de Parral, onde, dempués d'un conflictu encabezáu pola maestra Elisa Griensen y onde participaron los neños del pueblu, l'exércitu d'Estaos Xuníos habría de recular a los sos campamentos allugaos al norte de Méxicu.[55][56] [57]

Mientres once meses, los diez mil soldaos de Pershing percorrieron los desiertos del inmensu estáu de Chihuahua. Pershing llogró esvalixar a les fuercies mexicanes qu'atacaren a Columbus, pero Pancho Villa sumió nel estensu territoriu mexicanu burllando a los sos persiguidores.

=== Villa y los medios de comunicación Pancho Villa acostumaba faese acompañar de periodistes y d'intelectuales, como l'escritor d'Estaos Xuníos John Reed y el mesmu Martín Luis Guzmán, autor de La solombra del caudiellu, quien inclusive fungió como'l so secretariu mientres un tiempu.[58]

Dio entevistes constantemente, fixo un contratu con Hollywood, pa filmar les sos batalles ya inclusive les sos tropes recibieron uniformes nuevos pa rodar delles escenes con una meyor imaxe.[59]

Villa robló'l so contratu col Mutual Film Company de D. W. Griffith nel 5 de xineru de 1914. El representante yera Harry Y. Aitken quien distribuyó les sos obres polos Estaos Xuníos. El propósitu principal yera revelar los planes p'axorizar el Xeneral Huerta fuera de Méxicu. The Life of General Villa estrenar nel 14 de mayu de 1914 en Nueva York. Foi un ésitu pero la rellación ente Villa y los Estaos Xuníos nun duró por enforma tiempu porque'l sofitu pal exércitu de Villa foi apagáu pal fin de 1914.[60]

Asesinatu de Villa

[editar | editar la fonte]
Ver tamién: Jesús Salas Barraza y José Socorro Salcido Gómez
Automóvil onde foi asesináu Pancho Villa

Adulces Villa tornó a la so actividá guerrillera y tamién foi sufriendo la escasez d'armes. Asina se caltuvo de 1917 a 1920, salvo un periodu de resurdimientu, cuando Felipe Ángeles volvió al país pa lluchar al so llau.[61] Adolfo de la Huerta, al asumir la presidencia interina del país como frutu del movimientu d'Agua Prieta, xestionó la rindición de Pancho Villa.[62]

El 26 de xunu de 1920 Villa robló los convenios de Sabines, en Sabines Coahuila, obligándose a deponer les armes y a retirase a la Facienda de Canutillo (en Durango), que'l gobiernu concedió-y en propiedá polos sos servicios emprestaos a la revolución.[63]

Álvaro Obregón llegó a la presidencia de Méxicu y cuando hubo consolidáu la so posición, toleró o abiertamente promovió dellos planes p'asesinar a Pancho Villa. Mientres la Rebelión delahuertista ―que pretendía torgar la imposición del xeneral Plutarco Elías Calles―, ante la medrana de que Pancho Villa nuevamente llevantárase n'armes, decide matáselo.

El xeneral Calles contautó col coronel Lara p'asesinar a Villa; ufiertó-y cincuenta mil pesos y l'ascensu al grau de xeneral. Nun se duldar de qu'intervinieron elementos d'Estaos Xuníos na eliminación de Villa.[9] Pancho Villa foi emboscado y asesináu la tarde del 20 de xunetu de 1923, cuando se dirixía a una fiesta familiar en Parral, Chihuahua.

El so cadabre foi degolláu. Nesta profanación intervinieron ayudantes locales y el norteamericanu Handal, pagáu pol rei de la prensa d'Estaos Xuníos, William Randolph Hearst, quien desembolsó cinco mil dólares pola cabeza de Villa, trocada en dantescu troféu.[64]

Villa y les sos esposes

[editar | editar la fonte]
Hipólito Villa, fíu de Pancho Villa, na infancia.

Nun se sabe a ciencia cierta cuántes esposes tuvo, sicasí, dizse que se casó llegalmente unes setenta y cinco veces.[65][66][67] Dempués de la so muerte, poques muyeres reclamaron ser les sos llexítimes esposes:

  • Lluz Corrolada
  • Juana Torres
  • Pilar Gradia
  • Asunción B.
  • Austreberta Rentería
  • María Amalia Baca
  • Manuela Cases
  • Soledad Seáñez Holguín y
  • María Anaya.

En 1946, el Congresu mexicanu reconoció a Soledad Seáñez Holguín ―con quien Villa se casó en 1919― como la llexítima esposa de Villa.[68] Sicasí, otros medios (ente ellos la presidencia de Méxicu) apunten a que tamién lo fueron Lluz Corrolada, Manuela Cases y Austreberta Rentería.[69]

[editar | editar la fonte]
Estatua de bronce de Villa na ciudá de Chihuahua.
  • Nel metro de la Ciudá de Méxicu alcuéntrase la estación División del Norte, que foi l'exércitu que comandó Pancho Villa. El símbolu de la estación representa la escultura n'honor a Pancho Villa que s'atopaba nel centru d'una glorieta al encruz de les aveníes División del Norte, Universidá y Cuauhtémoc.
  • Na ciudá de Zacatecas, el principal estadiu de la Ciudá, lleva'l so nome Posterior al asesinatu de Pancho Villa, el pueblu preguntaba: "¿Quién mató a Pancho Villa?" y contestáben-y: "¡¡¡Cállese, Cállese!!!" n'alusión al xeneral Plutarco Elías Calles, unu de los promotores d'esti asesinatu.
  • En 1970, Víctor Jara publicó nel so álbum Cantar llibre el «Corríu de Pancho Villa».
  • En 1971 esistió un grupu de rock mexicanu llamáu La División del Norte.
  • En 1977, el poeta irlandés Paul Muldoon, na so obra Mules, empieza col poema «Lunch with Pancho Villa» (Xinta con Pancho Villa).
  • En 1987, el grupu francés Magacín 60 publicó un cantar llamáu «Pancho Villa».
  • En 1995, el cantante de música country Steve Earle incluyó'l cantar «Mercenary song» nel so álbum Train a comin (ASIN B000002NAV) alrodiu de dos homes del estáu de Georgia que van a Méxicu pa xunise al exércitu de Pancho Villa.
  • En 2000, la banda Bruxería incluyó nel so álbum Brujerizmo el cantar «División del Norte», dedicada a dicha división y a Pancho Villa.
  • Kid Frost llanzó al mercáu un cantar llamáu «Pancho Villa» xunto a Mellow Man Ace.
  • Nun episodiu de la serie de televisión The Young Indiana Jones Chronicles (The Young Indiana Jones Chronicles), Indiana Jones arreyar con Pancho Villa y la Revolución Mexicana, lo cual ye señaláu na película de 2008, Indiana Jones and the Kingdom of the Crystal Skull.

Ver tamién

[editar | editar la fonte]

Referencies

[editar | editar la fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 Afirmao en: Encyclopædia Britannica Online. Identificador Encyclopædia Britannica Online: biography/Pancho-Villa-Mexican-revolutionary. Apaez como: Pancho Villa. Data de consulta: 9 ochobre 2017. Llingua de la obra o nome: inglés.
  2. ↑ Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
  3. ↑ Afirmao en: catolicismu.
  4. ↑ Taibo 2006, p. 16
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Krauze, 2009; 15-18
  6. ↑ 6,0 6,1 Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes Y
  7. ↑ Taibo, 2006; 18
  8. ↑ Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes KATZ
  9. ↑ 9,0 9,1 Error de cita: La etiqueta <ref> nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaes K
  10. ↑ Katz, 2007; 532
  11. ↑ Krauze, 2009; 152
  12. ↑ Katz, 2007; 391-392
  13. ↑ Krauze, 2009; 172
  14. ↑ https://archive.today/20120629043705/www.terra.es/personal3/pancho_villa/villa.htm "Pancho Vila"
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Katz, 1998; prólogu 3-8
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Aguilar, 1990; 59-60
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Fausta Gantús. «La inconformidad subversiva: Ente'l pronunciamientu y el bandidaje...». Estudios d'historia moderna y contemporánea de Méxicu. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-06. Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  18. ↑ Ulloa, 2009; 760
  19. ↑ Ulloa, 2009; 760
  20. ↑ Ulloa, 2009; 760
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 La Prensa San Diego (20). «La Revolución Mexicana, 20 de payares de 1910». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Desenvuelvo del movimientu obreru. «Méxicu 1900‑1952 - Evolución política». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 Krauze, 2009; 147
  24. ↑ José T. Meléndez. «Historia de la Revolución mexicana. Tomos I y II». Institutu Nacional d'Estudios Históricos de la Revolución Mexicana. Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  25. ↑ SEDENA (9). «22 de febreru de 1913 Muerte de Francisco I. Madero y José María Pino Suárez.». Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  26. ↑ Ulloa, 2009; 786
  27. ↑ Krauze, 2009; 148
  28. ↑ Katz, 1998; 101-102
  29. ↑ José Jesús Vargas Garza. (Lerdo) (28). «CONOZAMOS MAS DE LA NUESA BELLA HISTORIA; La Boda del Xeneral Máximu García». (Lerdo). Consultáu'l 8 d'ochobre de 2009.
  30. ↑ Katz, 2007; 259-261
  31. ↑ Katz, 2007; 343
  32. ↑ 32,0 32,1 Krauze, 2009; 148-149
  33. ↑ mexico-tenoch.com. «Chihuahua». mexico-tenoch.com. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  34. ↑ 34,0 34,1 Vito Alessio Robles. «La Convención Revolucionaria d'Aguascalientes, Capítulu 16, El bellu escenariu aqüicalidense y los ciudadanos armaos como actores.». Biblioteca Virtual Antorcha. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  35. ↑ Katz, 2007; 383
  36. ↑ Álvarez, 1977; 8068
  37. ↑ Paz, 2006; 88
  38. ↑ 38,0 38,1 Arturo Langle Ramírez. «El significáu de tomar de Zacatecas». Estudios d'Historia Moderna y Contemporánea de Méxicu, José Valero Silva (editor), Universidá Nacional Autónoma de Méxicu, Institutu d'Investigaciones Históriques. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Flor Muñoz López. «Archived copy». sepiensa.org.mx. Archiváu dende l'orixinal, el 2009-11-29. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  40. ↑ Gloria Villegas Moreno y Miguel Ángel Porrúa Venero (Coordinadores) Margarita Moreno Bonett. «Plan_de_Guadalupe_227.shtml De la crisis del modelu borbónicu al establecimientu de la República Federal.». Enciclopedia Parllamentaria de Méxicu, del Institutu d'Investigaciones Llexislatives de la Cámara de Diputaos, LVI Llexislatura. Méxicu. Primer edición, 1997. Serie III. Documentos. Volume I. Lleis y documentos constitutivos de la Nación mexicana. Tomu III. p. 287.. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 Ulloa, 2009; 793-795
  42. ↑ Gobierno Federal Mexicanu. «Victoriano Huerta». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-03-21. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2009.
  43. ↑ Krauze, 2009; 207
  44. ↑ Krauze, 2009; 166
  45. ↑ Francisco Villa (22 de setiembre de 1914). «Documentu 584. El Xeneral Francisco Villa desconoz a don Venustiano Carranza como Primer Xefe de la República». 500 años de Méxicu en documentos. Revolución y Réxime Constitucionalista. Consultáu'l 20 de febreru de 2010.
  46. ↑ Villa y Zapata tomen el DF
  47. ↑ Ulloa, 2009; 796
  48. ↑ Joe Griffith. «In Pursuit of Pancho Villa 1916-1917». Desconocíu. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  49. ↑ James A. Sandos. «Pancho Villa and American Security: Woodrow Wilson´s Mexican Diplomasy Reconsidered». Cambridge University Press. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  50. ↑ William K. Meyers. «Pancho Villa and the Multinationals: United States Mining Interests in Villista Méxicu, 1913 - 1915*». Cambridge University Press. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  51. ↑ Krauze, 2009; 176
  52. ↑ Hurst, 2008; 21-23
  53. ↑ 53,0 53,1 Secretaría de la Defensa Nacional. «9 de marzu de 1916 Villa ataca Columbus». Secretaría de la Defensa Nacional, Méxicu. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.
  54. ↑ 54,0 54,1 Ulloa, 2009; 807-808
  55. ↑ Marina Martínez Orpineda (9). «Parral, una ciudá que conquista pola so historia». El Sol de Parral. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.
  56. ↑ Víctor M. Medina C. (21). «Elisa Griensen: Heroína parralense». L'Heraldu de Chihuahua. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.
  57. ↑ Krauze, 2009; 178-179
  58. ↑ Petri Liukkonen (author) & Ari Pesonen. «John (Silas) Reed (1887-1920)». Kuusankosken kaupunginkirjasto. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  59. ↑ David Milholland. «John Reed in Mexico & Latin America». Oregon Cultural Heritage Commissions. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  60. ↑ http://www.historynet.com/pancho-villes-war-movie.htm, Pancho Villa's War
  61. ↑ Juvencio Carbayos and Adolfo Jiménez Castro and others.. «Pancho Villa's High-IQ Xeneral and possibly the best trained soldier in the Revolution». emersonkent.com. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.n'inglés
  62. ↑ Castro, 1998; 81
  63. ↑ Katz, 2007; 321
  64. ↑ Lluchadores pola llibertá d'América Llatina (1988), páxs. 227 y 228.
  65. ↑ Katz, 2007; 295-297
  66. ↑ Taibo, 2006; 14
  67. ↑ Juan Zapata Pacheco (23). «Sobre los murnios amores de Francisco Villa, l'home». elporvenir.com.mx. Consultáu'l 18 de febreru de 2010.
  68. ↑ «Soledad Seáñez, vilba de Pancho Villa», El País, 13 de xunetu de 1996.
  69. ↑ Erika P. Buzio (29). «Novelan los amores de Francisco Villa». Grupu Reforma. Consultáu'l 6 de febreru de 2010.

Bibliografía

[editar | editar la fonte]

Enllaces esternos

[editar | editar la fonte]


Predecesor:
Salvador R. Mercado 		Gobernador de Chihuahua
1913 - 1914 		Socesor:
Manuel Chao


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Pancho_Villa&oldid=4293662»