Rothebrunne
| Rothenbrunnen | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Viamala |
| BFS-Nr.: | 3637 |
| Poschtleitzahl: | 7405 |
| Koordinate: | 751555 / 181785 |
| Höchi: | 625 m ü. M. |
| Flächi: | 3,11 km² |
| Iiwohner: | 301 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.rothenbrunnen.ch |
 Rothenbrunne un Schloss Ortenstein | |
| Charte | |
 | |
Rothebrunne (rätoromanisch Giuvaulta oder Givòlta[2]) isch e politischi Gmeind i de Region Viamala vum Kanton Graubünde.
Gschicht
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Rothebrunne wird 1472 als de Hof Juvalt zum erschte Mool erwäänt. De dütsch Name isch 1572 zum erschte Mool belait. Im 12. bzw. 13. Joorhundet sin d Burge Hoch- un Innerjuvalt baut worde. Bis um 1848 het de Ort zue Tumegl/Tomils ghört. Syt em 16. Joorhundert isch de Ort reformiert.
Syt 1896 isch Rothebrunne aa d Rhätischi Bahn aabunde, syt 1897 aa d Fahrstroosse. In de 1920er hen sich mehreri Yyrichtige aagsiidlet: 1922 e kantonals Altersheim un e Ussestation vo de psychiatrische Klinik Cazis, 1935 e Chinderheim un 1961 e Sonderschuelheim.[3]
Bevölcherig
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ursprüngli isch z Rothebrunne Sutselvisch, e rätoromanischi Mundart, gschwätzt worde. Im Joor 2000 hen zwar 14,2 % vo de Bevölcherig aagee, dass si täglich Romanisch schwätze, allerdings handlet es sich debi numme um Zuezogeni uss andri Gmeinde. Im Joor 1980 het de Lehrer Angelo Tscharner uss Feldis no vo eim yyheimische Maa berichtet, wo no e weng Romanisch chönnt, alli andri wäre Zuezogeni.[4] Bi de Volchszäälig vo 1880 hen z Rothebrunne no 70,7 % Romanisch als Muettersprooch aagee, un syt 1900 sin d Dütschsproochige mit 49 % gäge 47 % Romanischsproochige in de Mehrheit. Als Gassesprooch isch s Romanisch warschynts in de erschte Hälfti vum 20. Joorhundert entgültig vum Dütsch abglööst worde. D Schuel isch scho 1895 ganz uff Dütsch umgstellt worde, noochdäm devor uff Romanisch oder zweisproochig unterrichtet worde isch. In de 1930er sin wiider 1–2 Stunde Romanisch in de Wuch yygfiert worde, wo aber 1954 deno ganz abgschafft worde sin.[5]
Wirtschaft un Infrastruktur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Z Rothebrunne isch e Chraftwerch vum Elektrizitätswerch vo de Stadt Züri (EWZ), wo die unterschti Stuf vo de EWZ Kraftwerke Mittelbünden bildet un vum Wasser vo de Albula gspyyst wird. E zweits Chraftwerch ghört zue de Chraftwerch Zervreila (KWZ) un wird mit Wasser vum Zervreilasee, em Vallertal un em Safietal betrybe.
Z Rothebrunne isch e Station vo de Rhätische Bahn, wo Rothebrunne un d Gmeinde vum Domleschg mit em Postauto mit em RhB-Bahnhof vo Thusis verbindet. Usserdäm isch Rothebrunne aa A13 aabunde.
Z Rothenbrunnen isch de Aafang vum Burgepfad Domleschg.
Literatur
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- Die Gemeinden des Kantons Graubünden. Chur/Zürich, 2003. ISBN 3-7253-0741-5
- Mathias Kundert: Der Sprachwechsel im Domleschg und am Heinzenberg (19./20. Jahrhundert). Kommissionsverlag Desertina, Chur 2007, ISBN 978-3-85637-340-5.
- Erwin Poeschel: Die Kunstdenkmäler des Kantons Graubünden III. Die Talschaften Räzünser Boden, Domleschg, Heinzenberg, Oberhalbstein, Ober- und Unterengadin. (= Kunstdenkmäler der Schweiz. Band 11). Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte GSK. Bern 1940. DNB 760079625.
- Die Gemeinden des Kantons Graubünden. Rüegger, Chur/Zürich 2003, ISBN 3-7253-0741-5.
Weblink
[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Commons: Fotis vo Rootebrunne – Sammlig vo Multimediadateie- Offizielli Website vo de Gmeind Rootebrunne
- Jürg Simonett: Rothenbrunnen. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Fuessnote
[ändere | Quälltäxt bearbeite]- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ luut Planta & Schorta 1979 in Kunder pp. 39 im örtliche Dialäkt ohni Diphthong
- ↑ http://www.hls-dhs-dss.ch/textes/d/D1477.php
- ↑ Kundert pp. 40
- ↑ Kundert pp. 39-40
_wappen.svg){kind=small}
