Domat/Ems

Domat/Ems
	Wappe vo Domat/Ems
Basisdate
Staat:	Schwiiz
Kanton:	Graubünde (GR)
Region:	Imbode
BFS-Nr.:	3722
Poschtleitzahl:	7013
UN/LOCODE:	CH DMT
Koordinate:	753436 / 188876Koordinate: 46° 50′ 0″ N, 9° 27′ 0″ O; CH1903: 753436 / 188876
Höchi:	586 m ü. M.
Flächi:	24,22 km²
Iiwohner:	8199 (31. Dezämber 2022)
Website:	www.domat-ems.ch
	Domat/Ems Domat/Ems
Charte
	Charte vo Domat/Ems

Domat/Ems (rätoromanisch Domat [ˈdomɐt]^ⓘ^/?, dytsch und bis 1943 offiziell Ems) isch e Gmeind und dr Houptort i dr Region Imbode im Kanton Graubünden.

Name

Domat/Ems isch e dopplete Name, wo zämegsetzt isch us em rätoromanische und em düütsche Name vom Dorf. Sproochgschichtlich isch es äigetli de glych Name; de früescht Beleg, in Amade coloniam, isch vo 765 (nu in ere spööteren Abschrift überliferet). D Variante Ems isch im Düütsch luutgsetzlich (de Namen isch aso ganz früe is Düütsch choo und het deet der i-Umluut und di zwäit Luutverschiebig mitgmachet); s D im romanische Name isch degäge vo de Präposition ad «bi, z» überezoge woorde. D Häärkumpft vom Namen isch nöd sicher.^[2]

Geografii

Domat/Ems liit am Rhy, und zwar im Weschte uf dr rächte Syte vom Hinderrhy, wisawi vo Bonaduz, und denn vo dere Stell a, wo dr Hinderrhy und dr Vorderrhy zämechöme, am Alperhy und wisawi vo Tamins mit Riichenau.

Uf em Gmeindbiet het s zwölf markanti Hügel, wo als Räschte vom ene grosse Bärgsturz übrig blibe sind. Die Hügel träge der rätoromanisch Name Tuma.

Im Süde goot s Gmeindpiet steil dr Bärg uf zu de Mejesäss, uf d Alp Urticla und uf e Bärg Furggabüel, wo dr Dreibündeschtei stoot, en alte Gränzschtei vo de Drei Bünd, wo de Träffpunkt vo de Piet vom Graue Bund, vom Gottshuusbund und vom Zähgrichtpund zeigt het.

Sprooch

Di rätoromanischi Mundart, s Sutselvisch, isch hüt am Verschwinde, au wänn Rumantsch Grischun bis hüt näbet em Dütsch au amtlech isch. Wäret es baar Joorhundert isch es s romanische Dorf am wytischte im Rhytaal unde gsi, ganz a dr Sproochgränze vom rätoromanische Ruum. Denn het s Dorf sid em spoote 19. Joorhundert alewyl mee dütschsproochige Lüt übercho, und sid öppe dr Mitti vom 20. Joorhundert redt d Meerheit i dr Gmeind Dütsch.

Gschicht

S Dorf isch ane 765 s erschte Mol mid em Name Amedes im Testamänt vom Bischof Tello vo Chur erwäänt.

Gebäu

Chile Sankt Peter
Pfarrchile Himelfaart vo dr Maria
Chile Sankt Johann
Antonschappele
Verenechappele
Reformierti Chile vo Domat/Ems
Fabrigg vo dr Ems Chemii
Baanhof Riichenau
Chraftwärch Riichenau

Lüt

Gion Antoni Bühler (1825–1897), Schriftsteller, Lehrer und Förderer vom Rätoromanische

Literatur

Linus Bühler: Domat/Ems. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.

Weblink

Commons: Domat/Ems – Sammlig vo Multimediadateie

Website vo dr Gmeind Domat/Ems

Fuessnoote

↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
↑ Lexikon der schweizerischen Gemeindenamen. Ug. vom Centre de Dialectologie a der Universität Neueburg under de Läitig vom Andres Kristol. Frauefäld/Lausanne 2005, S. 299 f.

[1] Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023

[2] Lexikon der schweizerischen Gemeindenamen. Ug. vom Centre de Dialectologie a der Universität Neueburg under de Läitig vom Andres Kristol. Frauefäld/Lausanne 2005, S. 299 f.

[1]

[2]