Rainer Maria Rilke

Rainer Maria Rilke
Rilke in 1900 op die ouderdom van 24 jaar
Gebore	4 Desember 1875 Praag, Oostenryk-Hongarye
Sterf	29 Desember 1926 Valmont, Switserland
Nasionaliteit	Oostenryk-Hongarye
Beroep	Digter, skrywer

Rainer Maria Rilke (oorspronklike naam René Maria Rilke, *4 Desember 1875 in Praag, Boheme, Oostenryk-Hongarye (tans in die Tsjeggiese Republiek); †29 Desember 1926 in Valmont, Switserland ) was ‘n Oostenryks-Duitse digter wat internasionale bekendheid verwerf het met werke soos die Duino-elegieë en ‘’Sonnete aan Orfeus’’. Rilke se reeks van tien lang gedigte, die Duino-elegieë, word saam met die Sonnette aan Orfeus as sy grootste werke beskou. Rilke het aan die elegieë begin skryf terwyl hy tussen Oktober 1911 en Mei 1912 in die Duino-kasteel in die noorde van Italië tuisgegaan het en dit na 'n lang onderbreking in 1922 voltooi. Die gedigte is opgedra aan die eienares van die kasteel, prinses Marie von Thurn und Taxis.

Vroeë lewe

Rilke was die enigste seun uit ‘n ongelukkige huwelik. Sy vader, Josef, ‘n staatsbeampte, was gefrusteer in sy loopbaan en sy moeder, die dogter van ‘n hoër-middelklas handelaar en ‘n beampte van die Ryk, was ‘n moeilike vrou wat gevoel het dat sy benede haar stand getrou het. Sy het haar man in 1884 gelos en na Wene getrek om so na as moontlik aan die keiserlike hof te wees.

Rilke se opvoeding was swak beplan en fragmentaries van aard. Daar is besluit dat hy ‘n offisier sou word om aan hom die maatskaplike posisie te besorg waarvan sy vader uitgesluit was. Hy is gevolglik na ‘n paar jaar by ‘n prestigeryke skool wat deur die Piaristiese broers van Praag bedryf is, ingeskryf in die laer militêre ‘’Realschule of Sankt Pölten’’ (Oostenryk), en vier jaar daarna ingeskryf aan die hoër militêre "Realschule" in Mährisch-Weisskirchen (Boheme). Hierdie twee skole was heeltemal teenstrydig met die behoeftes van die hoogs sensitiewe seun, en hy was uiteindelik geforseer om die skool voortydig te verlaat as gevolg van swak gesondheid. In latere jare sou hy hierdie jare ‘n tyd van genadelose lyding noem, 'n "voorskou van gruwel." Na nog 'n nuttelose jaar wat spandeer is aan die Akademie van Besigheidsadministrasie in Linz (1891–92) was dit vir Rilke moontlik om met die hulp van ‘n oom aan vaderskant sy opvoedkundige loopbaan op die regte pad te plaas. In die somer van 1895 het hy sy studiekursus by die Duitse Gimnasium ('n hoërskool wat ontwerp is om studente voor te berei vir tersiêre studies) in die Praagse buurt Neustadt voltooi.

Teen die tyd dat hy die skool verlaat het, het Rilke alreeds ‘n volume poësie gepubliseer (1894). Daar was by hom geen twyfel dat hy ‘n literêre loopbaan sou volg nie. Nadat hy in 1895 gematrikuleer het aan die Karelsuniversiteit in Praag het hy ingeskryf vir kursusse in Duitse literatuur en, ten einde sy familie te paai, een semester gevolg in die Regte. Maar hy kon nie werklik betrokke raak by sy studies nie, en het gevolglik in 1896 sy studies gestaak en hom in München gevestig. Die stad, met sy kunssinnige en kosmopolitiese atmosfeer, was vir die jong Rilke 'n groot trekpleister. Rilke se volwasse lewe was dié van 'n rustelose reisiger, aangevuur deur innerlike dryfvere, en van 'n kunstenaar wat daarin geslaag het om andere van die geldigheid van sy visie te oortuig. Die Europese kontinent in al sy breedte en verskille-Rusland, Frankryk, Spanje, Oostenryk, Switserland en Italië-sou die fisiese verwysingswêreld van daardie lewe word.

Volwassenheid

In Mei 1897 het Rilke met Lou Andreas-Salomé kennis gemaak. Sy het spoedig daarna sy metgesel geword. Lou was 36 en van Sint Petersburg. Sy was die dogter van ‘n Russiese generaal en ‘n Duitse moeder. In haar jeug het die Duitse filosoof Friedrich Nietzsche haar geselskap nagejaag, maar sy het egter sy attensies van die hand gewys. Lou is tien jaar voordat sy vir Rilke ontmoet het getroud met ‘n Duitse professor. Rilke se verhouding met Lou was ‘n sleutelmoment in sy lewe. Sy was meer as ‘n metgesel vir Rilke; en het ook gedien as sy surrogaatmoeder en die voorste invloed in sy "éducation sentimentale". Maar bo alles was sy die persoon wat Rilke aan Rusland bekendgestel het. Selfs nadat hulle verhouding beëindig is het Lou Rilke se intieme vriendin en vertroueling gebly. Teen die einde van 1897 het Rilke vir Lou na Berlyn gevolg om so na as moontlik aan haar te bly en deel te hê aan haar lewe.

Rusland was 'n mylpaal in Rilke se lewe. Dit was die eerste van 'n reeks lande wat uiteindelik vir Rilke sou uitstaan as “elektiewe tuistes”, en het in ‘n groter mate ‘n onuitwisbare merk op Rilke gelaat as enige van sy gevolglike “ontdekkings”; met die moontlike uitsondering van Parys. Rilke en Lou het Rusland die eerste keer in die lente van 1899 besoek en daarna in die somer van 1900. Hy het daar ‘n eksterne realiteit gevind wat hy beskou het as die ideale simboliese uitdrukking van sy gevoelens, d.i. sy innerlike realiteit. Vir Rilke was Rusland geklee met 'n ondefinieërbare, elementele, byna godsdienstig-ontroerende kwaliteit- ‘n harmonieuse, kragtige konstellasie van “God”, “menslike gemeenskap”, en “natuur”- die distillasie van die “kosmiese” gees van die bestaan.

Rusland het in Rilke ‘n poëtiese reaksie ontlok wat hy later sou beskryf as die ware begin van sy ernstige werk; ‘n uitgerekte driedelige siklus gedigte wat tussen 1899 en 1903 geskryf is; sy Das Stunden-Buch (1905). Hier stel die poëtiese “Ek” homself aan die leser voor in die vorm van ‘n jong monnik wat sy god omsirkel met “swerms” van gebede, ‘n god in die lewe geroep as die inkarnasie van “lewe”, as die bonatuurlike, spirituele kwaliteit van die binnewêreldse diversiteit van “dinge”. Die taal en motiewe van die werk is grootliks diè van Europa van die 1890’s: Art Nouveau, buie geïnspireer deur die dramas van Henrik Ibsen en Maurice Maeterlinck, die entoesiasme vir kuns van John Ruskin en Walter Pater, en bo alles, die klem op “lewe” vanuit Nietzsche se filosofie. Tog het die selfingenome intensiteit van hierdie toegewyde oefeninge, met hulle ritmiese, suggestiewe krag en vloeiende musikaliteit, ‘n ganse nuwe tema bevat, in hulle het 'n digter met unieke karakteristieke sy stem gevind.

Rilke het gou na sy tweede besoek aan Rusland by die Kunstenaarskolonie Worpswede naby Bremen aangesluit, waar hy gehoop het om hom te vestig tussen eendersdenkende kunstenaars wat ge-eksperimenteer het met die ontwikkeling van ‘n nuwe leefstyl. In April 1901 is Rilke getroud met Clara Westhoff,’n jong beeldhouer van Bremen wat onder Auguste Rodin studeer het. Die paartjie het hulle gevestig in ‘n kothuis in die naburige Westerwede. Hier het Rilke gewerk aan die tweede deel van die Stunden-Buch, en ook 'n boek geskryf oor die Kunstenaarskolonie Worpswede. In Desember 1901 het Clara geboorte gegee aan ‘n dogter. Kort daarna het die twee besluit op ‘n vriendskaplike skeiding om vryelik hul onderskeie loopbane na te jaag.

Rilke het by ‘n Duitse uitgewer opdrag gekry om ‘n boek oor Auguste Rodin te skryf en derhalwe in 1902 na Parys gegaan waar die beeldhouer woonsaam was. Parys sou vir die volgende twaalf jaar die geografiese sentrum van Rilke se lewe word. Hy het dikwels die stad vir besoeke aan ander stede en lande verlaat, beginnende in die lente van 1903 toe hy, ten einde die ongeërgde en apatiese leefstyl van Parys te ontsnap, na Viareggio, Italië gereis het. Daar het hy die derde deel van die Stunden-Buch geskryf. Hy het ook in Rome (1903–04), Swede (1904), en herhaaldelik in Capri (1906–08) gewerk; en na die suide van Frankryk gereis, asook na Spanje, Tunisië, en Egipte en dikwels besoek afgelê aan vriende in Duitsland en Oostenryk. Tog was Parys sy tweede "elektiewe tuiste" en nie minder belangrik as Rusland nie, ten opsigte van beide sy geskiedkundige-, humanistiese- en skilderagtige kwaliteite, en ook sy intellektuele uitdagings.

Die Parys van Rilke was nie die ‘’Belle Époque’’-hoofstad wat gedrapeer was in luuksheid en erotisisme nie; dit was ‘n stad van mensonterende klaaglikheid, van die gesiglose ontneemdes, van die bejaardes, sieklik en sterwende. Dit was die hoofstad van vrees, armoede, en die dood. Rilke se preokkupasie met hierdie verskynsels het gekombineer met 'n tweede preokkupasie; die groeiende bewustheid van nuwe benaderings tot die kunste en kreatiwiteit, welke bewustheid gekweek is deur sy assosiasie met Rodin. Hulle vriendskap sou tot die lente van 1906 duur. Rodin het aan Rilke sy persoonlike etiek van meedoënlose werk geleer, wat in skerp kontras gestaan het tot die tradisionele idee van artistieke inspirasie. Rodin se metode was een van toewyding aan detail en nuanse en van die onverbiddellike soeke na “vorm” in die sin van konsentrasie en objektivering. Rodin het ook aan Rilke nuwe insigte laat toekom wat betref die skatte van die Louvre, die Katedraal van Chartres, en die vorme, fatsoene en gestaltes van Parys. Van die literêre modelle het dié van die digter Charles Baudelaire hom die meeste beïndruk.

Gedurende hierdie "Paryse jare" het Rilke ‘n nuwe styl van liriese poësie ontwikkel, naamlik die sogenaamde "Ding-Gedicht" (“voorwerp gedig”), welke styl poog om die essensie van ‘n fisiese voorwerp vas te vang. Sommige van die suksesvolste van hierdie gedigte is verbeeldingryke vertalings van sekere werke uit die visuele kunste. Ander gedigte handel oor landskappe, portrette en Bybelse en mitologiese temas soos wat ‘n skilder hulle sou voorstel. Hierdie "Neue Gedichte" (1907–08) het ‘n afwyking van tradisionele Duitse liriese poësie daargestel. Rilke het sy taal tot sulke ekstremiteite van subtiliteit en verfyning geforseer dat dit gekarakteriseer kan word as 'n aparte kuns tussen ander kunste, en 'n taal wat onderskei is van bestaande tale. Die wêreldlike elegansie van hierdie gedigte kan egter nie hul inherente emosionele en morele interaksie verbloem nie. Wanneer Rilke; in briewe oor Paul Cézanne wat geskryf is in die herfs van 1907 die skilder se metode definiëer as "die opgebruik van liefde in anonieme arbeid"; was hy besig om sy eie werkswyse te beskryf. In 'n brief aan Lou Salomé uit Julie 1903 definiëer hy sy metode met die volgende formulasie: "die skep van voorwerpe, uit vrees uit."

Die "Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge" (1910; Die Notaboek van Malte Laurids Brigge, 1930) waarop Rilke in 1904 in Rome begin werk het, is ‘n prosaïese komplement tot die Neue Gedichte. Dit wat in die agtergrond van die gedigte gehuiwer het; agter die perfeksie van styl, tree naamlik na vore in hierdie prosawerk: die subjektiewe, persoonlike probleme van die eensame okkupant van ‘n Paryse hotelkamer, die “vrees” wat die inspirasie is vir die skepping van “die voorwerpe”; indien die gedigte voorkom as ‘n glansryke bevestiging van die simboliste se idee van “suiwer poësie”, lees die "Aufzeichnungen" soos ‘n briljante vroeë voorbeeld van Eksistensialistiese skryfwerk. Dit is ‘n kunstig-saamgestelde suite van beskrywende en meditatiewe dele, wat oënskynlik geskryf is deur "Malte", ‘n jong Deense buitelander in Parys wat weier om te hou by die tradisionele chronologie van 'n verhalende eksposisie en in pleks daarvan sy temas voorstel as “gelyktydige” gebeurlikhede wat plaasvind teen die agtergrond van ‘n allesomvattende “ruimtelike-tyd.” In hierdie werk word Rilke se gebruiklike temas gevind: liefde, dood, die vrese van die jeug, die verheerliking van die vrou, en uiteindelik, die saak betreffende “God”, wat behandel word as bloot “’n gewoonte van die hart.”

Die werk moet gesien word as die beskrywing van die verval van 'n siel–maar ‘n verval wat egter nie ontneem is van ‘n dialektiese voorbehoud nie: “Slegs 'n stap,” skryf Malte, “en my diepste bedroefdheid kan omgeskakel word na plesier.” Die prys wat Rilke betaal het vir hierdie meesterstukke was erge skrywersblok en depressie wat so knaend was, dat dit hom laat oorweeg om sy skryfwerk geheel en al op te gee. Behalwe vir ‘n kort digsiklus, Das Marienleben (1913), het hy vir dertien jaar nie enigiets anders gepubliseer nie. Die eerste werke waarin hy selfs die ‘’Neue Gedichte’’ oortref het, is geskryf in die begin van 1912- twee omslagtige gedigte in die styl van elegieë. Hy het egter nie die werke onmiddellik gepubliseer nie, omrede hy voorsien het dat hulle deel sou vorm van 'n nuwe siklus. Hy het hierdie twee gedigte geskryf tydens sy verblyf by die Duino-kasteel naby Trieste. Aan die begin van die Eerste Wêreldoorlog was Rilke in München, waar hy besluit het om aan te bly en die grootste deel van die oorlog sou woon. In Desember 1915 is hy opgeroep vir militêre diens saam met die Oostenrykse Leër by Wene, maar teen Junie 1916 het hy teruggekeer na die burgerlike lewe. Die maatskaplike klimaat van hierdie jare was teenstrydig met sy lewenswyse en poësie, en toe die oorlog beëindig is het hy amper geheel en al verlam gevoel. Hy het slegs een relatief produktiewe fase gehad, die herfs van 1915 toe hy, bykomend tot ‘n reeks nuwe gedigte, die “Vierde Duino Elegie” geskryf het.

Latere lewe

Rilke het die volgende sewe jare in Switserland spandeer, die laaste van sy selfgekose tuistes. Hy het weereens volle beheer oor sy talente verkry. In die somer van 1921 het hy hom gevestig by die Château de Muzot, ‘n kasteel in die Rynvallei, as die gas van ‘n Switserse weldoener. In Februarie 1922 het hy binne die bestek van ‘n paar dae van obsessiewe prokuktiwiteit die Duino-siklus, wat jare vroeër begin was, voltooi en onverwags en byna moeiteloos nog ‘n uitstekende siklus van vyf-en-vyftig gedigte–wat in hul bui en tema naby verwant is aan die Elegieë–voltooi (Sonnette aan Orpheus).

Die Duino Elegieë is die kulminasie van die ontwikkeling van Rilke se poësie. Dit wat in die Stunden-Buch begin het as ‘n naïef-onsekere viering van “lewe”, as ‘n wydings-oefening van mistieke aanbidding van God, en wat in Malte hom daartoe gelei het om te proklameer dat “hierdie lewe gesuspendeer oor ‘n afgrond in werklikheid moontlik is” , lui in die Elegieë ‘n bevestigende noot, in panegiristiese regverdiging van Lewe as ‘n entiteit: “Die bevestiging van lewe en dood blyk identies te wees in die Elegieë,” het Rilke in 1925 geskryf. Hierdie gedigte kan gesien word as ‘n nuwe mite wat die toestand van “Moderne Man” reflekteer, die toestand van ‘n geëmansipeerde, onterfde bewustheid wat homself onderhou as ‘n genoot tot die tradisionele kosmiese beeld van Christenskap.

Soos Nietzsche staan Rilke die Christelike dualisme van immanensie en transendensie teen. In stede hiervan maak hy voorspraak vir ‘n empatiese monisme van die “kosmiese inner-spasie,” wat lewe en dood byeenbring; aarde en ruimte; en alle dimensies van tyd–in een allesomvattende eenheid. Hierdie Rilkeïstiese mite word geartikuleer in ‘n beeld-gelaaide kosmologie wat, analogies tot Middeleeuse modelle, alles omtrent realiteit waarneem–van dier tot “engel”–as ‘n hiërargiese orde. Hierdie kosmologie resulteer op sy beurt in ‘n sistematiese, konsekwente leerstelling van lewe en bewustheid- waarin Man die taak opgelê word om alles wat sigbaar is, te transformeer na die onsigbare deur die krag van sy sensoriese persepsies: “Ons is die bye van die Onsigbare.” En hierdie uiteindelike lot van Man word vervat in die aktiwiteit wat om die beurt beskryf word as“segging,” “singery,” “beroeping,” of “lofprysing.” Derhalwe word die digter getransformeer na die protagonis van humaniteit, sy verteenwoordiger “voor die Engel” (die pseudoniem van God), soos in die “Negende Elegieë,” en selfs meer treffend in die Sonnette aan Orfeus. Hierdie boodskap van die latere Rilke is al deur sommige gevier as ‘n nuwe religie van “lewe” en deur andere verwerp as die uitdrukking van ‘n ongebreidelde estetisisme en ‘n poging van die digter om homself te “red” of te “bevry” op grond van sy persoonlike aanleg.

Die triomfantelike deurbraak van Februarie 1922 was Rilke se laaste groot bydrae. Tog gaan sommige van sy latere gedigte wat betref tematiese gegewe en stilisme selfs verder as die Elegieë en die Sonnete in hul eksperimentasie met vorme wat nie langer blyk verwant te wees nie aan die aard van die poëtiese taal van die 1920’s. Bykomend tot hierdie laat werke het Rilke ook ‘n aantal eenvoudige, byna sangerige gedigte, ‘n paar kort siklusse, en vier versamelings in Frans, waarin hy eerbied toon aan die landskap van die kanton Wallis (Frans: Valais), geskryf.

Muzot het sy tuiste gebly, maar hy het voortgegaan om te reis, meestal binne Switserland, en het homself gewy aan sy vriende en sy aansienlike, meesterlik geartikuleerde korrespondensie. Hy het vroeg in 1925 weer na Parys gereis, welke stad se literêre lewe hy in noue kontak mee gebly het. Hy is op rojale wyse ontvang deur ou vriende soos André Gide en Paul Valéry, sowel as deur nuwe bewonderaars. Vir die eerste keer in sy lewe was hy die sentrum van ‘n literêre seisoen in ‘n Europese metropool. Maar die inspanning en ooreising van hierdie besoek was uiteindelik die veel vir sy weerlose gesondheid. Op 18 Augustus het hy onafgekondig Parys verlaat. Hy was reeds sedert 1923 siek, maar die oorsaak van sy swakheid, ‘n skaars vorm van leukemie, was nie gediagnoseer tot ‘n paar weke voor sy dood in 1926 nie. Hy het beswyk by ‘n sanatorium geleë bo Territet, op die Meer van Genève.

Bykomende leeswerk

• Rilke se omslagtige korrespondensie kan gesien word in Gesammelte Briefe, red. deur Ruth Sieber-Rilke en Carl Sieber, 6 vol. (1936–40)
• Briefe, 2de uitg., 2 vol. (1966); Briewe aan ‘n Jong Vrou (1945); Briewe aan ‘n Jong Digter, hersiene uitg. (1954, heruitgereik in 1993); en Briewe, vertaal deur Jane Bannard Greene en M.D. Herter Norton, 2 vol. (1969).
• Biografieë sluit J.R. von Salis, Rainer Maria Rilke: The Years in Switzerland (1964; oorspronklik in Duits gepubliseer, 1952), wat slegs die laaste deel van Rilke se lewe in detail behandel; J.F. Hendry, The Sacred Threshold: A Life of Rainer Maria Rilke (1983); Wolfgang Leppmann, Rilke: A Life (1984); Donald Prater, A Ringing Glass: The Life of Rainer Maria Rilke (1986, heruitgereik in 1993); en David Kleinbard, The Beginning of Terror: A Psychological Study of Rainer Maria Rilke's Life and Work (1993) in.
• Van die kritiese werke oor Rilke in die Engelse taal, is die volgende prominent: E.M. Butler, Rainer Maria Rilke (1941, heruitgereik in 1973); H.W. Belmore, Rilkes's Craftsmanship: An Analysis of His Poetic Style (1954); H.F. Peters, Rainer Maria Rilke: Masks and the Man (1960, herdruk in 1977); Eudo Colecestro Mason, Rilke, Europe, and the English-Speaking World (1961), en Rilke (1963); Frank Baron, Ernst S. Dick, en Warren R. Maurer (reds.), Rilke: The Alchemy of Alienation (1980), a collection of 14 essays; en Patricia Pollock Brodsky, Rainer Maria Rilke (1988).

Vertalings van Rilke se werk in Afrikaans

Rilke se Duino Elegieë is in Afrikaans vertaal deur prof. H.J. Pieterse. Pieterse het in 2008 die SA Akademieprys vir Vertaalde Werk vir die bundel ontvang.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Rainer Maria Rilke.