Hart
Die hart is 'n spierorgaan wat verantwoordelik is vir die pomp van bloed deur die bloedvate deur middel van herhaalde, ritmiese sametrekings, or 'n soortgelyke struktuur in die annelied (ringwurms), weekdiere en geleedpotiges.[1] Die term kardiaal, (soos gebruik in kardiologie) beken "van of verwant aan die hart" en is afkomstig van die Griekse woord, καρδία of kardia, wat "hart" beteken. Die hart bestaan uit die kardiale spier, 'n onwillekeurige spierweefsel wat slegs in hierdie oorgaan aangetref word.[2]
Die algemene mens se hart, met 'n slag van 72 slae per minuut, sal ongeveer 2,5 miljard keer klop tydens 'n leeftyd van 66 jaar.
Vroeë ontwikkeling
[wysig | wysig bron]Die menslike embrioniese hart begin om ongeveer 21 dae ná bevrugting te klop, of vyf weke ná die laaste normale maandstonde, wat ook die datum is wat normaalweg gebruik word om die swangerskap te dateer. Aan die begin klop die menslike hart teen 'n spoed naby aan dié van die moeder: ongeveer 72-80 slae per minuut. Die embrionale hartklop ondergaan dan 'n lineêre versnelling en bereik 'n hoogtepunt van 165-185 slae per minuut tydens die begin van die 7de week (9de week na die laaste maandstonde). Hierdie versnelling is ongeveer 3,3 hartslae per minuut per dag, of ongeveer 10 hartslae per minuut elke drie dae: 'n toename van ongeveer 100 hartslae per minuut in die eerste maand.[3]
Nadat hierdie hoogtepunt bereik is, vertraag die hart tydens die 15de week (ná die laaste maandstonde) tot ongeveer 152 slae per minuut (±25 slae per minuut). Ná die 15de week vertraag dié vertraging verder en bereik dit 'n gemiddelde spoed van 145 (+/-25) slae per minuut ná die volle dragtydperk.
Daar is geen verskil tussen manlike en vroulike hartslae voor geboorte nie.[4]
Struktuur
[wysig | wysig bron]
Uitwendig
[wysig | wysig bron]In die menslike liggaam is die hart normaalweg effe aan die linkerkant of in die middel van die toraks (bors) geleë, met die grootste deel van die hart wat na die linkerkant lê, onder die borsbeen. Daar is egter gevalle waar die hart aan die regter kant lê. Die hart voel soms asof dit meer links lê as wat werklik die geval is, aangesien die linkhartvoorkamer sterker is (dit is verantwoordelik vir die bloedtoevoer na die hele liggaam. Die mens se linkerlong is ook kleiner as die regterlong, omdat die hart meer ruimte opneem in die linkerkantse deel van die borskas. Die hart word omhul deur 'n sakkie wat bekendstaan as die hartsak (of perikardium) en word omring deur die longe. Die hartsak is 'n dubbele membraanstruktuur wat 'n sereuse (waterige) vloeistof bevat wat die wrywing tydens hartsametrekkings verminder. Die holte in die borskas waar die hart geleë is word die middelvlies genoem.
Die apeks is die stomp punt aan die onderkant van die hart wat na die linkerkant uitwyk. 'n Stetoskoop kan regoor die apeks geplaas word om die aantal hartslae te tel. In normale volwassenes weeg die hart ongeveer 250-350 g en is dit ongeveer driekwart die grootte van 'n gebalde vuis. Harte wat ernstig siek is kan egter tot 1 000 g weeg, as gevolg van hipertrofie. Die hart bestaan uit vier kamers.
Inwendig
[wysig | wysig bron]Die binnekant van die hart word verdeel in vier hartkamers. Die twee boonste kamers is die linker- en die regter-atrium en die groter onderste kamers is die linker- en die regter-ventrikel. Bloed van oor die hele liggaam word opgevang in die boonste en die onderste holaar en na die regter-atrium gebring. Die atrium trek saam en pomp hierdie bloed na die regter-ventrikel deur ʼn klein opening in die tussenwand wat die twee kamers van mekaar skei.
Die regter-ventrikel trek nou saam en pomp die bloed uit die hart in die longslagaar, waarlangs die bloed na die longe beweeg. Die bloed in die ventrikel kan nie terugbeweeg na die atrium wanneer die ventrikel saamtrek nie, aangesien die opening tussen hulle deur 'n eenrigting-klep, die drieslippige klep, gesluit word. Ook tussen die regter-ventrikel en die longslagaar is 'n klep wat voorkom dat die bloed van die longe die ventrikel binnevloei.
Hierdie klep word die halfmaanvormige klep genoem, vanweë die drie halfmaanvormige membrane waaruit dit bestaan. Die bloed van die regter-ventrikel beweeg deur die longe en keer na die linker-atrium van die hart terug. Daarna word dit na die linkerventrikel gepomp. Soos aan die regterkant van die hart, is daar 'n opening tussen die twee kamers wat gesluit word met ʼn klep, die mitrale klep, wat voorkom dat die bloed terugvloei.
Die linker-ventrikel trek saam en die bloed word deur nog ʼn halfmaanvormige klep uit die hart in die aorta gepomp, wat na die slagare lei wat die hele liggaam bedien. Die kleppe van die hart verseker dus ʼn eenrigting-vloei van die bloed te alle tye.
Werking
[wysig | wysig bron]
2. Linkervoorhartkamer (linkeratrium)
3. Boonste holaar (vena cava superior)
4. Hoofslagaar (aorta)
5. Longslagaar
6. Longaar
7. Mitraalklep
8. Hoofslagaarklep (aortaklep)
9. Linkerhartkamer (linkerventrikel
10. Regterhartkamer (regterventrikel)
11. Onderste holaar (vena cava inferior)
12. Trikuspidale klep
13. Pulmonale klep
Die funksie van die regterkant van die hart is om deoksigeneerde bloed (bloed sonder suurstof) vanaf die liggaam in die regterhartvoorkamer (ook genoem die regteratrium) op te neem en dit deur die regterhartkamer (ook genoem die regterpompkamer) na die longe te pomp. Daar word koolstofdioksied uit die bloed uitgesit en suurstof in die bloed in opgeneem.
Dit is 'n passiewe proses wat bekend staan as diffusie. Die linkerkant van die hart ontvang die geoksigeneerde bloed (die bloed met suurstof) van die longe na die linkerhartvoorkamer (ook genoem die linkeratrium). Van die linkerhartvoorkamer beweeg die bloed na die linkerhartkamer en word dit van daar na die hele liggaam versprei.
Aan beide kante van die hart is die onderste kamers dikker en sterker as die boonste of voorkamers. Die spierwand wat die linkerhartkamer omhul is dikker as dié van die regterhartkamer, as gevolg van die sterker krag wat dit benodig om die bloed deur die liggaamsomloop (ook genoem die groot bloedsomloop) te pomp.
Vanaf die regterhartvoorkamer vloei die bloed deur die trikuspidale klep na die regterhartkamer. Hier word dit deur die pulmonale klep gepomp en vloei dit deur die longslagaar na die longe. Vanaf die longe vloei die bloed terug deur die longare na die linkerhartvoorkamer. Dan vloei dit deur die bikuspidale klep na die linkerhartkamer en deur die aortiese klep na die hoofslagaar (ook genoem die aorta).
Die hoofslagaar vertak en die bloed word dan verdeel tussen die groter slagare wat die bo- en onderliggaam van bloed voorsien. Die bloed vloei deur die slagare na die kleiner slagaartjies (ook genoem artiole) en dan uiteindelik na die uiters klein haarvate (ook genoem kappilêre) wat elke sel voed. Die bloed is teen hierdie tyd al redelik gedeoksigeneer (arm aan suurstof) en vloei dan na die venules ('n tipe van klein aar) wat later vergroei tot are. Deur die are vloei die bloed na die onderste en boonste holare en uiteindelik terug na die regterhartvoorkamer waar die proses begin het.
Kenmerke van hartspiere
[wysig | wysig bron]Outomatisme
[wysig | wysig bron]Anders as enige ander spierweefsel besit die hartspierweefsel die eienskap om outomaties saam te trek en te verslap, sonder prikkels van buite. Die hartspier besit met ander woorde in hoë mate die eienskap van outomatisme.
Prikkelbaarheid en saamtrekbaarheid
[wysig | wysig bron]Al besit die hartspier die eienskap van outomatisme, kan dit op prikkels van buite reageer. Anders as byvoorbeeld die spiere in die arm wat net effens of maksimaal kan saamtrek na gelang van die sterkte van die prikkel, handhaaf die hartspier egter 'n alles-of-nikswet. Dit beteken dat sodra 'n prikkel 'n bepaalde drumpelwaarde het, die hartspier hom gedra soos 'n eenheid en die hele hart saamtrek.
Gedurende die periode van sametrekking sal die hartspier op geen prikkel van buite reageer nie. Die sametrekking moet eers in sy geheel verloop alvorens die hart op 'n volgende prikkel sal reageer.
Geleidingsvermoë
[wysig | wysig bron]Die hele hartspier besit die vermoë om prikkels teen 'n bepaalde spoed te kan gelei. Die verskillende spiervesels in die hardwand is onderling met mekaar in verbinding deur middel van spierbrûe wat 'n prikkel dus in staat stel om deur die hele hartspier te versprei. Hierdie struktuur staan bekend as 'n sintisium. Op sommige plekker kom spesiale geleidingsweefsel egter in die hartwand voor. Hierdie spesiale spiervesels is baie meer sensitief en gelei ook 'n prikkel teen 'n hoër spoed.
Die sino-atriale knoop (SA knoop) is 'n groep spesiaal gewysigde spierselle wat in die wand van die regteratrium naby die opening van die boonste vena cava geleë is. Dit is in 'n noue verbinding met efferente senuwees wat die hart bedien. Die SA knoop is die pasaangeër van die hart. Die sametrekkingsgolf van elke hartklop het sy oorsprong in die SA knoop. Sowel senuwee- as chemiese prikkels het 'n invloed op hierdie spesiale spierselle en die hartritme word hier bepaal na gelang van die behoeftes van die liggaam. Die atrioventrikulêre knoop (AV knoop) is ook in die wand van die regteratrium geleë, aan die onderent van die skeidingswand tussen die twee atriums. Daar bestaan geen direkte verbinding tussen die sino-atrale knoop en die atrioventrikulêre knoop nie. Die prikkel van die SA knoop versprei langs die hartspiervesels tot by die AV knoop.
Die spierweefsel in die wande van die atriums en die ventrikels is nie met mekaar in verbinding nie, maar word deur 'n bindweefsellaag geskei. 'n Prikkel kan dus nie sonder meer van die atriums na die ventrikels versprei nie. Die enigste pad waarlangs prikkels van die atriums na die ventrikels kan gaan, is langs 'n bondel spesiale spierweefsel, bekend as die bondel van His, ter ere van 'n Duitse fisioloog, Wilhelm His. Hierdie bondel begin by die atrioventrikulêre knoop en verloop in die skeidingswand (septum) tussen die twee ventrikels.
Dit verdeel in twee takke en verloop net onder die endokardium. By die punt van die hart gaan die een tak na die wand van die regterventrikel en die ander een verloop in die wand van die linkerventrikel. Hierdie twee takke eindig in 'n netwerk van fyn vesels, bekend as die vesels van Purkinje. Laasgenoemde versprei dwarsdeur die wande van die ventrikels en gelei prikkels baie vinniger as gewonde hartspiervesels. Senuwees van die simpatiese deel van die outonome senuweestelsel is met die bondel van His in verbinding.
Hartsiklus
[wysig | wysig bron]Die hartsiklus, ook genoem die kardiale siklus, dui op die reeks veranderinge wat daar gedurende een hartklop in die hart plaasvind. Die hart van 'n gesonde volwasse persoon klop gemiddeld 72 maal per minuut. Elke hartklop duur dus ongeveer 0,8 s. Al die veranderinge moet dus in die bestek van hierdie kort tydperk plaasvind. Die sametrekking van enige deel van die hart word sistool genoem, terwyl die verslapping bekend staan as diastool.
Die algemene diastool is wanneer sowel die atriums as die ventrikels in 'n toestand van rus verkeer. Gedurende hierdie periode wat ongeveer 0,4 s duur, vloei bloed vanuit die twee vanae cavae em dier vier longare tot in die twee atriums en daarvandaan tot in die ooreenstemmende ventrikels. Die atriale sistool volg op die algemene diastool. Die sametrekking begin by die sino-atriale knoop en versprei waaiervormig oor die twee atriums sodat hulle feitlik gelyktydig saamtrek.
Die openinge van die vanae cavae en die longare word toegedruk as gevolg van die sametrekking van die atriums, en die bloed wat nog in die atriums is, word in die ventrikels gedruk. Die wande van die ventrikels rek effens om die ekstra bloed te kan akkommodeer. Die atriale sistool duur 0,08 s. Onmiddellik ná die atriale sistool volg die ventrikulêre sistool, wat ongeveer 0,3 s duur. Die bondel van His speel hier 'n belangrike rol: as die prikkel toegelaat sou word om deur die wande van die atriums na die ventrikels te versprei, sou die bloed in die punt van die hart saamgedruk word.
Nou versprei die prikkel langs die bondel van His en trek die ventrikels van hul punte af saam. Die trikuspidale en bikuspidale kleppe word gesluit en die bloed word uit die regterventrikel in die longslagaar en uit die linkerventrikel in die aorta gepomp. Ná die ventrikulêre sistool volg die ventrikulêre diastool, wat 0,025 s duur. Die twee ventrikels verslap gelyktydig, die druk in hulle daal vinnig en die bloed uit die longslagaar en aorta sou na die ventrikels terugvloei as dit nie was dat die halfmaanvormige kleppe in hierdie twee groot slagare toeslaan en dit verhoed nie. Die hele hart verkeer nou weer in diastool en is gereed vir die volgende siklus.
Elke ventrikel pomp ongeveer 70 cm³ bloed per slag uit. Vir sy grootte is die hart 'n merkwaardige orgaan. Die twee ventrikels pomp saam 5,9 dm³ bloed per minuut uit. Dit bedra 'n astronomiese volume bloed in 'n leeftyd. Tog rus elke atrium en elke ventrikel gedurende een siklus van 0,8 s meer as wat dit saamtrek.
Klopgeluid
[wysig | wysig bron]
Deur 'n stetoskoop op 'n persoon se bors te plaas kan mens die hartklop hoor: hierdie geluide word veroorsaak deur die sluiting van die mitrale en trikuspidale kleppe (die eerste klop) aan die begin van die saamtrekkingsfase (ook genoem die sistool) en die sluiting van die aortiese en pulmonale kleppe aan die einde van die saamtrekkingsfase (die tweede klop).
Die laaste twee kleppe sluit nie presies gelyktydig nie en ervaarde waarnemers kan hoor dat die tweede klop uit twee komponente bestaan. Wanneer die kleppe vernou is, of nie volledig sluit nie, of indien daar enige ander vloeihindernisse of abnormale openings tussen die kamers van die hart is, kan 'n suisgeluid waargeneem word as gevolg van die onstuimige vloei van die bloed.
'n Persoon se pols, of hartslag, kan aan 'n aantal slagare in die liggaam gevoel word. Die bekendste is die polsslagaar, maar ander sluit in die halsslagaar, armslagaar, liesslagaar en enkelslagaar.
Gebruik in voedsel
[wysig | wysig bron]Die harte van vee, skape, varke, hoenders en ander pluimvee word in baie lande geëet. Harte word as afvalvleis beskou, maar, omdat dit 'n spier is, proe dit soos gewone vleis.
As 'n simbool
[wysig | wysig bron]Die hart was histories deur sommige beskou as die setel van die siel en die orgaan wat verantwoordelik was vir menslike denke. Die Romeine het, byvoorbeeld, opgemerk dat die versnelling van die hartslag gewoonlik gepaard gaan met emosies soos vrees, liefde en opgewondenheid. Alhoewel dit vandag bekend is dat die hart niks met emosies en die denke uit te waai het nie, gebruik die mense steeds die term "hart" op 'metaforiese wyse wanneer die liefde ter sake is. Wanneer dit op hierdie metaforiese wyse gebruik word, word dit dikwels geïllustreer as die simbool, ♥.
Die Asteke het ook die hart gebruik as 'n offerbewys tydens die opofferings van mense. Die priester het 'n klipmes gebruik om die hart te verwyder en dit op 'n klipaltaar te plaas as 'n offer aan die gode. Die grootste opoffering onder die heersing van Montezuma het die verwydering van meer as 12 000 vyandige soldate ingesluit.
Bronne
[wysig | wysig bron]- KENNIS, 1980, ISBN 0798108266, volume 4, bl. 742
- Senior Biologie, Du Toit, Van Rensburg, Du Toit, Botha, Van der Merwe, Volschenk, Van der Westhuyzen, De Kock, Niebuhr. Nasionale Opvoedkundige Uitgewery Beperk, 1989.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ KMLE Medical Dictionary Definition of heart by die The American Heritage Stedman's Medical Dictionary.
- ↑ KMLE Medical Dictionary Definition of cardiac by die American Heritage Stedman's Medical Dictionary.
- ↑ Embryonic Heart Rates Compared in Assisted and Non-Assisted Pregnancies Geargiveer 30 Junie 2006 op Wayback Machine deur, o.a., Terry J. DuBose, M.S., RDMS, FSDMS, FAIUM.
- ↑ Terry J. DuBose: Sex, Heart Rate and Age Geargiveer 15 Junie 2012 op Wayback Machine
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Hart.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir hart.
