1393 or. Lesczno (Lek. 1 nr 1691), 1396 Olesczno (Lek. 2 nr 1869), 1397 Leszczno (Lek. 2 nr 2006), 1408 Lessna (CDS 28 s. 50 nr 203), 1425 Lesczyno (KoścZ 8, 130v), 1436 kop. 1468 Lessno (Wp. 5 nr 587), kop. XVI w. Leszno (CP 3 nr 172), kop. XVII w. Lyeszno, Lieszno (DBL nr 177, 178), 1451 kop. XIX w. Leszcze! (Hock. 3, 414), 1453 Leszczyno (KoścZ 14, 193), 1457 Leschno (AS 1, 150), 1468 Liszna (ACC 47, 87), Lesoczno (MPL 2 nr 201), 1469 kop. 1675 Leszczyna (CP 440, 3), 1484 Lischno (Pol. 2 nr 624), 1488 Liessno, Lieshno (Pol. 2 nr 433), 1490 Leszno (DBL nr 342), 1504 Lesno (Pol. 2 nr 636), 1506 Lisse, Lysse (CDS 24 s. 81, 108), 1521 Lyeschno (PG 70, 579v), 5,5 km na NNE od Święciechowy¹Pierwotnie nazwa brzmiała na pewno Leszczno. Tylko od takiej formy mógł zostać urobiony przymiotnik „leszczyński”, na nią też wskazują najstarsze zapisy. W 1639 r. leszczynianin S. Specht pisał, że nazwa miasta pochodzi de Sarmatica dictione leszczyna, quod est corylus (Samuel Spechts Lissaer Tunnkopf-Chronik von 1639, wyd. P. Beer, Lissa 1912, s. 6).

1. 1547-49 miasto → p. 4; 1496 n. pow. wsch. (WsG 1, 6v); 1408 n. par. własna (CDS 28 s. 50 nr 203); 1510 dek. Wschowa (LBP 156).

2. 1397 Stefan Karmiński [dz. w L.] i Szymon z Grunowa toczą proces o granice między L. a Grunowem; granicę tę mają wytyczyć arbitrzy przedstawieni przez obie strony (Lek. 2 nr 2006); 1414 Stefan [z L.] toczy proces z Jakuszem Wyciążkowskim o to, że [Stefan] rozsypał gwałtem 3 kopce [gran.]; sąd orzeka, że Zbyszka ż. Stefana winna zapłacić za swego męża, jeżeli Jakusz wraz z woźnym zastanie go w jej domu; taż Zbyszka toczy proces z Jakuszem o to, że wycięła 14 dębów w jego borze (KoścZ 4 k. 99v-100, dawniej 175v-176); 1415 Zbyszka z Karmina toczy proces z Pietraszem Siekierką [z Grunowa] o to, że jej s. Dziersław wyciął w lesie Pietrasza 2 kopy buków, kopę grabów, 6 brzóz i 2 dęby, nie uzyskawszy sądownie zatwierdzenia granicy (KoścZ 4, 142v); 1421 Sienno [obecnie nie istnieje] graniczy z L. (WR 3 nr 1210, 1210a; KoścZ 7, 32); 1422 Rafał z braćmi z L., którzy mają do tego odpowiednie pr., toczy proces z Januszem i jego braćmi z Kąkolewa oraz Niklaszem, Dziersławem, Stefanem, Piotrem i Bartłomiejem z Grunowa o granicę między Grunowem a L.; granicę tę wytyczyć mają arbitrzy wyznaczeni za zgodą stron przez star. (KoścZ 5 k. 359v, dawniej 101v; KoścZ 7, 39).

1511 Jan i Rafał z L. toczą proces z Mik. Rydzyńskim [o granice między L. a Dąbczem]; Rydzyński ma przysiąc, że 8 koni, 5 sztuk bydła i łańcuch (ferrea) w lesie → Kozi Las w Dąbczu zajął na swej własnej ziemi (KoścZ 18, 216v); 1513 Rafał i Jan bracia rodzeni z L. oskarżają Piotra i Mikołaja braci z Rydzyny, że przez nacięcia na drzewach w borze w L. wyznaczyli nową granicę między Dąbczem a L., która jest krzywdząca dla dziedziców z L.; Rydzyńscy z 20 szlachcicami i 50 pomocnikami weszli w bór od dawna nal. do L. i wycięli 100 pni sosnowych; za granicę między L. a Dąbczem uważana była dotąd droga z Osiecznej w stronę Koziego Lasu (WsG 1 k. 87, 89; PZ 27, 79); 1514 król Zygmunt unieważnia dekret sądu wyznaczający granicę między L. a Dąbczem, która została wytyczona z pogwałceniem pr. na szkodę dziedziców z L. (WsG 1, 102-103); 1520 Jan Leszczyński pozwany przez Piotra i Mik. Rydzyńskich o wycięcie 40 sosen budulcowych w lesie w Rydzynie (KoścG 8, 32); 1521 Rafał młodszy [IV] z L. za pośrednictwem arbitrów zawiera ugodę z synami Piotra Rydzyńskiego i ich stryjem Mikołajem w sprawie granic między L. a dobrami Rydzyńskich w Rydzynie i Dąbczu; granice te zostały oznaczone kopcami przez podkom. pozn. w 1517 r., ale dziedzice z L. twierdzą że stało się to z ich szkodą; arbitrzy utrzymują te granice w mocy, ale przyznają dziedzicom z L. i ich poddanym pr. korzystania z pastwisk w lasach i na polach Dąbcza i Rydzyny, z wyjątkiem pól za borem w stronę wsi [Dąbcze] i m. [Rydzyna]; ludzie z L. mają za to dawać rocznie 5 małdr. owsa i 45 kogutów; bydło nie może jednak wchodzić na miejsca wyznaczone w celu ochrony zwierzyny (ad conservacionem ferarum) w lasach na S od drogi wielkiej ze Wschowy do Rydzyny za kopcem narożnym między L., Rydzyną i Strzeżewicami [obecnie Strzyżewice] (PG 70, 579v-581v).

1528 granice między L., Lasocicami i Rydzyną w Królestwie [Pol.] a Stropen [obecnie Strupin], Seifersdorf [obecnie Radosław], Crosen [niem. Kraschen, obecnie Chróścina] i Heyersdorf [niem. Heinzendorf, obecnie Witoszyce] w ks. [głog.] wytyczone zostaną, gdy będzie suszej lub przyjdzie mróz (Reces 19).

3. Własn. szlach.: 3A. dziedzice z nieznanych rodzin; 3B. od 1397 Leszczyńscy h. Wieniawa²Wieniawici Leszczyńscy posiadali L. aż do 1738 r., kiedy to ostatni męski przedstawiciel rodziny, król Stanisław, sprzedał L. Sułkowskim; 3C. rodzina Kromno; 3D. przekazy dotyczące całej wsi.

3A. 1388 Małgorzata [z L.] toczy proces z Dobrosławą Budziwojową z Chaław o to, że wraz z braćmi Dobrosławą uczyniła jej gwałt w Trzebini; Małgorzata jest ż. brata Dobrosławy (Lek. 1 nr 333); 1393 Małgorzata (Machna) z L. przegrywa proces z Dobrosławą i jej s. Przybysławem ze Szczerbina o Szczerbin i 60 grz. tytułem szkód; Szymon z Grunowa ręczy za Machnę, że będzie mogła wziąć 60 grz. ze swego wiana we wsi Zelnicze [niezident.] należącej do jej męża Wincentego (Lek. 1 nr 1691, 1692); 1393 Małgorzata z L. odstępuje od procesu z Przybysławem ze Szczerbina, którego pozwała w sprawie o swe wiano, wszczyna natomiast proces z poręczycielem Szymonem z Grunowa (Lek. 1 nr 1696).

1396 Hanka toczy proces z Jarotą [z Wilkowa Polskiego] o 1/2 folw., o L.³W or. jest: pro medio allodio nec non Olesczno et pro Parvo Sulewo. Już K 2, 543 i K 8, 80 sugerował, iż należy tu czytać: o Lesczno i o Sulewo Małe [zapewne w par. Goniębice, k. Osiecznej, obecnie Sulejewo] (Lek. 2 nr 1869).

3B. 1397-1414 Stefan z → Karmina⁴Stefan z Karmina już w 1394 r. toczył proces o najazd z Szymonem z sąsiadującego z L. Grunowa (Lek. 2 nr 1637,1913); być może już wówczas był dz. w L. , h. Wieniawa, brat Iwana z → Karmina⁵W haśle → Karmin podano to pokrewieństwo jako domyślne. Można jednak traktować je chyba jako pewnik, skoro w 1480 wnuk Iwana nazwał wnuka Stefana rodzonym bratem stryjecznym (→ p. 3B, Rafał II), mąż Zbyszki⁶Z przytoczonej w haśle zapiski z 1414 (→ p. 2) wynika, iż L. stanowiło dobra Zbyszki, nie zaś dziedziczną posiadłość Stefana. Być może Zbyszka była krewną występujących w p. 3A Małgorzaty i Hanki. Pewne jest w każdym razie, że to ona wniosła L. Wieniawitom, ojciec Dziersława, a najpewniej także Iwana i Rafała [I]⁷S. Karwowski, Leszczyńscy, s. 29, 72, za s. Stefana uznał także Piotra, zaś za bliskich krewnych – Macieja i Mikołaja Leszczyńskich. Piotr występuje tylko raz w 1412 jako Liszczyński (WR 1 nr 876); jego wiązanie z L. wydaje się niepewne. Mikołaj to w rzeczywistości s. Iwana (→ p. 3B: Iwan, oraz przyp. 10). Maciej Leszczyński to byt stworzony przez Karwowskiego, który błędnie odczytał zapiskę poświęconą Maciejowi z Grabowca (PZ 12, 64v), → p. 2.

1415-52 Dziersław (Dzierżek) Leszczyński, z L., także z → Chełkowa, → Karmina, Woliszewa [obecnie Olszewo] (DBL nr 204; ACC 66, 33v; AE III 224v; CP 3 nr 123; BJ 8057 IV s. 223, 225, 226, 231, 234), 1445-46 burgrabia ziemski kośc. (GUrz. C nr 746), 1447 podkom. wsch. (UDR 1/2, 165), s. Stefana i Zbyszki, najpewniej brat Iwana i Rafała [I], mąż Anny: 1415 tenże z matką Zbyszka → p. 2; 1421 tenże toczy proces z Andrzejem Bojanowskim, który dowodzi, że Dziersław gonił go aż do jego dziedziny (WR 3 nr 907); 1422 tenże z Iwanem i Rafałem [swymi braćmi] → Iwan; 1424 tenże toczy proces z Januszem Radomickim, który oskarża go o kradzież, oraz ze wspomn. Januszem i Opaczem z Goniębic (KoścZ 8 k. 56, dawniej 95); 1424 tenże toczy proces z Olbrachtem i jego s. Januszem z Czerwonego Kościoła, których oskarżył o kradzież drzew z lasu pani Jurkowskiej (KoścZ 8, 68v); 1427 tenże ręczy za Piotra Słapa z Dąbrówki [k. Poznania] (CP 381 nr 57); 1427 za tegoż ręczy Borek Osiecki [z Osiecznej], że tenże zapłaci Jakuszowi Sepieńskiemu 25 grz. (WR 3 nr 1232); 1428 sąd orzeka, że tenże ma być w procesie z Januszem Janiszewskim pozwany u pręgierza w Kościanie, a woźny ma go wzywać w każdym rogu rynku, ponieważ Dziersław nie ma dóbr, z których można by go pozwać (KoścZ 9, 26); 1428 Anna ż. tegoż Leszczyńskiego z Chełkowa zostaje utrzymana w pr. do wiana wbrew pretensjom Żyda pozn. Manlina (PZ 10, 44); 1438 tenże Leszczyński z Chełkowa (Wp. 5 nr 614); 1443 tenże oskarżony o to, że najechał i złupił dobra kl. Bożego Ciała [karmelitów] na Piaskach [w Poznaniu] (ACC 26, 73v); 1444 tenże toczy proces z Iwanem Karmińskim [swym bratem] (KoścZ 12, 455); 1445 tenże bierze w dzierżawę od Stanisława [byłego] opata lub. wsie Wonieść i Gniewowo na 2 lata (PG 2, 104; ACC 28, 55v); 1445 tenże toczy proces z Mikołajem pleb. z Wonieścia z powodu klątwy, pod którą znalazł się Dziersław za sprawą plebana (ACC 28 k. 109, 132v); 1445 tenże zapisuje swej ż. Annie po 100 grz. posagu i wiana na Chełkowie (PG 2, 109v); 1452 tenże Leszczyński z Chełkowa toczy proces z opatem lub. o konie zajęte w Chełkowie (KoścZ 14, 175); 1452 tenże toczy proces z Tomaszem z Bełczylasu (KoścZ 14, 162v); 1453 tenże zm. → Tomisław.

1420-45 Iwan Leszczyński, z L., także z → Chełkowa, → Karmina (WR 3 nr 821; DBL nr 182), zapewne s. Stefana a brat Dziersława i Rafała [I]: 1421 tenże Leszczyński lub Karmiński toczy proces z Nastką Karmińską o ogród w Karminie (WR 3 nr 911); 1422 tenże, Rafał [I] oraz Dziersław [bracia] Leszczyńscy naganiają szlachectwo Andrzeja Bojanowskiego (WR 3 nr 922; MHP nr 163, 164); 1425 tenże zastępuje w sądzie brata Rafała z L. (KoścZ 8, 130v); 1428 tenże toczy proces z Winc. Choryńskim (KoścZ 9,109); 1432 tenże zastępuje w sądzie Bieniaszkę z Łodzi (PZ 12, 64v); 1435 tenże kupuje od Jana Kuranowskiego wieś Kuranowo za 200 grz. (PG 1, 73); 1435 tenże Leszczyński z Chełkowa daje Czernie Jezierskiemu i jego ż. Tomisławie 2 ł. w Chełkowie i 200 grz., a otrzymuje w zamian 1/2 Jezierzyc [k. Krzywinia] w pow. kośc.; wspomn. 2 ł. w Chełkowie Jezierzycki sprzedaje Mik. Leszczyńskiemu [s. Iwana, → niżej] za 150 grz. (PG 1, 115); 1445 tenże toczy proces z [bratem] Rafałem [I] Leszczyńskim o 14 grz.; w imieniu Iwana występuje [jego s.] Nikel Leszczyński (KoścZ 12, 631).

1421-67 Rafał (Rachwał) [I] Leszczyński, z L., także z Woliszewa [obecnie Olszewo] (DBL nr 177, 178, 227; Wp. 5 nr 587; SLP nr 63; Pol. 2 nr 591; KPKM nr 120; KoścZ 8, 247v; KoścZ 9, 12; KoścZ 14, 196v; PG 3, 17v; Hock. 3, 414; APP Kr. 1 k. 66, 68), 1427-67 kaszt. przem. (UDR I/l, 158), najpewniej s. Stefana, mąż Anny z Sienna (→ niżej: r. 1428), ojciec Kaspra, Rafała [II], Jana, Małgorzaty, Zofii, Barbary, Elżbiety i Katarzyny⁸Za ss. Rafała uważa się też zawsze Pawła i Jakuba Leszczyńskich. W 1463 Paweł Leszczyński w konsystorzu pozn. zobowiązał się w imieniu swoim i braci dać odszkodowanie księdzu Janowi z Mogielnicy [na Mazowszu], którego poranił nieżyjący już brat Pawła, Jakub (S. Karwowski, Leszczyńscy, s. 30 wg ACC). Chodzi tu jednak niewątpliwie o dziedziców z Leszna na Mazowszu (→ Uwaga); w rodzinie tej używano imienia Paweł (np. Paweł Leszczyński kaszt. warszawski 1415-33, sochaczewski 1434-39: A. Wolff, Studia nad urzędnikami mazowieckimi 1370-1526, Wrocław 1962, s. 234 n., 285) (PSB 17, 128): 1422 tenże z braćmi → p. 2; 1422 tenże z Iwanem i Dziersławem → Iwan; 1423 tenże toczy proces z Rafałem, Janem, Iwanem i Mikołajem braćmi niedz. [z Gołuchowa w pow. kal., ss. Iwana z Karmina star. ruskiego] o podział dóbr po ojcu [Iwanie] (KalZ 4, 156); 1425 tenże zobowiązuje się w imieniu swej ciotki Anny zapłacić Piotrowi niegdyś pleb. w Golinie [pow. pyzdr.] 1 grz. i 1 wiard. (MH 7, 1914, s. 29; cytowanego aktu z ACC nie udało się odszukać); 1425 tenże brat Iwana → Iwan; 1426 tenże toczy proces z Dziersławem Popowskim (WR 3 nr 1150); 1427 sąd orzeka, że tenże wszczął przed obliczem sądu bójkę z Bartoszem z Gostynia i pierwszy dobył noża (KoścZ 8, 376); 1428 tenże szwagier (levir) Małg. Sieńskiej (WR 3 nr 1350); 1432 tenże → p. 6; 1435 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Mac. Klonowskiego [z Klonowca] wieś Żakowo w pow. kośc. za 100 grz. (PG 1, 73); 1436 tenże występuje jako arbiter w sporze między Piotrem z Popowa a jego siostrą Agnieszką z Rakoniewic (KoścZ 11, 290v); 1437 tenże kupuje od Bartłomieja z Grunowa cz. Grunowa za 200 grz. (PG 1, 129v); 1438 sąd utrzymuje tegoż przy pr. bliższości do 1/3 Grunowa, którą kupił od Bartłomieja Grunowskiego za 100 grz. i postaw sukna (KoścZ 12, 43); 1444 tenże kupuje od Henryka Kotwicza z Gołanic wieś Machcin w pow. kośc. za 600 grz. (PG 2, 7v); 1444 tenże stryj Iwana z Gołuchowa i jego braci przyrodnich [ss. zm. Rafała z Gołuchowa podkom. kal.] ustanowiony zostaje przez stryjów i wujów tychże dzieci ich opiekunem na okres 3 lat; Rafał ma otrzymać z racji tej opieki dochody z wszystkich dóbr owych dzieci poza czynszami w pieniądzu (Kal G 21, 31v-32); 1445 tenże z Woliszewa toczy proces z Bartoszem Drzewieckim [z Drzewc w par. Poniec] pozwany o nie zapłacenie 76 grz. [może posagu za córkę Barbarę⁹Wiadomo bowiem, że jedną z c. Rafała była Barbara Drzewiecka (→ niżej: Małgorzata)]; sąd przyznaje Bartoszowi pr. wwiązania w dobra Rafała w Woliszewie (KoścZ 12, 553); 1446 tenże wraz z opatem lub. przyjmuje zeznania poddanych kl. lub. dotyczące podziałów dóbr (DBL nr 213); 1447 temuż sąd unieważnia wielkie kary, których dotąd nic zapłacił (KoścZ 13, 81); 1447 tenże opiekun Iwanka Gołuchowskiego i Rafała swych bratanków (PyZ 10, 129); 1448 tenże oraz Mik. Drzeczkowski występują jako wujowie rodzeni Jadwigi c. zm. Piotra z Godurowa (PG 3, 27); 1449 tenże zawiera ugodę z Elżbietą księżną legnicką [wd. po ks. Ludwiku II]; księżna ma mu zapłacić 1000 fl. i otworzyć granice dla kupców i poddanych król.; w sprawie wyrządzonych szkód zawarta zostanie osobna ugoda w obecności króla (CE 3 nr 31); 1450 król Kazimierz domaga się od ziemian i mieszczan księstwa legnickiego, by zadośćuczynili temuż Rafałowi za szkody wyrządzone mu we Wschowie przez zm. księżną Elżbietę (Szkice Legnickie 6, 1971, s. 189-190); 1453 tenże toczy proces z Janem Bronikowskim o rozgraniczenie Bronikowa i Machcina (KoścZ 14, 193); 1461 król Kazimierz donosi Jerzemu królowi czeskiemu, że polecił temuż Rafałowi nie czynić szkód mieszczanom legnickim, aczkolwiek ma on, jak twierdzi, słuszną przyczynę występowania przeciwko nim (Szkice Legnickie 6, 1971, s. 192); 1462 tenże zapisuje Jerzemu Kromno z Trzebini 17 zł węg. czynszu od sumy głównej 200 zł na wsi Machcin (PG 6, 119); 1465 tenże zawiera ugodę z Andrzejem z Kąkolewa w sprawie zagarnięcia dzies. (raptus decime) z Chełkowa, Jezierzyc i Parska (ACC 44, 28); 1465 tenże toczy proces z Wincentym niegdyś Drzewieckim [z Drzewc w par. Poniec] altarystą w Żytowiecku (KoścZ 15, 49); 1527 córki tegoż i Anny → niżej: Małgorzata panna 1497-1527.

1435, 1445 Mikołaj, Nikel Leszczyński [zapewne s. Iwana¹⁰Mik. Leszczyński występuje w sądzie towarzysząc zawsze Iwanowi, także z → Grunowa, → Karmina i chyba → Drzeczkowa] → wyżej: Iwan.

1453 Tomisław s. zm. Dziersława Leszczyńskiego [pisał się najczęściej z → Chełkowa] toczy proces z opatem lub. (KoścZ 14, 193).

1457-1506 Kasper Leszczyński, z L. (Pol. 2 nr 422; AR nr 1574; PG 8, 152v; PG 10 k. 91v, 100), 1469-1505 podkom. kal. (UDR 1/1, 118), tenut. radziejowski [Radziejów na Kujawach], s. Rafała [I], brat Rafała [II] i Jana, mąż Zofii z Oporowa [k. Żychlina w ziemi łęcz.], ojciec Rafała [III], Jana, Barbary, Małgorzaty i Zofii, zm. 1506-12 (PSB 17, 125-126): 1457 tenże w otoczeniu Kazimierza Jag. przy jego wjeździe do Gdańska (DH 5, 246); 1469 tenże, Jan Chełkowski [zapewne s. Dziersława] i Andrzej Drzewiecki zostają przez Jana Radomickiego zwolnieni z poręki za Mik. Nikła Drzewieckiego [zapewne identyczny z s. Iwana, → wyżej] (KoścZ 15, 270); 1469 tenże winien jest Piotrowi Pietrzykowi sołtysowi w Kiełczewie 20 zł tytułem poręki za Elżbietę i Annę córki zm. Mik. Drzeczkowskiego (KoścZ 15, 272); 1469 tenże kupuje za 550 grz. od Małgorzaty ż. Winc. Sobockiego z Wolicy cz. Drzeczkowa, Wolikowa, Piotrowic [k. Osiecznej], 1/3 Piegzina, należne jej po zm. ojcu Mik. Drzeczkowskim i matce Bieniaszce; Małgorzata występuje w asystencji stryjów: Iwana z Goliny sędziego kal. i Jana z Chełkowa (PG 8, 10v); 1471 tenże bierze w zastaw od Andrzeja z Oporowa archid. gnieźn. i star. kruszwickiego swego szwagra [Kasper określony jako jego gener] Skulsk z wsiami Złotowo i Sadowie [królewszczyzny] w pow. kruszwickim za 500 fl. (Pol. 2 nr 615); 1472 tenże z Tarchalina, Woliszewa, Drzeczkowa, Wolikowa, Piotrowic, Piegzina winien jest Piotrowi Witosławskiemu 113 fl. (KoścZ 15, 632); 1475 tenże występuje jako arbiter w sporze między Jędrzychem Boroszewskim podczaszym ziem pruskich a Janem z Mirzewa (KZ 5, 181 v); 1478 tenże bierze w zastaw od Mik. Borka z Osiecznej wieś Grodzisko nal. do dóbr Osieczna za 605 fl. oraz Piegzin wraz z jez. (MS 1 nr 1484, 1485); 1481 tenże kupuje od Katarzyny ż. Pawła Wilkowskiego jej części w Drzeczkowie, Wolikowie, Piotrowicach i Piegzinie za 500 grz. (PG 9, 131); 1481 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Pawłowi Wilkowskiemu wieś Tarchalin za 350 zł (PG 9, 131); 1484 tenże kupuje od Anny Drzeczkowskiej ż. Mik. Radomickiego jej części w Drzeczkowie, Wolikowie, Piotrowicach [pow. kośc.] za 500 grz.; jako stryj Anny występuje [Jan] Leszczyński prep. pozn. [brat Kaspra] (PG 10, lv); 1485 tenże ręczy za Jana Denowskiego [wnuk Iwana star. ruskiego], iż uwolni on swe dobra od długów (MS 1 nr 1756); 1487 tenże zapisuje swej ż. Zofii po 1000 fl. posagu i wiana na Drzeczkowie, Piegzinie i Wolikowie (MS 1 nr 1854); 1490 król Kazimierz wyraża zgodę, by tenże wykupił od Cherubina stolnika pozn. i Andrzeja z Gołuchowa ss. zm. Rafała [z Gołuchowa] małdraty czyli ospy król. z dóbr klasztoru lub. (DBL nr 342; MS 1 nr 2142); 1491 tenże zapisuje Jadwidze Chełkowskiej 8 fl. czynszu od sumy głównej 100 fl. na Chełkowie (PG 10, 143v); 1491-93 tenże występuje jako wuj Katarzyny c. Piotra z Siedlca [k. Krobi, par. Pępowo] a ż. Jana Rokossowskiego, jako wuj Jadwigi Siedleckiej ż. Mik. Miłońskiego [z Miłonic w ziemi łęcz.] oraz stryj i wuj Sędziwoja i Piotra ze wsi Głuponie (PG 10, 145v; PG 7, 23v; PG 10, 186); 1496 tenże → Rafał [II]; 1497 tenże kupuje od Mik. Kokalewskiego 1/2 Kokalewa za 300 grz. (PG 7, 146); 1498 tenże toczy proces z Walentym joannitą, pleb. w Kościanie (ACC 75, 115); 1498 tenże → Rafał [II], 1499 tenże → p. 5; 1502 król Aleksander temuż i jego bratankowi Rafałowi [IV] s. zm. Rafała [II] zapisuje 200 fl. na Radziejowie, którą to sumę Kasper i Rafał [II] pożyczyli królowi (Pol. 2 nr 635; MS 3 nr 672); 1502 tenże → Rafał [II]; 1503 sprzedaje z zastrz. pr. odkupu swej ż. Zofii wieś Grodzisko w pow. kośc. za 600 fl. (PG 12, 267); 1504 król Aleksander łączy sumy zapisane temuż i jego ss. Rafałowi [III] oraz Janowi na m. Skulsk z przyległymi wsiami z sumami zapisanymi na Radziejowie oraz przyrzeka, że nie udzieli nikomu zgody na wykup Radziejowa z rąk tegoż Kaspra i jego ss. (Pol. 2 nr 636; MS 3 nr 1367); 1504 król Aleksander wyraża zgodę na wykup dóbr Radziejów z rąk tegoż Kaspra i in. spadkobierców zm. Rafała [II] z L. kaszt. pozn. przez Pawła z Witowie star. brzeskiego (MS 3 nr 1196); 1505 tenże → p. 5; 1505-6 tenże nie płaci podatków król. z L., Lasocie i Strzeżewic (WsG 1 k. 54, 54v, 55v); 1512 Zofia wd. po tymże Kasprze, pani wienna w Drzeczkowie i Wolikowie, pozwana przez Pawła Kębłowskiego [z Kębłowa pow. pyzdr.] o zbiegłego kmiecia (KoścZ 18, 265).

Córki Kaspra: 1506 Zofia ż. Wojc. [Kośmidra] Gruszczyńskiego [z Gruszczyc w ziemi sier., także z Koźmina w pow. pyzdr.]; mąż zapisuje jej 1100 zł posagu (PG 13, 79v); 1511 Barbara Leszczyńska pozwana przez Małg. Licińską [nie wiadomo skąd] o nie oddanie pożyczonych klejnotów wartości 14 grz.; za Barbarę na prośbę jej matki Zofii podkomorzyny kal. [ż. Kaspra] ręczyła Małg. Leszczyńska [jej ciotka, c. Rafała I] (ACC 87, 166); 1520 Małgorzata ż. Jana Kiełbasy z Markowa [którego?] dziedzica w Gosławicach [pow. kon.]; mąż zapisuje jej po 2000 fl. posagu i wiana (MS 4 nr 3180); 1525 taż (PG 16, 66v); 1527 Barbara Szumdorfowa → niżej: Małgorzata panna.

1457-92 Jan Leszczyński, s. Rafała [I], duchowny → p. 6.

1462 Rafał Karmiński [s. Iwana] daje Janowi Chełkowskiemu [najpewniej s. Dziersława] 1/2 Jezierzyc i folw. Parsk, a otrzymuje w zamian cz. L. i 150 grz. (PG 6, 114); 1470 [tenże?] Rafał Skoraczewski niegdyś Leszczyński ze Skoraczewa toczy proces z. Pawłem Skoraczewskim, który pozwał go o zajęcie bezprawne 3 1/2 ł. w Skoraczewie; sąd nakazuje Rafałowi oddanie zajętych dóbr i zapłacenie 100 grz. tytułem wyrządzonych szkód (KoścZ 15, 428).

1468-1501 Rafał [II] Leszczyński, z L. (Pol. 2 nr 433, 624), dworzanin cesarza Fryderyka III¹¹Od XVII w. Leszczyńscy zaczęli używać tytułu hrabiowskiego, którego uzyskanie wiązano z Rafałem [II] i cesarzem Fryderykiem. Bezpodstawność tej tradycji wykazał dopiero A. Gąsiorowski, Hrabiowski tytuł Leszczyńskich, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 10, 1971, zesz. 2 (20), s. 43 n, 1483-95 kaszt. spicymierski, 1496-1500 kaszt. gnieźn., 1501 kaszt. pozn. (UDR 1/1 s. 106, 142), 1484-95 i 1499-1501 star. łęcz., 1494 star. brzeski, 1499-1501 star. sier. (UDR II/l s. 88-89, 139), od 1489 marszałek nadworny, od 1498 tenut. radziejowski, s. Rafała [I], brat Kaspra i Jana, mąż Małgorzaty Śmigielskiej z Bnina (po owdowieniu ż. Jana Rozdrażewskiego, żyła jeszcze 1526: PSB 32, 370), ojciec Rafała [IV], zm. 1501 i pochowany w Brześciu Kujawskim (PSB 17, 129-130): 1468 tenże → p. 5; 1470 tenże h. Wieniawa służący od kilkunastu lat cesarzowi Fryderykowi III przybywa z jego polecenia z poselstwem do Kazimierza Jag. (DH 5, 538); 1476-77 tenże dworzanin cesarza i jego poseł do Kazimierza Jag. (DH 5 s. 650, 654, 656); 1480 tenże otrzymuje od Andrzeja Gołuchowskiego [s. Rafała z Gołuchowa podkom. kal.] swego „rodzonego brata stryjecznego” 1/3 jego dóbr w Gołuchowie i Przekupowie w pow. kal., a inne części tych dóbr otrzymuje w zamian za 1/2 Woliszewa w pow. kośc. (PG 9, 121v); 1495 tenże kupuje od Andrzeja Gryżyńskiego 1/2 Chełkowa za 200 zł (PG 7, 88); 1496 tenże daje 1/2 Chełkowa Janowi czyli Iwanowi z Karmina podstolemu abpa (MS 2 nr 610); 1496 tenże nabywa od Kaspra swego brata wieś Grodzisko w pow. kośc., którą Kasprowi zastawił za 605 fl. Mikołaj Borek z Osiecznej (MS 2 nr 624), a następnie daje tę wieś Annie z Lasocic ż. Jana Siedlnickiego i otrzymuje w zamian jej działy w Lasocicach (MS 2 nr 625); 1496 tenże patron kościoła w Lasocicach (ACC 73, 20); 1497 tenże otrzymuje od króla Jana Olbrachta pr. do dóbr Andrzeja Gołuchowskiego kan. pozn. w Przygodzicach i Chynowej [pow. kal.], Jana Piotrowskiego wójta gnieźn. w Piotrowie [pow. gnieźn.), Jana Liska w pow. kal. oraz Jana Kretkowskiego kantora włocł. w m. Izbica [na Kujawach], ponieważ wymienieni nic dopełnili obowiązku udziału w pospolitym ruszeniu (Posp. Rusz. 239, 303; MS 2 nr 918, 979); 1497 tenże wykupuje [z czyich rąk?] wieś Tarchalin w pow. kośc., którą trzymał w zastawie od Kaspra z L. (WsG 1,1); 1497 na prośbę tegoż król Jan Olbracht zezwala Jaszczołdowi Chwalęckiemu wykupić 1/2 cła brzeskiego od Andrzeja Oporowskiego (MS 2 nr 1117); 1498 tenże z Kasprem z L. [swym bratem] jako sędziowie komisaryczni przysądzają Ambrożemu Pampowskiemu dobra Poniec, które dzieci zm. Marcina Ponieckiego straciły z powodu nie dopełnienia przez ich ojca obowiązku udziału w pospolitym ruszeniu (MS 3 supl. nr 261); 1499 tenże zawiera ugodę z Katarzyną ż. Jana Czechowskiego w sprawie wójtostwa gnieźn. należącego do zm. ojca Katarzyny, Jana Swinarskiego, a następnie przysądzonego przez króla Rafałowi z powodu niedopełnienia przez Swinarskiego obowiązku pospolitego ruszenia; Rafał otrzymać ma wieś Ostrów w pow. gnieźn. należącą do wójtostwa, ale dopiero po bezpotomnej śmierci Katarzyny; Katarzyna występuje w asystencji stryjów Iwana z Karmina i Jana z L. [bratanek Rafała] (PG 12, 20-21v); 1500 żona tegoż Małg. Śmigielska c. zm. Mik. Śmigielskiego [z Bnina], siostra Mikołaja, Zuzanny i Jadwigi (AC 2 nr 1549; MS 4 supl. nr 1217); 1500 temuż król Jan Olbracht zapisuje na Radziejowie 1800 fl., które pożyczył od tegoż Rafała; wcześniej suma ta była zapisana na Pobiedziskach (Pol. 2 nr 633); 1501 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Baltazara Czackiego części Czacza i Brońska za 20 grz. (PG 12, 141v; PG 61, 56v); 1501 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Stan. Niegolewskiego pr. do Glińska i Czacza za 40 grz., a od Doroty ż. Stanisława cz. Glińska za 40 grz. (PG 12 k. 137v, 141); 1501 tegoż ż. Małgorzata z Bnina sprzedaje Andrzejowi z Bnina kaszt. kamień. 1/4 trzeciej cz. dóbr bnińskich za 325 grz. (PG 12, 136); 1502 Małgorzata wd. po tymże Rafale pozwana przez Wacława i Stanisława ss. zm. Jana Ostroroga wdy pozn. o to, że posłała swego męża Rafała z 50 szlachcicami i 65 niższego stanu, by napadł na Stobnicę w ziemi sandomierskiej, której tenut. był Jan Ostroróg (KoścZ 18, 29); 1503 Małgorzata ze Śmigla wd. po tymże Rafale, ż. Jana Rozdrażewskiego (KoścZ 19, 24v).

1490-1535 Jan Leszczyński, z L. (AR nr 1964; MS 4 nr 1752, 3158, 3625, 4339; MS 4 nr 9268, 12495, 13208, 13763), 1505-25 podkom. kal. (UDR 1/2, 66), 1525-34 kaszt. brzeski (UDR VI/2, 34), 1520-31 poborca podatków w woj. pozn. i kal., 1533-34 surogator pow. kal. i kon. (PG 16 k. 610, 713; Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. II, opr. J. Tomaszewicz, Kraków 1991, nr 893), tenut. radziejowski, s. Kaspra, brat Rafała [III], mąż Marii de Marcellanges, ojciec Rafała [V] i Doroty ż. Stan. Siewierskiego kaszt. konarskiego kujawskiego i kaszt. kruszwickiego, zm. 1535 (PSB 17,114): tenże występuje 1513 jako stryj Zofii c. Jana Bielawskiego (PG 14, 434), 1518 jako wuj rodzony synów zm. Wojc. Koźmińskiego (PG 15, 254); 1490 tenże s. Kaspra student w Krakowie (AS 2, 1); 1499 tenże występuje jako stryj Katarzyny c. Jana Swinarskiego → wyżej: Rafał [II]; 1505 temuż król Aleksander na prośbę Rafała [III] z L. posła królewicza Zygmunta obiecuje nadać podkomorstwo kal. po ustąpieniu lub śmierci jego ojca Kaspra (MS 3 nr 2303); 1510 tenże z bratem Rafałem [III] dziedzice niedz. w L. → p. 5, 1511 tenże wykupuje cz. rodziny Kromno w L. → p. 3C; 1511 tenże zapisuje Zygmuntowi [Korzbokowi] z Kamieńca kan. pozn. i altaryście w kat. pozn. 5 grz. czynszu na L. (MH 7, 1914, s. 74-75); 1512 tenże → niżej: Małgorzata oraz Rafał [III]; 1513 tenże i Rafał [III] z L. zapisują Jakubowi Storich pleb. w Wilkowie [Niemieckim] czynsz 5 fl. (AC 2 nr 1673); 1513 tenże → p. 2; 1513 tenże z bratem Rafałem [III] ss. zm. Kaspra, bratankowie (nepotes) Jana Sieńskiego kupują odeń Grunowo i Sienno za 1200 grz. i oddają mu w dożywotnią dzierżawę folw. z dworem w Siennie (MS 4 nr 1914, 1924; MS 4 nr 10401, 10404; PZ 27, 19); 1513 tenże z bratem Rafałem [III] i matką Zofią, wd. po Kasprze, zeznają że Łukasz z Górki [Miejskiej] zadośćuczynił im za sumy zapisane na wsi Grodzisko (MS 4 nr 10464); 1514 tenże z bratem Rafałem [III] → p. 5; 1514 tenże otrzymuje od króla Zygmunta plac (area) na przedmieściu we Wschowie (MS 4 nr 2258); 1515 tenże z bratem Rafałem [III] kupują od ss. zm. Jana Kośmidra [Gruszczyńskiego] sędziego wieluńskiego ich działy we wsi Ząbcew w pow. kal. za 100 grz. (MS 4 nr 10612), a od Brygidy Wyciążkowskiej ż. Mac. Rutnowskiego [nie wiadomo skąd] jej cz. w Wyciążkowie za 300 grz. (KoścZ 19, 53); 1515 tenże zapisuje Kasprowi Dłuskiemu podkom. wsch. 14 grz. czynszu na L., Lasocicach i Strzeżewicach od sumy głównej 180 grz., którą jest mu dłużny (WsG 1 k. 100,103v); 1516 tenże sprzedaje Piotrowi Sierpowskiemu cz. Woliszewa za 150 grz. (PG 15, 76v); 1517, 1523-24 tenże z bratem Rafałem [III] i bratem stryjecznym Rafałem [IV] odmawiają dania zastawu w swych dobrach z powodu nie płacenia czynszu dla kościoła we wsi Długie Stare (WsG 1 k. 119v, 122, 148v-149v, 171v, 179); 1517 tenże zaspakaja pretensje Piotra Pielgrzyma Kobylnickiego w sprawie kmiecia uprowadzonego wraz z dobytkiem z Lasocic do Kobylnik [par. Białcz] (KoścZ 23, 25v); 1518 tenże kupuje od Marcina i Aukta Kośmidrów z Gruszczyc [w ziemi sier.] cz. wsi Ząbcew w pow. kal. (PG 15 k. 248v, 300v); 1519 tenże z bratem Rafałem [III] otrzymują od króla Zygmunta zgodę na wykup małdratów z dóbr klasztoru lub. od Jana Przyjemskiego (MK 34, 74); 1520 tenże → p. 2; 1520 tenże zapisuje swej ż. Marii de Marcellanges [z Francji] wd. po Jarosławie Sokołowskim z Wrzącej po 2000 fl. posagu i wiana na 1/2 swych dóbr; dziećmi Marii z pierwszego małżeństwa są Jan, Stanisław, Krzysztof, Mikołaj, Marcin, Anna i Magdalena (MS 4 nr 3214, 3253); 1520 tenże w działach rodzinnych otrzymuje Radziejów, Drzeczkowo i Wolikowo → niżej: Rafał [IV]; 1521 tenże z ż. Marią de Marcellanges zapisują sobie wzajemnie swe dobra w dożywocie (MS 4 nr 3780); 1523 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Dobrzyckiego cz. wsi Dobrzeć Mały pod Kaliszem za 82 grz. (Dok. Kalisza nr 99; PG 15, 316); 1524 tenże kupuje od Mik. Kośmidra z Gruszczyc dom w Kaliszu obok kl. Franciszkanów za 200 grz. (MS 4 nr 13911); 1526 tenże zapisuje na wypadek śmierci bez męskiego potomka swe dobra radziejowskie Piotrowi Służewskiemu kaszt. inowrocł., swemu bratu stryjecznemu; tenże mianuje opiekunami swych dzieci i dóbr swą ż. Marię de Marcellanges oraz Piotra Służewskiego (MS 4 nr 5126, 5128); 1527 tenże kupuje od Barbary ż. Przecława Laskowskiego cz. Piwonic w pow. kal. za 70 grz. (PG 16,171); 1528 tenże jednym z opiekunów ustanowionych przez Sędziwoja Czarnkowskiego [z Czarnkowa na Notecią] kaszt. przem. dla jego dzieci (PG 16, 203v); 1529 tenże dz. w Gołuchowie, Morzy, Kajewie, Chynowej [pow. kal.] (KalZ 22, 106); 1530 tegoż król Zygmunt utrzymuje w pr. własności wsi Przygodzice [pow. kal.], oddalając pretensje Marcina Zborowskiego (MS 4 nr 5782); król Zygmunt udziela zgody na wykup z rąk tegoż Jana wsi Przygodzice przez Marcina Zborowskiego (MS 4 nr 15916); 1531 temuż król łączy różne zapisy w jedną sumę 2012 fl. w złocie, 700 fl., 3638 grz. oraz 62 grz. kruszcu srebrnego, zapisaną na Radziejowie z przyległymi wsiami, Skulsku z przyległymi wsiami oraz Macewie i Morzy w pow. kal. (MS 4 nr 15985); 1531 tenże daje swemu bratu stryjecznemu Rafałowi [IV] Drzeczkowo, Wolikowo, Wyciążkowo i mł. w Piotrowicach; tenże opiekunami swego jedynego syna Rafała [V] ustanawia Andrzeja z Górki [Miejskiej], Rafała [IV] Leszczyńskiego swego brata stryjecznego i Rocha Koźmińskiego swego siostrzeńca [s. siostry Zofii, matki Jana] (PG 16, 435-436); 1531 tenże otrzymuje z miłości braterskiej od Mik. Czermińskiego części wsi Czerminek i Pojednica [pow. kal.] przypadłe Mikołajowi po zm. bracie Iwanie (PG 16, 480v); 1534 tenże dz. w Gołuchowie (MH 7, 1914, s. 75).

1497-1527 Małgorzata (Marusza) Leszczyńska panna, c. Rafała [I]: 1497 taż toczy proces z Marcinem Bylętą pleb. w → Konradowie (ACC 74 k. 75v, 89, 105); 1511 taż → wyżej: córki Kaspra; 1512 taż otrzymuje od Jana z L. swego bratanka [s. Kaspra] folw. w Grunowie w dożywocie (PG 14, 346); 1520 taż ciotka Rafała [IV] i Jana → niżej: Rafał [IV]; 1527 taż panna czyni testament; swe dobra po ojcu Rafale [I] i matce Annie w L., Strzeżewicach, Lasocicach, Drzeczkowie, Wolikowie i Piotrowicach zapisuje swemu bratankowi Rafałowi [IV] s. Rafała [II]; temu też zapisuje sumę 100 grz., która znajduje się w posiadaniu Barbary Szumdorfowej c. Kaspra Leszczyńskiego; siostrami Małgorzaty są: Zofia Dłuska, Barbara Drzewiecka¹²Być może ż. Bartosza Drzewieckiego, → wyżej: Rafał [I] pod 1445 i przyp. 9, Elżbieta Korycka i Kat. Lasocka (ACC 103, 36v-37).

1502-60 Rafał [IV] Leszczyński, z L., zw. Marszałkowicem lub młodszym, 1543-60 kaszt. przem. (UDR 1/2, 152, gdzie błędnie podano, że to star. radziejowski), s. Rafała [II], mąż Barbary z Bystrzycy, ojciec Wacława, zm. 1560 i pochowany w Lesznie¹³J. A. Komeński w kazaniu na pogrzebie Rafała [VII] Leszczyńskiego wdy bełskiego (1636) błędnie rozróżnił Rafała s. Rafała marszałka od Rafała męża Barbary, fundatora miasta; o każdym z nich podał, że zostali pochowani w L. (Spiegel guter Obrigkeit, tłum. pol. fragmentów: S. Karwowski, Kronika, s. 91). ŁOp. 2, 296, pisze o istniejących za jego czasów płytach metalowych ku czci Wacława zm. 1505!, ekshumowanego 1682, oraz Rafała kaszt. przem. i jego żony pochowanej ok. 1603 w kościele w L (PSB 17, 129-130): 1502 tenże s. Rafała, bratanek Kaspra → wyżej: Kasper; 1502 król Aleksander zezwala na wykup z rąk tegoż dóbr król. w Radziejowie przez Mik. Gardzinę z Lubrańca wdę kal. (MS 3 nr 79); 1517 tenże → Jan; 1520 działy tegoż z bratem stryjecznym Janem s. Kaspra; temuż Rafałowi przypadają wsie L., Strzeżewice i Lasocice oraz 300 grz., a po śmierci Rafała [III] otrzymać ma jeszcze Sienno i Grunowo; Janowi przypadają Radziejów, Drzeczkowo i Wolikowo¹⁴Podział wszedł w życie zdaje się dopiero ok. 1524/25 r. Do 1524 bowiem za niepłacenie podatków z L. ścigany był Jan, dopiero od 1525 Rafał [IV]. Podziałem nie zostały objęte bogate dobra gołuchowskie, które Rafał [III] kupił na własny koszt i przekazał po swej śmierci Janowi i jego potomkom; Jan ma też utrzymywać aż do śmierci ich ciotkę (w źródle błędnie avita = babka, winno być amita) Małgorzatę (MS 4 nr 3273, 3371; MS 4 nr 12619); 1521 tenże występuje jako stryj Zofii c. Jana Bielawskiego (PG 15, 408v); 1521 → p. 2; 1522 tenże kupuje od Wojc. Śmigielskiego cz. Śmigla z przyległymi wsiami za 500 fl. (PG 71, 143v-144); 1523 tenże kupuje z zastrz. pr. odkupu od Wojc. Śmigielskiego cz. Śmigla i Nietążkowa za 500 fl. (PG 15, 490); 1524 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Magdalenie c. zm. Piotra Włoszakowskiego [Opalińskiego] kaszt. lądz. i sędziego pozn. część Śmigla i Nietążkowa za 500 fl. (PG 16, 38); 1525-27 tenże nie płaci podatków król. z L., Strzeżewic i Lasocic (WsG 1, 184; WsG 2 k. 6, 20, 24-25, 35-38v, 42-44v, 70v-72, 100v-101; WsG 3 k. 226-230, 256, 275v-276, 282v-283; WsG 4 k. 134-136v, 149-150); 1528 tenże otrzymuje w działach od swych braci przyrodnich Hieronima, Wacława i Stanisława Rozdrażewskich ss. Jana kaszt. międz. [i Małgorzaty wd. po Rafale II Leszczyńskim] 1/4 m. Śmigla i całe Nietążkowo, a daje im 3/4 Śmigla, całe Koszanowo [k. Śmigla] z 2 młynami i 1/2 Popowa (PG 16, 229v-230); 1530 tenże daje w działach swym braciom przyrodnim 3/4 dóbr w pow, opoczyńskim [woj. sandomierskie], a otrzymuje od nich 1/4 tych dóbr; Rafał daje tę 1/4 dóbr wspomn. braciom i otrzymuje w zamian 1/3 mł. w Nietążkowie i 700 fl. (PG 16, 349v-350); 1530 tenże otrzymuje od Wojc. Śmigielskiego jego części Śmigla i Nietążkowa wraz z pr. bliższości do wsi Popowo, a daje mu w zamian cz. dóbr Działoszyce [w woj. krakowskim] i 1000 fl. (MS 4 nr 5548); 1531 tenże → wyżej: Jan; 1537 tenże dz. Lasocic i Strzeżewic (KoścZ 26, 30v); 1543 tenże zapisuje swej ż. Barbarze c. zm. Jana Borzuty z Bystrzycy [zapewne na Śląsku¹⁵J. A. Komeński (→ przyp. 13) nazywa ją hrabianką na Kuntzendorfie i Bystrzycy. Na Śląsku istnieje kilka Bystrzyc i kilkanaście wsi o nazwie Kuntzendorf] w dożywocie swe dobra L., Lasocice i Zimny Folwark (WsG 3, 36); 1544 tenże dz. w Radomicku otrzymuje od Stan. Radomickiego sadzawkę wraz z mł. w Radomicku, a daje mu w zamian 2 półł. w Śmiglu i 3 małdraty ziarna pszenicy rocznie (PG 18, 125); 1547 tenże funduje szpital Ś. Ducha w Śmiglu (AV 4, 120; Now. 2, 659); 1547 tenże uzyskuje król. zezwolenie na lokację miasta w L. → p. 4; 1548 tenże kwituje Mac. Stoleckiego z wszystkich długów; tegoż Rafała kwitują Andrzej Opaliński z długu 800 fl., a Barbara ż. Andrzeja Liupsińskiego [nie wiadomo skąd] z długu 100 fl. (PG 102, 348v); 1548 tenże z s. Wacławem sprzedają Jakubowi Jaskóleckiemu wsie Radomicko i Boguszyn w pow. kośc. za 11000 fl.; ciż dłużni są Jakubowi 2140 fl. (PG 102, 350-354); 1549 tenże dłużny jest Annie c. zm. Mik. [Kromno] Piotrowskiego z Trzebini 212 fl. (WsG 3, 129); 1549 wzm. 1561 tenże lokuje miasto L. → p. 4; 1550 tenże jako współpatron kościoła w Kiebłowie i w Śmiglu prezentuje kandydatów na plebanów (ACC 118 k. 237v, 240, 279); 1551 tenże dłużny jest Jorgowi Czernowi zw. Toss [z Łysin w pow. wsch.] 600 fl., a [jego s.] Wacław Leszczyński dz. w Drzeczkowie dłużny jest Jorgowi 156 fl. (WsG 3 k. 174, 181v-182, 257); 1553 tenże daje swej ż. Barbarze c. zm. Jana Borzuty z Bystrzycy jako wiano swe dobra: m. L., wsie Lasocice, Strzeżewice i Zimny Folwark (WsG 3, 220v-221v); 1553 tenże dłużny jest Stefanowi Wilkowskiemu 350 fl. (WsG 3, 258v-259); 1554 tenże dłużny jest Marcinowi Zberkowskiemu 25 talarów (WsG 4, 15v-18); 1544-55 tenże dłużny jest Wacławowi Kietliczowi 500 fl. i 600 fl. (WsG 4 k. 26, 77v-78); 1555 tenże oprawia wiano synowej → niżej: Wacław; 1555 tenże daje swej ż. Barbarze z Bystrzycy w dożywocie dobra L., Lasocice, Strzeżewice, Zimny Folwark i folw. w Grunowie (PG 19, 299v); 1557 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Janowi Cykowskiemu wieś Strzeżewice i Zimny Folwark za 3000 zł (PG 19, 449v); 1557 tenże nie płaci czynszu 10 grz. na rzecz altarii Macieja z Koszewa altarysty w kat. pozn., który to czynsz zapisany został na L. (WsG 4, 129); 1557 tegoż kwituje Stefan Wilkowski z zapłaty 350 fl. (WsG 4, 153); 1557 tenże wraz z ż. Barbarą z Bystrzycy sprzedają z zastrz. pr. odkupu Walentemu Duninowi [von Dohna] z Chróściny [niem. Kraschen, na Śląsku] wieś Lasocice za 1500 talarów oraz 1 ł. w L., na którym siedzi kmieć Michał Marszel wraz z łąką Nikła Knikwy (WsG 4, 181); 1557 tenże dłużny jest Kasprowi Nostitzowi Drzewieckiemu 400 fl. (WsG 4, 192-193v); 1559 tenże dłużny jest Annie c. zm. Jana Szlichtynga 200 1/2 fl. (WsG 4, 342); 1559 tegoż kwituje Konstancja Pogorzelska z zapłaty 2210 fl. (WsG 4, 366); a. 1560 wzm. 1579 tenże sprzedaje Wawrz. Małochowskiemu i jego ż. Zofii 3 kwarty czyli 9 prętów roli w L.¹⁶Transakcja znana z dok. z 1579, w którym Rafał [V] nadał wykupioną rolę szkole w L.; opisane jest tam położenie roli, która przylegać miała do fosy miejskiej. Jest to jedyna wzmianka o umocnieniach w L. z XVI w., → G. Wróblewska, Rozplanowanie, s. 151 (APP, Akta Braci Czeskich 48); 1564 Barbara wd. po [tymże Rafale] Leszczyńskim dziedziczka w L., Lasocicach i Strzeżewicach (IBP 311); 1566 taż → p. 3D: pobór.

1504-27 Rafał [III] Leszczyński, z L. (CDS 24 s. 81, 108), sekretarz królewicza Zygmunta jako księcia głog., a następnie króla pol., dyplomata, jego kariera duchowna → p. 6, 1518-20 kaszt. lądz. (UDR 1/2, 96), od 1509 star. człuchowski [Człuchów w woj. pomorskim], s. Kaspra, brat Jana¹⁷Zdaje się, że Rafał [III] pochłonięty działalnością na dworze, do śmierci nie dokonał podziału dóbr z bratem (PSB 17, 131-132), zm. 1527 (PSB 17, 130-132): 1504 tenże poseł królewicza Zygmunta do króla Aleksandra (AA nr 234); 1505 tenże → wyżej: Jan; 1505 temuż sekretarzowi i posłowi Zygmunta ks. głog. król Aleksander zezwala na wykup z rąk Cherubina z Gołuchowa małdratów z dóbr klasztoru lub. (MS 3 nr 2304); 1507 tenże wykupuje od Cherubina z Gołuchowa wieś król. Morza w pow. kal., co potwierdza król Zygmunt (IP nr 303; MS 4 nr 8480; AG perg. 972); 1507 tenże otrzymuje od Cherubina Gołuchowskiego wieś Przygodzice i cz. wsi Wierzchanowo [obecnie nie istnieje] w pow. kał., a kupuje z zastrz. pr. odkupu od wspomn. Cherubina za 2000 zł Gołuchów, Przekupów i Baby w pow. kal. oraz sumy zapisane na król. wsi Morza oraz kupuje od Wojc. Sobockiego kaszt. biech. jego przezyski na Przygodzicach za 800 zł (PG 13, 103; Katalog dokumentów pergaminowych Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, cz. II, opr. J. Tomaszewicz, Kraków 1991, nr 764); 1508 król Zygmunt zatwierdza kupno przez tegoż Rafała od Cherubina Gołuchowskiego wsi Gołuchów, Przekupów, Baby, Przygodzice, Wierzchanowo i Chynowa oraz sum zapisanych na król. wsi Morza (MS 4 nr 8708); 1508 tenże dz. w Przygodzicach, Gołuchowie i Morzy (ASK I 12 k. 32, 40, 56v); 1510 tenże → p. 5; 1510 tenże przyjęty do kapituły pozn. przeprowadza wywód swego szlachectwa po ojcu z rodu Pomianów [!] i h. bawola głowa [Wieniawa], a po matce z h. trzy kamienie i połowa orła [Sulima] (MHP nr 240); 1512 tenże z bratem Janem z L. i Gołuchowa zawierają ugodę z dziedzicami z Turska [pow. kal.] w sprawie granic wsi Gołuchów, Tursko i Morza (BR 532/2, 47-50); 1513 tenże → wyżej: Jan, 1513 tenże → p. 2, 1514 tenże → p. 5, 1515, 1517, 1519 tenże → wyżej: Jan, 1520 tenże → wyżej: Rafał [IV]; 1521 temuż bpowi płockiemu król Zygmunt daje pozwolenie na wykup z rąk Bernarda Siedlemińskiego wsi król. Macew [pow. kal.] (MS 4 nr 13068; IP nr 304).

1548-65 Wacław Leszczyński, z L., zw. Rachwał, s. Rafała [IV], mąż Barbary Rachemberkównej (von Rechenberg), zm. 1565 i pochowany w Lesznie¹⁸→ przyp. 13: 1548 tenże z ojcem Rafałem [IV] sprzedaje Radomicko i Boguszyn → wyżej: Rafał [IV]; Wacław ręczy, że jego ż. Barbara Rachemberkówna c. Jana Rachemberka ustąpi ze swej oprawy w tych wsiach (PG 102, 351-52); 1549 tenże zw. Rachwał pan na L. i Pomsdorf [niezident.] z ż. Barbarą c. zm. Hansa von Rechenberg z Otynia [1944 Wartenberg na Śląsku] (CDS 24 s. 85-86 nr 95); 1551 tenże dz. w Drzeczkowie → wyżej: Rafał [IV]; 1555 star. gen. wlkp. zaświadcza, że Rafał [IV] Leszczyński oprawił wiano Barbarze Rachemberkównie c. zm. Jana Rachemberka ze Sławy [na Śląsku], ż. swego syna Wacława (CDS 24 s. 86 nr 101); 1561 tenże z L. i Rozdrażewa potwierdza pr. miejskie L. → p. 4; 1561 tenże dz. dóbr Rozdrażewo dłużny jest Dobrogostowi Potworowskiemu podsędkowi kal. 3560 fl. (PG 105, 818-820v); 1563 tenże zastawia Mac. Chojnackiemu wsie Drzeczkowo, Wolikowo i Piotrowice w pow. kośc. za 2700 fl. (WsG 5, 32v-33v); 1565 tenże sprzedaje Janowi Cykowskiemu swą cz. m. Śmigiel z przyległymi wsiami Nietążkowo i Unino za 12000 grz. (PG 109, 484-489); tenże dłużny jest Mik. Głoskowskiemu 700 fl. (PG 109, 487).

1565-92 Rafał [V] Leszczyński, z L., wcześniej rezydował w dobrach gołuchowskich, star. radziejowski, 1548-50 wda brzeski, 1580-92 kaszt. śremski, s. Jana, zm. 1592 (PSB 17, 132-134): 1567 tenże zawiera ugodę z Barbarą Rachemberkową z Ochli [na Śląsku] wd. po Wacławie Leszczyńskim, obecnie ż. Jana Rozdrażewskiego; Barbara wydzierżawia Rafałowi aż do czasu swej śmierci za 2700 zł rocznie dobra, na których zm. mąż oprawił jej wiano, tj. miasteczko L., Grunowo, Strzeżewice, Lasocice, Zimny Folwark, Drzeczkowo, Wolikowo, Wyciążkowo i Piotrowice; Rafał ma zapłacić Barbarze, jej obecnemu mężowi lub ich potomstwu 6000 zł jej wiana; Rafał ma przejąć długi, jakie pozostawił Wacław (PG 114, 569v-573v); 1580 tenże → p. 5.

3C. 1496 Jan i Mikołaj Kromno ss. zm. Michała Kromno¹⁹Rodzina Kromno (bardzo rzadko pisząca się też Kromnow) wywodziła się najpewniej ze wsi Kruhme k. Krosna nad Odrą, na Śląsku. Jej przedstawiciele od schyłku XIV w. często pojawiają się w różnych wsiach pow. wsch. i kośc. Wspomniany Michał Kromno może być ident. z Michałem Kromno z Trzebini występującym w 1449 (KObceRyc. 59-60) dziedzice Trzebini i L. dokonują podziału dóbr: Jan otrzymuje L., a Mikołaj Trzebinię; Mikołaj na przenieść na Trzebinię czynsz 30 fl. ciążący dotąd na L. (WsG 1, 6v-7v); 1497 ciż zaspokajają pretensje swej siostry Ludmiły. szl. Piotra Czechowskiego do dóbr po ojcu i matce w Trzebini i L.; Jan zeznaje, że brat Mikołaj zapłacił mu już 18 fl. z sumy 30 fl. i od tego czasu Jan płacić ma 18 fl. rocznego czynszu na rzecz kościoła we wsi Długie Stare (WsG 1, 10); 1498 Jan Kromno z L. zapisuje swej ż. Zofii po 50 kóp posagu i wiana na 1/2 swej cz. L. z folw. (WsG 1, 15v-16).

1502 Maciej z L. zastępuje w sądzie Pawła Wilkowskiego (WsG 1, 39); 1506 Zofia ż. Mac. Kromno płaci karę 14 grz., ponieważ nie zapłaciła podatków król. ze swej oprawy w L.²⁰Wynika stąd, że cz. L. stanowiła dobra Zofii, nie zaś Macieja. Zofia ż. Macieja jest najpewniej tożsama z wcześniejszą ż. Jana i późniejszą matką Rafała, który był s. Jana (w 1525 żona Mikołaja Kromno nazwała go siostrzeńcem) (WsG 1, 55v); 1510 Mac. Kromno dz. w L., gdzie ma folw. → p. 5.

1511 Zofia Kromnowa i jej s. Rafał Kromno zawierają ugodę z Janem Leszczyńskim podkom. kal.; Jan ma zwrócić Zofii 100 grz. posagu, który ma oprawiony na cz. L. i otrzyma wówczas tę cz., przy zachowaniu dla Zofii pr. pozostawania w jej dworze i wypasania bydła na pastwiskach w L.; Rafał Kromno ma otrzymać od Jana 150 grz. za swą cz. dziedziczną w L.; gdyby Jan sumy tej nie wypłacił, Rafał otrzyma pr. wwiązania w tę cz.; Jan ma za Rafała wypłacić Jerzemu Kunczelowi mieszcz. wsch. 30 grz. posagu za jego (Rafała) siostrę Małgorzatę (WsG 1 k. 76v-77v, 79, 80v-81, 85); 1520 Rafał Kromno ma żyć w pokoju z Zygmuntem Przybyszewskim (WsG 1, 134); 1524 Rafał Kromno z L. kwituje Jana Leszczyńskiego z zapłaty 80 grz. za sprzedane dobra w L. (WsG 1, 175v); 1525 Rafał Kromno kupuje z zastrz. pr. odkupu od Małg. Trzebińskiej swej ciotki [ż. Mikołaja Kromno] czynsz 3 grz. od sumy głównej 33 grz. na Piotrowicach [k. Święciechowy] (WsG 1,181v); 1533 Rafał Kromno kupuje z zastrz. pr. odkupu od Wojc. Trzebińskiego s. zm. Małgorzaty 7 grz. czynszu (WsG 2, 127).

3D. 1510 wieś L. ma 14 ł. os., 10 zagr., 3 folw. dziedziców, 1 ł. plebański → p. 5; 1535 pobór od 13 ł., 3 prętów, 1 karczmy (ASK I 4, 38); 1563 pobór z m. L. [formularz nie wypełniony] (ASK I 5, 209); 1564 L. ma 13 ł. i 3 pręty (IBP 311); 1566 pobór z m. L. pani [Barbary] Leszczyńskiej od 13 1/2 ł., 26 rzem., 13 zagr., 2 wiatraków; piwowar płaci za rok 30 fl.; podwójny szos wynosi 7 fl. 6 gr (ASK I 4, 304); 1579 pobór z m. L. od 84 domów, 12 ł. i 3 prętów, 13 komor. z bydłem, 10 komor. bez bydła, 2 owczarzy ze 138 owcami, 57 rzem., 11 komor., 1 biednej wd., 5 wiatraków, 2 karczmarzy, 3 beczek gorzałki (ASK I 3, 661; ŹD 98).

Mieszkańcy: 1546 prac. Baltazar Clarer karczmarz ze wsi L. ma dokonać przekazania własności 3 prętów roli i ogrodów k. Wschowy i we wsi Przyczyna Dolna Mac. Górskiemu z Miłosławia star. wsch. (WsG 3, 87v-88); 1549 Dominik Froszberg z L. pochodzący z Głogowa (WsG 3, 130); 1553 król Zygmunt August udziela listu żelaznego Janowi i Jerzemu Glanikom mieszczanom z L., którzy wcześniej zostali skazani na banicję (WsG 3, 212); 1557 kmieć Michał Marszel, łąka Nikła Knikwy → p. 3B, Rafał [IV].

4. 1527 sołtys w L.²¹Wzmianka o sołtysie ma tu jednak być może charakter formularzowy odmawia dania zastawu z powodu nie płacenia podatków przez Rafała [IV] Leszczyńskiego (WsG 2, 20).

1547 król Zygmunt zezwala Rafałowi [IV] Leszczyńskiemu kaszt. przem. na założenie w jego wsi L. miasta na pr. magd. o tej samej nazwie²²W starszej literaturze spotyka się często błędną datę lokacji rzekomo w 1534 r. W pochodzącej z 1597 kopii potwierdzenia pr. Miejskich z 1561 podano bowiem omyłkowo datę król. dokumentu (15)74 (WsG 24, 324). Datę tę starano się na różne sposoby emendować, np. Wuttke odczytał (15)44 (SLP 101), inni odczytywali widocznie (15)34. Uczynił tak już autor anonimowego tekstu Pro memoria wegen der Stadt Lissa z ok. 1637 (APP, Akta Braci Czeskich 2528, k. 4), wspominający dok. króla Zygmunta z 1534 i daty dziennej odpowiadającej dacie znanego dok. z 1547 (sobota w wigilię ŚŚ. Filipa i Jakuba); mieszczanie mają być sądzeni na pr. niem. przez wójta, wójt zaś przez dziedzica; odbywać się mają 3 jarmarki: w niedzielę po Wniebowstąpieniu, na Ś. Klarę [12 VIII] i na Ś. Elżbietę [19 XI] oraz targi tygodniowe w poniedziałki (S. Karwowski, Kronika miasta Leszna, Poznań 1877, s. 113-115; MS 4 nr 22793); 1561 Wacław z L. i Rozdrażewa potwierdza pr. miejskie L.; miasto zaczął budować za pozwoleniem król. jego ojciec Rafał [IV]; w 1549 nadał on mieszczanom pr. miejskie; Wacław odnawia i odmienia ten przywilej, który teraz ulega unieważnieniu; władze miasta mają stanowić burmistrz z radą i wójt z ławą; na życzenie mieszczan Wacław odbiera pierwotne uposażenie 2 1/2 włók roli i 30 wozów siana rocznie, a nadaje w zamian rolę ciągnącą się od folw. Wielkiego²³Tzw. Wielki Folwark dziedziców położony był wg dok. z 1692 za bramą Kościańską przy strzelnicy i rozciągał się aż do granic Święciechowy i Grunowa (M Leszno 1/4 i 1/25) tj. od miejsca zw. Run (Rur?) k. ogrodu końskiego i od ogrodu dworskiego²⁴Ogród koński znajdował się w okolicy późniejszego folw. Antoniny; ogród dworski (w tłumaczeniu pol. z 1812: ogród włoski) otaczał rezydencję dziedziców położoną obok późniejszego pałacu Sułkowskich (dziś Urząd Wojewódzki, → przyp. 32) aż do małej łąki (Wieseflecklein) oraz od ogrodu końskiego do kamienia k. [roli] Jerzego Elsnera; rola miejska ma być wolna od wszelkich obciążeń; w ławie miejskiej winno zasiadać dwóch chłopów ze wsi L. [→ uwaga]; m. ma prawo handlu solą, po 15 latach ustalona ma zostać wysokość czynszu należnego z tego tytułu dziedzicom; m. ma mieć 2 ławy chlebowe, 2 szewskie i 2 jatki, postrzygalnię sukna, wagę i łaźnię; ubodzy ze szpitala w każdą sobotę będą mieli pr. do darmowej kąpieli; cegielnie będą mogli mieszczanie przenieść w inne miejsce; mieszkańcy Lasocic, Strzeżewic i Grunowa mają kupować piwo tylko w L., a karczmarz w Grunowie także z browaru dziedzica, o ile będzie tam piwo na zbyt; po 15 latach wolnizny mieszczanie mają płacić podatki: po 12 gr od posesji (Hof) w rynku i po 6 gr od innych; mieszczanie zostają zwolnieni od powinności wobec dworu; jedynie ci, którzy nie trudnią się rzemiosłem ani stałą pracą, mają pracować po 6 dni w roku (SLP s. 101-103 nr 112 – z błędami; WsG 24, 324-326v; M Leszno 1/2 – tłumaczenie pol. z 1812 r.).

5. 1408 Piotr były dzwonnik w L. w diec. pozn. (CDS 28 s. 50 nr 203).

1410 Jan, 1421 Piotr pleb. w L. (Now. 2, 437); 1443 Jan pleb. w L. pozywa Jana Chlebowskiego o zagarnięcie na drodze król. 2 koni i in. rzeczy wartości 30 grz. (KoścZ 12, 341); 1456 Maciej, 1461 Andrzej pleb. w L. (Now. 2, 437); 1468 Klemens niegdyś pleb. w Niechłodzie, obecnie pleb. w L.²⁵Zapewne Klemens był tylko prezentowany na pleb.; o Janie pisze się bowiem jako o bezpośrednim następcy zm. Andrzeja (ACC 47, 87); 1468 Jan altarysta w Kaliszu prezentowany przez Rafała [II] z L. na pleb. w L. po śmierci poprzedniego pleb. Andrzeja; bp instytuuje Jana (ACC 47, 93v); 1470 tenże Jan, 1471 Krzysztof pleb. w L. (Now. 2, 437); 1487 Tomasz Wilczyński rezygnuje z prepozytury w L. (ACC 65, 68); 1499 Mac. Szurza prezentowany przez Kaspra z L. na plebana kościoła par. w L., który od dawna nie był obsadzony z powodu śmierci poprzedniego pleb. (ACC 76, 123).

1510 kościół par. pod wezw. Ś. Mikołaja i NMP w L.²⁶B. Świderski, Stare Leszno, s. 4-5, najstarszy kościół w L. utożsamiał z kościołem Ś. Ducha (→ niżej i przyp. 29), odkrył bowiem w jego sąsiedztwie pozostałości cmentarza, a nie wiedział, iż cmentarz jest tam dobrze poświadczony dla XVII w w dek. wsch.; pr. patronatu należy do dziedziców; we wsi należącej do braci Rafała [III] i Jana są dwa folw. i 14 ł. os.; dzies. z nich płacona jest bpowi pozn., meszne plebanowi; 10 zagr. płaci meszne plebanowi; dziedzice płacą plebanowi 11 wiard. czynszu; inny dz. Mac. Kromno ma folw. i płaci plebanowi 3 wiard. tytułem dzies., tak jak i inni dziedzice; pleb. ma 1 ł. własny, ale nie ma innych pożytków (utilitates); do par. należy tylko wieś L. (LBP 156).

1514 bp pozn. orzeka przyłączenie kaplicy w → Lasocicach do kościoła par. w L., ze względu na szczupłość dochodów obu kościołów; patronami kaplicy są Jan i Rafał [III] bracia z L. (ACC 90, 106v; AE V 118v-119); 1514 Bartłomiej Szyling ze Wschowy instytuowany przez bpa na pleb. kościoła par. w L. i prepozytury w Lasocicach (AE V 124v); 1527 Marcin Popek pleb. w L. (Now. 2, 437).

1564 wieś L. płaci dzies. bpowi pozn. (IBP 311).

1580 Rafał [V] z L. przyjąwszy wyznanie braci czeskich postanawia, by starsi tego wyznania w L. prezentowali kandydatów na pasterzy kościoła w L. i mistrzów szkoły²⁷W literaturze przyjmuje się zawsze, iż kościół par. w L. oddał braciom czeskim Rafał [IV] ok. 1550 (lub też dokładnie w tym roku) i on też. ufundował ok. 1555 szkołę dla nich. Jest to nieścisłe. Datę 1550 jako datę oddania kościoła innowiercom wprowadził, nie wiadomo na jakiej podstawie, ŁOp. 2, 291 (także tenże, O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkopolsce, Poznań 1835, s. 301) oraz S. Karwowski, Kronika, s. 7, powołujący się na dzieło historiografa dysydenckiego z XVII w., A. Węgierskiego (Libri quatuor Slavoniae rerformatae; gdzie jednak wzmianki o kościele w L. nie udało się odszukać). Przekazy z XVIII w. kładły początek wyznania czeskiego w L. na 1555 (AV 24, 100; APP, Akta Braci Czeskich 67,73). Wskazuje to na zależność od A. Węgierskiego, który wszakże ok. 1555 kładł tylko początek szkoły w L. (Libri quatuor, s. 118); Węgierski z kolei datę tę zaczerpnął od kronikarza leszczyńskiego S. Spechta. który w 1639 opisując początki gminy reformowanej w L. stwierdził, iż star. radziejowski Rafał [V] przyjął ok. 1555 nową wiarę, szerzył ją w L., a z czasem założył tu szkołę (Samuel Spechts Lissaer Tunnkopf-Chronik, s. 8). Tak więc data, którą wykoncypował Specht jako datę przejścia Rafała [V] na wyznanie braci czeskich u Węgierskiego stała się datą powstania szkoły, a w późniejszej tradycji – datą odebrania kościoła katolikom. I Specht, i Węgierski zarówno wprowadzenie nowej wiary do L., jak i fundację szkołyprzypisywali w każdym razie Rafałowi [V], który w L. dziedziczył dopiero po 1565 r. Poprzedni dziedzice – Rafał [IV] i Wacław – pozostali na pewno przy katolicyzmie; Rafał [IV] prezentował katolickich plebanów w Koszanowie i Śmiglu (→ p. 3B: Rafał IV pod 1550), a jeszcze w 1564 L. płaciło dzies. bpowi (→ niżej). Kościół odebrano katolikom dopiero po 1565, choć na pewno przed 1580 (cytowany w haśle dok. dotyczy ostatecznego sfinalizowania sprawy). Szkoła powstała krótko przed 1573 (T. Wotschke, Das Lissaer Gymnasium am Anfange des siebzehnten Jahrhunderts, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” 21, 1906, s. 164; tenże, Johann Theobald Blasius, ein Lissaer Rector des 16. Jahrhunderts, „Deutsche wissenschaftliche Zeitschrift in Polen” 1925, zesz. 6, s. 1, 6). Kościół próbowała odzyskać dla katolików Zofia z Opalińskich, wd. po Andrzeju Leszczyńskim, która w 1592 i 1599 prezentowała katolickich plebanów w L. (ACC 129, 268; ACC 132, 207). Ostatecznie kościół wrócił do katolików w 1652, a bracia czescy wybudowali sobie nową świątynię pod wezw. Ś. Jana; do tak ustanowionych plebanów ma należeć uposażenie kościoła (S. Karwowski, Kronika miasta Leszna, Poznań 1877, s. 116-118).

Altaria: 1505 Kasper Leszczyński podkom. kal. sprzedaje z zastrz. pr. odkupu altarii Wniebowzięcia NMP i Ś. Barbary w kościele par. w L.²⁸W 1725 w kościele oprócz głównego ołtarza Ś. Krzyża było osiem ołtarzy: po prawej stronie kościoła Ś. Kajetana, Ś. Antoniego, Ś. Tadeusza; po lewej stronie: NMP, Ś. Anny, Ś. Barbary, Ś. Trójcy przy kolumnie oraz nowy Ś. Michała przy kolumnie (AV 21, 95v) 10 grz. czynszu rocznego od sumy głównej 120 grz. na Strzeżewicach (WsG 1, 52v).

Szpital: 1561 szpital → p. 4; 1637, 1645 kościół czyli kaplica w m. L. pod wezw. Ś. Ducha, który zbudowała Zofia Leszczyńska wd. po Andrzeju wdzie brzeskim, stoi przy szpitalu i cmentarzu (ACC 155 pod datą 30 XII 1645; AE XXXII 74-75); 1673 kościół szpitalny pod wezw. Ś. Ducha i Ś. Barbary²⁹W literaturze podaje się z reguły, iż kościół Ś. Ducha zbudowany został w 1645. Cytowane przekazy świadczą, iż jego fundatorką była Zofia z Opalińskich, a więc budowa przypadła na początek XVII w. Wydaje się wszakże, że kościół szpitalny istnieć mógł już wcześniej i powstał zapewne jednocześnie ze szpitalem, a Zofia tylko go przebudowała. Wezwanie Ś. Ducha wskazuje bowiem na kościół szpitalny, a w zamyśle Zofii Leszczyńskiej kościół pełnić miał znacznie szersze funkcje (zastępować miał katolikom kościół par.). Błędna jest hipoteza B. Świderskiego, że kościół Ś. Ducha był najstarszym kościołem w L. (→ przyp. 26) (AV 17, 647-648v).

6. 1432 Rafał [I] z L. opatruje swą pieczęcią akt, w którym panowie i miasta woj. pozn. zobowiązują się, że po śmierci Władysława Jag. obiorą królem jednego z jego synów (Wp. 9 nr 1289).

1457-92 Jan z L., s. Rafała [I]: 1457 tenże student w Krakowie (AS 1, 150); 1468 tenże kleryk diec. pozn. (Theiner 2 nr 201); 1470 tenże dziekan warmiński z nominacji pap., nie dopuszczony do objęcia godności przez bpa, 1478 tenże prep. kruszwicki i kan. gnieźn., 1479 prep. pozn., 1483 kustosz gnieźn., zm. 1492 (Kor.Prał. 2, 437-438).

1490 Jan s. Kaspra z L. student w Krakowie → p. 3B.

1504-27 Rafał [III] Leszczyński (→ p. 3B): od 1504 sekretarz Zygmunta St. jako księcia głog. i króla pol., 1510 kan. pozn., 1511 kan. krak., 1512 kan. gnieźn., 1520 bp przemyski, 1522 bp płocki, zaufany dyplomata Zygmunta St., zm. 1527 (PSB 17, 130-132; A. Wyczański, Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548), Warszawa 1990, s. 257).

1505-48 studenci z L. w Krakowie³⁰Nie ma pewności, czy informacje te dotyczą naszego L., czy Leszna na Mazowszu (→ Uwaga), które także leżało w diec. pozn. Sądząc z imion Jerzego i Pawła z 1546 należałoby raczej łączyć z Lesznem mazowieckim (→ przyp.8): 1505 Stanisław s. Jana, 1538 Wojciech s. Macieja, 1548 Jerzy s. Pawła i Paweł s. Pawła (AS 2 s. 94, 292, 333, 336).

1516, 1517 w L. osiada pierwsza grupa braci czeskich uchodzących z Czech³¹J. Bidlo, Jednota bratrská v prvním vyhnanství, t. I, Praha 1900, s. 36, uważa tę informację (podaną przez tekst z XVII w., → przyp. 22) za niesprawdzalną (APP, Akta Braci Czeskich 2528, k. 4).

7. S. Karwowski, Kronika miasta Leszna, Poznań 1877; tenże, Leszczyńscy herbu Wieniawa, MH 7, 1914, s. 27-31, 68-76, 113-118, 156-187; P. Voigt, Aus Lissas erster Blütezeit, Lissa 1905; B. Świderski, Ilustrowany opis miasta Leszna i ziemi leszczyńskiej, Leszno 1928; tenże, Stare Leszno, jego źródła, wodociągi i studnie artezyjskie, Leszno 1938; SzPozn. 192; Ziemia leszczyńska, Poznań 1966; G.Wróblewska, Rozplanowanie nowożytnych miast w Wielkopolsce od XVI do końca XVIII wieku, Warszawa 1977, s. 145-152; A.Wędzki, Geneza Leszna na tle procesów osadniczych strefy granicznej wielkopolsko-ślaskiej, w: tegoż, Ze studiów nad procesami osadniczymi ziem Polski zachodniej, Wrocław 1987, s. 56-101; E. Kręglewska-Foksowicz, Sztuka Leszna do początków XX wieku, Poznań 1982; M. Komolka, S. Sierpowski, Leszno, zarys dziejów, Poznań 1987.

8. Wczesnośredniowieczny skarb srebrny znaleziony w 1923-27 w L. lub sąsiedniej wsi Strzeżewice (Hensel 3, 211).

W XIX w. odsłonięto fundamenty rzekomego zamku Leszczyńskich przy ul. Starozamkowej [wcześniej Mittelzeile]³²W literaturze, na podstawie wzmianki S. Karwowskiego, przyjmuje się zawsze istnienie średniowiecznej rezydencji w późniejszym Leszczynku. W rzeczywistości brak ku temu podstaw, gdyż nieprawdopodobne jest, by Karwowski potrafił kompetentnie ocenić wiek odkrytych resztek fundamentów; podał natomiast, że odnaleziono jednocześnie monety z połowy XVII w. (ta datacja wydaje się bardziej wiarygodna), co sugeruje także nowożytne pochodzenie murów. W czasach nowożytnych w okolicy tej zaś na pewno nie istniała już siedziba dziedziców. E. Kręglewska-Foksowicz, Sztuka Leszna, s. 9, ustaliła lokalizację średniowiecznej rezydencji Leszczyńskich na N od miasta w okolicy późniejszego pałacu Sułkowskich. Do dziś istnieje tam staw w kształcie podkowy (relikt fosy), a dok. z 1694 wymienia w tym miejscu „grunt i plac pewny, pusty kopiec albo kuchnia nazwany” z zachowanymi murowanymi piwnicami, otoczony fosą (M Leszno I/28). Chodzi tu niewątpliwie o pozostałości typowej dla średniowiecznych rezydencji wieży mieszkalnej, murowanej lub podmurowanej, na kopcu oblanym wodą (S. Karwowski, Kronika miasta Leszna, Poznań 1877, s. 3) oraz fundamenty rzekomo romańskie tuż przy kościele par., a w ich pobliżu trumnę podobno z datą 1305 (P. Beer, Das Lissaer Strassennetz und seine Namen, „Aus dem Posener Lande” 4, 1909, s. 53).

Uwaga: 1. Istnieje też wieś Leszno na Mazowszu, w ziemi sochaczewskiej, par. własna. Tego Leszna dotyczą na pewno odnoszone dotąd w literaturze do naszego L. wzmianki o braciach Pawle i Jakubie z L. 1463 (→ przyp. 8) oraz pleb. Stanisławie z 1550 (AE IX 425, → Now. 2, 560). Nie wiadomo, czy z naszym L. można łączyć następujące osoby: 1288 Waltera de Leśna mieszcz. pozn. (Wp. 2 nr 633); 1412 Piotra Liszczyńskiego (→ przyp. 7); 1498 Barbarę wd. po Janie Leszczyńskim, która toczyła proces z Tomaszem z Jezior [pow. pyzdr., k. Zaniemyśla] o 24 fl., które jej zm. mąż po pewnej bitwie na Podolu dał Tomaszowi na przechowanie (AC 2 nr 1524); 1519 Stan. Leszczyńskiego, który występuje jako wuj Zofii ż. Stan. Oborskiego [nie wiadomo skąd, zapewne ze wsi Obory k. Warszawy, a więc chodziłoby o Leszno mazowieckie] (PG 15, 310v).

2. Niemal cała dotychczasowa literatura utrzymuje, iż przed lokacją miasta w L. istniały dwie osady: właściwe L. w okolicy kościoła par. oraz druga osada zw. Leszczynem lub Leszczynkiem nieco bardziej na S, rozplanowana w kształt owalnicy, widocznej na dzisiejszym planie w postaci ul. Lipowej i Starozamkowej. Brak jest jednak jakichkolwiek pewnych wskazówek, by przyjmować istnienie tej drugiej osady już w średniowieczu. Błędny jest bowiem pogląd S. Karwowskiego, Leszczyńscy, s. 30, jakoby nazwa Leszczyno już w XV w. oznaczała osobną od L. osadę; wniosku takiego nie można wyciągać z faktu, iż na jednej karcie tej samej księgi (KoścZ 14, 193) miejscowość z jakiej pisali się Rafał I i Dziersław zapisana jest raz jako Leszczno, raz jako Leszczyno. Brak też podstaw, by lokalizować w Leszczynku średniowieczną rezydencję obronną dziedziców (→ przyp. 32). Najprawdopodobniej, jak przypuszcza G. Wróblewska, Rozplanowanie, s. 148-149, w momencie lokacji miasta mieszkańców dotychczasowej wsi przeniesiono nieco bardziej na S, tworząc osadę później dopiero nazwaną Leszczynkiem. W XVI-XVII w. nazywano ją po prostu wsią L. (→ p. 4) lub wsią czyli przedmieściem (ACC 132, 204-206; AV 17, 646). Osobna nazwa w formie Leszczynko lub Leszenko pojawia się dopiero w 1738 (AV 24, 95; M Leszno 1/45). Jeszcze wszakże na mapach Pertheesa i Gilly’ego mamy odpowiednio wieś L. i Lissnerdorf.