Opatrzność Boża

Teologicznie rzecz ujmując musimy stwierdzić, że prawda o Opatrzności Bożej leży na przedłużeniu prawdy o stworzeniu. Podstawowym celem stworzenia było dobro świata stworzonego i chwała Boża. Opatrzność więc jest to odwieczne kierownictwo Boże, mające na celu dobro stworzenia, czyli jego rozwój zgodny z naturą.

Prawda o Opatrzności Bożej jest przedmiotem wiary, jednak w wymiarze egzystencjalnym napotykamy na szereg trudności, które niewyjaśnione prowadzą do wiary zabobonnej związanej z różnego rodzaju talizmanami czy wróżbami.

"Każda istota otrzymuje wszystko, co do jego rozwoju konieczne, każda jednak ma we właściwy sobie sposób działać. Przede wszystkim człowiek ma troszczyć się o to, by w posłuszeństwie i miłości do Boga spełniać swą rolę w stosunku do świata. Dziać się to ma społecznie, we współpracy z innymi, w rodzinach, społecznościach... Ziemia posiada wszystko, czego człowiekowi potrzeba do życia. Człowiek, rozumny i wolny, obdarzony miłością i ojcowską łaską Bożą zdolny jest, by we wspólnocie z innymi dochodzić do pełni swego rozwoju. Opatrzność nie polega na tym, by każdy człowiek znajdywał codziennie przygotowany dla siebie chleb, lecz na tym, że może poznać swoje powołanie i posiada wszystkie dane, by wespół z innymi powołanie to zrealizować.

Ze względu na grzech człowieka Opatrzność Boża przyjmuje postać odkupienia, wybawienia człowieka. Zamierzony przez Boga ład został przez grzech zniszczony: człowiek odmówił Mu posłuszeństwa, wyrzekł się swego boskiego dziecięctwa, skutkiem czego zerwał więzi braterskiej wspólnoty w łonie całej ludzkiej rodziny i naruszył prawidłowość swego stosunku do świata: ziemia rodzi mu "cierń i oset" (Rdz 3,18). Utracił człowiek ład w samym sobie: poddany jest pożądliwości wbrew temu, co dobrego chciałby czynić, poddany jest chorobie i śmierci." (A. Zubrebier, Katowice, 1989, s. 35).

Stopień pewności teologicznej - Dogmat wiary, mówiący, że:
1) istnieje Opatrzność Boża nad światem
2) odnosi się ona do wszystkich bytów stworzonych przez Boga. 

Dowody z Pisma Świętego: 
Mdr 6,7-8 "On bowiem stworzył małego i wielkiego jednakowo o wszystkich się troszczy". 
Mt 6,25-30 "Dlatego powiadam wam: nie troszczcie się zbytnio o swoje życie, o to, co macie jeść i pić, ani o swoje ciało, czym się macie przyodziać. Przypatrzcie się ptakom w powietrzu: nie sieją ani żną i nie zbierają do spichlerzy, a Ojciec wasz niebieski je żywi. Czyż wy nie jesteście ważniejsi niż one?". 

Stary Testament podkreśla czuwanie nad narodem wybranym. Nowy Testament podkreśla opatrzność nadprzyrodzoną wobec Kościoła.. Opatrzności Bożej podlega wszelkie moralne i fizyczne zło, a więc grzech. Opatrzność Boża charakteryzuje się tym, że:
1) jest powszechna (podlega jej wszystko),
2) skuteczna (wszystko się dzieje w świecie jak chce Bóg),
3) łagodna - Opatrzność Boża nie znosi wolnej woli stworzeń.

Nauczanie Kościoła - Sobór Watykański I naucza: "Wszystko zaś, co Bóg stworzył, to opatrznością swoją zachowuje i wszystkim rządzi, "dosięgając od końca do końca mocno i urządzając wszystko wdzięcznie" [Mdr 8, 1], bo "wszystkie rzeczy odsłonięte są i odkryte oczom Jego" [Hbr 4, 13], także te, które nastąpią z wolnego działania stworzeń." 

Ojcowie Kościoła
Ireneusz: - "Nic z tych rzeczy, które zostały stworzone, które się stają , i staną, nie wymyka się z wiedzy Bożej; lecz każda z nich z jego opatrzności otrzymała i otrzymuje własną postawę, układ, liczbę i wielkość". 
Laktancjusz -: "Co jest bardziej właściwe i godne Boga jak Opatrzność? Jeśli Bóg się nie troszczy i nie opiekuje, to utracił całe bóstwo" .
Grzegorz z Nazjanzu: - "Wierz, że cały wszechświat zarówno widzialny jak niewidzialny został stworzony z nicości przez Boga i jest rządzony Opatrznością Stwórcy". 
Jan Chryzostom - "Nie tylko Bóg powołał stworzenie do bytu, lecz w dalszym ciągu je strzeże i pielęgnuje.. wszystko korzysta z jego Opatrzności, a jeżeli zostanie pozbawione jego skutecznego działania, rozpływa się upada i znika".

Dowód rozumowy
Pan Bóg jest stwórcą i przyczyną wszystkich rzeczy. Stworzył wszystko w sposób całkowicie wolny. Akt wolnej woli Bożej jest kierowany aktem rozumu Bożego, który wyznacza woli przedmiot. Czyli wszystko, co Bóg aktem wolnej woli czyni jest przewidziane aktem rozumu Bożego. Czyli istnieje w Bogu plan.
Wszystko, co w Bogu jest, istnieje w nim od wieków, a zatem istnieje w umyśle Bożym odwieczny plan wszystkiego, co się w świecie dzieje. Czyli istnieje opatrzność nad wszystkimi rzeczami istniejącego świata.

Dobro w rzeczach stworzonych obejmuje zarówno dobro samej substancji rzeczy jak również dobro odnośnie celu tych rzeczy a zwłaszcza odnośnie ich celu ostatecznego, którym jest dobroć Boża. Stąd wynika, że przyczynowość pierwszej Przyczyny obejmuje to wszystko, czyli Opatrzność Boża rozciąga się i obejmuje wszystko zarówno ogólnie jak i szczegółowo.

Katechizm Kościoła Katolickiego - [303] Świadectwa Pisma świętego na ten temat są jednomyślne: troska Opatrzności Bożej jest konkretna i bezpośrednia; obejmuje sobą wszystko, od rzeczy najmniejszych aż do wielkich wydarzeń świata i historii. Księgi święte z mocą potwierdzają absolutną suwerenność Boga w biegu wydarzeń: "Nasz Bóg jest w niebie; czyni wszystko, co zechce" (Ps 115, 3), a o Chrystusie zostało powiedziane: "Ten, co otwiera, a nikt nie zamknie, i Ten, co zamyka, a nikt nie otwiera" (Ap 3, 7). "Wiele zamierzeń jest w sercu człowieka, lecz wola Pana się ziści" (Prz 19, 21 ).

Św. Tomasz z Akwinu - 
Artykuł 2.
Czy Opatrzność Boża rozciąga się na wszystkie byty?
(...) Stanowczo należy stwierdzić, że Opatrzność rozciąga się nie tylko na ogół ale także na poszczególne byty, bo (...) skierowanie skutków do celu musi być wszędzie tam, dokąd dociera działanie przyczynowe Stwórcy. (...) Stąd wszystko cokolwiek w jakikolwiek sposób ma istnienie, musi być skierowane przez Boga do celu. A ponieważ Opatrzność Boża to skierowanie wszechrzeczy do celu, trzeba przyjąć, że wszystkie byty w miarę jak uczestniczą w istnieniu są poddane Opatrzności Bożej.(...) 
R.t.4. Gdy mówimy, że Bóg nie odciąga ich od grzechu, to nie znaczy, że ich całkowicie wyłączył spod swej Opatrzności; gdyby tak było wniwecz by się obrócili. (...)

Bibliografia
Breuning W., Podręcznik teologii dogmatycznej, Nauka o Bogu, Kraków 1999.
Didier J., Słownik filozofii, Katowice 1993.
Katechizm Kościoła Katolickiego
Kmieć Z., De Deo Uno - skrypt dla studentów.
Paissac H.(red), Istota i istnienie Boga, (Praca zb.), Poznań - Warszawa - Lublin.
Rusecki M., Być chrześcijaninem, Lublin 1992.
Św. Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, Warszawa 2000.
Zuberbier A. (red), Słownik Teologiczny, Katowice 1985

opracował ks. Rafał Masarczyk SDS