Amsterdam Helpt Arnhem (A.H.A.)
Hoe het u vergaat weet ik niet maar als iemand mij helpt ben ik daar erg blij mee en als iemand mij iets
geeft is dat helemaal fantastisch. Als het overdadig wordt kun je je wel eens gaan afvragen 'waarom doet
iemand dat' of 'waar komt dat allemaal vandaan'?
Zeker, een gegeven paard mag je niet in de bek kijken en dat deden de Arnhemmers dan ook niet toen na de
slag om Arnhem en de capitulatie van de Duitsers bleek dat er veel verwoest was en dat velen hun huis
en huisraad kwijt waren geraakt. Nederland bood hulp.
Wat mij wel verbaasd is dat er zoveel uit Amsterdam kwam, hoe kan het dat er karrenvrachten met
kasten, strijkplanken, bedden, matrassen, schoenen en zelfs ramen en kleding richting het oosten
kon worden gestuurd?
A.H.A.
Doordat de Engelsen de slagkracht van de Duitsers en de inname van de bruggen in het oosten van het
land verkeerd hadden ingeschat duurde de oorlog veel te lang. Operatie Market Garden was opgezet om via de
grond en de lucht op te rukken naar het noordem, immers, het zuiden van Nederland was al in september 1944
bevrijd.
De Duitsers kregen nieuwe aanvoer vanuit het oosten van Europa waar de troepen van Adolf Hitler op de
vlucht waren geslagen voor de Russsen. Pas begin mei werd dit verzet gebroken maar inmiddels hadden veel plaatsen
geleden onder het juk van de oorlog. Arnhem was zwaar gehavend uit de strijd gekomen. Veel families waren
al snel naar andere delen van de provincie getrokken en zagen tot hun ontsteltenis bij terugkomst dat
hun huizen kapot waren geschoten en veel huisraad was verdwenen.
Het Rode Kruis begon daarop direct een actie onder de naam HARK. Amsterdam had in augustus 1945 een
eigen actie op touw gezet: AHA, Amsterdam helpt Arnhem.
Er werd een plaat opgenomen die voor een gulden te koop was, de opbrengst ging naar het goede doel, het
herstel van Arnhem. Maar ook op particulier niveau werd er veel gedaan. Er werd van alles ingezameld dat via
vrachtwagens werd opgehaald, naar de haven gebracht en vandaar vervoerd naar Arnhem via binnenwaterschepen.
De coördinatie was in handen van een speciaal voor dit doel opgericht 'Bureau Volksherstel'.
(foto Gelders Archief - Arnhem - Hulpactie Amsterdam helpt Arnhem. Fotocollectie WOII 42-146)
Uiteraard waren de Arnhemmers blij met de gulle hand van Amsterdam. Er is nooit een wanklank te horen
geweest, ook na de oorlog niet. Maar ik heb toch mijn bedenkingen.
Waar kwamen al die extra matrassen vandaan?
Hoeveel extra bedden heeft een normaal gezin in huis? En kun je zomaar een kast missen? Of een strijkplank
met strijkbout, daar heb je er normaal gesproken toch maar een van in huis?
Enorme ladingen dekens, pannen, textiel en andere huisraad ging er richting Arnhem. Ik vraag me af, waarom
gaven de Amsterdammers zoveel weg en waar kwam dat allemaal vandaan?
Hongerwinter
Elders op de site (
link) beschrijf ik wat de hongerwinter
van 1944 inhield. In grote lijnen kwam het er op neer dat men zelfs om de kachel te laten branden de deuren
uit de scharnieren van de buren haalde. Buren die toch niet meer terug zouden komen want de ernst was tot
veel mensen wel doorgedrongen, de vernietigingskampen hadden hun werk grondig gedaan, een zesde van de
Amsterdamse bevolking zou niet meer terugkeren, omdat ze Joods waren en dus vergast moesten worden,
volgens Hitler.
Moet je je voorstellen, dat in de straat waar jij woont zo'n 15% niet meer terugkomt. Dat overkwam dus de
Amsterdamse burgerij in 1945. Joden die op transport waren gezet mochten hun huisraad uiteraard niet
meenemen. Eén koffer was met maximum. Veel kleding bleef dus achter.
Pulsen
De firma Puls (van NSB'er Abraham Puls) was een Amsterdams opslagbedrijf, zij werden door de
Duitsers ingehuurd om huizen van Joden leeg te halen, de kunst werd netjes bij de Duitsers
afgeleverd, de goede spullen verkocht de firma Puls door, de
wat mindere kwaliteit huisraad werd opgeslagen en de rommel verbrand.
Maar vaak kwam Puls te laat. Zeker rond de jaarwisseling van 1943 - 1944 wisten velen al dat Hitler zijn
'Jodenprobleem' had opgelost. Diverse kampen werden gesloten omdat er miljoenen Joden waren opgepakt,
gedeporteerd en vermoord.
Als je Joden naast je had wonen en die waren met het gehele gezin uit huis gehaald dan wist je het wel,
die kwamen niet meer terug. In het laatste oorlogsjaar zijn er veel inbraakmeldingen geweest in huizen van
Joden. De overgebleven spullen werden gestolen, maar eerder al, als er een Joods gezin werd weggevoerd
stond een huis soms maandenlang leeg. En ach, aan die spullen hebben ze toch niets meer, zo werd er
geredeneerd.
Veel Amsterdammers hadden zo twee strijkbouten, veel kleren en andere dubbele huisraad. Spullen die ze
zelf niet nodig hadden, maar je weet maar nooit.
Toen Arnhem Nederland om hulp vroeg was Amsterdam in diepe rouw omdat de hoofdstad onevenredig zwaar was
getroffen, immers, de meeste Nederlandse Joden woonden in Amsterdam. Maar daardoor waren er ook veel
'dubbele' spullen. Het mooiste hield men zelf, maar veel kon ook naar Arnhem. En zo geschiedde.
Tijdens de hongerwinter was er nauwelijks benzine en stookolie, ook kolen waren op rantsoen. Door de strenge
winter gebruikte men van alles om de kachel maar aan de praat te houden. Zo werden zelfs de kleine houtjes
tussen de tramrails losgepeuterd. Je zou zeggen, na de oorlog is er dan niet veel hout meer over. Maar er
werden zelfs kachels angeboden. Waar haalt iemand nou een extra kachel vandaan?
Als je in archieven duikt of op het Internet zoekt, zul je over de actie AHA nauwelijks iets terugvinden
en al helemaal niets negatiefs. Ik zoek de nuances uit de oorlog en zeker, er zijn helden geweest en lafaards,
maar ik vraag me af of de opslagplaatsen van de firma Puls en hetgeen 'buren' van elkaar gestolen hebben
na de oorlog gebruikt is om mooie sier te maken naar de rest van Nederland in het algemeen en de bevolking
van Arnhem in het bijzonder.
Puls werd op 7 mei 1945 gearresteerd, op 4 juni 1947 werd de doodstraf tegen hem uitgesproken, niet
alleen vanwege zijn praktijken rond het stelen van Joodse eigendommen, maar ook omdat hij zelf Joden
was gaan aanhouden en had overgedragen.
In 1949 werd de straf omgezet in levenslang en op 25 mei 1959 in een straf van 24 jaar.
Er zijn 29.000 huizen leeggehaald in de oorlog, verreweg de meesten door Abraham Puls en zijn medewerkers
die bovendien goed meeprofiteerden. Puls is op 3 september 1975 overleden.
