Cier
Li cier, c' est on såvadje roemiant des bwès et des tchamps. Ca l' indje s' a diswalpé dins les plinnes purade ki dins les bwès.
Sincieus no d' l' indje : Cervus elaphus
Famile : Ciervidîs, la k' gn a des ôtès sôres di cier.
Motlî
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li måye a des coines (les tchesseus dijhnut des "bwès") ki sont plinnes ådvins, et ki toumèt tos ls ans.
Li frumele si lome ene bixhe.
Les djonnes si lomnut des "veas". Po les tchesseus et les gåres di tchesse, c' est des fans.
Spårdaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]_reconstructed_and_recent.png)
Il est spårdou dins tote l' Urope, ey les contrêyes vijhenes d' Azeye et d' Afrike.
E 1971, n aveut 4413 ciers et bixhes el Walonreye.[1] Mins end a motoit bråmint dpus asteure, a cåze d' on meyeu manaedjmint des tchesses ås gros djibî.
Mopliyaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Boerlaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li såjhon do mopliyaedje kimince e moes d' setimbe el Walonreye. Les bixhes s’ ont ratroplé sins les djonnes di l' anêye di dvant. Les ciers s' aroynut on teritwere la k' i gn årè k' zels a poleur potchî les bixhes.
Po bén mostrer ki les ôtes djonnes ciers ni si dvèt nén aprepyî, i boerlêye (u i bråme) tot rôbalant si triyaedje foû, a longueur di djournêye – et del nute avou. Ça deure a pô près do 10 di setimbe å 10 d’ octôbe, todi el Walonreye.
S’ i s’ aprepièt cwand minme, po sayî di s' rinde mwaisse do vî cier, ci-ci les souke avou ses coines, et les rbôrer evoye.
Tantea k’ i n’ a minme pus l’ tins d’ aler waidyî. Sol såjhon do bråme, on gros cier va freyî di bén 50 kilos.
| Indje | Djulete | Awousse | Setimbe | Octôbe | nôvimbe | Decimbe | Djanvî | Fevrî | Måss | Avri | May | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tchivroû | Tchôde | Tchôde | Djôminance | Djôminance | Djôminance | Djôminance | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Gadlaedje | |
| Cier | - | - | Bråme (boerlaedje) | Bråme | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Poirtêye | Velaedje |
Velaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]Après 8 gros moes d' plinnisté (240 a 262 djoûs), li bixhe va fé s' vea, onk, mins padecô deus. C' est adon l' moes d' may el Walonreye.
Crexhince
[candjî | candjî l’ côde wiki]Li bixhete di deujhinme anêye - elle a-st adon èn an et dmey - pout ddja esse rimpleye.
Spårdaedje
[candjî | candjî l’ côde wiki]E 1971, n aveut 4413 ciers et bixhes el Walonreye.[3] Mins end a motoit bråmint dpus asteure, a cåze do bon manaedjmint des tchesses.
Maladeyes des ciers
[candjî | candjî l’ côde wiki]Alére
[candjî | candjî l’ côde wiki]Lucyin Mahin, Aler schoûter boerler les ciers, Li Rantoele, ahan 2010.
Hårdêye difoûtrinne
[candjî | candjî l’ côde wiki]Tecse so les ciers (saetchî foû d' Ene båke so les bwès d' l' Årdene)
Sourdants & pî-notes
[candjî | candjî l’ côde wiki]
- ↑ Dieter Burckhardt & Paul Barruel Mammifères d' Europe, Ed. Artis, Brusele, 1971.
- ↑ (fr) François Moutou, Mammifères de la campagne, Gallimard jeunesse, Paris, 1995, ISBN 2-07-058679-0
- ↑ Dieter Burckhardt & Paul Barruel, come cial ådzeu.