Arabe marokin

Loukîz a : Croejhete di l' arabe marokin

Imådje:Live arabe marokin2 audvins.jpg

Ådvins do live da Ahmed Salmi eplaidî e Marok

L' arabe marokin, c' est l' arabe coinrece cåzé å Marok.

I candje ene miete d' ene coine do payis a l' ôte, mins il est comprindåve pa tos les djåzeus.

Kékes mwaissès dnêyes

Les cåzeus zels-minmes li lomnut "d-darija" (دّاريجة). Cwand on lzî pårlêye grandiveuzmint (avou toplin do francès u d' l' arabe classike), i dijhnut derrej ! (fwai des egrés = cåze e "darija", on lingaedje k' on comprind).

Il est eployî dispu todi dins les tchansons marokinnes, et dispu 1950 dins l' teyåte et les sketchs. Gn a eto del powezeye do 19inme sieke en arabe marokin. Eto des stîles di tchanson (melhoun).

Bråmint des fåves do vî vî tins do Marok sont racontêyes en arabe marokin.

Statut d' l' arabe marokin

L' arabe marokin n' est nén rsintou come ene langue pa ses cåzants, kel lomnut lahja (patwès). Si n' a-t i nou statut dins l' payis. Portant, c' est l' lingaedje di fonccionmint di 80 åcint di l' economeye marokinne. Minme les Beberes ki vnèt dmorer ezès payis arabe-cåzants, et les etrindjîs ki s' astalnut e Marok, l' aprindnut.

L' arabe marokin pout esse riwaitî come on mancî lingaedje (a 100, 200 ans d' tins), nén pask' i n' est pus eployî, mins paski n' a nou statut. Tos les djonnes k' ont stî a scole ni cnoxhèt pus les vîs mots et les ratourneures tipikes do lingaedje. Il eployèt on cåzaedje avou ene tcherpinte d' arabe marokin mins toplin des mots d' francès dvins (aransiya), u èn arabe classike, avou les codjowaedjes et l' croejhete di l' arabe marokin.

Tolminme, dispu 1990, gn a sawants clintchas ki fjhèt rmonter si statut :

Il est eployî dins les fimes marokins (dispu 1980), dins bråmint des téléfimes (dispu 1995)
Les caricateures, et sacwants papîs po rire dins les gazetes et les rvuwes marokinne en arabe.
Li tite d' ene rivuwe politike et culturele rexhowe e 2006 (Nichan), les tites di sawants årtikes, et l' ratacaedje del rivuwe.
Li tchataedje et le SMS inte djonneas si fwait sovint en arabe marokin, rashious en alfabet latén (avou eployaedje di "9" po "ق" eyet 3 po "ع".

Dispu 2007, avou l' succès del rivuwe "Nichan" (tot droet), li monde politike a stî amoenné a prinde pôzicion so li statut di l' arabe marokin. Copurade shuvant des procès k' ont stî fwaits a cisse rivuwe la, a cåze di l' eployaedje di sacwants mots d' arabe marokin k' ont stî djudjîs måhonteus. Adon, li mwaisse sicrijheu di "Nichan", a rclamé noer so blanc ki l' arabe marokin esteut li seul vraiy lingaedje nåcionå do Marok. D' èn ôte costé, les wårdiveus di l' Istiqlal (pårti nåcinålisse) et des pårtis islamisses discåznut l' arabe marokin et ni ricnoxhe ki l' arabe classike come seu vraiy lingaedje nåcionå.

Dispu 2008, li ratournaedje di fouytons mecsikins e l' arabe marokin a yeu beacôp do succès.

Rapoirt avou l' amazir

Pacô, l' arabe marokin eploye èn emantchaedje di fråze berbere, avou des mots arabes. Metans cwand on marokin dit:

Ara iddik (dene mu t' mwin)

howa, nît (c' est bén lu)

yak, ghad ji ? (edon ki t' vas vni ?)

il eploye des mots amazir (e cråssès letes) avou des mots arabes.

Gn a bråmint des nos d' plantes ki vnèt eto d' l' amazir.

Li mot "mechch" po "tchet" vént d' l' amazir, poy k' i gn a eto li sinonime arabe "qett".

Po des mots d' etimolodjeye målåjheye, al fén des féns, on rtoume so l' amazir, come "tazota".

Rishonnance avou les lingaedjes vijhéns.

Li diyaleke est foirt dilé do ci cåzé en Aldjereye eyet Tunizeye, eyet l' minme kel ci cåzé dins l' tins dins l' Espagne mozlimrece (Al Andalouz), ki c' est d' lu k' ont stî prins li pupårt des mots castiyans d' oridjene arabe, et ki sacwantes d' inte di zels n' egzistèt ddja nén en arabe classike (metans: adobe).

Li grande diferince avou les arabes edjipsyin, c' est les mots francès k' ont moussî dvins, metans :

retraite (francès po "pinsion") => in'trîte

Gn a eto des mots espagnols), metans:

rueda (espagnol po "rowe") =>rouwida
muñeca (espagnol po "popene") =>mounica
tardida (eurêye k' on prind di l' après-nonne)

Li calcaedje est arabijhî pår, poy k' on va vey:

des erîlés femrins pluriyals: mounicate (des popenes).
des pluriyals divintrins: rouwa'id (des rowes).
di l' aparintaedje: intrîti (pinsioné).

Loukîz eto : les noûmot en arabe marokin

Li diferince avou l' aldjeryin: li JIM (ج) si prononce J å Marok, et DJ e l' Aldjereye:

marokin: Al Jaza'ir, el jbel, el jellaba (l' Aldjereye, li montinne, li djelaba, grande cote d' ome et d' feme ki va disk' al tere)
aldjeryin: el Djaza'ir, el djebel, el djellaba.

L' arabe Marokin a li lete GU (گ) (el begra) (li vatche) estô do QAF (ق) (el baqara) di l' arabe classike.

Diferinces intes les coines do Marok.

A Fès, ci lete la si prononce come li hamza (ça vout dire avou èn ahiket): el ba'ra.

Li GU est eto foirt corant en amazir (berbere): Agadir, Mogador, Goulmim, Guelta Zemmour (no di des veyes). C' est motoit di la k' el prononçaedje marokin didvént.

Les Fassis (les djisn d' Fès) ni savèt rôler les R: i prononcèt come li R francès:

Tahat el jerrada fi l' berrada wa gualt frrrrr

c' est ene fråze po vey l' accint di Fès (li cok d' awousse a toumé dins l' djusse et a fwait Frrrrr !).

A Meknès, li CH (ش) si prononce S, et li J (ج) si prononce Z avou l' fråze po s' fote:

Ghadi n-tsemsou fi zbel

ki vout dire "nos alans nos fé rayi do solea el montinne", mins la k' el mot JBEL (montinne) divént Zbel (mannesté).

Gn a eto li djeu d' mot:

ma t-bouli ssi hana

(ni pixhe nén cial), metou po

ma - boul ch hana

mins ricomprin

mat boulissî hana (gn a on policî k' a morou cial).

A Marakech, li GH (غ) (R francès) n' est cåzu nén prononcî; ça vént dandjreus di l' inflouwince afrikinne. Li fråze po s' fote est:

Li biti, bitou, li ma biti, ma bitou,

metou po:

Li bghiti, bghitou, li ma bghiti, ma bghitou

(çou ki t' vous, djel vou; çou ki ti n' vous nén, dji nel vou nén).

A Taza et Oujda, li QAF (ق) si dit come a Fès, dj' ô bén k' i s' candje a hamza (baqara => ba'ra); ça fwait k' on voet pa des côps on forcoridjaedje des hamza normås, metans: el Qor'an (l' alcoran) => el Qorqan

Dins les Jbala (payis d' Ouzzane et Tandjî), gn a bråmint des mot diferins.

el ayla (li båshele) estô di el bent

I n' fwaiynut nén l' diferince inte li prono tonike di l' atôtchî omrin (anta) et femrin (anti). I dijhnut :

antina

Sacwants mots tipikes di l' arabe marokin.

Mots corants :
- jouj (deus, mot po mot: li pwaire) (arabe classike ithnan).
- nichane (tot droet).
- hachouma ! (c' est honteus, çoula !).
- safi (c' est ddja bon, c' est assez, n' è cåzans pus).
- walou (rén).
- zama (dj' ô bén, dji vou dire).
- gaa, g3 (nén do tot)
- hanach (sierpint)
No d' amagnîs :
- sellou (sôre di påsse ås amandes).
- tadjine (sôre di télêye).
- xhliaa (souwêye tchå d' bedot wårdêye divins s' cråxhe)

Sicrijhaedje di l' arabe marokin e letes latenes

Il a stî ecoraedjî lanawaire pa l' arivêye des emiles, purade avou des sistinmes d' operance e francès, et copurade les SMS.

Ralfabetijhaedje des målåjheyès letes di l' arabe marokin e-n alfabet latén

Ci ralfabetijhaedje ci des målåjheyès letes di l' arabe marokin e-n alfabet latén est asné so les dujhances des Marokins cåzeus natifs, dins les SMS, so les messaedjreyes sol moumint et les emiles. Mins ci sistinme la "spontané" ni s' a nén rindou mwaisse di sacwants rujhes come l' adire inte les deus "T" (ت ط), les deus D (د ض), les deus S (س ص), li scrijhaedje do "chedda" (ّ) ki mostere on dobelmint del cossoune et candjaedje do sinse do viebe.

Modeles di scrîts pa des djonnes Marokins

kydayer labass alik. ana rani bikhir (ké noveles ? ça vos va ? Mi, di m' costé, ça m' va)

ayd bounanî mabrouk (boune anêye, avou on calcaedje do francès, bounanî, ene miete fotrece)

mabrouk 3wachir (bounès fiesses)

Rexhowes po les rujhes di transliteraedjes

li longue voyale wa est rindowe pa "ou", come e francès : mabrouk. Mins sacwants scrijhnut tot biesmint "o".
les S k' on-z etind å coron des mots sont rindous pa 2 SS : labass).
l' aayin (ع) est rindou på chife 3 (3wachir = aawachir); les pus spepieus, so les emiles, eploynut cobén li dobe lete "aâ"" : aâwachir.
Li qaf est pacô scrît "9", dabôrd kel lete "q" est eployeye po ça e Levant arabe:

3ndi wahd lfaroj makay9w93ch (aandi wahid el ferrouj ma kay-qaqâou-ch; dj' a on cok ki n' tchante pus.)

Li ha est scrît "7".

L' eployaedje des chifes 3, 7 eyet 9 a cmincî avou les novelès tecnolodjeyes (axhlåves) diviè 2000.

Sistinme do Wiccionaire walon

Loukîz a : w:Wiccionaire:arabe_marokin#Ralfabetijhaedje

Lete arabe	Lete latene ou chife
ح	7
خ	kh
ش	ch
ص	ç
ط	6
ع	3
غ	gh
ق	q
و	w / o
ي	y
ة	a
ص	8
ء	2
coûte voyale	e

Sol Wiccionaire, gn a bråmint des mots ki sont ratournés e l' arabe marokin. On eploye on sistinme po scrire les foninmes todi del minme manire.

eployaedje des chifes 8, 2 (rålmint), 6, 7 (loukîz e tåvlea)
eployaedje do q (ق)
eployaedje do ç (ص) , måy do scrijha "qu" come e francès do Marok
eployaedje do s (س), måy do scrijha "ss" come e francès do Marok
ridoblaedje des cossounes pol chedda. Po les cossounes avou deus letes (kh, ch, gh), on mete on pont sol roye (qech.cher = peler èn oû)
les longuès voyales sont rindowes pa a (ا), y (ي) et o (و). On n' eploye måy "ou" come d' uzaedje e francès do Marok.
po les coûtès voyales, on s' sieve d' ene voyale indiferinne, li "e"; dabôrd, ci n' serè måy "a" come d' uzaedje e francès do Marok, paski l' "a" sieve dedja po 3 letes (ا ى ة). On n' eployrè li kesra ki dirî "ت" (t) po les codjowaedjes et pronos (تِ).

Sicrijhaedje di l' arabe marokin e-n arabe classike

rujhe del prumire cossoune avou soucoun

E l' arabe marokin, li voayle do prumî pî est spotcheye nouf côp so dijh. Çou ki dene on soucoun e scrijha arabe. Mins, e l' arabe classike, on n' pout scrire ene cossoune avou on soucoun al tiesse d' on mot. Adon, on mete on halcrosse alif al tiesse do mot. Bråmint des riscrijheus di l' arabe marokin k' ont stî scolés e l' arabe classike fwaiynut insi. Mins po les aprindisses, c' est come s' i gn åreut on son a padvant l' mot.

E wiccionaire walon, les mots d' l' arabe marokin, dins leu cogne faflotêye, sont scrîts avou l' soucoun dizeu l' prumire cossoune, et djamåy avou on halcrosse alif dins leus cogne disfaflotêye.

scicrijhaedje di rclame d' on cafè avou l' mot شلح sicrît avou les rîles di l' arabe classike (أشلح]])
manke di voyale sol prumire cossoune (dins l' ralfabetijhaedje: hrara)]]