xira

Oʻzbekcha (uz)

Morfologik va sintaktik xususiyatlari

xi-ra

Etimologiyasi

XIRA Bu koʻp maʼnoli tojikcha sifat 'tiniq boʻlmagan', 'gʻashga tegadigan', 'sur' kabi maʼnolarni anglatadi (ПРС.205; ТжРС, 423; OʻTIL, II, 325). Bu sifatdan oʻzbek tilida xiralash-, xiralik ssh1- feʼplari hosil qilingan.
Oʻzbek tilining etimologik lugʻati (III-jild) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q. Adabiyotlar roʻyxati.

f. g>^d. — qorongʻi, qora; ojiz, qoʻrqoq; hayron, sargashta; botir, jasur; behayo, surbet, shilqim; xumor, gʻamgin (koʻz)

Maʼnoviy xususiyatlari

Maʼnosi

1 Yorugʻ, ravshan emas; nursiz. ◆ Xira yorugʻuning yuzini bir damgina yoritadi. S. Zunnunova,

Koʻk chiroqlar. ◆ Shiftga ilingan toshchiroq chayla ichini xira yoritib turardi. "Yoshlik" .

2 Tiniq, shaffof emas. ◆ Xira suv. tya Tramvayning xira oynasidan boʻsh vagonda oʻtirib ketayotgan konduktor lip etib bir koʻrinishdayoq Zaynabning butun xayolini oʻgʻir-lab ketganini bilarmikan? S. Zunnunova, „Koʻk chiroqlar“ .

3 Noaniq ravishda; yaqqol koʻzga tash-lanmaydigan. ◆ Shundan soʻng ular huv olisda koʻzga xira tashlanib turuvchi sarbaland togʻlar tomon yurib ketishdi. "Yoshlik" .

4 Yaxshi koʻrolmaydigan, koʻrish qobi-liyati past. ◆ Mana shunday maʼnoli Buvim aytgan soʻzlari. Elektrdan nur olar Endi xira koʻzlari. 3. Diyor . ◆ Oqsoqolning xira koʻzlari chaqnadi, achchigʻi keldi. P. Tursun, „Oʻqituvchi“ .

5 koʻchma Jaranglab chiqmaydigan, xiril-lagan (ovoz haqida). ◆ Xira ovoz. n ◆ -Bolam, qorning toʻq ekan, ovozing xira chiqdi, — dedi dadasi. Oybek, „Tanlangan asarlar“ .

6 koʻchma Gʻashga tegadigan; shilqim, sur. ◆ -Boʻldi! Muncha xira pashshaga oʻxshab gʻin-gʻshshysan! — dedi u zardasi qaynab. "Yoshlik" . ◆ Xira mehmon shunda ham nari ketmadi: -Lekin men bugun shu yerda tunashim kerak. X. Sultonov, „Onamning yurti“ .

7 koʻchma Noaniq; chigil. ◆ Xiraoʻylar yura-gini gʻash qilar edi. "Yoshlik" .

8 koʻchma Kishini xursand qilmaydigan, koʻngil toʻlmaydigan; kamchiligi bor. ◆ Yutuq-larimiz koʻp. Biroq ishimizning ayrim xira tomonlari ham bor. Gazetadan .

Koʻz(i) xira tortmoq Koʻrish qobiliyati pasaymoq. ◆ Koʻzim xira tortganmi, bilmay-man, uni zoʻrgʻa tanidim. "Yoshlik" . Koʻngli (yoki taʼbi) xira Yuragi gʻash, notinch. ◆ Biroq Sa-lomat opa choyga uringanda, yana birdan koʻng-li xira boʻla boshladi. A. Muxtor, „Hayotga cha-qiriq“ . ◆ Koʻngli gʻash, taʼbi xira boʻlib yotgan Gulxayri ichkari xonaga oʻtib ketdi. S. Nu-rov, „Maysalarni ayoz urmaydi“ . Xira tort-moq Yorugʻligi, nuri kamaymoq. ◆ Oy ham bu-tunlay xira tortib, ufqqa yonboshladi. A. Muxtor, „Kumush tola“ . Xira qilib yotmoq Biror joyning koʻrkini buzib, band qilib yotmoq. [ ◆ Toʻnka] Yotardi xira qilib Hovlimiz bir burchini. Q. Muhammadiy .

Antonimlari

ХИРА. Oʻzbek tilining izohli lugʻati (2022) maʼlumotlaridan foydalanilgan; q.Adabiyotlar roʻyxati.

Tarjimalari

Ruscha _ru

xira
1 тусклый; непрозрачный; матовый; // тускло; ◆ xira yorugʻlik тусклый свет; ◆ xira oyna непрозрачное стекло; матовое стекло; ◆ oy xira nur sochmoqda луна светит тускло; ◆ xira yonmoq тускло (неярко) гореть;
2 слабый (о зрении); ◆ koʻzim xira у меня слабое зрение; ◆ xira tortmoq слабеть (о зрении);
3 перен. мрачный; тёмный; ◆ xira qilmoq омрачать; ◆ taʼbini xira qilmoq омрачать (кому-л.) настроение; ◆ xira tomonlar тёмные (отрицательные) стороны (чего-л.);
4 перен. назойливый, надоедливый, навязчивый; ◆ xira pashsha назойливая муха; ◆ xira boʻlmoq 1) темнеть; тускнеть; меркнуть; ◆ koʻzgu xira boʻlib qoldi зеркало потускнело; 2) перен. мрачнеть; uning koʻngla (или taʼbi, tabiati) ◆ xira boʻldi душа его омрачилась; 3) перен. надоедать, приставать;
5 перен. неясный, запутанный; тёмный; ◆ xira fikr тёмная мысль;
6 перен. неприятный, неприглядный; ◆ xira qilib yotmoq (или turmoq) портить вид (своим присутствием).