Üçüncü Adam (film)

Üçüncü Adam
The Third Man
	"Üçüncü Adam" (The Third Man) filminin 1999 yılında restore edilmiş sürümü için ABD'de yapılmış bir sinema afişi. Afişte alternatif isim olan "The 3rd Man" kullanılmış.
Yönetmen	Carol Reed
Yapımcı	Carol Reed; Alexander Korda; David O. Selznick
Senarist	Graham Greene; Graham Greene (kısa roman)
Oyuncular	Joseph Cotten; Alida Valli; Trevor Howard; Orson Welles
Müzik	Anton Karas
Görüntü yönetmeni	Robert Krasker
Kurgu	Oswald Hafenrichter
Stüdyo	British Lion Films
Dağıtıcı	The Criterion Collection (DVD)
Cinsi	Sinema filmi
Türü	Kara film, gerilim, psikolojik, soğuk savaş
Renk	Siyah-beyaz
Yapım yılı	1949
Çıkış tarih(ler)i	Eylül 1949, Cannes Film Festivali
Süre	104 dakika
Ülke	İngiltere
Dil	İngilizce (Almanca ve Rusça konuşmalar da işitilir)
Diğer adları	Üçüncü Adam (Türkiye); Le Troisième homme (Fransa); Il Terzo uomo (İtalya); El Tercer hombre (İspanya); Der Dritte Mann (Almanya); The 3rd Man (ABD, alternatif afiş ismi)

Üçüncü Adam 1949 Birleşik Krallık yapımı kara filmdir. Özgün adı The Third Man olan film ABD'de The 3rd Man alternatif adıyla da gösterime sunulmuştu.

Senaryosunu casus romanlarının babası olarak da anılan İngiliz yazar Graham Greene'in yine 1949'da yazdığı aynı adlı kendi kısa romanından uyarlayarak yazdığı bu soğuk savaş klasiğini Carol Reed yönetmiştir. Graham Greene, senaryosuna bir ön hazırlık olarak yazdığı kısa romanını ertesi yıl, 1950'de kitap halinde de yayımlamıştır.^[1] Filmin senaryosunun yazılmasına yönetmen Carol Reed, Orson Welles ve Alexander Korda'nın da gayrıresmî katkıları olmuştur. Carol Reed aynı zamanda filmin yapımcılığını da üstlenmiştir.

Başlıca rollerinde Joseph Cotten, Alida Valli, Trevor Howard ve Orson Welles'in oynadıkları filmin Oscar ödülü kazanan siyah beyaz görüntüleri Robert Krasker'e aittir. Filmin karamsar ve melankolik havasına katkısı olan en önemli etmenlerden biri de Anton Karas'ın film için bestelediği ve zither'i (kanuna benzer bir çalgı) ile seslendirdiği filmin unutulmaz tema müziğidir. Film ekibi, sanatını kafe ve lokantalarda icra ederek hayatını kazanan bu zither virtüözünü çekimler sırasında tesadüfen bir birahanede yemek yerlerken keşfetmişlerdir.^[2]^[3]

Konusu

Film II. Dünya Savaşı'nın sonrasında Avusturya'nın başkenti Viyana'da geçer. Şehir galip devletler olan İngiltere, Fransa, ABD ve SSCB tarafından kontrol edilen sektörlere bölünmüştür. Savaş sona ermiş olmakla birlikte galip devletler arasındaki Soğuk Savaş da henüz başlamıştır. Amerika'da üçüncü sınıf ucuz western romanları yazarak hayatını kazanmaya çalışan, alkolik ve beş parasız Holly Martins (Joseph Cotten), eski arkadaşı Harry Lime'ın (Orson Welles) kendisine yaptığı iş teklifini görüşmek üzere Viyana'ya gelir, gelir gelmez de arkadaşının bir kamyonun altında kalarak öldüğünü ve cenaze törenin alelacele yapılacağını öğrenir. Mezarı başında görünüşte samimi bir insan olan İngiliz Binbaşı Calloway (Trevor Howard) ile sürekli gözyaşı döken aktris Anna Schmidt (Alida Valli) ile tanışır.

Binbaşı Calloway, Martins'e Lime'ın bir hırsız ve katil olduğunu söylediğinde önce Martins buna büyük tepki gösterir. Ancak günler ilerledikçe Martins Binbaşının haklı olduğunu, Harry Lime'ın da aslında ölmemiş olduğunu, polisten kaçmak için böyle bir yola başvurduğunu öğrenir. Lime savaş sonrasının yıkık, yoksul ve perişan Viyana'sında ilaç karaborsacılığı yaparak büyük paralar kazanmaktadır. Yakalanacağını anlayınca da kendini ölmüş göstererek faaliyetlerini yer altında, yani Viyana'nın kanalizasyonlarında devam ettirmeye karar vermiştir.

Film hakkında notlar

Esrarengiz Harry Lime rolü için önce Noël Coward düşünülmüştü, ancak onun yerine Orson Welles'in alınmasının isabetli bir seçim olduğu sonradan anlaşıldı. Filmin sadece dörtte birlik bir bölümünde gözükmesine rağmen filme damgasını vuran oydu. Zaten Welles o sırada başka bir filmde de eşzamanlı olarak çalışıyordu ve "Üçüncü Adam" ın setine yetişemediği günler de oluyordu. O çekime gelemediği zaman da onun bazı sahnelerini Carol Reed'in yönetmen yardımcısı ve ileride James Bond filmlerinden 4 tanesini yönetecek olan Guy Hamilton oynuyordu.^[4]
Yönetmen Carol Reed savaşı bire bir yaşamış biriydi, savaşta İngiliz Ordusu'nun belgesel film departmanında görevliydi. Yazar Graham Greene ise sadece casusluk romanları yazmakla kalmamış, aynı zamanda kendisi de bir ara casusluk yapmıştı. Carol Reed yapımcı David O. Selznick'in bütün ısrarlarında rağmen filmi stüdyoda değil de gerçek mekanlarda çekmeyi tercih etmişti. Zaten o yıllarda Viyana'da henüz savaşın izleri sokaklardan ve binalardan silinmemişti, şehrin birçok yeri hâlâ yıkıntılarla doluydu. Harry Lime rolü için Selznick'in önerdiği Noël Coward yerine Orson Welles'in oynamasında da Reed ısrar etmişti. Böylece bir hafta içerisinde unutulabilecek bir film yerine Dünyanın en iyi filmlerinden biri ortaya çıkmış oldu.^[3]
Yapımcı David O. Selznick'in ölümü ve telif hakkının yenilenmemesi sonucunda film bir ara Kamu Malı haline gelmişti. Telif hakkı yasalarında sonradan yapılan bazı düzenlemelerle 1996 yılında "Üçüncü Adam" ın telif hakları yasal sahiplerine iade edilmiştir ^[5]
"Üçüncü Adam" ilk gösteriminin yapıldığı Cannes Film Festivali'nin büyük ödülü Altın Palmiye'yi kazandı. Ertesi yıl "en iyi İngiliz filmi" dalında BAFTA ödülünü aldı. Ayrıca filme siyah beyaz dalında "en iyi görüntü yönetimi" Oscar'ı verildi (Robert Krasker), "en iyi yönetmen" ve "en iyi kurgu" dallarında da aynı ödüle aday gösterildi.
1999'da çevrilişinin 50. ci yılı dolayısıyla bir restorasyondan geçirilen film İngiliz Film Enstitüsü'nün (BFI) "En İyi 100 İngiliz Filmi" listesinde başta yer alır. Amerikan Film Enstitüsü (AFI)'nin "En İyi 100 Film" listesinde de 57.ci sırada bulunan film IMDb'nin "En İyi 250" film sıralamasında ise şimdilik 54.cü sırada bulunmaktadır.

Ünlü "guguklu saat" repliği

Filmin en ünlü sahnelerinden birinde, lunaparktaki devasa dönme dolaba binmiş olan Lime (Orson Welles) yukarıdan bakıldığında karıncalar gibi gözüken insanlara küçümseyerek bakar ve şu meşhur sözleri sarf eder:

...İtalya'da 30 yıl boyunca Borjiyalar hüküm sürdü, bu süre içinde hep kan döküldü, cinayetler işlendi yani hep savaş, kıyım ve terör vardı. Ama Michelangelo, Leonardo da Vinci ve Rönesans'ı da onlar yarattı. Oysa İsviçre'de 500 yıl boyunca barış, kardeşlik ve demokrasi vardı, ama buna karşılık ne yaratabildiler? Sadece guguklu saati!

İşlediği suçları ve cinayetleri haklı gösterebilmek için Lime'ın sarf ettiği bu pervasız replik Graham Greene'in özgün senaryosunda yer almıyordu, senaryoya Orson Welles tarafından ilave edilmişti.

Oyuncu kadrosu

Oyuncu	Rolü
Joseph Cotten	Holly Martins
Alida Valli	Anna Schmidt
Orson Welles	Harry Lime
Trevor Howard	Binbaşı Calloway
Bernard Lee	Çavuş Paine
Paul Hörbiger	Harry'nin yardımcısı
Ernst Deutsch	'Baron' Kurtz
Siegfried Breuer	Popescu
Erich Ponto	Dr. Winkel
Wilfrid Hyde-White	Crabbin
Hedwig Bleibtreu	Anna'nın yaşlı ev sahibesi

Filmin Müziği

Sinema eleştirmeni Roger Ebert'e göre "müziğinin, ana fikrine ve eylemlerine bu kadar kusursuzca uygun düştüğü başka bir sinema filmi yoktur". Bu kara filmin karamsar ve melankolik havasını pekiştiren en önemli etmenlerden biri de Anton Karas'ın özellikle bu film için bestelediği ve zither'i ile seslendirdiği filmin unutulmaz tema müziğidir. Film ekibi, sanatını kafe ve birahanelerde icra ederek hayatını kazanan bu zither virtüözünü çekimler sırasında tesadüfen bu birahanelerden birinde yemek yerlerken keşfetmişlerdir.^[2]^[3] Türkiye'de geçmişte filmle ilgili yazılmış birçok makalede Anton Karas'ın çaldığı bu müzik aletinin hatalı olarak sitar olduğu yazılmıştır, oysa filmin tema müziğinde kullanılan müzik aleti sitar değir zither'dir, Zither Doğu Avrupa'ya özgü kanuna benzer bir müzik aletidir.

Filmin soundtrack albümünde yer alan parçalar şunlardır:

Main Title/Holly Martin Arrives in Vienna
Harry Lime's False Burial
Holly Encounters Anna
Meeting of Conspirators at the Bridge Holly and Anna Talk About Harry
Holly Is Accused of Homicide
Martins Is Harassed by the Mob
Martins Rans Away
Calloway Persuades Martins About Harry's Crimes
Holly Gets Drunk at the Casonova Club
Holly Brings Flowers to Anna and Lets Her Know About His Feelings
Holly Runs After Harry's Shadow
Anna Is Arrested by the International Police
Holly and Harry Meet at the Prater's Big Wheel
Trap to Catch Harry
Harry Lime's Escape
Harry's Funeral
Anna Walks Away-Alone/End
Anton Karas' Performance at a London Club
Trailer

Kaynakça

^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2008.
^ ^a ^b "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.
^ ^a ^b ^c "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.
^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.
^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.

Dış bağlantılar

IMDb'de Üçüncü Adam
allmovie.com'da The Third Man26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
tcm.com'da The Third Man9 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Roger Ebert'in eleştirisi24 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
criterion.com1 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'da filmle ilgili yazı.
Viyana'da filmin çekildiği mekanlar10 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (ayrıntılı bir araştırma)

Önce gelen: The Fallen Idol	En İyi İngiliz Filmi BAFTA Ödülü 1951	Sonra gelen: The Blue Lamp

[1] "Arşivlenmiş kopya". 9 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2008.

[tcmm-2] "Arşivlenmiş kopya". 9 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.

[rogerebert-3] "Arşivlenmiş kopya". 24 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 26 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.

[5] "Arşivlenmiş kopya". 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

g t d Altın Palmiye kazanan filmler
1939-1959	Union Pacific (1939) • Hets (1944) • Yaratılan Adam (1946) • Toprak Kızıl Olacak (1946) • Kısa Tesadüfler (1946) • Maria Candelaria (1946) • Neecha Nagar (1946) • Kesin Dönüş (1946) • Pastoral Senfoni (1946) • Die letzte Chance (1946) • Kanatsız İnsanlar (1946) • Roma, Açık Şehir (1946) • Dumbo (1947) • Üçüncü Adam (1949) • Bayan Julie (1951) • Milano'da Mucize (1951) • Othello (1952) • İki Paralık Umut (1952) • Dehşet Yolcuları (1953) • Cehennem Kapısı (1954) • Marty (1955) • Sessiz Dünya (1956) • Kan Dökmeyeceksin (1957) • Leylekler Uçarken (1958) • Siyah Orfe (1959)
1960-1979	Tatlı Hayat (1960) • Uzun Ayrılık (1961) • Viridiana (1961) • Verilen Söz (1962) • Leopar (1963) • Cherbourg Şemsiyeleri (1964) • The Knack ...and How to Get It (1965) • Bir Kadın ve Bir Erkek (1966) • Bayanlar ve Baylar (1966) • Cinayeti Gördüm (1967) • Ne Ekersen (1968) • Cephede Eğlence (1970) • Arabulucu (1971) • İşçi Sınıfı Cennete Gider (1972) • Mattei Olayı (1972) • Paralı Asker (1973) • Korkuluk (1973) • Konuşma (1974) • Ateş Yıllarının Öyküsü (1975) • Taksi Şoförü (1976) • Babam ve Ustam (1977) • Nalın Ağıcı (1978) • Kıyamet (1979) • Teneke Trampet (1979)
1980-1999	Bütün O Caz (1980) • Kagemuşa (1980) • Demir Adam (1981) • Kayıp (1982) • Yol (1982) • Narayama Türküsü (1983) • Paris, Texas (1984) • Babam İş Gezisinde (1985) • Misyon (1986) • Şeytanın Güneşi Altında (1987) • Fatih Pelle (1988) • Seks Yalanları (1989) • Vahşi Duygular (1990) • Barton Fink (1991) • İyi Niyetler (1992) • Elveda Cariyem (1993) • Piyano (1993) • Ucuz Roman (1994) • Yeraltı (1995) • Sırlar ve Yalanlar (1996) • Kirazın Tadı (1997) • Yılan Balığı (1997) • Sonsuzluk ve Bir Gün (1998) • Rosetta (1999)
2000-2019	Karanlıkta Dans (2000) • Oğul Odası (2001) • Piyanist (2002) • Fil (2003) • Fahrenheit 9/11 (2004) • L'Enfant (2005) • Özgürlük Rüzgarı (2006) • 4 Ay, 3 Hafta, 2 Gün (2007) • Sınıf (2008) • Beyaz Bant (2009) • Amcam Önceki Hayatlarını Hatırlıyor (2010) • Hayat Ağacı (2011) • Aşk (2012) • Mavi En Sıcak Renktir (2013) • Kış Uykusu (2014) • Dheepan (2015) • Ben, Daniel Blake (2016) • Kare (2017) • Arakçılar (2018) • Parazit (2019)
2020-2039	Titane (2021) • Hüzün Odası (2022) • Anatomy of a Fall (2023) • Anora (2024)