Suriye
Suriye ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْعَرَبِيَّةُ ٱلسُّورِيَّةُ (Arapça) El-Cumhuriyyetü'l-Arabiyyetü's-Suriyya Suriye Arap Cumhuriyeti | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Slogan وَحْدَةٌ ، حُرِّيَّةٌ ، اِشْتِرَاكِيَّةٌ Waḥdah, Ḥurrīyah, Ishtirākīyah ("Birlik, Özgürlük, Sosyalizm") | |||||||||||||||||
.svg) Suriye konumu (yeşil) _-_SYR_-_UNOCHA.svg) | |||||||||||||||||
| Başkent ve en büyük şehir | Şam 33°30′K 36°18′D / 33.500°K 36.300°D | ||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Arapça[1] | ||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Levant Arapçası, Mezopotamya Arapçası | ||||||||||||||||
| Etnik gruplar (2023)[2] | %74-75 Arap %9,5-10 Kürt %15-16 Diğer (Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler ve daha fazlası dahil)[2][3] | ||||||||||||||||
| Demonim | Suriyeli | ||||||||||||||||
| Hükûmet | Totaliter[4] ırsî diktatörlük altında üniter baskın partili Baasçı başkanlık cumhuriyeti[5] | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yasama organı | Halk Meclisi | ||||||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||
• Toplam | 185.180[6] km2 (87.) | ||||||||||||||||
• Su (%) | 1,1 | ||||||||||||||||
| Nüfus | |||||||||||||||||
• 2023 tahminî | 23.865.423[7] (58.) | ||||||||||||||||
• Yoğunluk | 118,3/km2 (70.) | ||||||||||||||||
| GSYİH (SAGP) | 2015 tahminî | ||||||||||||||||
• Toplam | 50,28 milyar $[8] | ||||||||||||||||
• Kişi başına | 2.900 $[8] | ||||||||||||||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||||||||||||||
• Toplam | $11,08 milyar[8] | ||||||||||||||||
• Kişi başına | $533 | ||||||||||||||||
| Gini (2014) | 55.8[9] yüksek | ||||||||||||||||
| İGE (2021) |  0.577[10]orta · 150. | ||||||||||||||||
| Para birimi | Suriye Lirası (SYP) | ||||||||||||||||
| Zaman dilimi | UTC+3 (Arabistan Standart Zaman Dilimi) | ||||||||||||||||
| Tarih formatı | gg/aa/yyyy (AD) | ||||||||||||||||
| Trafik akışı | sağ | ||||||||||||||||
| Telefon kodu | +963 | ||||||||||||||||
| ISO 3166 kodu | SY | ||||||||||||||||
| İnternet alan adı | .sy | ||||||||||||||||
 |
| Bu kategoride yer alan maddeler Suriye hükûmeti ve siyasetinin bir parçasıdır. |
|
|
Suriye (Arapça: سُورِيَا veya سُورِيَة, romanize: Suriyya), resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti (Arapça: الجمهورية العربية السورية, romanize: El-Cumhuriyyetü'l-Arabiyyetü's-Suriyya), Doğu Akdeniz ve Levant'ta yer alan bir Batı Asya ülkesidir. Batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğu ve güneydoğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ve Lübnan ile sınırlanan ve 14 vilayetten oluşan üniter bir cumhuriyettir. Şam, Suriye'nin başkenti ve en büyük şehridir. Suriye, 24,8 milyonluk nüfusuyla dünyanın en kalabalık 57, Arap dünyasının ise en kalabalık 8. ülkesidir. Suriye 185.180 kilometrekarelik bir alana yayılmıştır ve bu da onu dünyanın 87. büyük ülkesi yapmaktadır.
"Suriye" adı tarihsel olarak daha geniş bir bölgeyi ifade etmekteydi, geniş anlamda Levant ile eş anlamlıydı ve Arapçada eş-Şam olarak bilinmekteydi. Modern devlet, MÖ 3. binyılın Ebla uygarlığı da dahil olmak üzere birçok antik krallık ve imparatorluk alanını kapsamaktadır. İslami dönemde Şam, Emevi Halifeliği'nin merkezi ve Mısır'daki Memlük Sultanlığı'nın bir vilayet başkentiydi. Modern Suriye devleti, yüzyıllar süren Osmanlı yönetiminin ardından 20. yüzyılın ortalarında kuruldu. Bir süre Fransız Mandası olarak kaldıktan sonra (1923-1946), yeni kurulan devlet, eskiden Osmanlı yönetiminde olan Suriye vilayetlerinden çıkan en büyük Arap devletini temsil ediyordu. Demokratik parlamenter bir cumhuriyet olarak de jure bağımsızlığını 24 Ekim 1945'te, Suriye Cumhuriyeti'nin Birleşmiş Milletlerin kurucu üyesi olmasıyla kazandı ve bu hareket eski Fransız Mandası'nı yasal olarak sona erdirdi (Fransız birlikleri Nisan 1946'ya kadar ülkeyi terk etmemiş olsa da).
Bağımsızlık sonrası dönem, 1949 ve 1971 yılları arasında ülkeyi sarsan çok sayıda askerî darbe ve darbe girişimi ile çalkantılı geçti. Suriye 1958'de Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti adı verilen kısa süreli bir birlik kurdu ve bu birlik 1961 Suriye askerî darbesi ile sona erdi. Cumhuriyet, 1 Aralık'ta yapılan anayasa referandumunun ardından 1961 yılının sonlarında Suriye Arap Cumhuriyeti olarak yeniden adlandırıldı. Arap Sosyalist Baas Partisinin askeri komitesi tarafından gerçekleştirilen ve tek partili bir devlet kuran 1963 Darbesi önemli bir olaydı. Suriye, 1963'ten 2011'e kadar Olağanüstü Hal Yasası altında kaldı ve vatandaşlar için anayasal korumaları etkin bir şekilde askıya alındı. Neo-Baasçı gruplar arasındaki iç iktidar mücadeleleri 1966 ve 1970'te yeni darbelere neden oldu ve nihayetinde Hafız Esad'ın iktidarı ele geçirmesiyle sonuçlandı. Ailesi içindeki gücü pekiştirmek için etkili bir Alevi azınlık yönetimi kurdu. Hafız Esad'ın ölümünden sonra oğlu Beşşar Esad 2000 yılında devlet başkanlığını devraldı. Suriye 2011'den bu yana farklı ülkelerin müdahil olduğu çok taraflı bir iç savaşın içinde.[a] Suriye topraklarında Esad yönetimine meydan okumak için üç siyasi oluşum - Suriye Geçici Hükümeti, Suriye Kurtuluş Hükümeti ve Rojava - ortaya çıktı.
Verimli ovalar, yüksek dağlar ve çöllerden oluşan bir ülke olan Suriye, çoğunluğu Suriyeli Araplar, Kürtler, Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler, Arnavutlar ve Rumlar olmak üzere çeşitli etnik ve dinî gruplara ev sahipliği yapmaktadır. Dinî gruplar arasında Sünniler, Hristiyanlar, Aleviler, Dürziler ve Yezidiler bulunmaktadır. Suriye'nin başkenti ve en büyük şehri Şam'dır. Araplar en büyük etnik gruptur ve Sünniler en büyük dinî gruptur. Ülke, Esad ailesi etrafında kapsamlı bir kişilik kültüne sahip totaliter bir diktatörlüktür. Suriye şu anda Arap sosyalizmi ve Arap milliyetçiliğini savunan Baasçılar tarafından yönetilen tek ülkedir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Çeşitli kaynaklar Suriye adının MÖ 8. yüzyılda Luvi dilinde kullanılan "Sura/i" teriminden ve antik Yunanca Σύριοι, Sýrioi veya Σύροι, Sýroi isimlerinden türetildiğini ve her ikisinin de aslen Kuzey Mezopotamya'daki (bugünkü Irak) Aššūrāyu'dan (Asurlular) geldiğini göstermektedir.[12][13] Ancak Seleukos İmparatorluğu'ndan (MÖ 323-150) itibaren bu terim Levant'a da uygulandı[14] ve bu noktadan sonra Yunanlar bu terimi Mezopotamya'daki Süryaniler ile Levant'taki Aramiler arasında ayrım yapmadan kullandılar.[15][16] Ana akım modern akademik görüş, Yunanca sözcüğün, nihayetinde Akadca Aššur'dan türetilen Ἀσσυρία, Assyria ile ilişkili olduğu argümanını güçlü bir şekilde desteklemektedir.[17] Yunanca isim, MÖ 8. yüzyıl Çineköy yazıtında kaydedilen Fenikece ʾšr "Assur", ʾšrym "Asurlular"a karşılık geliyor gibi görünmektedir.[18]
Bu kelimeyle ifade edilen bölge zaman içinde değişmiştir. Klasik olarak Suriye, Akdeniz'in doğu ucunda, güneyde Arabistan ve kuzeyde Anadolu arasında yer alır, Irak'ın bazı kısımlarını içerecek şekilde iç kesimlere uzanır ve Yaşlı Plinius'un batıdan doğuya Kommagene, Sophene ve Adiabene'yi içerecek şekilde tanımladığı kuzeydoğuda belirsiz bir sınıra sahiptir.[19]
Ancak Plinius'un zamanında bu büyük Suriye, Roma İmparatorluğu'na bağlı (ancak siyasi olarak birbirinden bağımsız) bir dizi eyalete bölünmüştü: Daha sonra MS 135'te Filistin olarak yeniden adlandırılan Yahudiye (günümüz İsrail, Filistin Toprakları ve Ürdün'e karşılık gelen bölge); en güneybatıda modern Lübnan, Şam ve Humus bölgelerine karşılık gelen Phoenice (MS 194'te kuruldu); Coele-Syria (ya da "İçi Boş Suriye") ve Eleutheris Nehri'nin güneyi.[20]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Antik Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye, yaklaşık MÖ 10.000 yılından bu yana, tarım ve hayvancılığın ilk kez görülmeye başladığı Neolitik kültürün (Çanak Çömlek Öncesi Neolitik A olarak bilinir) merkezlerinden biriydi. Halep ilinde bulunan Tell Karamel'de MÖ 10650 yılına tarihlenen birkaç yuvarlak taş kule bulunmaktadır ve bu da onları dünyadaki bu türden en eski yapılar haline getirmektedir.[21][22] Neolitik dönem (PPNB), Mureybet kültürünün dikdörtgen evleri ile temsil edilmektedir. Çanak çömlek öncesi Neolitik dönemde insanlar taş, alçı ve yanmış kireçten (Vaisselle blanche) yapılmış kaplar kullandılar. Anadolu'dan gelen obsidyen aletlerin keşfi erken ticaretin kanıtıdır. Hamoukar ve Emar antik kentleri geç Neolitik ve Tunç Çağı'nda önemli bir rol oynadı. Arkeologlar Suriye'deki uygarlığın dünyanın en eski uygarlıklarından biri olduğunu, belki de sadece Mezopotamya'dakinden önce geldiğini gösterdi.
Bölgede kayıtlara geçen en eski yerli uygarlık, Suriye'nin kuzeyinde, bugünkü İdlib yakınlarındaki Ebla Krallığı'dır.[23] Ebla'nın MÖ 3500 civarında kurulduğu[24][25][26][27][28] ve Mezopotamya devletleri Sümer, Asur ve Akad'ın yanı sıra kuzeybatıda, Anadolu'daki Hurriler ve Hattiler ile ticaret yaparak servetini kademeli olarak artırdığı anlaşılmaktadır.[29] Kazılar sırasında bulunan Firavun hediyeleri Ebla'nın Mısır'la temasını doğrulamaktadır.
Suriye'den gelen en eski yazılı metinlerden biri, Ebla Veziri İbrium ile Abarsal adlı belirsiz bir krallık arasında MÖ 2300'lerde yapılan bir ticaret anlaşmasıdır.[30][31] Akademisyenler Ebla dilinin Akadcadan sonra bilinen en eski yazılı Sami dillerinden biri olduğuna inanmaktadırlar. Ebla dilinin son sınıflandırmaları, bu dilin Akadca ile yakından ilişkili bir Doğu Sami dili olduğunu gösterdi.[32] Ebla, Mari ile yapılan uzun bir savaşla zayıfladı ve Akadlı Sargon ve torunu Naram-Sin'in fetihlerinin MÖ 23. yüzyılın ilk yarısında Suriye üzerindeki Eblan egemenliğine son vermesinin ardından tüm Suriye Mezopotamya Akad İmparatorluğu'nun bir parçası haline geldi.[33][34]
MÖ 21. yüzyıla gelindiğinde, Hurriler Suriye'nin kuzey doğu bölgelerine yerleşirken, bölgenin geri kalanı Amorilerin hâkimiyetindeydi. Suriye, Asur-Babilli komşuları tarafından Amurruların (Amoriler) Ülkesi olarak adlandırıldı. Amorilerin Kuzeybatı Sami dili, Kenan dilleri arasında en erken kanıtlanan dildir. Mari bu dönemde yeniden ortaya çıkmış ve Babilli Hammurabi tarafından fethedilene kadar yeniden refaha kavuştu. Ugarit de bu dönemde, MÖ 1800 civarında, modern Lazkiye yakınlarında ortaya çıktı. Ugaritçe, Kenan dilleriyle gevşek bir şekilde ilişkili bir Sami diliydi ve dünyanın bilinen en eski alfabesi olarak kabul edilen Ugarit alfabesine sahipti.[35] Ugarit Krallığı, MÖ 12. yüzyılda yağmacı Hint-Avrupalı Deniz Halkları tarafından yıkılıncaya kadar ayakta kaldı ve Geç Bronz Çağı Çöküşü olarak bilinen dönemde benzer krallıklar ve devletler Deniz Halkları tarafından aynı yıkıma uğradı.
.jpg)
Halep ve başkent Şam, dünyada sürekli yerleşim bulunan en eski şehirler arasında yer almaktadır.[36] Yamhad (modern Halep) iki yüzyıl boyunca Kuzey Suriye'ye hakim oldu,[37] ancak Doğu Suriye MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda I. Şamşi-Ahad'ın Amori Hanedanı tarafından yönetilen Eski Asur İmparatorluğu ve Amoriler tarafından kurulan Babil İmparatorluğu tarafından işgal edildi. Yamhad, Mari tabletlerinde yakın doğunun en güçlü devleti ve Babilli Hammurabi'den daha fazla tebaaya sahip olarak tanımlandı.[37] Yamhad otoritesini Aççana,[38] Katna,[39] Hurri devletleri ve Fırat Vadisi üzerinde Babil sınırlarına kadar dayattı.[40] Yamhad'ın ordusu Elam (modern İran) sınırındaki Der'e kadar sefere çıktı.[41] Yamhad, Ebla ile birlikte MÖ 1600 dolaylarında Anadolu'dan gelen Hint-Avrupalı Hititler tarafından fethedildi ve yok edildi.[42] Bu zamandan itibaren Suriye, Hitit İmparatorluğu, Mitanni İmparatorluğu, Mısır İmparatorluğu, Orta Asur İmparatorluğu ve daha az derecede Babil olmak üzere çeşitli yabancı imparatorlukların savaş alanı haline geldi. Mısırlılar başlangıçta güneyin büyük bölümünü, Hititler ve Mitanniler ise kuzeyin büyük bölümünü işgal ettiler. Ancak Asurlular sonunda üstünlüğü ele geçirerek Mitanni İmparatorluğu'nu yıktılar ve daha önce Hitit ve Babil'in elinde bulunan geniş toprakları ilhak ettiler.
.jpg)
MÖ 14. yüzyıl civarında, doğuda Babil ile başarısız bir çatışmaya giren yarı göçebe Sutealılar ve daha önceki Amorilerin yerini alan Batı Sami dilinde konuşan Aramiler gibi çeşitli Sami halklar bölgede ortaya çıktılar. Onlar da Asurular ve Hititler tarafından yüzyıllar boyunca boyunduruk altında tutulmuşlardı. Mısırlılar Batı Suriye'nin kontrolü için Hititlerle savaştı; bu savaş MÖ 1274'te Kadeş Muharebesi ile doruk noktasına ulaştı.[45][46] Batı, MÖ 1200'lerde yıkılana kadar Hitit İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kalırken,[47] Doğu Suriye büyük ölçüde, MÖ 1114-1076 yılları arasında I. Tiglat-Pileser döneminde batının büyük bölümünü de ilhak eden Orta Asur İmparatorluğu'nun bir parçası oldu.[48] MÖ 11. yüzyılın sonlarında Hititlerin yıkılması ve Asur'un gerilemesiyle birlikte Arami kabileleri iç bölgelerin çoğunda kontrolü ele geçirerek Bit Bahiani, Aram-Şam, Hama, Aram-Rehob, Aram-Naharaim ve Luhuti gibi devletler kurdular. Bu noktadan sonra bölge Aramea ya da Aram olarak anılmaya başlandı. Sami Aramiler ile Hint-Avrupa kökenli Hititlerin kalıntıları arasında da bir sentez yaşandı ve Kuzeyorta Aram (Suriye) ve Güneyorta Anadolu (modern Türkiye) merkezli, Palistin, Karkamış ve Sam'al gibi bir dizi Geç Hitit devleti kuruldu.
Fenikeliler olarak bilinen Kenanlı bir grup MÖ 13. yüzyıldan itibaren Suriye kıyılarına (ve ayrıca Lübnan ve kuzey Filistin'e) hakim oldular ve Amrit, Simyra, Arvad, Paltos, Ramitha ve Şuksi gibi şehir devletleri kurdular. Bu kıyı bölgelerinden, Malta, Sicilya, İber Yarımadası (modern İspanya ve Portekiz) ve Kuzey Afrika kıyılarında koloniler kurmak ve en önemlisi, MÖ 9. yüzyılda büyük bir şehir devleti olan Kartaca'yı (modern Tunus'ta) kurmak da dahil olmak üzere, etkilerini Akdeniz'e yaydılar ve çok daha sonra Roma İmparatorluğu'na rakip olan büyük bir imparatorluğun merkezi haline geldiler. Suriye ve Yakın Doğu'nun batı yarısı daha sonra büyük Yeni Asur İmparatorluğu'nun (MÖ 911 - MÖ 605) eline geçti. Asurlular, İmparatorluk Aramicesini imparatorluklarının ortak dili olarak tanıttılar. Bu dil, MS 7. ve 8. yüzyıllardaki Arap İslam fethine kadar Suriye'de ve tüm Yakın Doğu'da baskın olarak kalacak ve Hristiyanlığın yayılması için bir araç olacaktı. Asurlular, Suriye ve Lübnan'daki kolonilerine Eber-Nari adını verdiler. Asur egemenliği, Asurluların bir dizi acımasız iç savaşta kendilerini büyük ölçüde zayıflatmalarının ardından Medler, Babilliler, Keldaniler, Persler, İskitler ve Kimmerlerin saldırılarıyla sona erdi. Asur'un düşüşü sırasında İskitler Suriye'nin büyük bir bölümünü yakıp yıktı ve yağmaladılar. Asur ordusunun son direnişi MÖ 605 yılında kuzey Suriye'deki Karkamış'ta oldu. Asur İmparatorluğu'nu Yeni Babil İmparatorluğu (MÖ 605 - MÖ 539) izledi. Bu dönemde Suriye, Babil ile bir başka eski Asur kolonisi olan Mısır arasında bir savaş alanı haline geldi. Babilliler, Asurlu akrabaları gibi, Mısır'a karşı zafer kazandılar.
Klasik Antik Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]
Günümüz Suriye'sini oluşturan topraklar Yeni Babil İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve MÖ 539 yılında Ahameniş İmparatorluğu tarafından ilhak edildi. Büyük Kiros liderliğindeki Ahameniş Persleri, İmparatorluk Aramicesini imparatorluklarının diplomatik dillerinden biri olarak (MÖ 539 - MÖ 330) ve Aram/Suriye'nin yeni satraplığı Eber-Nari'nin Süryanice adını korudular. Suriye daha sonra Büyük İskender tarafından yönetilen Yunan Makedon İmparatorluğu tarafından MÖ 330 civarında fethedildi ve sonuç olarak Yunan Seleukos İmparatorluğu'nun (MÖ 323 - MÖ 64) Koele-Suriye eyaleti oldu, Seleukos kralları kendilerini 'Suriye Kralı' olarak adlandırdılar ve Antakya şehri 240 yılından itibaren başkent oldu. Böylece bölgeye "Suriye" adını verenler Yunanlar oldu. Aslen Mezopotamya'nın (Irak) kuzeyindeki "Asur" kelimesinin Hint-Avrupa dilindeki bozulmuş hali olan bu terimi Yunanlar sadece Asur'un kendini değil, aynı zamanda yüzyıllar boyunca Asur egemenliği altında kalmış olan batıdaki toprakları tanımlamak için de kullandılar.[49] Böylece Greko-Romen dünyasında hem Suriye'deki Aramiler hem de doğudaki Mezopotamya'daki (günümüz Irak'ı) Asurlular, kendi başlarına farklı halklar olmalarına rağmen "Suriyeliler" ya da "Süryaniler" olarak anıldılar ki bu karışıklık modern dünyada da devam edecekti. Nihayetinde güney Seleukos Suriyesi'nin bazı kısımları Helenistik İmparatorluk'un yavaş yavaş dağılmasıyla birlikte Yahudiye Haşmonayimleri tarafından ele geçirildi.
Suriye, Suriye halkı tarafından Seleukoslar ve Romalılardan kurtarıcı olarak karşılanan Ermeni kralı Büyük Tigran'ın fetihleriyle MÖ 83'ten itibaren kısa bir süre Ermeni kontrolü altına girdi. Ancak Roma İmparatorluğu'nun generallerinden Büyük Pompeius Suriye'ye giderek başkent Antakya'yı ele geçirdi ve MÖ 64 yılında Suriye'yi bir Roma eyaleti haline getirerek bölgede yirmi yıl süren Ermeni kontrolüne son verdi. Roma yönetimi altında zenginleşen Suriye, İpek Yolu üzerinde stratejik bir konuma sahip olduğundan büyük bir zenginlik ve önem kazandı, bu da onu rakip Romalılar ve Farslar için bir savaş alanı haline getirdi.
Palmira, 2. yüzyılda Suriye'nin kuzeyinde Aramice konuşan zengin ve bazen de güçlü bir krallık olarak ortaya çıktı. Palmira, şehri Roma imparatorluğunun en zenginlerinden biri haline getiren bir ticaret ağı kurdu. Nihayetinde, MS 3. yüzyılın sonlarında Palmira Kralı Odaenathus Sasani İmparatoru I. Şapur'u yenerek Roma'nın doğusunun tamamını kontrol ederken, halefi ve dul eşi Zenobia, MS 273'te Roma kontrolü altına girmeden önce kısa bir süre Mısır, Suriye, Filistin, Anadolu'nun büyük bir kısmı, Yehuda ve Lübnan'ı fetheden Palmira İmparatorluğu'nu kurdu.
Kuzey Mezopotamya Asur krallığı Adiabene, Roma tarafından fethedilmeden önce MS 10 ile MS 117 yılları arasında Kuzeydoğu Suriye bölgelerini kontrol etti.[50] Aramice dili, Antik Britanya'daki Hadrian Duvarı'na kadar çok uzaklarda,[51] Arbeia Kalesi'nde bir Palmira göçmeni tarafından yazılmış bir yazıtla bulundu.[52] Suriye'nin kontrolü, Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesiyle birlikte Romalılardan Bizanslılara geçti.[29] Bizans İmparatorluğu'nun en parlak döneminde Suriye'nin büyük ölçüde Aramice konuşan nüfusu muhtemelen 19. yüzyıla kadar bir daha aşılamadı. MS 7. yüzyıldaki Arap İslam Fethi'nden önce nüfusun büyük bir kısmı Arami'ydi, ancak Suriye aynı zamanda Yunan ve Roma yönetici sınıflarına da ev sahipliği yapıyordu, Süryaniler hâlâ kuzey doğuda, Fenikeliler kıyılarda yaşıyordu ve Yahudi ve Ermeni toplulukları da büyük şehirlerde mevcuttu, Nabatiler ve Lahmiler ve Gassaniler gibi İslam öncesi Araplar Güney Suriye çöllerinde yaşıyorlardı. Süryani Hristiyanlığı ana din olarak benimsenmişti, ancak diğerleri hâlâ Yahudilik, Mitraizm, Maniheizm, Greko-Romen dini, Kenan dini ve Mezopotamya dinini takip ediyorlardı. Suriye'nin büyük ve müreffeh nüfusu, özellikle MS 2. ve 3. yüzyıllarda Suriye'yi Roma ve Bizans eyaletlerinin en önemlilerinden biri haline getirdi.[53]
Suriyeliler Severan Hanedanı döneminde önemli ölçüde güç sahibi oldular. Ailenin reisi ve İmparator Septimius Severus'un eşi olarak Roma imparatoriçesi, ailesi tanrı El-Gabal'ın rahipliği üzerinde kalıtsal haklara sahip olan Emesa (günümüzde Humus) şehrinden bir Suriyeli olan Julia Domna'ydı. Kendisi gibi Suriyeli Arap olan büyük yeğenleri de Roma imparatoru olacaktı; bunlardan ilki Elagabalus, ikincisi ise kuzeni Alexander Severus'tu. Suriyeli olan bir başka Roma imparatoru da Roma Arabistanı'nda doğan Arap Philip'ti (Marcus Julius Philippus). 244'ten 249'a kadar imparatorluk yaptı ve Üçüncü Yüzyıl Krizi sırasında kısa bir süre hüküm sürdü.[53] Hükümdarlığı sırasında memleketi Philippopolis'e (günümüzde Şahba) odaklandı ve şehri geliştirmek için çoğu ölümünden sonra durdurulan birçok inşaat projesi başlattı.
Suriye, Hristiyanlık tarihinde önemli bir yere sahiptir; Havari Pavlus olarak bilinen Tarsuslu Saulus, Şam Yolu'nda din değiştirmiş ve misyonerlik seyahatlerinin çoğunu gerçekleştirdiği antik Suriye'deki Antakya'da Hristiyan Kilisesi'nin önemli bir figürü olarak ortaya çıkmıştır.[54]
Orta Çağ
[değiştir | kaynağı değiştir]Muhammed'in Suriye halkı ve kabileleriyle ilk etkileşimi, Temmuz 626'da Dumet-ül Cendel'in İstilası sırasında oldu[55] ve takipçilerine Duma'yı istila etmelerini emretti, çünkü Muhammed oradaki bazı kabilelerin kervan soygununa karıştığı ve Medine'ye saldırmaya hazırlandığı istihbaratını aldı.[56] William Montgomery Watt, birincil kaynaklarda çok az yer almasına rağmen bunun Muhammed'in o dönemde düzenlediği en önemli sefer olduğunu iddia etmektedir. Dumet-ül Cendel, Medine'ye 800 kilometre uzaklıktaydı ve Watt, Suriye ile iletişiminin ve Medine'ye ikmalinin kesintiye uğraması olasılığı dışında Muhammed için acil bir tehdit olmadığını söylemektedir. Watt, "Muhammed'in ölümünden sonra meydana gelen genişlemenin bir kısmını zaten öngördüğünü varsaymak caziptir" der ve birliklerinin hızlı yürüyüşünün "bunu duyan herkesi etkilemiş" olması gerektiğini söyler.[57] William Muir de bu seferin, Muhammed'in 1000 adamıyla birlikte Suriye sınırlarına ulaşması, uzak kabilelerin artık Muhammed'in adını öğrenmesi ve Muhammed'in siyasi ufkunun genişlemesi açısından önemli olduğuna inanmaktadır.[55]
MS 640 yılına gelindiğinde Suriye, Halid bin Velid liderliğindeki Arap Raşidin ordusu tarafından fethedildi. Yedinci yüzyılın ortalarında, o zamanlar imparatorluğun hükümdarı olan Emevi Hanedanı, İmparatorluk'un başkentini Şam'a taşıdı. Daha sonraki Emevi yönetimi sırasında ülkenin gücü azaldı; bunun başlıca nedeni totaliterlik, yolsuzluk ve bunun sonucunda meydana gelen devrimlerdi. Emevi Hanedanı daha sonra 750 yılında imparatorluğun başkentini Bağdat'a taşıyan Abbasi Hanedanı tarafından devrildi.
Emevi yönetimi altında resmîleşen Arapça,[58] Bizans dönemindeki Yunanca ve Aramice'nin yerini alarak baskın dil haline geldi. 887 yılında Mısır kökenli Tolunoğulları Suriye'yi Abbasilerden aldı ve daha sonra yerlerini önce Mısır kökenli İhşidiler ve daha sonra da Seyfü'd Devle tarafından kurulan Halep kökenli Hamdaniler aldı.[59]
Suriye'nin bazı bölümleri, Haçlı Seferleri sırasında MS 1098 ve 1189 yılları arasında Fransız, İngiliz, İtalyan ve Alman derebeyleri tarafından ele geçirildi ve aralarında Suriye'deki başlıca Antakya Prensliği'nin de bulunduğu Haçlı devletleri olarak biliniyordu. Kıyıdaki dağlık bölge, Haçlı Devletleri ile aralıklı olarak çatışmalar ve ateşkesler yaşayan ve Haşhaşiler olarak adlandırılan Nizari İsmailileri tarafından da kısmen işgal edildi. Tarihin ilerleyen dönemlerinde "Nizariler yenilenen Frank düşmanlıklarıyla karşılaştıklarında, Eyyubilerden zamanında yardım aldılar."[60]
Bir yüzyıl süren Selçuklu egemenliğinden sonra Suriye, Mısır'daki Eyyubi Hanedanı'nın kurucusu Kürt Selahaddin tarafından büyük ölçüde fethedildi (1175-1185). Halep Ocak 1260'ta, Şam ise Mart ayında Hülagu'nun Moğollarının eline geçti, ancak Hülagu bir veraset anlaşmazlığıyla uğraşmak üzere Çin'e dönmek için saldırısını durdurmak zorunda kaldı.
Birkaç ay sonra Memlükler Mısır'dan bir orduyla geldi ve Celile'deki Ayn Calut Muharebesi'nde Moğolları yendi. Memlük lideri Baybars, Şam'ı vilayet başkenti yaptı. O öldüğünde, iktidar Kalavun tarafından ele geçirildi. Bu arada Sungur el-Eşkar adında bir emir kendini Şam'ın hükümdarı ilan etmeye çalışmış, ancak 21 Haziran 1280'de Kalavun tarafından yenilgiye uğratılmış ve Kuzey Suriye'ye kaçmıştır. Moğol bir kadınla evlenmiş olan el-Eşkar, Moğollardan yardım istedi. İlhanlı Moğolları Ekim 1280'de Halep'i aldılar, ancak Kalavun el-Eşkar'ı kendine katılmaya ikna etti ve 29 Ekim 1281'de Memlükler tarafından kazanılan İkinci Humus Muharebesi'nde Moğollara karşı savaştılar.[61]
1400 yılında Müslüman Türk-Moğol fatihi Timurlenk, Halep'i yağmalayarak Suriye'yi istila etti[62] ve Memlük ordusunu yendikten sonra Şam'ı ele geçirdi. Semerkant'a sürülen zanaatkârlar dışında kent sakinleri katledildi.[63] Timur ayrıca Arami ve Süryani Hristiyan nüfusa yönelik özel katliamlar gerçekleştirerek sayılarını büyük ölçüde azalttı.[64] 15. yüzyılın sonunda, Avrupa'dan Uzak Doğu'ya giden bir deniz yolunun keşfedilmesi, Suriye üzerinden geçen bir kara ticaret yoluna olan ihtiyacı sona erdirdi.
_(cropped).jpg)
Osmanlı Suriyesi
[değiştir | kaynağı değiştir]1516 yılında Osmanlı İmparatorluğu, Mısır Memlük Sultanlığı'nı istila ederek Suriye'yi fethetti ve İmparatorluk'a dahil etti. Osmanlı sistemi Suriyeliler için külfetli değildi çünkü Türkler Kur'an'ın dili olarak Arapçaya saygı duyuyor ve inancın savunuculuğunu kabul ediyorlardı. Şam, Mekke'nin başlıca antreposu haline getirildi ve bu nedenle, Mekke'ye hacca giden sayısız hacı adayının yararlı sonuçları sayesinde Müslümanlar için kutsal bir nitelik kazandı.[65]
_1803.jpg)
Osmanlı yönetimi barış içinde bir arada yaşamayı sağlayan bir sistem izlemiştir. Her etnik-dinsel azınlık - Arap Şii Müslüman, Arap Sünni Müslüman, Arami-Süryani Ortodoks, Rum Ortodoks, Maruni Hristiyanlar, Süryani Hristiyanlar, Ermeniler, Kürtler ve Yahudiler - bir millet oluşturuyordu.[66] Her cemaatin dini lideri tüm kişisel statü yasalarını yönetiyor ve bazı sivil işlevleri de yerine getiriyordu.[65] 1831'de Mısırlı İbrahim Paşa İmparatorluk'a olan sadakatinden vazgeçerek Osmanlı Suriyesi'ni istila etti ve Şam'ı ele geçirdi. Kısa süreli yönetimi sırasında bölgenin demografik ve sosyal yapısını değiştirmeye çalıştı: Güney Suriye ovalarını doldurmak için binlerce Mısırlı köylüyü getirdi, Yafa'yı yeniden inşa etti ve burayı bölgesel bir başkente dönüştürmeyi amaçlayan deneyimli Mısırlı askerlerle doldurdu, köylü ve Dürzi isyanlarını bastırdı ve sadık olmayan aşiret üyelerini sürgün etti. Ancak 1840 yılına gelindiğinde bölgeyi Osmanlılara geri teslim etmek zorunda kaldı.
1864'ten itibaren Osmanlı Suriyesi'nde Tanzimat reformları uygulanarak Halep, Deyr-i Zor, Beyrut ve Şam vilayetleri oluşturuldu; Cebel-i Lübnan Sancağı kuruldu ve kısa bir süre sonra Kudüs Sancağı'na ayrı bir statü verildi.
Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun yanında savaşa girdi. Nihayetinde yenilgiye uğradı ve tüm Yakın Doğu'nun kontrolünü Britanya İmparatorluğu ve Fransa İmparatorluğu'na kaptırdı Çatışma sırasında, Osmanlılar ve müttefikleri tarafından yerli Hristiyan halklara karşı Ermeni Kırımı ve Süryani Kırımı uygulandı; Osmanlı Suriyesi'ndeki Deyrizor bu ölüm yürüyüşlerinin son noktasıydı.[67] Birinci Dünya Savaşı'nın ortasında, iki İtilaf Devleti diplomatı (Fransız François Georges-Picot ve İngiliz Mark Sykes), 1916 tarihli Sykes-Picot Anlaşması'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun savaş sonrası kendi nüfuz bölgelerine bölünmesi konusunda gizlice anlaştı. Başlangıçta iki bölge, Ürdün'den İran'a kadar neredeyse düz bir çizgi halinde uzanan bir sınırla ayrılmıştı. Ancak savaşın bitiminden hemen önce Musul bölgesinde petrol bulunması, 1918'de Fransa ile bu bölgenin Irak'a dönüşecek olan İngiliz nüfuz bölgesine bırakılması için bir kez daha müzakere edilmesine yol açtı. Ara vilayet Deyrizor'un kaderi belirsiz kaldı; Arap milliyetçileri tarafından işgal edilmesi Suriye'ye bağlanmasıyla sonuçlandı. Bu sınır, Suriye 1920'de Milletler Cemiyeti mandası olduğunda uluslararası alanda tanındı ve bugüne kadar değişmedi.[68]
Fransız Mandası
[değiştir | kaynağı değiştir]
1920'de Haşimi ailesinden I. Faysal yönetiminde kısa ömürlü bağımsız bir Suriye Krallığı kuruldu. Ancak Faysal'ın Suriye üzerindeki hakimiyeti sadece birkaç ay sonra, Meyselun Muharebesi'nin ardından sona erdi. San Remo Konferansı'nda Milletler Cemiyetinin Suriye'nin bir Fransız mandası altına alınmasını önermesinin ardından Fransız birlikleri aynı yıl Suriye'yi işgal etti. Sekreteri de Caix'e göre General Gouraud'nun önünde iki seçenek vardı: "Ya var olmayan bir Suriye ulusu inşa etmek... onu hâlâ bölen uçurumları yumuşatmak" ya da "bu bölünmelerin verdiği hakemliğimizi gerektiren tüm olguları geliştirmek ve sürdürmek". De Caix "sadece ikinci seçeneğin beni ilgilendirdiğini söylemeliyim" diye ekledi. Gouraud'nun yaptığı da buydu.[69][70]
1925 yılında Sultan el-Atraş, Dürzi Dağı'nda patlak veren ve tüm Suriye ile Lübnan'ın bazı bölgelerine yayılan bir isyana önderlik etti. El-Atraş, Fransızlara karşı 21 Temmuz 1925'teki El-Kufr Muharebesi, 2-3 Ağustos 1925'teki El-Mezra Muharebesi ve Salkhad, El-Musayfire ve Süveyda muharebeleri başta olmak üzere birçok muharebe kazandı. Fransa, Fas ve Senegal'den binlerce asker göndererek birçok şehrin Fransızlar tarafından geri alınmasını sağladı, ancak direniş 1927 baharına kadar sürdü. Fransızlar Sultan el-Atraş'ı idama mahkûm etti, ancak isyancılarla birlikte Trans Ürdün'e kaçtı ve sonunda affedildi. Suriye-Fransa Antlaşması'nın imzalanmasının ardından 1937'de Suriye'ye döndü.
Suriye ve Fransa Eylül 1936'da bir bağımsızlık antlaşması müzakere etti ve Haşim el-Etasi, modern Suriye Cumhuriyeti'nin ilk cisimleşmesi altında seçilen ilk devlet başkanı oldu. Ancak Fransız Yasama Meclisi antlaşmayı onaylamayı reddettiği için antlaşma hiçbir zaman yürürlüğe girmedi. İkinci Dünya Savaşı sırasında 1940 yılında Fransa'nın düşmesiyle birlikte Suriye, İngilizler ve Özgür Fransa Temmuz 1941'de Suriye-Lübnan Savaşı'nda ülkeyi işgal edene kadar Vichy Fransası'nın kontrolü altına girdi. Suriyeli milliyetçilerin ve İngilizlerin devam eden baskısı, Fransızları Nisan 1946'da birliklerini tahliye etmeye zorladı ve ülkeyi manda sırasında kurulan cumhuriyetçi bir hükûmetin eline bıraktı.[71]
Bağımsız Suriye Cumhuriyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]Bağımsızlıktan 1960'ların sonuna kadar Suriye siyasetine çalkantılar hakim oldu. Mayıs 1948'de Suriye kuvvetleri diğer Arap devletleriyle birlikte Filistin'i istila etti ve Yahudi yerleşimlerine saldırdı.[72] Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli cephedeki birliklerine "Siyonistleri yok etmeleri" talimatını verdi.[73][74] İstilanın amacı İsrail Devleti'nin kurulmasını engellemekti.[75] Bu amaçla Suriye hükûmeti, silahlı kuvvetlerini ve askeri istihbarat yeteneklerini geliştirmek için aralarında Schutzstaffel'in eski üyelerinin de bulunduğu eski Nazileri aktif bir şekilde işe alma sürecine girdi.[76] Bu savaştaki yenilgi, Mart 1949'da Albay Hüsnü Zaim tarafından gerçekleştirilen ve İkinci Dünya Savaşı'nın başlangıcından bu yana Arap dünyasındaki ilk askeri darbe olarak tanımlanan Suriye Darbesini tetikleyen faktörlerden biriydi.[75] Bunu kısa süre sonra Albay Sami el-Hinnavi'nin bir başka darbesi izledi ve kendi de aynı yıl içinde Albay Edib Çiçekli tarafından görevden alındı.[75]
Çiçekli sonunda çok partililiği tamamen ortadan kaldırdı, ancak kendi de 1954 Darbesi'yle devrildi ve parlamenter sistem yeniden kuruldu.[75] Ancak bu zamana kadar güç giderek artan bir şekilde ordu ve güvenlik kurumlarında yoğunlaşmıştı.[75] Parlamenter kurumların zayıflığı ve ekonominin kötü yönetimi huzursuzluğa ve Nasırcılık ve diğer ideolojilerin yükselişine yol açtı. Toplumun hoşnutsuz unsurlarını temsil eden çeşitli Arap milliyetçisi, Suriye milliyetçisi ve sosyalist hareketler için verimli bir zemin vardı. Bunların arasında radikal reform talep eden dini azınlıklar da vardı.[75]
Kasım 1956'da, Süveyş Krizi'nin doğrudan bir sonucu olarak Suriye, Sovyetler Birliği ile bir anlaşma imzaladı.[77] Bu anlaşma, askeri teçhizat karşılığında hükûmet içinde komünist etkiye bir dayanak sağladı.[75] Bunun üzerine Türkiye, Suriye'nin askeri teknolojisindeki bu güç artışından endişe duymaya başladı, zira Suriye'nin İskenderun'u geri alma girişiminde bulunması mümkün görünüyordu. Sadece Birleşmiş Milletlerdeki hararetli tartışmalar savaş tehdidini azalttı.[78]
1 Şubat 1958'de Suriye Devlet Başkanı Şükri el-Kuvvetli ve Mısır lideri Nasır, Mısır ve Suriye'nin birleşerek Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurduklarını açıkladılar ve Suriye'deki tüm siyasi partiler ve komünistler açık faaliyetlerini durdurdular.[71] Bu arada, partinin zayıf konumu ve birliğin giderek kırılganlaşmasından endişe duyan bir grup Suriyeli Baasçı subay gizli bir Askeri Komite kurmaya karar verdi; ilk üyeleri Yarbay Muhammed Ümran, Binbaşı Salah Cedid ve Yüzbaşı Hafız Esad'dı. Suriye, bir darbenin ardından 28 Eylül 1961'de Mısır ile olan birlikten ayrıldı.
Baasçı Suriye
[değiştir | kaynağı değiştir]1961'deki darbenin ardından gelen istikrarsızlık 8 Mart 1963'teki Baas Darbesi'yle doruğa ulaştı. İktidar, Mişel Eflak ve Selahaddin el-Bitar liderliğindeki Arap Sosyalist Baas Partisi üyeleri tarafından ele geçirildi. Yeni Suriye kabinesi Baas üyelerinin hakimiyetindeydi.[71][75] Baas Partisi, 1963'te Askeri Komitenin iktidarı ele geçirmesinden bu yana Suriye'yi totaliter bir devlet olarak yönetmektedir. Baasçılar ülkenin siyasetini, eğitimini, kültürünü, dinini kontrol altına aldılar ve güçlü Muhaberat'ı (gizli polis) aracılığıyla sivil toplumun tüm yönlerini gözetlediler. Suriye Arap Silahlı Kuvvetleri ve gizli polisi, geleneksel sivil ve askeri elitlerin yeni rejim tarafından tasfiye edilmesinin ardından Baas partisi aygıtıyla bütünleşti.[79]
1963 Baas Darbesi modern Suriye tarihinde "radikal bir kırılmaya" işaret etmiş, ardından Baas Partisi ülkede iktidarı tekeline alarak tek partili bir devlet kurmuş ve kendi devlet ideolojisini dayatarak yeni bir sosyo-politik düzen şekillendirmiştir.[80] 23 Şubat 1966'da Askeri Komite parti içi bir darbe gerçekleştirerek Başkan Emin el-Hafız'ı hapse attı ve 1 Mart'ta bölgeselci, sivil bir Baas hükûmeti atadı.[75] Nureddin el-Etasi resmi devlet başkanı olmasına rağmen, Salah Cedid 1966'dan Kasım 1970'te o sırada savunma bakanı olan Hafız Esad tarafından görevden alınana kadar Suriye'nin etkin yöneticisi oldu.[81][82] Darbe, orijinal pan-Arap Baas Partisi içinde bir bölünmeye yol açtı: Irak liderliğinde bir Baas hareketi (1968'den 2003'e kadar Irak'ı yönetti) ve Suriye liderliğinde bir Baas hareketi kuruldu.
1967'nin ilk yarısında Suriye ve İsrail arasında düşük yoğunluklu bir savaş durumu vardı. İsrail'in Askerden Arındırılmış Bölge'de toprak işlemesi konusundaki anlaşmazlık, İsrail ve Suriye arasında 7 Nisan'da savaş öncesi hava çatışmalarına yol açtı.[83] Mısır ve İsrail arasında Altı Gün Savaşı patlak verdiğinde Suriye de savaşa katıldı ve İsrail'e saldırdı. Savaşın son günlerinde İsrail dikkatini Suriye'ye çevirdi ve 48 saatten kısa bir süre içinde Golan Tepeleri'nin üçte ikisini ele geçirdi.[84] Bu yenilgi, Cedid ve Esad arasında bundan sonra atılacak adımlar konusunda bir bölünmeye neden oldu.[85]
Parti aygıtını kontrol eden Cedid ile orduyu kontrol eden Esad arasında anlaşmazlık ortaya çıktı. Ürdün'le yaşanan "Kara Eylül" çatışmaları sırasında FKÖ'ye yardım için gönderilen Suriye güçlerinin 1970'te geri çekilmesi bu anlaşmazlığı yansıtıyordu.[86] İktidar mücadelesi, Hafız Esad'ın hükûmetin güçlü adamı olmasını sağlayan kansız bir askeri darbe olan Kasım 1970 Suriye Düzeltici Devrimi ile doruğa ulaştı.[82]
6 Ekim 1973'te Suriye ve Mısır, İsrail'e karşı Yom Kippur Savaşı'nı başlattı. İsrail Savunma Kuvvetleri, Suriye'nin ilk kazanımlarını tersine çevirdi ve Suriye topraklarının derinliklerine doğru ilerledi.[87]
1970'lerin sonunda Müslüman Kardeşler'in başlattığı İslamcı ayaklanma hükûmeti hedef aldı. İslamcılar sivillere ve görevde olmayan askerî personele saldırıyor, güvenlik güçleri de misilleme saldırılarında sivilleri öldürüyordu. Ayaklanma 1982 Hama Katliamı'nda doruk noktasına ulaşmış, yaklaşık 10.000 ile 40.000 kişi düzenli Suriye Ordusu birlikleri tarafından öldürülmüştü.[88]
Suriye, hem diğer Arap devletleri hem de Batı dünyası ile ilişkilerinde önemli bir değişiklik yaparak Saddam Hüseyin'e karşı ABD liderliğindeki Körfez Savaşı'na katıldı. Suriye 1991'deki çok taraflı Madrid Konferansı'na katıldı ve 1990'larda İsrail ile müzakerelere girişti. Bu müzakereler başarısızlıkla sonuçlandı ve Devlet Başkanı Hafız Esad'ın Mart 2000'de dönemin ABD Başkanı Bill Clinton ile Cenevre'de yaptığı görüşmeden bu yana başka doğrudan Suriye-İsrail görüşmesi yapılmadı.[89]
.svg)
(Daha ayrıntılı, etkileşimli bir harita için bkz. Şablon:Suriye İç Savaşı ayrıntılı haritası.)
Hafız Esad 10 Haziran 2000 tarihinde öldü. Oğlu Beşşar Esad rakipsiz girdiği bir seçimde devlet başkanı seçildi.[71] Onun seçilmesi Şam Baharı'nın ve reform umutlarının doğuşuna tanıklık etti, ancak 2001 sonbaharında yetkililer hareketi bastırdı ve önde gelen entelektüellerinden bazılarını hapsetti.[90] Bunun yerine reformlar bazı piyasa reformlarıyla sınırlı kaldı.[91][92][93]
5 Ekim 2003'te İsrail, İslami Cihad üyeleri için terörist eğitim tesisi olduğu iddiasıyla Şam yakınlarındaki bir bölgeyi bombaladı.[94] Mart 2004'te Suriyeli Kürtler ve Araplar kuzeydoğudaki Kamışlı kentinde çatıştılar. Kamışlı ve Hasake şehirlerinde ayaklanma belirtileri görüldü.[95] 2005 yılında Suriye, Lübnan'daki askeri varlığına son verdi.[96][97] 6 Eylül 2007'de, İsrailli olduğundan şüphelenilen yabancı savaş uçaklarının, Kuzey Koreli teknisyenler tarafından inşa edilmekte olan şüpheli bir nükleer reaktöre karşı Orchard Operasyonu'nu gerçekleştirdiği bildirildi.[98]
Mevcut siyasi durum 2011'den günümüze
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye İç Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Devam etmekte olan Suriye İç Savaşı Arap Baharı devrimlerinden esinlenmiştir. 2011 yılında barışçıl protestolar zinciri olarak başlamış, ardından Suriye Ordusu tarafından bastırıldığı iddia edilmiştir.[99] Temmuz 2011'de ordudan ayrılanlar Özgür Suriye Ordusunun kurulduğunu ilan etti ve savaşçı birlikler oluşturmaya başladılar. Muhalefet Sünni Müslümanların hakimiyetindeyken, hükûmetin önde gelen isimleri genellikle Nusayrilerle ilişkilendiriliyor.[100] Savaş aynı zamanda isyancı grupları (IŞİD ve el-Nusra) ve çeşitli yabancı ülkeleri de içermekte ve Suriye'de bir vekalet savaşı olduğu iddialarına yol açmaktadır.[101]
Birleşmiş Milletler de dahil olmak üzere çeşitli kaynaklara göre Haziran 2013 itibarıyla 11.000'i çocuk olmak üzere 100.000 kadar insan öldürülmüştür.[102][103][104][105] Şiddetten kaçmak için 4,9 milyon Suriyeli mülteci[106] komşu ülkeler Ürdün,[107] Irak,[108] Lübnan ve Türkiye'ye kaçtı.[109][110] Tahminen 450.000 Suriyeli Hristiyan evlerini terk etti.[111][güncellenmeli] BM'ye göre Ekim 2017 itibarıyla savaşta 400.000 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir.[112]
Eylül 2022'de yeni bir BM raporu, Suriye İç Savaşı'nın yeniden alevlenme tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirtti. BM ayrıca 2022'nin ilk yarısında hiçbir malzeme ulaştıramadığını da belirtti.[113]
Mevcut çatışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]2022 itibarıyla başlıca dış askeri tehdit ve çatışmalar, birincisi IŞİD ile devam eden çatışma; ikincisi ise genel olarak Kürt grupları, özel olarak da Rojava'yı vurmak amacıyla Suriye'nin kuzeydoğu bölgelerinin Türk güçleri tarafından istila edilebileceğine dair süregelen endişelerdir.[114][115][116] Rojava hükûmeti tarafından hazırlanan resmi bir raporda Türkiye destekli milislerin Rojava bölgesi ve hükûmeti için ana tehdit olduğu belirtilmiştir.[117]
Mayıs 2022'de Türk ve Suriyeli muhalif yetkililer, Türk Silahlı Kuvvetleri ve Türkiye'nin desteklediği bazı milislerin, çoğunluğunu YPG/YPJ'nin oluşturduğu SDG'ye karşı yeni bir operasyon planladığını söylediler.[118][119] Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan yaptığı açıklamada, yeni operasyonun Türkiye'nin Suriye sınırı boyunca 30 kilometre genişliğinde "güvenli bölgeler" oluşturma çabalarını yeniden başlatacağını söyledi.[120] Operasyon, Fırat'ın batısındaki Tel Rıf'at ve Menbic bölgeleri ile daha doğudaki diğer alanları hedefliyor. Bu arada Ankara, operasyon konusunda Moskova ile görüşüyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan 8 Ağustos 2022'de operasyon konusundaki kararlılığını yinelemişti.[121]
Büyük ekonomik kriz
[değiştir | kaynağı değiştir]10 Haziran 2020'de yüzlerce protestocu Süveyda sokaklarında üst üste dört gün boyunca Suriye lirasının bir önceki hafta dolar karşısında 3000'e düşmesiyle ülke ekonomisinin çöküşünü protesto etti.[122]
11 Haziran'da Başbakan İmad Hamis, kötüleşen ekonomik koşullar nedeniyle hükûmet karşıtı protestoların ortasında Devlet Başkanı Beşşar Esad tarafından görevden alındı.[123] Suriye para biriminin yeni dip seviyeleri ve yaptırımlardaki dramatik artış, Esad hükûmetinin hayatta kalması konusunda yeni endişeler doğurmaya başladı.[124][125][126]
Analistler, Lübnan'daki mevcut bankacılık krizinin çözümünün Suriye'de istikrarın yeniden tesis edilmesi açısından hayati önem taşıyabileceğini belirtiyor.[127]
Bazı analistler Esad'ın iktidarı kaybetmenin eşiğinde olabileceğine dair endişelerini dile getirmeye başladılar; ancak rejimde yaşanacak böyle bir çöküş, siyasi ya da ekonomik koşullarda bir iyileşmeden ziyade kitlesel bir kaosla sonuçlanabileceği için koşulların daha da kötüleşmesine neden olabilirdi.[128][129][130] Rusya, Suriye'de ana askeri çatışmanın yaşandığı bölgelerdeki etkisini ve askeri rolünü genişletmeye devam etti.[131]
Analistler, ABD Sezar Yasası kapsamında uygulanacak yeni ağır yaptırımların Suriye ekonomisini harap edebileceğini, toparlanma şansını yok edebileceğini, bölgesel istikrarı bozabileceğini ve tüm bölgeyi istikrarsızlaştırmaktan başka bir işe yaramayacağını belirtiyorlar.[132]
İlk yeni yaptırımlar 17 Haziran 2020'de yürürlüğe girdi. Ağustos ayında üç farklı grupta ek yaptırımlar uygulandı. Gıda bulmanın zorlaştığı, ülke ekonomisinin ciddi baskı altında olduğu ve yaptırımlar nedeniyle tüm rejimin çökebileceği yönündeki haberler giderek arttı.[133]
2022 yılı başlarında Suriye, yaptırımlar ve diğer ekonomik baskılar nedeniyle hâlâ büyük bir ekonomik krizle karşı karşıyaydı. Suriye hükûmetinin halka yönelik yardımları ve temel hizmet ve programları karşılama kabiliyeti konusunda bazı şüpheler vardı.[134][135][136] BM, Suriye'nin yakın gelecekte nüfusunu besleyebilmesinin önünde büyük sorunlar olduğunu bildirdi.[137]
Suriye halkının refahı için olumlu olabilecek bir işaret olarak, birkaç Arap ülkesi Suriye ile ilişkileri normalleştirmek ve Suriye'ye enerji tedariki sağlamak üzere bir anlaşma yapmak için çaba göstermeye başladı. Ürdün'ün öncülük ettiği bu çabaya diğer bazı Arap ülkeleri de dahil oldu.[138]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye, 32° ve 38° K enlemleri ile 35° ve 43° D boylamları arasında yer alır. İklim, nemli Akdeniz kıyısından yarı kurak bozkır bölgesine ve doğuda kurak çöle kadar değişiklik gösterir. Akdeniz'i çevreleyen kuzeybatı kısmı oldukça yeşil olmasına rağmen ülke çoğunlukla kurak platolardan oluşmaktadır. Kuzeydoğudaki El-Cezire ve güneydeki Havran önemli tarım alanlarıdır. Suriye'nin en önemli nehri olan Fırat, ülkenin doğusundan geçmektedir. Suriye, "uygarlığın beşiği" olarak adlandırılan bölgeyi oluşturan on beş devletten biridir.[139] Toprakları "Arap levhasının kuzeybatısında" yer almaktadır.[140]
Ticari miktarlarda petrol ilk olarak 1956 yılında kuzeydoğuda keşfedildi. En önemli petrol sahaları es-Süveydiye, Karaçok, Haseke yakınlarındaki Rimelan ve Deyrizor yakınlarındaki el-Ömer ve et-Taym sahalarıdır. Bu sahalar Irak'ın Musul ve Kerkük sahalarının doğal bir uzantısıdır. Petrol, 1974'ten sonra Suriye'nin önde gelen doğal kaynağı ve başlıca ihraç ürünü haline geldi. Doğal gaz 1940 yılında Jbessa sahasında keşfedildi.[71]
Biyoçeşitlilik
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye'de dört karasal ekolojik bölge bulunmaktadır: Suriye kserik otlakları ve çalılıkları, Doğu Akdeniz kozalaklı-sklerofilli-geniş yapraklı ormanları, Güney Anadolu dağlık kozalaklı ve yaprak döken ormanları ve Mezopotamya çalılık çölü.[141] Ülkenin 2019 Orman Peyzaj Bütünlüğü Endeksi ortalama puanı 3,64/10 olup, 172 ülke arasında dünya genelinde 144. sırada yer almaktadır.[142]
Siyaset ve hükûmet
[değiştir | kaynağı değiştir]_03.jpg)
|
|
Beşşar Esad Devlet Başkanı
|
Muhammed Gazi el-Celali Başbakan
|
Suriye resmi olarak üniter bir cumhuriyettir. Suriye'nin 2012 yılında kabul edilen mevcut anayasası, Ulusal İlerici Cephenin bir parçası olmayan bireylerin seçilebilmesine yönelik anayasal hak nedeniyle ülkeyi fiilen yarı-başkanlık cumhuriyetine dönüştürmüştür.[143] Cumhurbaşkanı devlet başkanı, başbakan ise hükûmet başkanıdır.[144] Yasama organı olan Halk Meclisi, kanunları geçirmekten, hükûmet ödeneklerini onaylamaktan ve politikaları tartışmaktan sorumlu organdır.[145] Basit çoğunlukla güvensizlik oyu verilmesi durumunda, başbakanın hükûmetinin istifasını devlet başkanına sunması gerekmektedir.[146] Suriye İç Savaşı sırasında kurulan iki alternatif hükûmet, Suriye Geçici Hükümeti (2013'te kuruldu) ve Suriye Kurtuluş Hükümeti (2017'de kuruldu), ülkenin kuzeybatısının bazı bölümlerini kontrol ediyor ve Suriye Arap Cumhuriyeti'ne muhalif olarak faaliyet gösteriyor.
Yürütme organı devlet başkanı, başkan yardımcısı, başbakan ve Bakanlar Kurulundan (kabine) oluşur. Anayasa devlet başkanının Müslüman olmasını şart koşmakta ancak İslam'ı devlet dini haline getirmemektedir.[147] 31 Ocak 1973'te Hafız Esad ulusal krize yol açan yeni bir anayasayı uygulamaya koydu. Önceki anayasaların aksine bu anayasada Suriye devlet başkanının Müslüman olması şartı aranmıyordu ve bu da Hama, Humus ve Halep'te Müslüman Kardeşler ve ulema tarafından düzenlenen şiddetli gösterilere yol açtı. Esad'ı "Allah'ın düşmanı" olarak nitelendirdiler ve yönetimine karşı cihat çağrısında bulundular.[148] Hükûmet, 1976'dan 1982'ye kadar çoğunluğu Müslüman Kardeşler üyesi olan İslamcıların bir dizi silahlı isyanından kurtuldu.
Anayasa devlet başkanına bakanları atama, savaş ve olağanüstü hal ilan etme, kanun çıkarma (olağanüstü haller dışında Halk Meclisinin onayını gerektirir), af ilan etme, anayasayı değiştirme ve devlet memurları ile askerî personeli atama hakkı vermektedir.[149] 2012 anayasasına göre devlet başkanı Suriye vatandaşları tarafından doğrudan seçimle seçilmektedir.
Suriye'nin yasama organı tek kamaralı "Halk Meclisi"dir. Önceki anayasaya göre Suriye'de yasama organı için çok partili seçimler yapılmıyordu[149] ve sandalyelerin üçte ikisi otomatik olarak iktidar koalisyonuna tahsis ediliyordu.[150] 7 Mayıs 2012 tarihinde Suriye, iktidar koalisyonu dışındaki partilerin katılabildiği ilk seçimlerini gerçekleştirdi. Seçimlere yedi yeni siyasi parti katıldı ve bunlardan Değişim ve Özgürlük için Halk Cephesi en büyük muhalefet partisi oldu. Ancak hükûmet karşıtı silahlı isyancılar aday göstermemeyi tercih ettiler ve destekçilerine seçimleri boykot etmeleri çağrısında bulundular.
2008 yılı itibarıyla devlet başkanı, Suriye'deki Baas partisinin bölgesel sekreteri ve Ulusal İlerici Cephe iktidar koalisyonunun lideridir. Koalisyonun dışında 14 yasadışı Kürt siyasi partisi bulunmaktadır.[151]
Suriye'nin yargı organları arasında Yüksek Anayasa Mahkemesi, Yüksek Yargı Konseyi, Yargıtay ve Devlet Güvenlik Mahkemeleri bulunmaktadır. İslami içtihat, mevzuatın ana kaynağıdır ve Suriye'nin yargı sistemi Osmanlı, Fransız ve İslami kanunların unsurlarını taşımaktadır. Suriye'de üç düzey mahkeme bulunmaktadır: ilk derece mahkemeleri, temyiz mahkemeleri ve en yüksek mahkeme olan anayasa mahkemesi. Dini mahkemeler kişisel ve aile hukuku ile ilgili meselelere bakmaktadır.[149] Yüksek Devlet Güvenlik Mahkemesi (YDGM) 21 Nisan 2011 tarihinde 53 sayılı kanun hükmünde kararname ile Devlet Başkanı Beşşar Esad tarafından lağvedildi.[152]
1953 tarihli 59 sayılı Kişisel Statü Kanunu (1975 tarihli 34 sayılı Kanun'la değiştirilmiştir) esasen kodifiye edilmiş bir şeriattır.[153] 1973 Anayasası'nın 3(2) maddesi İslam hukukunu yasamanın ana kaynağı olarak ilan etmektedir. Kişisel Statü Kanunu Müslümanlara şeriat mahkemeleri tarafından uygulanmaktadır.[154]
Devam eden iç savaşın bir sonucu olarak Suriye Geçici Hükümeti, Demokratik Birlik Partisi ve şeriat hukuku ile yönetilen yerel bölgeler de dahil olmak üzere çeşitli alternatif hükûmetler kuruldu. Suriye Geçici Hükûmeti temsilcileri 28 Mart 2013 tarihinde Suriye'nin Arap Birliğindeki koltuğuna oturmaya davet edildi[155] ve aralarında ABD, Birleşik Krallık ve Fransa'nın da bulunduğu birçok ülke tarafından "Suriye halkının tek temsilcisi" olarak tanındı.[156][157][158]
Suriye'nin hükûmet kontrolündeki bölgelerinde 13 Nisan 2016 tarihinde, Suriye'nin tek meclisli yasama organı olan Suriye Halk Meclisinin 250 sandalyesinin tamamı için parlamento seçimleri yapıldı.[159] Daha sonuçlar açıklanmadan önce, aralarında Almanya, ABD ve Birleşik Krallık'ın da bulunduğu çok sayıda ülke "Suriye halkının iradesini temsil etmediği" gerekçesiyle sonuçları kabul etmeyeceklerini açıkladı.[160] Ancak Rusya Federasyonu temsilcileri seçim sonuçlarını desteklediklerini açıkladılar. Suriye'nin hükûmet sistemi Kuzey Amerikalı sivil toplum kuruluşu Freedom House tarafından demokratik olmayan bir sistem olarak değerlendirilmektedir.[161]
Askerîye
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye devlet başkanı, seferberlik halinde yaklaşık 400.000 askerden oluşan Suriye Silahlı Kuvvetlerinin başkomutanıdır. Ordu zorunlu askerliğe sahip bir güçtür; erkekler 18 yaşına geldiklerinde askere alınırlar.[kaynak belirtilmeli] Zorunlu askerlik süresi 2005 yılında iki buçuk yıldan iki yıla, 2008 yılında 21 aya ve 2011 yılında bir buçuk yıla indirildi.[162] Suriye'nin son askerlerinin otuz yıl sonra ülkeyi terk ettiği 27 Nisan 2005 tarihine kadar yaklaşık 20.000 Suriyeli asker Lübnan'da konuşlandırılmıştı.[kaynak belirtilmeli]
Suriye güçlerinin başlıca eğitim, malzeme ve kredi kaynağı olan Sovyetler Birliği'nin dağılması, Suriye'nin modern askeri teçhizat edinme kabiliyetini yavaşlatmış olabilir. Suriye, karadan karaya füzelerden oluşan bir cephaneliğe sahiptir. Zisser'e göre 1990'ların başında Kuzey Kore'den 500 kilometre menzilli Scud-C füzeleri tedarik edildi ve 700 kilometreye kadar menzili olan Scud-D'nin Suriye tarafından Kuzey Kore ve İran'ın yardımıyla geliştirildiği iddia ediliyor.[163]
Suriye, Körfez Savaşı'na katılmasının bir sonucu olarak Basra Körfezi'ndeki Arap devletlerinden önemli miktarda mali yardım aldı ve bu fonların önemli bir kısmı askeri harcamalara ayrıldı.
Dış ilişkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ulusal güvenliğin sağlanması, Arap komşuları arasında nüfuzun artırılması ve Golan Tepeleri'nin geri alınmasının güvence altına alınması Suriye'nin dış politikasının temel hedefleri oldu. Suriye, tarihinin birçok noktasında Türkiye, İsrail, Irak ve Lübnan gibi coğrafi olarak kültürel komşularıyla şiddetli gerginlikler yaşadı. Suriye, 21. yüzyılda Arap Baharı ve Suriye İç Savaşı öncesinde bölgesindeki bazı devletlerle ilişkilerinde bir iyileşme yaşadı.
2011'de başlayan iç savaş ve buna bağlı olarak yaşanan ölümler ve insan hakları ihlallerinden bu yana Suriye, bölge ülkelerinden ve daha geniş anlamda uluslararası toplumdan giderek daha fazla izole edilmektedir. Aralarında İngiltere, Kanada, Fransa, İtalya, Almanya, Tunus, Mısır, Libya, Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, İspanya ve Basra Körfezi'ndeki Arap devletlerinin de bulunduğu birçok ülke ile diplomatik ilişkiler kesilmiştir.[164]
Suriye Arap Birliği'nden Cezayir, Mısır, Irak, Lübnan, Sudan ve Yemen ile diplomatik ilişkilerini sürdürmeye devam etmektedir. Suriye'nin sivillere yönelik şiddeti 2012 yılında Arap Birliği ve İslam İşbirliği Teşkilatı'ndan uzaklaştırılmasına neden oldu. Suriye, geleneksel müttefikleri İran ve Rusya ile iyi ilişkiler geliştirmeye devam etmektedir; bu iki ülke Suriye hükûmetini Suriyeli muhaliflerle olan çatışmalarında destekleyen az sayıdaki ülke arasındadır.
Suriye, AB ile komşularını yakınlaştırmayı amaçlayan Avrupa Birliği'nin Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) kapsamındadır.
Uluslararası anlaşmazlıklar
[değiştir | kaynağı değiştir]1939 yılında, Suriye hâlâ bir Fransız mandasıyken, Fransızlar İskenderun Sancağı'nın İkinci Dünya Savaşı'nda bir dostluk antlaşmasının parçası olarak Türkiye'ye katılmasına ilişkin bir plebisite izin verdi. Bu sayede Türkiye'nin Hatay ili kuruldu. Fransızların bu hamlesi Suriye'de çok tartışıldı ve sadece beş yıl sonra Suriye bağımsız oldu.[165] Türkiye'nin İskenderun Sancağı'nı ilhak etmesine rağmen Suriye hükûmeti, 1949'daki kısa bir dönem hariç, bağımsızlıktan bu yana bölge üzerindeki Türk egemenliğini tanımayı reddetti.[166]
Suriye'nin Golan Tepeleri bölgesinin batıdaki üçte ikisi 1967'den beri İsrail'in işgali altındadır ve 1981'de İsrail tarafından fiilen ilhak edildi;[167][168] doğudaki üçte birlik kısım ise Suriye'nin kontrolündedir ve UNDOF, Mor Hat ateşkesini uygulamak için arada bir tampon bölge oluşturmaktadır. İsrail'in 1981 tarihli Golan ilhak yasası uluslararası hukukta tanınmamaktadır. BM Güvenlik Konseyi 497 (1981) sayılı kararıyla bu yasayı "hükümsüz ve geçersiz ve uluslararası hukuki etkisi olmayan" bir yasa olarak kınadı. O tarihten bu yana Genel Kurulun "İşgal Altındaki Suriye Golan'ı" ile ilgili kararları İsrail işgali ve ilhakının gayrimeşruluğunu teyit etmektedir.[169] Suriye hükûmeti bu toprakların geri verilmesini talep etmeye devam etmektedir.[170] Suriye'nin Golan'da elinde kalan tek toprak, terk edilmiş Kuneytire şehrini, vilayetin fiili başkenti Madinat el-Baas'ı ve Beer Ajam ve Hader gibi çoğunlukla Çerkeslerin yaşadığı birçok küçük köyü içeren bir şerittir. Mart 2019'da ABD Başkanı Donald Trump, ABD'nin İsrail'in Golan Tepeleri'ni ilhakını tanıyacağını açıkladı.[171]
1976 yılının başlarında Suriye Lübnan'a girerek yirmi dokuz yıllık askeri varlığını başlattı. Suriye, Filistinli milislere karşı Lübnanlı Hristiyan milislere yardım etmek üzere dönemin Maruni Hristiyan Cumhurbaşkanı Süleyman Franjieh'in daveti üzerine Lübnan'a girdi.[172][173] Takip eden 15 yıllık iç savaş boyunca Suriye, Lübnan'ı kontrol etmek için savaştı. Suriye Ordusu, eski Lübnan Başbakanı Refik Hariri'nin öldürülmesinin ardından iç ve dış baskılara yanıt olarak 26 Nisan 2005 tarihine kadar Lübnan'da kaldı.[174]
Bir diğer ihtilaflı bölge ise Lübnan-Suriye sınırı ile İsrail işgali altındaki Golan Tepeleri'nin kesiştiği noktada yer alan Şebaa çiftlikleridir. Yaklaşık 11 km uzunluğunda ve 3 km genişliğindeki çiftlikler, 1981 yılında Golan Tepeleri'nin geri kalanıyla birlikte İsrail tarafından işgal edildi.[175] Ancak Suriye ordusunun ilerleyişinin ardından İsrail işgali sona erdi ve Suriye çiftlikler üzerinde fiili egemen güç haline geldi. Ancak İsrail'in 2000 yılında Lübnan'dan çekilmesinin ardından Hizbullah çekilmenin tamamlanmadığını çünkü Şebaa'nın Suriye değil Lübnan topraklarında olduğunu iddia etti.[176] Birleşmiş Milletler, 81 farklı haritayı inceledikten sonra, terk edilmiş tarım arazilerinin Lübnan'a ait olduğuna dair hiçbir kanıt bulunmadığı sonucuna vardı.[177] Bununla birlikte, Lübnan bölgenin kendine ait olduğunu iddia etmeye devam etti.
İnsan hakları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye'deki insan hakları durumu, 2010 yılında ülkenin sicilini "dünyanın en kötüleri arasında" olarak nitelendiren İnsan Hakları İzleme Örgütü gibi bağımsız kuruluşlar arasında uzun zamandır önemli bir endişe kaynağı olmuştur.[178] ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından finanse edilen Freedom House,[179] yıllık Dünya Özgürlük araştırmasında Suriye'yi "Özgür Değil" olarak derecelendirmiştir.[180]
Yetkililer, demokrasi ve insan hakları aktivistlerini tutuklamak, internet sitelerini sansürlemek, blog yazarlarını gözaltına almak ve seyahat yasağı uygulamakla suçlanıyor. Keyfi gözaltılar, işkence ve kayıplar yaygındır.[181] Suriye anayasası cinsiyet eşitliğini garanti altına alsa da eleştirmenler kişisel kanunların ve ceza kanununun kadınlara ve kız çocuklarına karşı ayrımcılık yaptığını söylüyorlar. Ayrıca, sözde 'namus cinayetleri' için de hoşgörü tanınmaktadır.[181] Birleşmiş Milletler, 9 Kasım 2011 itibarıyla Devlet Başkanı Beşşar Esad'a karşı ayaklanma sırasında ölen 3500'den fazla kişinin 250'den fazlasının iki yaşından küçük çocuklar olduğunu ve 11 yaşından küçük erkek çocuklarının güvenlik güçleri tarafından toplu tecavüze uğradığını bildirdi.[182][183] Başkan Esad yönetimine muhalif kişiler, 12 Temmuz 2012 tarihinde Hama'da hükûmet güçleri tarafından gerçekleştirilen bombardımanda çoğu sivil 200'den fazla kişinin katledildiğini ve yaklaşık 300 kişinin yaralandığını iddia etmektedirler.[184]
Ağustos 2013'te hükûmetin sivillere karşı kimyasal silah kullandığından şüpheleniliyordu. ABD Dışişleri Bakanı John Kerry, ülkede kimyasal silah kullanıldığının "inkar edilemez" olduğunu ve Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın güçlerinin kendi halkına karşı "ahlaki bir müstehcenlik" işlediğini söyledi. Kerry, "Hata yapmayın, Başkan Obama, dünyanın en savunmasız insanlarına karşı dünyanın en iğrenç silahını kullananların hesap vermesi gerektiğine inanmaktadır. Bugün hiçbir şey bundan daha ciddi değildir ve hiçbir şey bundan daha ciddi bir incelemeye tabi tutulmamaktadır." dedi.[185]
Çoğu anayasal korumayı fiilen askıya alan Olağanüstü Hal Kanunu 1963 yılından 21 Nisan 2011 tarihine kadar yürürlükte kaldı.[152] Hükûmet bu kanunu Golan Tepeleri konusunda İsrail ile devam eden savaş sebebiyle gerekçelendirmişti.
Ağustos 2014'te BM İnsan Hakları Şefi Navi Pillay, uluslararası toplumu, 30 Nisan 2014 itibarıyla 191.369 kişinin ölümüyle sonuçlanan ve Pillay'a göre çatışmanın tüm taraflarının cezasız kaldığı savaş suçlarının işlendiği 3 yılı aşkın süredir devam eden iç savaşla mücadelede "felç" olmakla eleştirdi. Azınlık Nusayriler ve Hristiyanlar, İslamcılar ve Suriye İç Savaşı'nda savaşan diğer gruplar tarafından giderek daha fazla hedef alınmaktadır.[186][187] Nisan 2017'de ABD Donanması, ABD hükûmetine göre Suriyeli sivillere yönelik kimyasal silah saldırısında kullanıldığı iddia edilen bir Suriye hava üssüne füze saldırısı düzenledi.[188][189]
Kasım 2021'de ABD Merkez Komutanlığı 2019 yılında Suriye'de sivillerin ölümüne neden olan bir hava saldırısını "meşru" olarak nitelendirdi. Bu kabul, New York Times'ın bir soruşturmasında ordunun onlarca sivilin ölümünü gizlediğinin ortaya çıkmasının ardından geldi.[190]
İdari bölümler
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye 14 ile, bunlar da 61 ilçeye ve bunlar da kendi içlerinde nahiyelere bölünmüştür. Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi fiilen özerk olmakla birlikte merkezi yönetim tarafından tanınmamaktadır.
| Numara | İl | Başkent | |
|---|---|---|---|
 | |||
| 1 | Lazkiye | Lazkiye | |
| 2 | İdlib | İdlib | |
| 3 | Halep | Halep | |
| 4 | Rakka | Rakka | |
| 5 | Haseke | Haseke | |
| 6 | Tartus | Tartus | |
| 7 | Hama | Hama | |
| 8 | Deyrizor | Deyrizor | |
| 9 | Humus | Humus | |
| 10 | Şam | Şam | |
| 11 | Rif Şam | – | |
| 12 | Kuneytire | Kuneytire | |
| 13 | Dera | Dera | |
| 14 | Süveyda | Süveyda |
Rojava yarı özerk bölgesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Rojava[b] olarak da bilinen Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi (KDSÖY), Suriye'nin kuzeydoğusunda yer alan de facto bir özerk bölgedir.[194][195] Afrin, Cezire, Fırat, Rakka, Tabka, Menbic ve Deyrizor bölgelerinde kendi kendini yöneten alt bölgelerden oluşmaktadır.[196][197] Bölge 2012 yılında, devam eden Rojava çatışması ve resmi askerî gücü Suriye Demokratik Güçlerinin (SDG) de yer aldığı daha geniş Suriye İç Savaşı bağlamında fiili özerkliğini kazandı.[198][199]
Bazı dış ilişkilere sahip olmakla birlikte, bölge Katalonya Parlamentosu dışında Suriye hükûmeti de dahil olmak üzere herhangi bir devlet tarafından resmi olarak özerk olarak tanınmamaktadır.[200][201][202] KDSÖY, diğer parti ve örgütlerle diyaloglarında evrensel demokratik, sürdürülebilir, özerk çoğulcu, eşit ve feminist politikaları için yaygın bir desteğe sahiptir.[203][204][205][206] Kuzeydoğu Suriye çok etnikli bir bölgedir ve büyük etnik Kürt, Arap ve Süryani nüfusu ile daha küçük etnik Türkmen, Ermeni, Çerkes ve Yezidi topluluklarına ev sahipliği yapmaktadır.[207][208][209]
Bölge yönetiminin destekçileri, adem-i merkeziyetçiliği, toplumsal cinsiyet eşitliğini,[210][211] çevresel sürdürülebilirliği, sosyal ekolojiyi ve dini, kültürel ve siyasi çeşitliliğe çoğulcu hoşgörüyü teşvik eden anarşist, feminist ve özgürlükçü sosyalist bir ideolojiye dayanan doğrudan demokratik hedefleri olan resmi olarak laik bir yönetim[212] olduğunu ve bu değerlerin anayasasına, toplumuna ve siyasetine yansıdığını belirtmekte ve bunun doğrudan bağımsızlıktan ziyade bir bütün olarak federalleşmiş bir Suriye için bir model olduğunu ifade etmektedirler.[213][214][215][216][217] Bölge yönetimi ayrıca bazı partizan ve partizan olmayan kaynaklar tarafından otoriterlik, Suriye hükûmetine destek,[218] Kürtleştirme ve yerinden etme ile suçlandı.[kaynak belirtilmeli]
13 Ekim 2019'da SDG, Türkiye ve Türkiye destekli Suriyeli isyancıların sınır ötesi saldırısının bir parçası olarak Türkiye'nin bu şehirlere yönelik bir saldırısını caydırmak amacıyla Suriye Ordusu ile SDG'nin elindeki Menbic ve Kobani şehirlerine girmesine izin veren bir anlaşmaya vardığını duyurdu.[219] Suriye Ordusu ayrıca SDG ile birlikte Suriye'nin kuzeyinde Suriye-Türkiye sınırı boyunca konuşlandı ve Ayn İsa ve Tel Tamer gibi SDG'nin elindeki bazı şehirlere girdi.[220][221] İkinci Kuzey Suriye Tampon Bölgesi'nin oluşturulmasının ardından SDG, Suriye hükûmeti ile SDG arasında siyasi bir çözüme ulaşılması halinde Suriye Ordusu ile işbirliği yapmaya hazır olduğunu açıkladı.[222]
En büyük şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Suriye büyük şehir ve merkezleri 2004 nüfus sayımı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Sıra | Şehir ismi | Suriye'nin illeri | Nüfus | ||||||
 Halep |
1 | Halep | Halep | 2.132.100 |  Humus | ||||
| 2 | Şam | Şam | 1.414.913 | ||||||
| 3 | Humus | Humus | 652.609 | ||||||
| 4 | Lazkiye | Lazkiye | 383.786 | ||||||
| 5 | Hama | Hama | 312.994 | ||||||
| 6 | Rakka | Rakka | 220.488 | ||||||
| 7 | Deyrizor | Deyrizor | 211.857 | ||||||
| 8 | Hasiçi | Hasiçi | 188.160 | ||||||
| 9 | Kamışlı | Hasiçi | 184.231 | ||||||
| 10 | Seyyide Zeynep | Rif Şam | 136.427 | ||||||
Tarım reformu
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye'de birbiriyle ilişkili üç programdan oluşan tarım reformu tedbirleri uygulamaya konuldu: Tarım işçileri ile toprak sahipleri arasındaki ilişkileri düzenleyen mevzuat; özel ve devlet arazilerinin mülkiyetini ve kullanımını düzenleyen ve köylülerin ekonomik örgütlenmesini yönlendiren mevzuat ve tarımsal üretimi devlet kontrolü altında yeniden düzenleyen tedbirler.[223] Toprak mülkiyetindeki yüksek eşitsizlik seviyelerine rağmen bu reformlar, 1958'den 1961'e kadar toprağın yeniden dağıtımında, bağımsızlıktan bu yana Suriye tarihindeki diğer tüm reformlardan daha fazla ilerleme kaydedilmesini sağladı.
İlk yasa (134 sayılı kanun; 4 Eylül 1958'de kabul edildi) köylülerin mobilizasyonu ve köylü haklarının genişletilmesi konusundaki endişelere yanıt olarak çıkarıldı.[224] Bu yasa, ortakçıların ve tarım işçilerinin toprak sahipleri karşısındaki konumlarını güçlendirmek için tasarlanmıştı.[224] Bu yasa, özellikle kadınlar ve gençler için çalışma koşullarının düzenlenmesine, çalışma saatlerinin belirlenmesine ve ücretli işçiler için asgari ücret ilkesi ile ortakçılar için hasadın adil bir şekilde paylaştırılmasına olanak tanıyacak yeni yasaların uygulanacağını duyuran Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığının kurulmasına yol açtı.[225] Ayrıca, ev sahiplerini hem yazılı hem de sözlü sözleşmelere uymakla yükümlü kılmış, toplu pazarlığı tesis etmiş, işçi tazminatı, sağlık, barınma ve istihdam hizmetleri için hükümler içermiştir.[224] 134 sayılı Kanun sadece işçileri korumak için tasarlanmamıştı. Aynı zamanda toprak sahiplerinin kendi sendikalarını kurma haklarını da kabul ediyordu.[224]
İnternet ve telekomünikasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye'de telekomünikasyon İletişim ve Teknoloji Bakanlığı tarafından denetlenmektedir.[226] Buna ek olarak, Syrian Telecom devlet internet erişiminin dağıtımında ayrılmaz bir rol oynamaktadır.[227] Suriye Elektronik Ordusu siber uzayda hükûmet yanlısı askeri bir grup olarak hizmet vermektedir ve uzun süredir hacktivist grup Anonymous'un düşmanı olarak kabul edilmektedir.[228] İnternet sansürü yasaları nedeniyle Mart 2011 ile Ağustos 2012 arasında 13.000 internet aktivisti tutuklandı.[229]
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]
2015 itibarıyla Suriye ekonomisi, azalan gümrük ve gelir vergileri gibi doğası gereği güvenilmez gelir kaynaklarına dayanmakta ve bu kaynaklar büyük ölçüde İran'dan alınan kredilerle desteklenmektedir.[230] İran'ın Suriye İç Savaşı sırasında Suriye'ye yılda 6 milyar ile 20 milyar ABD coları arasında harcama yaptığına inanılıyor.[231] Suriye ekonomisi %60 daraldı ve Suriye lirası %80 değer kaybetti; ekonomi kısmen devlete ait, kısmen de savaş ekonomisi haline geldi.[232] Devam etmekte olan Suriye İç Savaşı'nın başlangıcında Suriye, Dünya Bankası tarafından "alt orta gelirli ülke" olarak sınıflandırılmıştı.[233] 2010 yılında Suriye petrol ve tarım sektörlerine bağımlı kaldı.[234] Petrol sektörü ihracat gelirlerinin yaklaşık %40'ını sağlıyordu.[234] Kanıtlanmış açık deniz sondajları, Suriye ve Kıbrıs arasındaki Akdeniz tabanında büyük miktarda petrol bulunduğunu gösterdi.[235] Tarım sektörü GSYH'nin yaklaşık %20'sine ve istihdamın %20'sine katkıda bulunmaktadır. Petrol rezervlerinin önümüzdeki yıllarda azalması beklenmektedir ve Suriye şimdiden net petrol ithalatçısı haline gelmiştir.[234] İç savaşın başlamasından bu yana ekonomi %35 oranında küçüldü ve Suriye lirası savaş öncesi değerinin altıda birine düştü.[236] Hükûmet İran, Rusya ve Çin'den gelen kredilere giderek daha fazla bel bağlamaktadır.[236]
Ekonomi, protestocuları yatıştırmak ve döviz rezervlerini korumak için sübvansiyonları artıran ve ticaret kontrollerini sıkılaştıran hükûmet tarafından büyük ölçüde düzenlenmektedir.[8] Uzun vadeli ekonomik kısıtlamalar arasında dış ticaret engelleri, azalan petrol üretimi, yüksek işsizlik, artan bütçe açıkları ve tarımda yoğun kullanım, hızlı nüfus artışı, endüstriyel genişleme ve su kirliliği nedeniyle su kaynakları üzerinde artan baskı yer almaktadır.[8] UNDP 2005 yılında Suriye nüfusunun %30'unun yoksulluk içinde yaşadığını ve %11,4'ünün geçim seviyesinin altında yaşadığını açıkladı.[71]
Suriye'nin küresel ihracattaki payı 2001 yılından bu yana kademeli olarak azaldı.[237] Kişi başına reel GSYİH büyümesi 2000-2008 döneminde yılda sadece %2,5 oldu.[237] İşsizlik oranı %10'un üzerinde seyretmektedir. Yoksulluk oranları 2004'te %11'den 2007'de %12,3'e yükseldi.[237] 2007 yılında Suriye'nin başlıca ihracat kalemleri arasında fenetilin hapları (captagon olarak bilinen yasadışı bir uyuşturucu), ham petrol, rafine ürünler, ham pamuk, giysi, meyve ve tahıl yer almaktadır. Suriye'nin ithalatının büyük bölümünü sanayi için gerekli hammaddeler, taşıtlar, tarım ekipmanları ve ağır makineler oluşturmaktadır. Petrol ihracatından elde edilen gelirler ve Suriyeli işçilerden gelen işçi dövizleri hükûmetin en önemli döviz kaynaklarıdır.[71]
Siyasi istikrarsızlık gelecekteki ekonomik kalkınma için önemli bir tehdit oluşturmaktadır.[238] Yabancı yatırımlar; şiddet, hükûmet kısıtlamaları, ekonomik yaptırımlar ve uluslararası izolasyon nedeniyle kısıtlanmaktadır. Suriye ekonomisi ayrıca devlet bürokrasisi, düşen petrol üretimi, artan bütçe açıkları ve enflasyon nedeniyle de sekteye uğramaktadır.[238]
2011'deki iç savaştan önce hükûmet, ekonomisini çeşitlendirmek ve petrol ile tarıma olan bağımlılığını azaltmak için turizm, doğal gaz ve hizmet sektörlerine yeni yatırımlar çekmeyi umuyordu. Hükûmet çoğu piyasayı liberalleştirmeyi amaçlayan ekonomik reformlar yapmaya başladı, ancak bu reformlar yavaş ve geçici oldu ve 2011'de çatışmaların patlak vermesinden bu yana tamamen tersine döndü.[239]
Suriye'de devam eden iç savaş nedeniyle 2012 yılı itibarıyla Suriye'nin toplam ihracatı üçte iki oranında azaldı, 2010 yılındaki 12 milyar ABD xoları değerinden 2012 yılında sadece 4 milyar ABD doları değerine düştü.[240] Suriye'nin GSYİH'si 2011 yılında %3'ün üzerinde azaldı[241] ve 2012 yılında da %20 oranında azalması beklenmekteydi.[242]
2012 yılı itibarıyla, Suriye'nin özellikle petrol ve turizm sektörleri harap oldu, devam eden iç savaş nedeniyle 5 milyar ABD doları kaybedildi.[240] Devam eden iç savaş nedeniyle ihtiyaç duyulan yeniden yapılanma 10 milyar ABD dolarına mal olacaktır.[240] Yaptırımlar hükûmetin mali kaynaklarını tüketmiştir. ABD ve Avrupa Birliğinin 2012 yılında yürürlüğe giren petrol ithalatı yasaklarının Suriye'ye ayda yaklaşık 400 milyon dolara mal olduğu tahmin edilmektedir.[243]
Turizmden elde edilen gelirler dramatik bir şekilde düştü, savaştan önce %90 olan otel doluluk oranları Mayıs 2012'de %15'in altına indi.[244] Turizm sektöründe çalışanların yaklaşık %40'ı savaşın başlangıcından bu yana işlerini kaybetmiştir.[244]
Mayıs 2015'te IŞİD, Suriye hükûmetinin son önemli gelir kaynaklarından biri olan fosfat madenlerini ele geçirdi.[245] Bir sonraki ay IŞİD Şam'a giden ve Şam ve Humus'ta ısınma ve elektrik üretiminde kullanılan bir doğalgaz boru hattını havaya uçurdu; bir analist "IŞİD'in şu an için oyununun adı rejimin kilit kaynaklarını engellemek" dedi.[246] Buna ek olarak, IŞİD Şaer gaz sahasına ve bölgedeki diğer üç tesise -Hayan, Cihar ve Ebla- yaklaşıyordu; bu batı gaz sahalarının kaybı İran'ın Suriye hükûmetini daha fazla sübvanse etmesine neden olma potansiyeline sahipti.[247]
Suriye, Suriye Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın ortakları ve akrabaları tarafından yönetilen ve giderek büyüyen bir yasadışı uyuşturucu endüstrisine ev sahipliği yapıyor.[248] Bu sektörde ağırlıklı olarak Arap dünyasında popüler olan ve bağımlılık yapan bir amfetamin olan captagon üretiliyor. 2021 yılı itibarıyla yasadışı uyuşturucu ihracatı ülkenin yasal ihracatını gölgede bırakarak New York Times'ın Suriye'yi "dünyanın en yeni narko-devleti" olarak adlandırmasına yol açtı.[248] Uyuşturucu ihracatı Suriye hükûmetinin döviz kazanmasına ve Batı yaptırımlarını aşmasına olanak sağlıyor.[248]
Petrol endüstrisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye'nin petrol endüstrisi keskin bir düşüşe maruz kaldı. Eylül 2014'te IŞİD 80.000 varil/gün (13.000 m3/gün) ile hükûmetin 17.000 varil/gün (2.700 m3/gün) üretimine kıyasla daha fazla petrol üretiyordu ve Suriye Petrol Bakanlığı 2014'ün sonunda petrol üretiminin 9.329 varil/gün'e (1.483,2 m3/gün) düştüğünü açıkladı; IŞİD o tarihten bu yana bir petrol sahasını daha ele geçirdi ve petrol üretiminin 6.829 varil/gün (1.085,7 m3/gün) olacağı tahmin edildi.[230] Suriye İç Savaşı'nın üçüncü yılında Ekonomi Bakan Yardımcısı Selman Hayan, Suriye'nin iki ana petrol rafinerisinin %10'dan daha az kapasiteyle çalıştığını belirtti.[249]
Tarihsel olarak ülke, 1960'ların sonlarından beri kuzeydoğuda bulunan sahalardan ağır dereceli petrol üretmiştir. 1980'lerin başında, Suriye'nin doğusundaki Deyrizor yakınlarında hafif dereceli, düşük sülfürlü petrol keşfedildi. Suriye'nin petrol üretim oranı 1995'te günde 600.000 varile (95.000 m3/gün) (bpd) yakın bir zirveden 2012'de 182.500 varil/gün'ün (29.020 m3/gün) altına düşerek dramatik bir şekilde azalmıştır.[250] 2012 yılından bu yana üretim daha da düşerek 2014 yılında günlük 32.000 varile (5.100 m3/gün) (bpd) ulaşmıştır. Resmi rakamlar 2015 yılı üretimini günlük 27,000 varil (4,300m³/gün) olarak vermektedir ancak bu rakamlar ihtiyatla karşılanmalıdır çünkü isyancıların elindeki bölgelerde şu anda üretilen petrol miktarını tahmin etmek zordur.
Ayaklanmadan önce Suriye'nin petrol ihracatının %90'ından fazlası AB ülkelerine, geri kalanı ise Türkiye'ye yapılıyordu.[244] Petrol ve gaz gelirleri 2012 yılında toplam GSYH'nin yaklaşık %20'sini ve toplam hükûmet gelirlerinin %25'ini oluşturdu.[244]
Ulaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye'de dört uluslararası havalimanı (Şam, Halep, Lazkiye ve Kamışlı) bulunmakta olup, bunlar Syrian Air için merkez görevi görmekte ve çeşitli yabancı taşıyıcılar tarafından da hizmet verilmektedir.[251]
Suriye'deki yüklerin büyük bir kısmı, Türkiye'deki muadili olan Devlet Demiryolları ile bağlantılı olan Suriye Demiryolları tarafından taşınmaktadır. Nispeten az gelişmiş bir ülke için, Suriye'nin demiryolu altyapısı birçok ekspres servis ve modern trenlerle iyi korunmaktadır.[252]
Suriye'deki karayolu ağı 69.873 kilometre uzunluğunda olup, 1103 kilometresi otoyollardan oluşmaktadır. Ülkede ayrıca 900 kilometrelik gezilebilir ancak ekonomik açıdan önemli olmayan su yolları bulunmaktadır.[8]
Su temini ve sanitasyon
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye, kıt su kaynaklarına sahip yarı kurak bir ülkedir. Suriye'de en fazla su tüketen sektör tarımdır. Evsel su kullanımı toplam su kullanımının sadece %9'u kadardır.[253] İç savaştan önce Suriye için büyük bir zorluk, kentsel ve endüstriyel su talebinin hızla artmasına yol açan yüksek nüfus artışıydı (2006 yılında büyüme oranı %2,7 idi[254]).[255]
Demografi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tarihsel nüfus | ||
|---|---|---|
| Yıl | Nüfus | %± Artış |
| 1960 | 4.565.000 | — |
| 1970 | 6.305.000 | 3,28% |
| 1981 | 9.046.000 | 3,34% |
| 1994 | 13.782.000 | 3,29% |
| 2004 | 17.921.000 | 2,66% |
| 2011 | 21.124.000 | 2,38% |
| 2015 | 18.734.987 | −2,96% |
| 2019 | 18.528.105 | −0,28% |
| 2019 tahmini[256] Kaynak: Suriye Arap Cumhuriyeti Merkez İstatistik Bürosu, 2011[257] | ||
İnsanların çoğu Fırat Nehri vadisinde ve kıyı dağları ile çöl arasında verimli bir şerit olan kıyı ovası boyunca yaşamaktadır. İç savaştan önce Suriye'deki genel nüfus yoğunluğu kilometre kare başına yaklaşık 99 idi.[258] ABD Mülteciler ve Göçmenler Komitesi tarafından yayınlanan 2008 Dünya Mülteci Araştırması'na göre, Suriye yaklaşık 1.852.300 kişilik bir mülteci ve sığınmacı nüfusuna ev sahipliği yapıyordu. Bu nüfusun büyük çoğunluğu Irak'tan (1.300.000) gelmekteydi, ancak Filistin (543.400) ve Somali'den (5.200) gelen büyük nüfuslar da ülkede yaşamaktaydı.[259]
BM'nin "çağımızın en büyük insani acil durumu"[260] olarak tanımladığı Suriye İç Savaşı'nın patlak verdiği Mart 2011'den bu yana, 2014 itibarıyla nüfusun yarısını oluşturan yaklaşık 9,5 milyon Suriyeli yerinden edildi;[261] 4 milyonu ise mülteci olarak ülke dışında kaldı.[262] BM, 2020 yılı itibarıyla 5,5 milyondan fazla Suriyelinin bölgede mülteci olarak yaşadığını ve 6,1 milyon kişinin de ülke içinde yerinden edildiğini tahmin etmektedir.[263]
Etnik gruplar
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Suriyeliler, Lübnanlılar, Filistinliler, Ürdünlüler ve Yahudiler gibi yakın komşularıyla yakın akraba olan genel olarak yerli bir Levanten halkıdır.[264][265] Suriye'nin nüfusu yaklaşık 18.500.000 kişidir (2019 tahmini) - Suriyeli Araplar, ülke dışındaki 6 milyon mülteciyi sayılmazsa yaklaşık 600.000 Filistinli ile birlikte. Araplar nüfusun yaklaşık %74'ünü oluşturmaktadır.[8]
Yerli Süryaniler ve Batı Aramice konuşanların sayısı yaklaşık 400.000 kişidir;[266] Batı Aramice konuşanlar çoğunlukla Malule, Jubb'adin ve Bakh'a köylerinde yaşarken, Süryaniler çoğunlukla kuzey ve kuzeydoğuda (Humus, Halep, Kamışlı, Haseke) ikamet etmektedir. Birçoğu (özellikle Süryani grubu) konuşma ve yazı dili olarak birkaç Neo-Arami lehçesini hâlâ korumaktadır.[267]
Suriye'deki en büyük ikinci etnik grup Kürtlerdir. Nüfusun yaklaşık %9[268] ile %10'unu[269] ya da yaklaşık 2 milyon kişiyi (40.000 Yezidi dahil)[269] oluşturmaktadırlar. Kürtlerin çoğu Suriye'nin kuzeydoğusunda yaşamakta ve çoğu Kürtçenin Kurmançça varyantını konuşmaktadır.[268]
Üçüncü en büyük etnik grup ise Türkçe konuşan Suriye Türkmenleridir. Toplam nüfusları hakkında güvenilir tahminler bulunmamakla birlikte, tahminler birkaç yüz bin ile 3,5 milyon arasında değişmektedir.[270][271][272]
Dördüncü en büyük etnik grup Süryaniler (%3-4),[269] ardından Çerkesler (%1,5)[269] ve Ermeniler (%1)[269] gelmektedir; bunların çoğu Ermeni Kırımı sırasında Suriye'ye gelen mültecilerin torunlarıdır. Suriye, dünyadaki en büyük 7. Ermeni nüfusuna sahiptir. Ağırlıklı olarak Halep, Kamışlı, Şam ve Keseb'de bulunurlar.
Arnavutlar, Bosnalılar, Gürcüler, Yunanlar, Farslar, Peştunlar ve Ruslar gibi daha küçük etnik azınlık grupları da bulunmaktadır.[269] Ancak bu etnik azınlıkların çoğu, özellikle de İslam inancını benimseyenler bir dereceye kadar Araplaşmıştır.[269]
Suriye diasporasının Arap dünyası dışındaki en büyük yoğunluğu, milyonlarca Arap ve diğer Yakın Doğu kökenli insanın yaşadığı Brezilya'da bulunmaktadır.[273] Brezilya, Amerika kıtasında Suriyeli mültecilere insani vize veren ilk ülkedir.[274] Arjantinli Arapların çoğunluğu Lübnan ya da Suriye kökenlidir.[275]
Din
[değiştir | kaynağı değiştir]
Sünni Müslümanlar Suriye nüfusunun yaklaşık %74'ünü oluştururken[8] Sünni Araplar nüfusun %59-60'ını oluşturmaktadır. Kürtlerin çoğu (%8,5)[276] ve Türkmenlerin çoğu (%3)[276] Sünni olup Sünniler ve Sünni Araplar arasındaki farkı oluştururken, Suriyelilerin %13'ü Şii Müslümanlar (özellikle Nusayriler, İsmaililer ve Onikiciler, ancak Araplar, Kürtler ve Türkmenler de var), %10'u Hristiyanlar[8] (çoğunluğu Antakya Rum Ortodoks, geri kalanı Süryani Ortodoks, Rum Katolik ve diğer Katolik Ritler, Ermeni Ortodoks, Doğu Süryani Kilisesi, Protestanlar ve diğer mezhepler) ve %3'ü Dürzilerdir.[8] Dürzilerin sayısı 500.000 civarındadır ve çoğunlukla Cebel el-Dürzi'nin güney bölgesinde yoğunlaşmaktadırlar.[277]
Devlet Başkanı Beşşar Esad'ın ailesi Nusayri'dir ve Nusayriler, Suriye hükûmetine hakimdir ve kilit askeri pozisyonları ellerinde tutmaktadırlar.[278] Mayıs 2013'te SOHR, Suriye İç Savaşı sırasında öldürülen 94.000 kişiden en az 41.000'inin Nusayri olduğunu belirtti.[279]
Önemli bir kısmı Suriye'nin Filistinli ve Iraklı mülteci nüfusu arasında bulunan Hristiyanlar (1,2 milyon) çeşitli mezheplere bölünmüştür: Rum Ortodokslar Hristiyan nüfusun %45,7'sini; Süryani Ortodokslar %22,4'ünü; Ermeni Ortodokslar %10,9'unu; Katolikler (Rum Katolik, Süryani Katolik, Ermeni Katolik, Maruni, Keldani Katolik ve Latin dahil) %16,2'sini; Doğu Süryani Kilisesi ve birkaç küçük Hristiyan mezhebi geri kalanını oluşturmaktadır. Çok sayıda Hristiyan manastırı da mevcuttur. Birçok Hristiyan Suriyeli yüksek sosyo-ekonomik sınıfa mensuptur.[280]
Suriye bir zamanlar Şam, Halep ve Kamışlı'daki büyük cemaatleriyle önemli bir Yahudi nüfusuna ev sahipliği yapıyordu. Suriye'deki zulüm ve başka yerlerdeki fırsatların birleşimi nedeniyle, Yahudiler 19. yüzyılın ikinci yarısında Büyük Britanya, Amerika Birleşik Devletleri ve İsrail'e göç etmeye başladılar. Bu süreç 1948 yılında İsrail Devleti'nin kurulmasıyla tamamlandı. 2021 yılında Suriye'de hiç Yahudi kalmamıştı.[281]
Diller
[değiştir | kaynağı değiştir]Arapça ülkenin resmi dilidir. Günlük hayatta, özellikle batıda Levanten ve kuzeydoğuda Mezopotamya olmak üzere çeşitli modern Arapça lehçeleri kullanılmaktadır. The Encyclopedia of Arabic Language and Linguistics'e göre, ülkede Arapçanın yanı sıra, konuşmacı sayısına göre sırayla şu diller de konuşulmaktadır: Kürtçe,[282] Türkçe,[282] Neo-Aramice (dört lehçe),[282] Çerkesçe,[282] Çeçence,[282] Ermenice[282] ve son olarak Yunanca.[282] Ancak bu azınlık dillerinin hiçbiri resmi statüye sahip değildir.[282]
Aramice, Arapçanın ortaya çıkışından önce bölgenin geçer diliydi ve hâlâ Süryaniler arasında konuşulmaktadır ve Klasik Süryanice hâlâ çeşitli Süryani Hristiyan mezheplerinin ayin dili olarak kullanılmaktadır. En dikkat çekici olanı, Şam'ın 56 km kuzeydoğusundaki Malule köyünde ve iki komşu köyde Batı Neo-Aramicesinin hâlâ konuşuluyor olmasıdır.
İngilizce ve Fransızca yaygın olarak ikinci dil olarak konuşulmaktadır, ancak İngilizce daha sık kullanılmaktadır.[283]
Eğitim
[değiştir | kaynağı değiştir]
Eğitim 6 ile 12 yaş arasında ücretsiz ve zorunludur. Okul eğitimi 6 yıllık ilköğretimin ardından 3 yıllık genel veya mesleki eğitim dönemi ve 3 yıllık akademik veya mesleki programdan oluşmaktadır. İkinci 3 yıllık akademik eğitim dönemi üniversiteye giriş için gereklidir. Lise sonrası okullara toplam kayıt 150.000'in üzerindedir. Okuma yazma oranı 15 yaş ve üzeri Suriyelilerde erkeklerde %90,7, kadınlarda ise %82,2'dir.[284][285]
1967'den bu yana tüm okullar, kolejler ve üniversiteler Baas Partisi tarafından yakın hükûmet denetimi altında tutulmaktadır.[286]
Suriye'de 6 devlet üniversitesi[287] ve 15 özel üniversite bulunmaktadır.[288] En iyi iki devlet üniversitesi Şam Üniversitesi (2014 itibarıyla 210.000 öğrenci)[289] ve Halep Üniversitesidir.[290] Suriye'deki en iyi özel üniversiteler şunlardır: Suriye Özel Üniversitesi, Uluslararası Arap Üniversitesi, Kalemun Üniversitesi ve Uluslararası Bilim ve Teknoloji Üniversitesi. Suriye'de ayrıca işletme alanında lisans ve lisansüstü programlar sunan Yüksek İşletme Enstitüsü gibi birçok yüksek enstitü bulunmaktadır.[291]
Webometrics Dünya Üniversiteleri Sıralaması'na göre, ülkedeki en üst düzey üniversiteler Şam Üniversitesi (dünya çapında 3540.), Halep Üniversitesi (7176.) ve Tişrin Üniversitesidir (7968.).[292]
Sağlık
[değiştir | kaynağı değiştir]2010 yılında sağlık harcamaları ülkenin GSYH'sinin %3,4'ünü oluşturdu. 2008 yılında her 10.000 kişiye 14,9 doktor ve 18,5 hemşire düşmekteydi.[293] Doğuşta beklenen yaşam süresi 2010 yılında 75,7 yıl ya da erkekler için 74,2 yıl ve kadınlar için 77,3 yıldı.[294]
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye uzun bir kültürel geçmişe sahip geleneksel bir toplumdur.[295] Aileye, dine, eğitime, öz disipline ve saygıya önem verilir. Suriyelilerin geleneksel sanatlara olan düşkünlüğü es-Samah, tüm çeşitleriyle Dabke ve kılıç dansı gibi danslarda kendini gösterir. Evlilik törenleri ve çocuk doğumları, halk geleneklerinin canlı bir şekilde sergilenmesine vesile olur.[296]
Edebiyat
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye edebiyatı Arap edebiyatına katkıda bulunmuş ve gurur verici bir sözlü ve yazılı şiir geleneğine sahip olmuştur. Birçoğu Mısır'a göç eden Suriyeli yazarlar, 19. yüzyıldaki nahda ya da Arap edebi ve kültürel uyanışında önemli bir rol oynamıştır. Önde gelen çağdaş Suriyeli yazarlar arasında Adonis, Muhammed el-Maghut, Haydar Haydar, Gada es-Samman, Nizar Kabbani ve Zekeriya Tamer bulunmaktadır.
Baas Partisi yönetimi, 1966 Darbesi'nden bu yana sansürü yeniden gündeme getirmiştir. Bu bağlamda, Nabil Süleyman, Fevvaz Haddad, Hayri ed-Dahabi ve Nihad Siris'in öncülük ettiği tarihi roman türü, bazen muhalefeti ifade etmenin bir aracı olarak kullanılmakta ve geçmişin tasviri yoluyla bugünü eleştirmektedir. Suriye folklorü, tarihsel kurgunun bir alt türü olarak büyülü gerçekçilikle doludur ve aynı zamanda şimdiki zamana yönelik örtülü bir eleştiri aracı olarak da kullanılır. İsveç'te yaşayan Suriyeli bir göçmen olan Selim Bereket, bu türün önde gelen isimlerinden biridir. Çağdaş Suriye edebiyatı aynı zamanda bilimkurgu ve fütüristik ütopyaları (Nuhad Şerif, Talib Ümran) da kapsar ve bunlar muhalefet aracı olarak da kullanılabilir.
Müzik
[değiştir | kaynağı değiştir]Suriye müzik sahnesi, özellikle de Şam müzik sahnesi, özellikle klasik Arap müziği alanında uzun zamandır Arap dünyasının en önemli sahneleri arasında yer almaktadır. Suriye, aralarında Esmahan, Ferid el-Atraş ve şarkıcı Lena Şamamyan'ın da bulunduğu birçok pan-Arap yıldızı yetiştirmiştir. Halep şehri, Sabri Mudallal tarafından popülerleştirilen Endülüs şiirinin bir formu olan muvaşşah ve Sabah Fahri gibi popüler yıldızlarıyla tanınmaktadır.
Medya
[değiştir | kaynağı değiştir]Televizyon Suriye ve Mısır'a 1960 yılında, her ikisi de Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin bir parçasıyken girdi. Televizyon 1976 yılına kadar siyah beyaz yayın yaptı. Suriye pembe dizileri Doğu Arap dünyasında önemli bir pazar penetrasyonuna sahiptir.[297]
Suriye'deki medya kuruluşlarının neredeyse tamamı devlete aittir ve Baas Partisi neredeyse tüm gazeteleri kontrol etmektedir.[298] Yetkililer, aralarında Askerî İstihbarat Direktörlüğünde bulunduğu çok sayıda istihbarat teşkilatı işletmektedir.[299][300] Suriye İç Savaşı sırasında Suriye'nin birçok sanatçısı, şairi, yazarı ve aktivisti hapsedildi ve ünlü karikatürist Ekrem Raslam da dahil olmak üzere bazıları öldürüldü.[301]
Spor
[değiştir | kaynağı değiştir].jpg)
Suriye'de en popüler sporlar futbol, basketbol, yüzme ve tenistir. Şam beşinci ve yedinci Pan Arap Oyunlarına ev sahipliği yaptı.
Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]
Suriye mutfağı, belirli bir yemeğin ortaya çıktığı Suriye bölgeleriyle bağlantılı olarak zengin ve çeşitli malzemelere sahiptir. Suriye yemekleri çoğunlukla Güney Akdeniz, Yunan ve Güneybatı Asya yemeklerinden oluşur. Bazı Suriye yemekleri de Türk ve Fransız mutfağından evrimleşmiştir: şiş kebap, kabak/kabak dolması ve dolma gibi yemekler.
Suriye mutfağını oluşturan başlıca yemekler içli köfte, humus, tabbule, fettuş, şavurma, müceddere, sürke, pastırma, sucuk ve baklavadır. Baklava, içi kıyılmış fındıkla doldurulmuş ve balla ıslatılmış yufkadan yapılır. Suriyeliler genellikle ana yemekten önce meze olarak bilinen aperatiflerden oluşan seçenekler sunarlar. Zahter, kıyma ve peynirli menakiş popüler ordövrlerdir. Arap gözlemesi khubz her zaman meze ile birlikte yenir.
Suriye'de içecekler günün saatine ve duruma göre değişiklik gösterir. Arap kahvesi en bilinen sıcak içecektir ve genellikle sabahları kahvaltıda ya da akşamları hazırlanır. Genellikle misafirler için veya yemekten sonra servis edilir. Alkollü bir içecek olan arak, çoğunlukla özel günlerde servis edilen iyi bilinen bir içecektir. Diğer Suriye içecekleri arasında ayran, jallab, beyaz kahve ve eş-Şark adında yerel olarak üretilen bir bira bulunmaktadır.[302]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Suriye İç Savaşı
- Caber Kalesi, Suriye toprakları içinde kalan Türkiye ait toprak parçası, Türk Mezarlığı
- Suriye Türkleri
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Kaynaklar:
- [11]
- Alsharif, Asma (16 Ağustos 2012). "Organization of Islamic Cooperation suspends Syria". Reuters. 22 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Islamic bloc suspends Syria membership over crisis". DW News. 16 Ağustos 2012. 27 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Organisation of Islamic Cooperation suspends Syria". Ahram Online. 16 Ağustos 2012. 1 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "OIC Suspends Syria Over Crackdown". RFE/RL. 16 Ağustos 2012. 8 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Rojava" ("Batı") ismi ilk olarak bölgedeki PYD liderliğindeki hükümet tarafından kullanılmış, 2016 yılında bu isim kullanımdan kaldırılmıştır.[191][192][193] O zamandan beri bu isim yerel halk ve uluslararası gözlemciler tarafından kullanılmaya devam etmektedir.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Constitution of the Syrian Arab Republic – 2012" (PDF). International Labour Organization. International Labour Organization. 6 Kasım 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020.
- ^ a b "Syria: People and society". The World Factbook. CIA. 10 Mayıs 2022. 16 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Largest Ethnic Groups In Syria". WorldAtlas. 7 Haziran 2018. 29 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2022.
- ^
- Khamis, B. Gold, Vaughn, Sahar, Paul, Katherine (2013). "22. Propaganda in Egypt and Syria's "Cyberwars": Contexts, Actors, Tools, and Tactics". Auerbach, Castronovo, Jonathan, Russ (Ed.). The Oxford Handbook of Propaganda Studies. 198 Madison Avenue, New York, NY 10016: Oxford University Press. s. 422. ISBN 978-0-19-976441-9.
- Wieland, Carsten (2018). "6: De-neutralizing Aid: All Roads Lead to Damascus". Syria and the Neutrality Trap: The Dilemmas of Delivering Humanitarian Aid Through Violent Regimes. 50 Bedford Square, London, WC1B 3DP, UK: I. B. Tauris. s. 68. ISBN 978-0-7556-4138-3.
- Ahmed, Saladdin (2019). Totalitarian Space and the Destruction of Aura. State University of New York Press, Albany: Suny Press. ss. 144, 149. ISBN 9781438472911.
- Hensman, Rohini (2018). "7: The Syrian Uprising". Indefensible: Democracy, Counterrevolution, and the Rhetoric of Anti-Imperialism. Chicago, Illinois: Haymarket Books. ISBN 978-1-60846-912-3.
- ^ "Constitution of Syria 2012". Scribd. 15 Şubat 2012. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "Syrian ministry of foreign affairs". 11 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 22 Haziran 2023.
- ^ a b c d e f g h i j "Syria". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2021.
- ^ "World Bank GINI index". World Bank. 2 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013.
- ^ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (İngilizce). United Nations Development Programme. 8 Eylül 2022. 8 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2022.
- ^ "Regional group votes to suspend Syria; rebels claim downing of jet". CNN. 14 Ağustos 2012. 15 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
- ^ Rollinger, Robert (2006). "The terms "Assyria" and "Syria" again". Journal of Near Eastern Studies. 65 (4): 284-287. doi:10.1086/511103. ISSN 0022-2968. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Frye, R. N. (1992). "Assyria and Syria: Synonyms". Journal of Near Eastern Studies. 51 (4): 281-285. doi:10.1086/373570. 26 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Adam (781). "Translation of the Nestorian Inscription". Stele to the Propagation in China of the Jingjiao of Daqin. Wylie, Alexander tarafından çevrildi. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2023.
- ^ Herodotus. The History of Herodotus (Rawlinson). 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Joseph, John (2008). "Assyria and Syria: Synonyms?" (PDF). 20 Nisan 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ First proposed by Theodor Nöldeke in 1881; cf. Harper, Douglas (November 2001). "Syria". Online Etymology Dictionary. 11 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2007.
- ^ Rollinger, Robert (1 Ekim 2006). "The Terms "Assyria" and "Syria" Again". Journal of Near Eastern Studies. 65 (4): 283-287. doi:10.1086/511103. ISSN 0022-2968. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Pliny (March 1998). "Book 5 Section 66". Natural History. 77AD. University of Chicago. ISBN 978-84-249-1901-6.
- ^ "Syria :: Roman provincial organization". Britannica Online Encyclopedia. 19 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Tobolczyk, Marta (18 Eylül 2020). The Art of Building at the Dawn of Human Civilization: The Ontogenesis of Architecture (İngilizce). Cambridge Scholars Publishing. ISBN 978-1-5275-5971-4.
- ^ "Tell Qaramel". pcma.uw.edu.pl. 6 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2024.
- ^ Pettinato, Giovanni. The Archives of Ebla; Gelb, I. J. "Thoughts about Ibla: A Preliminary Evaluation" in Monographic Journals of the Near East, Syro-Mesopotamian Studies 1/1 (May 1977) pp. 3–30.
- ^ William J. Hamblin (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC: Holy Warriors at the Dawn of History. Routledge. s. 239. ISBN 978-1-134-52062-6.
- ^ Ian Shaw; Robert Jameson (2008). A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons. s. 211. ISBN 978-0-470-75196-1.
- ^ Ross Burns (2009). Monuments of Syria: A Guide. I.B.Tauris. s. 155. ISBN 978-0-85771-489-3.
- ^ Paolo Matthiae; Nicoló Marchetti (31 Mayıs 2013). Ebla and its Landscape: Early State Formation in the Ancient Near East. Left Coast Press. s. 35. ISBN 978-1-61132-228-6.
- ^ Victor Harold Matthews; Don C. Benjamin (1997). Old Testament Parallels: Laws and Stories from the Ancient Near East. Paulist Press. s. 241. ISBN 978-0-8091-3731-2.
- ^ a b "About the Ancient Area of Greater Syria". ThoughtCo (İngilizce). 8 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 285. ISBN 978-0-8028-4960-1.
- ^ Stephen C. Neff (2014). Justice among Nations. Harvard University Press. s. 14. ISBN 978-0-674-72654-3.
- ^ "The Aramaic Language and Its Classification" (PDF). Journal of Assyrian Academic Studies. 14 (1). 9 Eylül 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Trevor Bryce (2014). Ancient Syria: A Three Thousand Year History. OUP Oxford. s. 16. ISBN 978-0-19-100292-2.
- ^ Cyrus Herzl Gordon; Gary Rendsburg; Nathan H. Winter (1990). Eblaitica: Essays on the Ebla Archives and Eblaite Language, Volume 4. s. 68. ISBN 978-1-57506-060-6.
- ^ John F. Healey (1990). The Early Alphabet. University of California Press. s. 22. ISBN 978-0-520-07309-8.
- ^ "Neolithic Tell Ramad in the Damascus Basin of Syria". Archive. 11 Kasım 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ a b Stephanie Dalley (2002). Mari and Karana: Two Old Babylonian Cities. s. 44. ISBN 978-1-931956-02-4.
- ^ Nadav Naʼaman (2005). Canaan in the Second Millennium B.C.E. Eisenbrauns. s. 285. ISBN 978-1-57506-113-9.
- ^ Iorwerth Eiddon Stephen Edwards (1973). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. s. 32. ISBN 978-0-521-08230-3.
- ^ William J. Hamblin (2006). Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC. Routledge. s. 259. ISBN 978-1-134-52062-6.
- ^ Jack M. Sasson (1969). The Military Establishments at Mari. s. 2+3.
- ^ Relations between God and Man in the Hurro-Hittite Song of Release, Mary R. Bachvarova, Journal of the American Oriental Society, Jan–Mar SAAD 2005
- ^ "The foreigners of the fourth register, with long hairstyles and calf-length fringed robes, are labeled Chiefs of Retjenu, the ancient name tor the Syrian region. Like the Nubians, they come with animals, in this case horses, an elephant, and a bear; they also offer weapons and vessels most likely filled with precious substance." in Hawass, Zahi A.; Vannini, Sandro (2009). The lost tombs of Thebes: life in paradise (İngilizce). Thames & Hudson. s. 120. ISBN 9780500051597.
- ^ Zakrzewski, Sonia; Shortland, Andrew; Rowland, Joanne (2015). Science in the Study of Ancient Egypt (İngilizce). Routledge. s. 268. ISBN 978-1-317-39195-1.
- ^ John Lange (2006). The Philosophy of Historiography. Open Road Integrated Media, Incorporated. s. 475. ISBN 978-1-61756-132-0.
- ^ Immanuel Velikovsky (2010). Ramses II and His Time. s. 23. ISBN 978-1-906833-74-9.
- ^ Douglas Frayne (1981). Ugarit in Retrospect. s. 23,24,25. ISBN 978-0-931464-07-2.
- ^ Georges Roux, Ancient Iraq, 3rd ed., Penguin Books, London, 1991, p.381
- ^ Rollinger, Robert (2006). "The terms "Assyria" and "Syria" again"". Journal of Near Eastern Studies. 65 (4): 284-287. doi:10.1086/511103. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Hist. xviii., vii. 1
- ^ Charlotte Higgins (13 Ekim 2009). "When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall". The Guardian. 8 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Palmyra: Mirage in the Desert, Joan Aruz, 2018, page 78.
- ^ a b Cavendish Corporation, Marshall (2006). World and Its Peoples. Marshall Cavendish. s. 183. ISBN 978-0-7614-7571-2.
- ^ "Elçilerin İşleri 9". kutsalkitap.info.tr. Erişim tarihi: 27 Ekim 2024.
- ^ a b Muir, William (1861), The life of Mahomet, Smith, Elder & Co, ss. 225-226
- ^ "Military Platoons and Missions between the Battle of Uhud and the Battle of the Confederates". web.archive.org. 23 Haziran 2011. ss. 193-194. 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Watt, W. Montgomery (1956). Muhammad at Medina. Oxford University Press. s. 35. ISBN 978-0-19-577307-1.
This expedition receives scant notice in the sources, but in some ways it is the most significant so far. As Dumah was some 500 mi from Medina there can have been no immediate threat to Muhammad, but it may be, as Caetani suggests, 1 that communications with Syria were being interrupted and supplies to Medina stopped. It is tempting to suppose that was already envisaging something of the expansion which took place after his death.
- ^ "The Art of the Umayyad Period (661–750)". Met Museum. 25 Kasım 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria: History". Encyclopædia Britannica. 25 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ Farhad Daftary. A Short History of the Ismailis. 1998, Edinburg, UK. Edinburg University Press. Page 146.
- ^ Timeframe AD 1200–1300: The Mongol Conquests. Time-Life Books. 1989. ss. 59-75. ISBN 978-0-8094-6437-1.
- ^ "Battle of Aleppo". Everything2.com. 22 Şubat 2003. 26 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "The Eastern Mediterranean, 1400–1600 A.D". Metmuseum.org. 28 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.
- ^ "Is This the End of Christianity in the Middle East?". The New York Times. 22 Temmuz 2015. 22 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Syria – Ottoman". Library of Congress Country Studies. 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ a b Stanford J. Shaw, "Dynamics of Ottoman Society and administration", in "History of the Ottoman Empire and Modern Turkey"
- ^ Pouring a People into the Desert:The "Definitive Solution" of the Unionists to the Armenian Question, Fuat Dundar, A Question of Genocide, ed. Ronald Grigor Suny, Fatma Muge Gocek and Norman M. Naimark, (Oxford University Press, 2011), 280–281.
- ^ "Mandat Syrie-Liban" (PDF) (Fransızca). 26 Haziran 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ James Barr (2011). a line in the sand. Britain, France and the struggle that shaped the Middle East. Simon & Schuster. ISBN 978-1-84737-453-0.
- ^ Peter N. Stearns; William Leonard Langer (2001). "The Middle East, p. 761". The Encyclopedia of World History. Houghton Mifflin Books. ISBN 978-0-395-65237-4.
- ^ a b c d e f g "Background Note: Syria". United States Department of State, Bureau of Near Eastern Affairs, May 2007. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Gelber,2006, pp. 138
- ^ Morris,2008, pp. 253, 254
- ^ Tal,2004, pp. 251
- ^ a b c d e f g h i "Syria: World War II and independence". Britannica Online Encyclopedia. 26 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Chen, Chern (8 Ağustos 2018). "Former Nazi Officers in the Near East: German Military Advisors in Syria, 1949–56". The International History Review. 40 (4): 732-751. doi:10.1080/07075332.2017.1367705. ISSN 0707-5332.
- ^ Robson, John (10 Şubat 2012). "Syria hasn't changed, but the world has". Toronto Sun. 18 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ Brecher, Michael; Jonathan Wilkenfeld (1997). A Study of Crisis. University of Michigan Press. ss. 345-346. ISBN 978-0-472-10806-0.
- ^ Wieland, Carsten (2021). Syria and the Neutrality Trap. New York: I.B. Tauris. ISBN 978-0-7556-4138-3.
- ^ Atassi, Karim (2018). "6: The Fourth Republic". Syria, the Strength of an Idea: The Constitutional Architectures of Its Political Regimes. New York: Cambridge University Press. s. 252. doi:10.1017/9781316872017. ISBN 978-1-107-18360-5.
- ^ "Salah Jadid, 63, Leader of Syria Deposed and Imprisoned by Assad". The New York Times. 24 Ağustos 1993. 17 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ a b Seale, Patrick (1988). Asad: The Struggle for the Middle East. University of California Press. ISBN 978-0-520-06976-3.
- ^ Mark A. Tessler (1994). A History of the Israeli-Palestinian conflict. Indiana University Press. s. 382. ISBN 978-0-253-20873-6.
- ^ "A Campaign for the Books". Time. 1 Eylül 1967. 15 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Line Khatib (23 Mayıs 2012). Islamic Revivalism in Syria: The Rise and Fall of Ba'thist Secularism. Routledge. s. 34. ISBN 978-0-415-78203-6.
- ^ "Jordan asked Nixon to attack Syria, declassified papers show". CNN. 28 Kasım 2007. 25 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Rabinovich, Abraham (2005). The Yom Kippur War: The Epic Encounter That Transformed the Middle East. New York City: Schocken Books. s. 302. ISBN 978-0-8052-4176-1.
- ^ Itzchak Weismann. "Sufism and Sufi Brotherhoods in Syria and Palestine". University of Oklahoma. 24 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ Marc Perelman (11 Temmuz 2003). "Syria Makes Overture Over Negotiations". Forward.com. 18 Nisan 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ George, Alan (2003). Syria: neither bread nor freedom. Londra: Zed Books. ss. 56-58. ISBN 978-1-84277-213-3.
- ^ Michael Bröning (7 Mart 2011). "The Sturdy House That Assad Built". Foreign Affairs. 7 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021.
- ^ Ghadry, Farid N. (Kış 2005). "Syrian Reform: What Lies Beneath". The Middle East Quarterly. 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Profile: Syria's Bashar al-Assad". BBC News. 2 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Huggler, Justin (6 Ekim 2003). "Israel launches strikes on Syria in retaliation for bomb attack". The Independent. Londra. 15 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2008.
- ^ "Naharnet Newsdesk – Syria Curbs Kurdish Riots for a Merger with Iraq's Kurdistan". Naharnet.com. 15 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Guerin, Orla (6 Mart 2005). "Syria sidesteps Lebanon demands". BBC News. 3 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Nisan 2010.
- ^ "Last Syrian troops out of Lebanon". Los Angeles Times. 27 Nisan 2005. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ Sanger, David (14 Ekim 2007). "Israel Struck Syrian Nuclear Project, Analysts Say". The New York Times. 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2007.
- ^ "Syrian army tanks 'moving towards Hama'". BBC News. 10 Mayıs 2011. 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2015.
- ^ Sengupta, Kim (20 Şubat 2012). "Syria's sectarian war goes international as foreign fighters and arms pour into country". The Independent. Antakya. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2012.
- ^ Germany, SPIEGEL ONLINE, Hamburg (11 Ekim 2016). "Battle for Aleppo: How Syria Became the New Global War". Der Spiegel. 5 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2017.
Syria has become a proxy war between the US and Russia
- ^ "Syria deaths near 100,000, says U.N. – and 6,000 are children". The Guardian. 13 Haziran 2013. 22 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Carsten, Paul (15 Mart 2012). "Syria: Bodies of 23 'extreme torture' victims found in Idlib as thousands rally for Assad". The Daily Telegraph. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "Arab League delegates head to Syria over 'bloodbath'. USA Today. (22 December 2011). Retrieved 26 June 2012". USA Today. 22 Aralık 2011. 22 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "Syria conflict: Children 'targeted by snipers'". BBC News (İngilizce). 24 Kasım 2013. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR)". UNHCR Global Trends 2015. United Nations. 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Eylül 2016.
- ^ "Syria: Refugees brace for more bloodshed". News24.com. 12 Mart 2012. 14 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ Lara Jakes And Yahya Barzanji (14 Mart 2012). "Syrian Kurds get cold reception from Iraqi Kurds". Yahoo! News. 1 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ "Syria crisis: number of refugees tops 1.5 million, says UN". The Guardian. 16 Mayıs 2013. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Syria Regional Refugee Response – Demographic Data of Registered Population 19 Şubat 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Syrian Civil War Causes One-Third of Country's Christians to Flee Their Homes 8 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.".
- ^ Library, CNN (27 Ağustos 2013). "Syrian Civil War Fast Facts". CNN. 31 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria may 'return to larger-scale fighting,' UN warns in new report". Arab News (İngilizce). 14 Eylül 2022. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Court, Mireille; Hond, Chris Den (18 Şubat 2020). "Is This the End of Rojava?" (İngilizce). ISSN 0027-8378. 29 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Letters (1 Kasım 2019). "We stand in solidarity with Rojava, an example to the world | Letter". the Guardian (İngilizce). 1 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Statement regarding Syrian Democratic Forces security operation in al-Hol camp". U.S. Central Command (İngilizce). Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ "The Syrian National Army: The Turkish Proxy Militias of Northern Syria – Rojava Information Center". rojavainformationcenter.com (İngilizce). 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Turkey planned Syria military operation after Russia withdrawal, sources reveal". Middle East Monitor (İngilizce). 5 Haziran 2022. 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.
- ^ "Syria: US-backed SDF 'open' to working with Syrian troops to fight off Turkey invasion". Middle East Eye (İngilizce). 5 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.
- ^ Agencies (7 Haziran 2022). "Russian, regime forces boosted after Turkey signals Syria operation". Daily Sabah (İngilizce). 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2022.
- ^ "President Erdoğan reiterates determination for Syria operation - Türkiye News". Hürriyet Daily News (İngilizce). 8 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2022.
- ^ Al-Khalidi, Suleiman (10 Haziran 2020). "Protests hit Druze city in Syria for fourth day". Reuters. 18 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Syria war: Assad sacks PM as economic crisis sparks protests". BBC News. 11 Haziran 2020. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Syrian pound hits record low ahead of new U.S. sanctions: dealers". Reuters (İngilizce). 8 Haziran 2020. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Syrian currency collapse throws country into uncertainty". The Jerusalem Post | JPost.com (İngilizce). 8 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Syrian currency loses more value as sanctions hit". www.rudaw.net. 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Goodridge, Hugo (4 Haziran 2020). "Charting the dramatic collapse of Syria's national currency" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Lister, Charles. "Is Assad About to Fall?". POLITICO (İngilizce). 12 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Browne, Gareth (8 Haziran 2020). "Assad faces backlash in Syria as economy crashes". The Telegraph (İngilizce). ISSN 0307-1235. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ McLoughlin, Paul (7 Haziran 2020). "Syria Insight: Syria's collapsing economy threatens Assad's rule" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Iddon, Paul (9 Haziran 2020). "Russia's expanding military footprint in the Middle East" (İngilizce). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Chulov, Martin (12 Haziran 2020). "US 'Caesar Act' sanctions could devastate Syria's flatlining economy. Critics say legislation is being used for US strategy and could cause further problems for country and wider region". The Guardian. 26 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Syria Economic Meltdown Presents New Challenge for Assad". VOA (İngilizce). 25 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "Syria approves $5.3bn budget for 2022 as economic crisis hits finances". Middle East Eye (İngilizce). 15 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "2022 Look Ahead: No end to suffering in sight for war-weary Syrians". Arab News (İngilizce). 1 Ocak 2022. 1 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ "The future looks grim for beleaguered Syrians". Arab News (İngilizce). 4 Ocak 2022. 4 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ Ula, enab10 (30 Aralık 2021). "Syria's wheat crisis foreshadows a famine". Enab Baladi (İngilizce). 30 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ RA, enab07 (30 Kasım 2021). "US, Russia and Israel support energy supply despite Caesar Act". Enab Baladi (İngilizce). 2 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ocak 2023.
- ^ F. A. Schaeffer, Claude (2003). Syria and the Cradle of Civilization: The Findings of Claude F a Schaeffer in Ras Shamra. Trubner & Company. ISBN 978-1-84453-129-5.
- ^ Egyptian Journal of Geology – Volume 42, Issue 1 – Page 263, 1998
- ^ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534-545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287 $2. PMID 28608869.
- ^ Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). "Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material". Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. doi:10.1038/s41467-020-19493-3. ISSN 2041-1723. PMC 7723057 $2. PMID 33293507.
- ^ "Constitution of Syria. Articles 58–59". 15 Şubat 2012. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013 – Scribd vasıtasıyla.
- ^ "Constitution of Syria. Articles 83–118". 15 Şubat 2012. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013 – Scribd vasıtasıyla.
- ^ "Constitution of Syria. Article 75(1)2)(4)". 15 Şubat 2012. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013 – Scribd vasıtasıyla.
- ^ "Constitution of Syria. Article 77(2)". 15 Şubat 2012. 18 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013 – Scribd vasıtasıyla.
- ^ "Constitution of Syria". 6 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2008.
- ^ Alianak, Sonia (2007). Middle Eastern Leaders and Islam: A Precarious Equilibrium. Peter Lang. s. 55. ISBN 978-0-8204-6924-9.
- ^ a b c "Syria (05/07)". State.gov. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ "Syria: Elections without Politics". Carnegie Endowment. 15 Eylül 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria clamps down on Kurd parties". BBC News. 3 Haziran 2004. 18 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2008.
- ^ a b "Decrees on Ending State of Emergency, Abolishing SSSC, Regulating Right to Peaceful Demonstration". Syrian Arab News Agency. 22 Nisan 2011. 28 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ "Syria". Carnegie Endowment for International Peace. s. 13. 18 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria (Syrian Arab Republic)". Law.emory.edu. 21 Ağustos 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2013.
- ^ Black, Ian (26 Mart 2013). "Syrian opposition takes Arab League seat". The Guardian. 21 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Syria conflict: UK recognises opposition, says William Hague". BBC. 20 Kasım 2012. 20 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ Hugh Schofield (13 Kasım 2012). "Syria: France backs anti-Assad coalition". BBC. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ Madhani, Aamer (12 Aralık 2012). "Obama says U.S. will recognize Syrian opposition". USA Today. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Αϊβαλιώτης, Γιώργος (13 Nisan 2016). "Συρία: Βουλευτικές εκλογές για την διαπραγματευτική ενίσχυση Άσαντ". euronews.com. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Εκλογές στη Συρία, ενώ η εμπόλεμη κατάσταση παραμένει". efsyn.gr. 13 Nisan 2016. 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Freedom on the world report". Freedomhouse.org. 1 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "Syria reduces compulsory military service by three months". China Daily. 20 Mart 2011. 3 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.
- ^ Eyal Zisser (28 Eylül 2004). "Syria's embrace of WMD". The Globe and Mail. 16 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Strenger, Carlo (8 Şubat 2012). "Assad takes a page out of Russia's book in his war against rebels". Haaretz. 9 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2013.
- ^ Morris, Chris (2005). "Chapter 9: Crossroads". The New Turkey. Londra: Granta Books. ss. 203-227. ISBN 978-1-86207-865-9.
- ^ Sanjian, Avedis K. (1956). "The Sanjak of Alexandretta (Hatay): Its Impact on Turkish-Syrian Relations (1939-1956)". The Middle East Journal. 10 (4): 379-394. JSTOR 4322848. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2022.
- ^ "The international community maintains that the Israeli decision to impose its laws, jurisdiction and administration in the occupied Syrian Golan is null and void and without international legal effect." International Labour Office (2009). The situation of workers of the occupied Arab territories (International government publication bas.). International Labour Office. s. 23. ISBN 978-92-2-120630-9.International Labour Office (2009). The situation of workers of the occupied Arab territories (International government publication ed.). International Labour Office. p. 23. ISBN 978-92-2-120630-9.. * "...occupied Syrian Golan Heights..." (The Arab Peace Initiative, 2002 4 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., www.al-bab.com. Retrieved 1 August 2010.)
- ^ Occupied territory:
- "Israeli-occupied Golan Heights" (Central Intelligence Agency. CIA World Factbook 2010, Skyhorse Publishing Inc., 2009. p. 339. 1-60239-727-9.)
- "...the United States considers the Golan Heights to be occupied territory subject to negotiation and Israeli withdrawal..." ("CRS Issue Brief for Congress: Israeli-United States Relations" 24 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Congressional Research Service, 5 April 2002. pg. 5. Retrieved 1 August 2010.)
- "Occupied Golan Heights" (Travel advice: Israel and the Occupied Palestinian Territories 20 Temmuz 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., UK Foreign and Commonwealth Office. Retrieved 1 August 2010.)
- "In the ICRC's view, the Golan is an occupied territory." (ICRC activities in the occupied Golan during 2007 15 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., International Committee of the Red Cross, 24 April 2008.)
- ^ "About Us - Al-Marsad - المرصد" (İngilizce). 12 Ekim 2020. 26 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Resolving the Future of the Occupied Syrian Golan" (PDF). Old Dominion University Model United Nations. 17 Ağustos 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "'The jungle is back.' With his Golan Heights tweet, Trump emboldens the annexation agendas of the world's strongmen". The Globe and Mail. 22 Mart 2019. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Political foe of Syrians wounded on Beirut street". Tampa Bay Times (previously named the St. Petersburg Times through 2011). St. Petersburg Times. 12 Kasım 1976. 3 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2020.
- ^ "Syria's role in Lebanon". Al Jazeera. 16 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- ^ "Syrian troops leave Lebanese soil". BBC News. BBC. 26 Nisan 2005. 16 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
- ^ "Israeli views on Shebaa Farms harden". BBC News. 25 Ağustos 2006. 29 Ağustos 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Berman, Yaniv; Line, Media (8 Ekim 2006). "Shebaa Farms – nub of conflict". Ynetnews. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Har Dov withdrawal not on the table". The Jerusalem Post. 25 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria among worst for rights abuses: HRW report". Reuters. 24 Ocak 2011. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Guy Dinmore (31 Mart 2006). "Bush enters debate on freedom in Iran". Financial Times. 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2006.
- ^ "Freedom in the World Report: Syria". January 2011. 23 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2011.
- ^ a b Syria: Events of 2008. Human Rights Watch. 13 Ocak 2009. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Joe Lauria (29 Kasım 2011). "More than 250 children among dead, U.N. says". The Wall Street Journal. 10 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Kasım 2011.
- ^ "UN report: Syrian forces commit 'gross violations' of human rights, CNN". 29 Kasım 2011. 29 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "200 massacred in Hama, claim Syrian activists". 13 Temmuz 2012. 18 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "Iran warns west against military intervention in Syria". The Guardian. 27 Ağustos 2013. 26 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ Güsten, Susanne (13 Şubat 2013). "Christians Squeezed Out by Violent Struggle in North Syria". The New York Times. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Behari, Elad (23 Aralık 2011). "Syria: Sunnis Threatening to Massacre Minority Alawites". Arutz Sheva. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Griffin, Jennifer (6 Nisan 2017). "US launches missiles into Syria in response to chemical weapons attack". Fox News. 7 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Loveluck, Louisa (6 Nisan 2017). "Deadly nerve agent sarin used in Syria attack, Turkish Health Ministry says". The Washington Post. 5 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "US claims 2019 Syria airstrike investigated by NY Times 'legitimate'". France 24 (İngilizce). 15 Kasım 2021. 15 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2022.
- ^ Lister (2015), s. 154.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), s. 89.
- ^ "'Rojava' no longer exists, 'Northern Syria' adopted instead". Kurdistan24. 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. 11, 95.
- ^ Zabad (2017), ss. 219, 228.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. 97–98.
- ^ "Delegation from the Democratic administration of Self-participate of self-participate in the first and second conference of the Shaba region". Cantonafrin.com. 4 Şubat 2016. 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2016.
- ^ "Turkey's Syria offensive explained in four maps". BBC News. 14 Ekim 2019. 10 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ "Syria Kurds adopt constitution for autonomous federal region". TheNewArab. 31 Aralık 2016. 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2018.
- ^ "Syria's war: Assad on the offensive". The Economist. 13 Şubat 2016. 23 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2016.
- ^ "Umar: Catalonian recognition of AANES is the beginning". Hawar News Agency (İngilizce). 26 Ekim 2021. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ van Wilgenburg, Wladimir (21 Ekim 2021). "Catalan parliament recognizes administration in northeast Syria". Kurdistan24 (İngilizce). 21 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2021.
- ^ Shahvisi, Arianne (2018). "Beyond Orientalism: Exploring the Distinctive Feminism of democratic confederalism in Rojava". Geopolitics. 26 (4): 1-25. doi:10.1080/14650045.2018.1554564. 9 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "German MP Jelpke: Rojava needs help against Corona pandemic". ANF News. 27 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Şimşek, Bahar; Jongerden, Joost (29 Ekim 2018). "Gender Revolution in Rojava: The Voices beyond Tabloid Geopolitics". Geopolitics. 26 (4): 1023-1045. doi:10.1080/14650045.2018.1531283. 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Burç, Rosa (22 Mayıs 2020). "Non-territorial autonomy and gender equality: The case of the Autonomous Administration of North and East Syria - Rojava" (PDF). Philosophy and Society. 31 (3): 277-448. doi:10.2298/FID2003319B. 17 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. xviii, 112.
- ^ Zabad (2017), ss. 219, 228–229.
- ^ Schmidinger, Thomas (2019). The Battle for the Mountain of the Kurds. Schiffmann, Thomas tarafından çevrildi. Oakland, CA: PM Press, Kairos. ss. 12. ISBN 978-1-62963-651-1.
Afrin was the home to the largest Ezidi minority in Syria.
- ^ Zabad (2017), s. 219.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. 156–163.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. xviii, 66, 200.
- ^ "Syria Kurds challenging traditions, promote civil marriage". ARA News. 20 Şubat 2016. 22 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2016.
- ^ "PYD leader: SDF operation for Raqqa countryside in progress, Syria can only be secular". ARA News. 28 Mayıs 2016. 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2016.
- ^ Ross, Carne (30 Eylül 2015). "The Kurds' Democratic Experiment". The New York Times. 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016.
- ^ In der Maur, Renée; Staal, Jonas (2015). "Introduction". Stateless Democracy (PDF). Utrecht: BAK. s. 19. ISBN 978-90-77288-22-1. 25 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2016.
- ^ Jongerden, Joost (6 Aralık 2012). "Rethinking Politics and Democracy in the Middle East" (PDF). Ekurd.net. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2016.
- ^ Allsopp & van Wilgenburg (2019), ss. 94, 130–131, 184.
- ^ "Report: Syrian army to enter SDF-held Kobani, Manbij". Reuters. 14 Ekim 2019. 13 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ "Syrian army to deploy along Turkish border in deal with Kurdish-led forces". Reuters. 14 Ekim 2019. 22 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ "Syrian army moves to confront Turkish forces as US withdraws". Times of Israel. 14 Ekim 2019. 14 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ "Syrian Kurds accuse Turkey of violations, Russia says peace plan on track". Reuters. 24 Ekim 2019. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2019.
- ^ Heydemann, Steven. Authoritarianism in Syria. Ithaca: Cornell UP, 1999. Print. Pg.110
- ^ a b c d Heydemann, Steven. Authoritarianism in Syria. Ithaca: Cornell UP, 1999. Print.
- ^ Heydemann, Steven. Authoritarianism in Syria. Ithaca: Cornell UP, 1999. Print. Pg 111.
- ^ "وزارة الاتصالات والتقانة". Moct.gov.sy. 20 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ "AT&T – 4G LTE, Cell Phones, U-verse, TV, Internet & Phone Service". Ste.gov.sy. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ Katerji, Oz (4 Nisan 2013). "The Syrian Electronic Army Are at Cyber War with Anonymous". Vice (magazine). 7 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013.
- ^ Eissa, T; Cho, Gi-Hwan (2013). Internet Anonymity in Syria, Challenges and Solution. Lecture Notes in Electrical Engineering. 215. ss. 177-186. doi:10.1007/978-94-007-5860-5_21. ISBN 978-94-007-5859-9. 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ a b "Syria regime revenues shrink as losses mount". The Daily Star. Agence France-Presse. 30 Mayıs 2015. 30 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2015.
- ^ "Iran spends billions to prop up Assad". TDA. Bloomberg. 11 Haziran 2015. 17 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ "Syria's economy cut in half by conflict". BBC News. 23 Haziran 2015. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2015.
- ^ "Country and Lending Groups". World Bank. 18 Mart 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Temmuz 2012.
- ^ a b c "Syria Country Brief, September 2010" (PDF). World Bank. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Transactions of the American Institute of Mining and Metallurgical Engineers. The Institute of Mining and Metallurgical Engineers. 1921.
- ^ a b "Syria Weighs Its Tactics as Pillars of Its Economy Continue to Crumble". The New York Times. 13 Temmuz 2013. 14 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2013.
- ^ a b c "Economic Challenges and Reform Options for Syria: A Growth Diagnostics Report" (PDF). World Bank. 21 Şubat 2011. s. 10. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ a b "Syria". Index of Economic Freedom. 15 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syria reverts to socialist economic policies to ease tension". Reuters. 4 Temmuz 2012. 20 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2012.
- ^ a b c "Syria's battling economy may hold on with help from friends". Agence France-Presse. 23 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2012.
- ^ "Syria's ailing economy hits citizens and regime". Financial Times. 6 Şubat 2012. 6 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2012.
- ^ "Syrian Economy To Shrink By 20 Percent in 2012 As Country Struggles With War". HuffPost. 12 Ekim 2012. 15 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syrians struggle with shortages as economy buckles". Associated Press. 22 Ocak 2013. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d "The Syrian Economy: Hanging by a Thread". Carnegie Endowment for International Peace. 20 Haziran 2012. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sherlock, Ruth (27 Mayıs 2015). "Isil seizes Syrian regime's lucrative phosphate mines". The Telegraph. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ "IS blows up Syria gas pipeline serving capital: monitor". Yahoo News. Agence France-Presse. 10 Haziran 2015. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ Shaheen, Kareem (11 Haziran 2015). "String of losses in Syria leaves Assad regime increasingly precarious". The Guardian. 12 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2015.
- ^ a b c Hubbard, Ben; Saad, Hwaida (5 Aralık 2021). "On Syria's Ruins, a Drug Empire Flourishes". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 28 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2021.
- ^ Al-Khalidi, Suleiman (27 Ocak 2015). "Syria raises fuel prices to snuff out black market, soothe unrest". Reuters. 28 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2015.
- ^ "Syria's oil production on Index Mundi". 9 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2016.
- ^ Syria. Matthew Bennett, Turismo y Comunicaciones Spain. Ministerio de Transportes. Madrid: EBizguides. 2007. s. 210. ISBN 978-84-935202-0-5. OCLC 144596963.
- ^ "How to travel by train from London to Syria | Train travel in Syria". Seat61.com. 6 Ağustos 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Salman, M.; Mualla, W. (1 Mart 2004), "The utilization of water resources for agriculture in syria: analysis of the current situation and future challenges", International Seminar on Nuclear War and Planetary Emergencies ? 30th Session, The Science and Culture Series ? Nuclear Strategy and Peace Technology, WORLD SCIENTIFIC, ss. 263-274, doi:10.1142/9789812702753_0031, ISBN 978-981-238-820-9, 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Ocak 2023
- ^ "Growth after War in Syria" (PDF). 25 Haziran 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Syrian Arab Republic Irrigation Sector Report" (PDF). web.archive.org. 2001. 8 Mart 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "World Population Prospects – Population Division". United Nations. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Population Existed in Syria According To Censuses (1960, 1970, 1981, 1994, 2004) And Estimates of Their Number in Mid Years 2005–2011(000)". Central Bureau of Statistics. 23 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2015.
- ^ "INTRODUCTION_-SYRIA_CONTEXT" (PDF). Pead Tracey. 22 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ "World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 Haziran 2008. 28 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Politi, Daniel (30 Ağustos 2014). "U.N.: Syria Crisis Is 'Biggest Humanitarian Emergency of Our Era'". Slate. 30 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2014.
- ^ Nebehay, Stephanie (29 Ağustos 2014). "Syrian refugees top 3 million, half of all Syrians displaced – U.N." Reuters. 18 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2014.
- ^ "Demographic Data of Registered Population". United Nations High Commission for Refugees. 19 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2014.
- ^ "11 March 2020 – The Refugee Brief". The Refugee Brief. 11 Mart 2020. 17 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2021.
- ^ Richards, M; Rengo, C; Cruciani, F; Gratrix, F; Wilson, JF; Scozzari, R; MacAulay, V; Torroni, A (2003). "Extensive Female-Mediated Gene Flow from Sub-Saharan Africa into Near Eastern Arab Populations". American Journal of Human Genetics. 72 (4): 1058-1064. doi:10.1086/374384. PMC 1180338 $2. PMID 12629598.
- ^ "In the Wake of the Phoenicians: DNA study reveals a Phoenician-Maltese link". National Geographic Magazine. October 2004. 22 Eylül 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ "Syria's Assyrians threatened by extremists – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East". Al-Monitor. 29 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2014.
- ^ "Turkey-Syria deal allows Syriacs to cross border for religious holidays". Today's Zaman. 26 Nisan 2008. 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.
- ^ a b "Syria – Kurds". Library of Congress Country Studies. 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f g Khalifa, Mustafa (2013), "The impossible partition of Syria", Arab Reform Initiative, ss. 3-5, 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Ocak 2023,
Arabs constitute the major ethnic group in Syria, making up between 80 and 85% of the population.
Kurds are the second largest ethnic group in Syria, making up around 10% of the Syrian population and distributed among four regions...with a Yazidi minority that numbers around 40,000...
Turkmen are the third-largest ethnic group in Syria, making up around 4–5% of the population. Some estimations indicate that they are the second biggest group, outnumbering Kurds, drawing on the fact that Turkmen are divided into two groups: the rural Turkmen who make up 30% of the Turkmen in Syria and have kept their mother tongue, and the urban Turkmen who have become Arabised and no longer speak their mother language...
Assyrians are the fourth-largest ethnic group in Syria. They represent the original and oldest inhabitants of Syria, today making up around 3–4% of the Syrian population...
Circassians are the fifth-largest ethnic group in Syria, making up around 1.5% of the population...
Armenians are sixth-largest ethnic group in Syria, making up around 1% of the population...
There are also a small number of other ethnic groups in Syria, including Greeks, Persians, Albanians, Bosnian, Pashtuns, Russians and Georgians... - ^ "Who are the Turkmen in Syria?". BBC News. BBC. 2015. 20 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
There are no reliable population figures, but they are estimated to number between about half a million and 3.5 million.
- ^ "Who Are the Turkmens of Syria?". The New York Times. 2015. 17 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
Q. How many are there? A. No reliable figures are available, and estimates on the number of Turkmens in Syria and nearby countries vary widely, from the hundreds of thousands up to 3 million or more.
- ^ Peyrouse, Sebastien (2015), Turkmenistan: Strategies of Power, Dilemmas of Development, Routledge, s. 62, ISBN 978-0-230-11552-1,
There are nearly one million [Turkmen] in Syria...
- ^ "The Arabs of Brazil". Saudi Aramco World. September–October 2005. 26 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ United Nations High Commissioner for Refugees. "UN refugee agency welcomes Brazil announcement of humanitarian visas for Syrians". United Nations High Commission for Refugees. 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2014.
- ^ "Inmigracion sirio-libanesa en Argentina" (İspanyolca). Confederación de Entidades Argentino Árabes. 20 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ a b Drysdale, Alasdair; Hinnebusch, Raymond A. (1991), Syria and the Middle East Peace Process, Council on Foreign Relations, s. 222, ISBN 978-0-87609-105-0
- ^ Danna, Nissim (December 2003). The Druze in the Middle East: Their Faith, Leadership, Identity and Status. Brighton: Sussex Academic Press. s. 227. ISBN 978-1-903900-36-9.
- ^ Pipes, Daniel (1 Ocak 1989). "The Alawi Capture of Power in Syria". Middle Eastern Studies. 25 (4): 429-450. doi:10.1080/00263208908700793. JSTOR 4283331.
- ^ "Death toll in Syria likely as high as 120,000: group". Reuters. 14 Mayıs 2013. 13 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- ^ Tomader Fateh (25 Ekim 2008). "Patriarch of Antioch: I will be judged if I do not carry the Church and each one of you in my heart". Forward Magazine. 2 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2013.
- ^ "Jews of Syria". www.jewishvirtuallibrary.org. 25 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b c d e f g h Behnstedt, Peter (2008), "Syria", Encyclopedia of Arabic language and linguistics, 4, Brill Publishers, s. 402, ISBN 978-90-04-14476-7
- ^ "What Languages Are Spoken in Syria?". WorldAtlas (İngilizce). 1 Ağustos 2017. 28 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2022.
- ^ "U.S. Relations With Syria". State.gov. 24 Ekim 2012. 22 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2013.
- ^ "Syria's Education System – Report – June 2001" (PDF). 11 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.
- ^ "Syria – Education". Countrystudies.us. 23 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2008.
- ^ Ministry of Higher Education (23 Kasım 2011). "Public universities". Ministry of Higher Education. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013.
- ^ "Private universities". Ministry of Higher Education. 23 Kasım 2011. 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2013.
- ^ "Forward Magazine, Interview with President of Damascus University". February 2008. 18 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Forward Magazine, Interview with President of Aleppo University, May 2008. 6 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Getting education right". March 2008. 3 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Syrian Arab Republic". Ranking Web of Universities. 22 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2013.
- ^ "Health". SESRIC. 13 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2013.
- ^ "Demography". SESRIC. 7 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2013.
- ^ Hopwood, Derek (1988). Syria 1945–1986: Politics and Society. Routledge. ISBN 978-0-04-445039-9.
- ^ Salamandra, Christa (2004). A New Old Damascus: Authenticity and Distinction in Urban Syria. Indiana University Press. s. 103. ISBN 978-0-253-21722-6.
- ^ Salti, Rasha (2006). Insights into Syrian Cinema: Essays and Conversations with Contemporary Filmmakers. ArteEast. ISBN 978-1-892494-70-2.
- ^ "Freedom House report on Syria (2010)" (PDF). Freedom House. 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Wright, Robin (2008). Dreams and shadows, the Future of the Middle East. Penguin Press. s. 214. ISBN 9781594201110.
more than one dozen intelligence agencies
- ^ Wright, Robin (2008). Dreams and shadows, the Future of the Middle East. Penguin Press. s. 230. ISBN 9781594201110.
hundreds of thousands of mukhabarat according to dissident Riad Seif
- ^ "Akram Raslan: How Caricatures Shake Tyranny". Syria Untold. 13 Nisan 2015. 25 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2015.
- ^ "Damascus". Raidió Teilifís Éireann. 15 Ekim 2009. 4 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2009.
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- van Dam, Nikolaos (2011), The Struggle for Power in Syria: Politics and Society under Asad and the Ba'ath Party, I. B. Tauris, 19 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- Dawisha, A. I. (1980). Syria and the Lebanese Crisis. ISBN 978-0-312-78203-0.
- Lawson, Fred H (2010), Demystifying Syria, Saqi, 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- Maoz, M. (1986). Yaniv, A (Ed.). Syria Under Assad. ISBN 978-0-312-78206-1.
- Paton, L. B. (1981). The Early History of Syria and Palestine. ISBN 978-1-113-53822-2.
- Sahner, Christian C. (2014). Among the Ruins: Syria Past and Present. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-939670-2. 27 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023.
- Schlicht, Alfred (1980), "The role of foreign powers in the history of Lebanon and Syria from 1799 to 1861", Journal of Asian History, cilt 14.
- Seale, Patrick (1987). The Struggle for Syria. ISBN 978-0-300-03944-3.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
|
Vikisözlük'te tanımlar |
|
Commons'ta dosyalar |
|
Vikisöz'de alıntılar |
|
Vikigezgin'de seyahat bilgileri |
- Syria 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. The World Factbook. CIA. (İngilizce)
- Curlie'de Suriye (DMOZ tabanlı) (İngilizce)
- BBC News'den Suriye profili 5 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
- Wikimedia Atlas'da Suriye (İngilizce)
 Suriye konuları | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tarih |
| | ||||||||||
| Coğrafya |
| |||||||||||
| Siyaset |
| |||||||||||
| Ekonomi |
| |||||||||||
| Toplum |
| |||||||||||
Coğrafi bölge | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||
.svg)
Uluslararası üyelik | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||
| Otorite kontrolü |
|
|---|
