Noyan (ünvan)
Noyan (çoğunluk için kullanılırken noyad), kökeni Moğol İmparatorluğu'nun ardıllarından Çağatay Hanlığı'nda bir otorite unvanı olarak Orta Asya hanlıklarında asil soydan gelen sivil-askeri liderleri ifade etmek için kullanılan bir Orta Asya unvanıydı. Modern zamanlarda Noyan, Asya'da ve Orta Asya'da "efendi", "prens", "başkomutan" anlamına gelen bir isim veya soyadı olarak kullanılmıştır.[1]
Börçigin öncesi dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk olarak Noyan ünvanı, Moğol göçebe topluluklarının reisleri için kullanılan bir ünvandı.[2]
Moğol İmparatorluğu ve ardıl devletler dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Cengiz Han döneminde "Noyan" terimi Tümenlerin ve Minganların liderleri için kullanılırdı. Barış zamanları da dahil Noyanlar lider olarak hüküm sürer ve otlak alanları yönetirlerdi. Savaş zamanlarında Tümenlerin ve Minganların savaşçılarına liderlik ederlerdi.[3] Fetihler sırasında Noyanlar'a yönetmeleri için topraklar verilirdi ve 20. yüzyılda etkin bir şekilde aristokrasi haline geldiler. Noyanlar sosyal rütbe olarak sıradan Moğolların üstünde, ancak Cengiz Han'ın torunlarının altındaydı. Noyan ünvanı, Altın Orda Devleti, İlhanlılar ve Çağatay Hanlığı'nda bazen emir ya da bey olarak kullanılırken, Çin'in Yuan Hanedanlığı'na ait tarihi kayıtlarda guanren (官人) olarak kullanılmıştır.
Qing Hanedanı
[değiştir | kaynağı değiştir]1694'ten 1911'e kadar Moğolistan'ı yöneten Qing Hanedanı, Moğolistan'da yönetimi Noyon olarak da adlandırılan ünvanla Cengiz Han'ın torunlarına bırakmıştır. Bu dönemde Noyon terimi, Moğolistan çoğunlukla barış içinde olduğu için asilzade çağrışımını kazanmıştır. 1921'den sonra Darga kelimesi Noyon'un yerini alarak memurlar için kullanılan bir terim haline gelmiştir.[4]
Bilinen bazı noyanlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Noyan". 3 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2024.
- ^ "Encyclopaedia of Islam, Second Edition". 18 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2024.
- ^ Sneath, David (2007). The Headless State: Aristocratic Orders, Kinship Society, & Misrepresentations of Nomadic Inner Asia. Columbia University Press. s. 114. ISBN 978-0-231-14054-6. 16 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2024.
- ^ C.P.Atwood-Encyclopedia of Mongolia, s. 412