I. András

I. András
I. András
	András tacını giyerken
Macaristan Krallığının 4. Kralı
Hüküm süresi	1046-1060
Önce gelen	Peter
Sonra gelen	I. Béla
Doğum	1015
Ölüm	1060; Zirc
Defin	Tihany Manastırı
Çocuk(lar)ı	Adelaide (d.1040-ö.1062), Solomon, David (d.1054/1055-ö.1094 sonrası)
Hanedan	Árpád Hanedanı
Babası	Vazul

I. András (ya da I. Endre); (d. 1015 - ö. 1060), 1046-1060 yılları arasında Macaristan kralı.

Hayatının ilk dönemi ve sürgün yılları

Babası Vazul Árpád Hanedanı’ndan olup I. István’ın kuzeniydi. Vazul, 1031 yılında I. István’ın tek oğlu ve tahtın varisi olan Imre’nin ölümüyle tahtın varisi olarak en güçlü adaydı. Ancak I. István, Nitra Dükü olan kuzeni Vazul’u pagan inançlara sahip olmasıyla nedeniyle varis olarak atamak istemedi. Onun yerine kız kardeşinin Venedik Doju Otto Orseolo ile evliliğinden olan yeğeni Peter’i varisi ilan etti. Bir süre sonra da kendisine düzenlenen başarısız suikastta rolü olduğu iddiasıyla Vazul'u gözleri oyularak işkence ile öldürttüğü gibi Vazul’un oğulları Levante, András ile I. Béla'yı da topraklarından kovdu.

András kardeşleriyle birlikte ilk önce Bohemya Dükü Oldřich’e sığındı. Burada, o sırada kendisi de sürgünde gözetim hayatı yaşayan Polonya Kralı II. Mieszko ile tanıştı. Miezko 1032’de Polonya’ya dönerken András ve kardeşlerini de yanında götürerek onlara iyi yaşam koşulları sağladı. Kardeşi Béla’ nın (I. Béla) Miezko'nun kızıyla evlendirilmesinden sonra abisi Levante ile birlikte 1030'ların sonunda Kiev Büyük Knezi Yaroslav'a sığındı.^[1] 1039'da Hristiyan olarak Yaroslav'ın kızı Anastasya ile evlendi.^[2]

Sürgünden dönüşü ve kral olması

András sürgün hayatı sürerken Macaristan'da da Peter kral olmuş (1038) ancak Macar asillerin kendisinden memnun kalmaması üzerine ülkesinden kaçmak zorunda kalan Peter'in yerine Samuel Aba 1041 yılında kral seçilmişti. Ancak Peter'in Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich’in desteğini alarak 1044’de yapılan savaşta Samuel’i öldürülmesiyle Macar tahtına yeniden Peter oturmuştu. Peter’in Kutsal Roma İmparatoru’nun vasalı olarak krallığı yönetmesi ve krallıktaki önemli makamlara Alman ve Latin lordlarını ataması Macar soylular ile hala önemli sayıda olan pagan halkı rahatsız etmişti. Macar soyluları 1046 yılında Csanad’da (Cenad) toplanarak onu ve kardeşi Levante’yi sürgünde yaşadıkları Kiev'den Macaristan’a dönmeleri için davet edilmelerine karar vererek elçilerini yolladılar. András ve kardeşi Macaristan’ın kuzey doğusundaki Abaújvár’dan krallığa giriş yaptıklarında Vata isimli pagan bir Macar önderliğinde isyan başlamıştı. András’in Hristiyan olmasına rağmen, Hristiyanlık karşıtı pagan isyancılar ona saygı gösterdi. İsyanın ilerlemesiyle Avusturya’ya kaçmak isteyen Peter, András’in adamları tarafından yakalandı ve kör edilerek tahttan indirildi.

Macar asillerinin çoğu ve Hristiyan din adamları krallık topraklarında paganlığın yeniden hakim olmasını istememekteydi. Paganların, kendileri gibi pagan inancına sahip abisi Levante’yi desteklemesine rağmen Levante’nin hükümdarlığına karşı çıkmaması üzerine Székesfehérvár’da krallığını ilan etti. Bir süre sonra da pagan isyancıların elinden kurtulabilen üç piskopos tarafından 1046 Eylül ayı sonlarında ya da 1047 başlarında krallık tacı takıldı. András her ne kadar isyancılar sayesinde tahta geçse de topraklarında paganlığın eski gücüne kavuşmasına izin vermeyip Hristiyanlığın gücünün yeniden hakim olmasına çalıştı. Ancak Vata ve destekçisi isyancılara karşı herhangi bir cezalandırmada bulunmadı.

András Katolik olmasına rağmen Avrupa'daki diğer krallıkların aksine Yahudiler'e sığınma hakkı tanıdığı gibi onları Avrupa ülkelerinde görülen zulümden de korudu. Bu nedenle kendisine küçümseyici "Beyaz Katolik" anlamına gelen Alman takma adı verildi. András, krallığında Katolik olmayan Macarları da benzer şekilde koruyarak onlara baskı yapılmasına izin vermedi.^[3]

Hükümdarlığının ilk yıllarında Kutsal Roma İmparatorluğunun krallık üzerindeki etkisini kırmaya çalıştı. Muhtemelen henüz çocuğununda olmaması nedeniyle 1050 yılında iyi bir askeri eğitim gören Polonya'daki kardeşi Béla'yı (I. Béla) çağırarak onun Nitra ve Bihar bölgelerinin içerisinde olduğu bölgeyi geniş yönetici ayrıcalıkları olacak şekilde Dük sıfatıyla yönetmesini sağladı.^[4]

1050 yılında Kutsal Roma İmparatoru III. Heinrich Macaristan Krallığına saldırıya geçti. Szekesfehervar'a ilerleyen Almanlar'ın ikmal hatlarını kesen Macarlar onları yenilgiye uğratarak geri çekilmeye zorladı ve sonrasında bir barış yapıldı. Ancak 1052 yılına gelindiğinde III. Heinrich yeniden Macarlar'a karşı saldırıya geçti. András yıllık haraç vermeyi teklif etse de III. Heinrich barışı kabul etmeyerek Bratislava'yı kuşattı. Şehir savunucuları mücadelesini sürdürürken^[3] Papa IX. Leo'nun devreye girmesiyle yapılan barış sonucu Almanlar geri çekildi.^[5] András barış antlaşması uyarınca yıllık haracını vermediği gibi III. Heinrich ile rekabet halinde olan Bavyera Dükü I. Conrad'ın yanında yer aldı. 1054'te Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılması nedeniyle yaşanan kaotik ortamda iki kilise (Roma ve Bizans) ile de barışçıl bir şekilde iletişim kurmaya çalıştı.

Kardeşi Bela ile yaşanan kriz ve ölümü

András 1057/1058 yılında 4-5 yaşındaki oğlu Solomon'un taht iddiasını güçlendirmek için ona taç giydirdi. 1058 yılında Avrupa'daki güçlü krallıklarla oğlunun kan bağını güçlendirmek maksadıyla da onu IV. Heinrich'in kız kardeşi Judith ile nişanlandırdı. Bu yaşananların akabinde kendisinden sonra tahta geçmesi konusunda anlaştığı kardeşi Bela'yı Tiszavárkony'deki toplantıya çağırdı. Macar kroniklerinde o sırada hasta yatağında olan András, kardeşinden krallık tacı ile ülkenin savunuculuğunu temsil eden kılıç arasında seçim yapmasını istemiş Bela'da tacı seçerse öldürüleceği endişesiyle kılıcı seçmişti.^[2] Ancak Bela krallıktaki hakkı için ailesiyle birlikte aceleyle Polonya'ya giderek Polonya Kralı II. Bolesław'dan askeri yardım istedi. Bela, Polonya kralından aldığı askeri destekle 1060 yılı sonbaharında Macaristan'a dönerken, András'de Almanlardan yardım istedi. İki ordu arasında Tisa Nehri'nin doğu bölgesinde yaşanan muharebe yenilen Andrew, ağır yaralı olarak Avusturya'ya kaçmak isterken Mosonmagyaróvár'da yakalandı. Buradan Zirc'e getirilip gözlem altına tutulan András, kardeşinin 6 Aralık'ta taç giyme töreninden önce öldü. Naaşı Tihany'de yaptırdığı kiliseye defnedildi.^[6]

Kaynakça

^ Steinhübel, Ján (2011). "The Duchy of Nitra", Mikuláš Teich; Dušan Kováč; Martin D. Brown. (edited) Slovakia in History" (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0-521-80253-6.
^ ^a ^b Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (Macarca). I.P.C. Könyvek. s. 69,70. ISBN 963-7930-97-3.
^ ^a ^b Borovský, Jozef (2019). "Chrysalis: Metamorphosis of Odium" (İngilizce). Victoria,BC: FriesenPress. s. 240. ISBN 978-90-04-31467-2.
^ Zupka, Dušan (2016). "Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Árpád Dynasty (1000-1301)" (İngilizce). Leiden: Brill. ISBN 978-1-5255-4770-6.
^ Špiesz, Anton; Caplovic, Dusan (2006). "Illustrated Slovak History: A Struggle for Sovereignty in Central Europe" English Edition Ladislaus J. Bolchazy (editor) (İngilizce). Wauconda,Illinois: Bolchazy-Carducci Publishers. s. 32.
^ Kosztolnyik, Z. J. "Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I", Hungarian Studies Review, Vol:XXVIII, Yıl:2001. URL: http://epa.oszk.hu/00000/00010/00035/pdf/HSR_2001_1-2_093-108.pdf 25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-08-31

[I.Andrew4-1] Steinhübel, Ján (2011). "The Duchy of Nitra", Mikuláš Teich; Dušan Kováč; Martin D. Brown. (edited) Slovakia in History" (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0-521-80253-6.

[I.Andrew6-2] Kristó, Gyula; Makk, Ferenc (1996). Az Árpád-ház uralkodói [Rulers of the House of Árpád] (Macarca). I.P.C. Könyvek. s. 69,70. ISBN 963-7930-97-3.

[I.Andrew8-3] Borovský, Jozef (2019). "Chrysalis: Metamorphosis of Odium" (İngilizce). Victoria,BC: FriesenPress. s. 240. ISBN 978-90-04-31467-2.

[I.Andrew12-4] Zupka, Dušan (2016). "Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Árpád Dynasty (1000-1301)" (İngilizce). Leiden: Brill. ISBN 978-1-5255-4770-6.

[I.Andrew16-5] Špiesz, Anton; Caplovic, Dusan (2006). "Illustrated Slovak History: A Struggle for Sovereignty in Central Europe" English Edition Ladislaus J. Bolchazy (editor) (İngilizce). Wauconda,Illinois: Bolchazy-Carducci Publishers. s. 32.

[I.Andrew18-6] Kosztolnyik, Z. J. "Dynastic Intrigues and Domestic Realities during the Reigns of Andrew I and Bela I", Hungarian Studies Review, Vol:XXVIII, Yıl:2001. URL: http://epa.oszk.hu/00000/00010/00035/pdf/HSR_2001_1-2_093-108.pdf 25 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2018-08-31

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]