Afganistan'daki Yahudilerin tarihi
| Afganistan tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
| Zaman çizelgesi |
Yahudilerin 2000 yıldan fazla yaşadığı Afganistan'da dış göçler nedeniyle nüfus zamanla büyük miktarda azalmıştır. Afgan Yahudi cemaatleri bugün en çok İsrail'de ve bir kısmı da ABD'de varlıklarını sürdürmektedir.[1] Bugün Afganistan'da Zablon Simintov isimli tek bir Yahudi kalmıştır. Zablon, Afganistan'ın başkenti Kâbil'deki köhne sinagogun bakımıyla ilgilenmektedir; dünyanın çeşitli yerlerindeki Müslüman ve Yahudilerden gelen yardımlarla yaşamını sürdürmektedir.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]2500 senelik Afganistan'daki Yahudilerin varlığı Babil Sürgünü ve Perslerin fethine kadar dayanmaktadır. Yahudi nüfusunun varlığı Nabkat-i Nasiri'nin 7.yy'daki kayıtlarında bahsedilmiştir; bu kayıtlarda Gur'da Beni İsrail halkından bahsedilmektedir. Paştun halkının bazıları Kayıp On Kabile'den geldikleri efsanesine inanırlar. Ayrıca, Kâbil isminin Habil ve Kabil'den geldiğini[3] ve Afgan isminin Şaul'un torunu Afgana'dan geldiğini savunurlar. V. Minorsky, W.K. Frazier Tyler ve M.C. Gillet gibi tarihçiler Afgan isminin 982 tarihli Hudûd el-âlem isimli kitaptan geldiğini belirtir:[4]
Saul, dağda hoş bir köy. İçinde Afganlar yaşar.
Saul köyü muhtemelen Ghazni'nin doğusundaki Gardez'in yakınlarındadır. Kitapta ayrıca, bugün Celalabat'ın bulunduğu yerin yakınlarında bir köyde, yerli kralın Hindu, Müslüman ve Afgan eşleri olduğundan bahseder.[4]
1080'de Moşe Ben Ezra, Ghazni'ye haraç ödeyen 40.000 Yahudi'den, 12. yüzyılda da Tudela'lı Benjamin 80.000 Yahudi'den bahseder.
Cengiz Han'ın 1222'deki istilâsıyla azalan nüfus 1839'da İran'dan gelen göçlerle tekrar 40.000'e çıktı.
1948'de nüfusu 5000 olan Yahudilerin yurtdışına çıkma yasağı 1951'de kaldırılınca birçoğu İsrail ve ABD'ye yerleşti.[1] 1969'da ülkede sadece 300 Yahudi kaldı ve bunların çoğu 1979'daki Sovyet istilâsıyla evlerini terk etti. 1996'da çoğu Kabil'de olmak üzere 10 tane Yahudi kaldı. Bugün Afgan asıllı Yahudilerin 10.000'i İsrail'de 200'den fazla aile de New York'ta yaşamaktadır.[1]
Yakın tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]2004'ün sonlarına doğru Zablon Simintov ve Isaac Levy (d.~1920) isimli sadece iki Yahudi kaldı. Levy bağışlarla hayatta kalmayı başarırken Simentov geçimini 2001 yılına kadar halı ve mücevher satarak sağlıyordu. Kâbil'deki köhne sinagogun iki ayrı uçlarında yaşıyorlardı. Her biri sinagogun ana sorumlusu dolayısıyla Tora'nın gerçek sahibi olduğunu savunup diğerini hırsızlık ve sahtecilikle suçladı. Birbirlerini otoritelere şikayet edince ikisi de Taliban hapishanelerinde yattı, Taliban Tora'ya el koydu. Simentov'u tanıyanlardan birinin dediğine göre "(ona) viski getirirsen (Simentov'un) başı göğe erer."[5]
ABD'nin Taliban rejimini ortadan kaldırmak için Afganistan'a girdiği zamanlarda uluslararası medyada boy gösteren kavgalı Simentov ve Levy'nin durumu bir tiyatro oyununa ilham oldu. Josh Greenfeld tarafından yazılan "The Last Two Jews of Kabul" (Kâbil'in Son İki Yahudisi) New York'ta 2002'de sahneye taşındı.
Ocak 2005'te Levy doğal nedenlerden öldü. 30 milyonluk Afganistan nüfusunda Simentov tek başına kalınca 33 ppb oranıyla dünya çapındaki en düşük Yahudi nüfus oranı gerçekleşmiş oldu. Simentov, el konulmuş Tora'yı tekrar eline geçirmek için çaba sarf etmektedir. İbranice bilmeyen Simentov'a göre[5] Tora'yı çalanlar şu anda Guantanamo Kampındalar. Simentov'un eşi ve çocukları şu anda İsrail'de yaşamaktadır ve dediğine göre onlara katılmayı düşünmektedir. Yakın zamanda yapılan bir röportajda ise "İsrail'e gitmek mi? Ne işim var benim orada? Neden terk edeyim?" demiştir.[5]
İsrail'in kayıp on kabilesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok Müslüman ve bazı Yahudi dinbilimciler Afganistan'ın en büyük etnik grubu olan Paştunların Kayıp On Kabile'den geldiklerine inanır. Bu teori Nimat Allah al-Harawi'nin 1612'de yazdığı Afganların Tarihi eserinde de bulunur.[6] Buna delil olarak ise sözlü gelenekler ve klanlarındaki isimlerinin 2700 yıl önce Asurlular tarafından sürülen kabilelerin isimlerine olan benzerliği kullanılır. Fakat yapılan genetik araştırmalarda Paştunlar ile Yahudiler arasında bir bağ bulunamamıştır.
- Daha fazla bilgi için: Afganistan'daki Arapların tarihi
Bugünün Afgan Yahudileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Bugün, 10.000'den fazla Afgan asıllı Yahudi İsrail'dedir. İkinci en kalabalık Afgan Yahudi nüfusu ise 200 aileyle New York'un Queens ve çevre muhitlerinde yaşamaktadır.[1] Birçoğu Peştuca ve Darice konuşamazken kendilerinin teknik olarak "Afgan" olmadığı sadece bir zamanlar orada yaşadıklarını söylemektedir.[7] Haham Jacob Nasirov tek bir Afgan sinagogu bulunan Anşey Şalom isimli ortodoks cemaatin liderliğini yapmaktadır. Cemaatin üyeleri arasında Afgan Yahudilerinin yanı sıra Yemen, Suriye, Rusya, Irak, Fas ve Lübnan kökenli Yahudiler de bulunmaktadır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d NEW YORK, June 19, 2007 (RFE/RL), U.S.: Afghan Jews Keep Traditions Alive Far From Home 12 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ Nancy Hatch Dupree - An Historical Guide to Kabul. The Name 8 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "Sir Alexander Burnes tells us, for instance, that when he was in Kabul in 1834, it was popularly believed that two sons of Noah, Cakool and Habool, were the founders of the Afghan race. When it came to naming their greatest city, the two brothers quarreled bitterly until at last a compromise was reached: each would give to the city one syllable of his name. Thus it was that the city came to be called Ca-bool. Legend has taken considerable license here. In Persian, Adam's two sons, Cain and Abel, are known as Cabil and Habil. The Moghul Emperor Babur tells us Cain was the founder of Kabul and that he visited his tomb soon after his arrival. It was situated, he said, in the gardens south of Bala Hissar in the area now known as Shohada-i-Salehin."
- ^ a b Willem Vogelsang, The Afghans, Edition: illustrated Published by Wiley-Blackwell, 2002, sayfa 18, ISBN 0-631-19841-5, 9780631198413 (LINK 4 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
- ^ a b c "The last Jew in Afghanistan / ALONE ON FLOWER STREET: He survived Soviets, Taliban - and outlasted even his despised peer". 25 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ekim 2020.
- ^ Niamatullah’s History of the Afghans = Makhzan-I Afghāni, by Nirodbhusan Roy, Lahore : Sang-e-meel, 2002
- ^ http://www.rferl.org/featuresarticle/2007/6/c837c590-c06b-4c30-9017-36f29fc98437.html 12 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. U.S.: Afghan Jews Keep Traditions Alive Far From Home
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- The "Other" in "Afghan" Identity: Medieval Jewish community of Afghanistan
- Old pictures of the Jews of Afghanistan
- Jews of Afghanistan 8 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- THE LAST JEW IN AFGHANISTAN
 | ||