Mustafa Fehmi Kubilay
Mustafa Fehmi Kubilay (15 Kasım 1906, Adana – 23 Aralık 1930, İzmir), Türk öğretmen ve asteğmendir. Kubilay Olayı olarak tanımlanan ve Menemen'de Mustafa Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Bekçi Şevki'nin 23 Aralık 1930'da cumhuriyet karşıtı bir grup tarafından öldürülmesiyle başlayan ve faillerin (ve ilgili görülenlerin) yargılanmasıyla devam eden, Ocak-Şubat 1931 aylarını kapsayan olaylar zincirinin simgesi olan Türk askeridir.
| Mustafa Fehmi Kubilay | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 15 Kasım 1906 Kozan, Adana |
| Ölüm | 23 Aralık 1930 (24 yaşında) Menemen, İzmir |
| Defin yeri | Şehit Kubilay Anıtı, Menemen |
| Bağlılığı |  Türkiye |
| Rütbesi | Asteğmen |
| Birimi | 43. Piyade Alayı |
| Ailesi | |
| Babası | Hüseyin Karavana |
| Annesi | Zeynep Hanım |
| Eşi | Fatma Vedide (e. 1928; b. 1929) |
| Çocukları | Vedat Aktuğ Kubilay (1929–2002) |
Biyografi
değiştirGirit göçmeni[1] Hüseyin Karavana ve Zeynep Hanım'ın çocukları olan Fatma, Demir ve Ali'nin ardından, 15 Kasım 1906 tarihinde Adana'nın Kozan ilçesinde dünyaya gelen Kubilay, ailesiyle birlikte 1912'de İzmir'e göç etti. Daha sonra, akrabalarının da bulunduğu Aydın'a taşındılar. Kubilay, Aydın'da temel eğitimini aldıktan sonra, 1919'da Yunan isyanlarının belirtileri ortaya çıkınca ailesiyle birlikte Antalya'ya taşınmak zorunda kaldı. Ancak, taşındıktan kısa bir süre sonra babası öldü.[2][3]
Antalya'da Darülmuallimin'in üçüncü sınıfındayken, okulun kapanması üzerine ailesiyle birlikte tekrar İzmir'e döndü. İzmir'de eğitimine devam eden Kubilay, özellikle tarih derslerine olan ilgisi ve Kubilay Han'a duyduğu hayranlık nedeniyle, arkadaşları tarafından "Kubilay" lakabıyla anılmaya başlandı. Bu lakap, onun yaşamında önemli bir yer tuttu ve adı Mustafa Fehmi Kubilay olarak bilinmeye başladı.[2][4]
Birkaç arkadaşıyla birlikte katıldığı bir olay nedeniyle Bursa Muallim Mektebi'ne yönlendirilen Kubilay, 1926'da buradan mezun oldu. 1 Eylül 1926'da, ilk görev yeri olan Aydın'ın Sultanhisar Mektebi'ne atanmıştır. Atandıktan iki ay sonra, Aydın'ın Gazipaşa Mektebi'ne geçmiş ve bu okulda tanıştığı öğretmen arkadaşı Fatma Vedide Hanım'la 1928'de evlendi. Sarayiçi Mahallesi'ndeki küçük evlerinde, 10 Mayıs 1929'da oğlu Vedat Aktuğ doğdu.[2][5] Oğlu Aktuğ, 2002 yılında ölmüştür.[6]
Ancak, kısa bir süre sonra ortaya çıkan şiddetli geçimsizlik nedeniyle Kubilay, Aralık 1929'da boşanma davası açmıştır ve evlilik hukuken sona ermiştir. Gazipaşa Mektebi'ndeki sicil kayıtlarına göre, emaneten lüzum görülmesi üzerine, 1 Ekim 1929'da buradan ayrılır. Vedide Hanım Ayvalık'a, Kubilay ise İzmir Gaziemir'e tayin edilmiştir. Bu sürecin ardından, kısa süreli acemi birliği görevini tamamlamış ve İstanbul Harbiye Mektebi'ne dağıtımı yapılmıştır. Askerliğinin son bölümünü tamamlaması için Menemen'de bulunan 43. Piyade Alayı'na yedek subay olarak atanmıştır.[2][7]
Öldürülmesi
değiştir23 Aralık 1930 sabahı Menemen'de silahlı altı kişi, bir camiden aldıkları yeşil sancağı sabah namazından sonra ilçe meydanına dikerek silah zoruyla etraflarına adam toplamaya çalıştılar. Bu eylem, şeriat taleplerinde bulunan bir isyan hareketini başlattı. Yüzbaşı Fahri Bey, olaya müdahale etmek üzere gelip isyancılara dağılmalarını söyledi, ancak isyancılar bu çağrıya uymayacaklarını belirttiler. Yüzbaşı Fahri Bey, durumu 43. Piyade Alayına bildirdi ve alay komutanı Kubilay'ı olay yerine gönderdi. Kubilay, eylemcilere teslim olmaları çağrısında bulundu, ancak bir ateş sonucunda yaralandı ve kafası kesilerek öldürüldü. Çatışma sırasında mahalle bekçisi Hasan ve Şevki de saldırganlara karşı direndi ve saldırganları yaraladı, ancak iki bekçi de çatışmada öldü.[8][9][10][11]
Sonrası
değiştir27 Aralık 1930'da Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan toplantının ardından, 28 Aralık 1930'da Atatürk, Menemen'deki eylemle ilgili orduya gönderdiği başsağlığı telgrafında, "mürtecilerin gösterdiği vahşet karşısında Menemen’deki ahaliden bazılarının alkışla tasvipkâr bulunmalarının bütün cumhuriyetçi ve vatanperverler için utanılacak bir hadise" olduğunu belirtti.[12]
Menemen Olayının ardından, 31 Aralık 1930'da Menemen ilçesi ile Manisa ve Balıkesir'in merkez ilçelerinde sıkıyönetim ilan edildi. 7 Ocak 1931'de İzmir'de yapılan ikinci toplantının ardından 105 sanık, Divanıharp'te yargılanmaya başlandı. 24 Ocak 1931 tarihinde mahkeme sonucunda, 37 kişiye idam cezası ve diğer suçlulara da çeşitli cezalar verildi. Menemen Olayına karışan 28 kişi, 3 Şubat 1931 gecesi idam edildi. Sıkıyönetim, 28 Şubat 1931'de Manisa ve Balıkesir'den, 8 Mart 1931'de de Menemen'den kaldırıldı.[9][13]
Mirası ve anısı
değiştir
Her sene 23 Aralık'ta anma törenleri düzenlenmektedir.[14][15][16] 2023'te 17. kez düzenlenen bir yol koşusu yapılmıştır.[17]
1931'de Kan Demir, ön sözünde Kubilay'ı ve beraberinde öldürülenleri tanıtmak için yazdığını söylediği Şehit Kubilay kitabını bastırdı.[18] Efeler'e büstü konuldu.[19]
Şehit Kubilay Anıtı
değiştirRatip Aşir Acudoğu tarafından 26 Aralık 1934'te açıldı. Mermer ve bronz kullanılan heykelin yüksekliği 15,66 metredir.[20]
İsminin verildiği yerler
değiştirSanat eserleri
değiştir- 2010 - Kubilay, Ahmet Akıncı'nın yönettiği film[28]
- 1968 - Kubilay Destanı, Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın olayı, destan biçimiyle aktardığı eseri[29]
Galeri
değiştir-
Mustafa Fehmi Kubilay -
Mustafa Fehmi Kubilay, ayakta duran arka sıradan en sağdaki -
Mustafa Fehmi Kubilay, en öndeki üçlü grubun ortasındaki -
Mustafa Fehmi Kubilay'ın İzmir Menemen'deki heykeli
Kaynakça
değiştir- ^ Gürsel, Nedim (2008). Allah'ın kızları. Doğan Kitap. s. 269. ISBN 9789759916510. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2024.
- ^ a b c d öZ, Eyüp (30 Haziran 2015). "Yasak Bir Hafızayla Yüzleşmek : Menemen Olayı İrtica mı, Komplo mu ?". FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi. 0 (5). doi:10.16947/fsmiad.74718. ISSN 2148-2217. 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları. Hikmet Çetin Kaya. 2 Mart 2012. ISBN 9789757720065.
- ^ Aykaç, Necdet (1 Nisan 2009). "Yönetsel Alanda Değişimler ve Devrim Hareketlerine Karşı Gerici Tepkiler "Serbest Cumhuriyet Fırkası - Menemen Olayı"". Atatürk Yolu Dergisi. 11 (44): 581-625. doi:10.1501/Tite_0000000305. ISSN 1303-5290. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Kubilay şehit edileli 92 yıl oldu". Milliyet. 23 Aralık 2022. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2024.
- ^ "Kubilay'ın izinde Aydın sokaklarında". 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2024.
- ^ Dural, Baran; Dural, A. Baran (2007). His story: Mustafa Kemal and turkish revolution. New York: iUniverse. ISBN 978-0-595-85604-6.
- ^ Hikmet Çetinkaya (2 Mart 2012). Kubilay Olayı ve Tarikat Kampları. Cumhuriyet Kitapları. s. 23. ISBN 9789757720065.
- ^ a b "TBMM Zabıt Ceridesi" (PDF). Cilt 25. TBMM. 2 Şubat 1931. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ "Zabıt Ceridesi". TBMM. Cilt 1. 5 Mayıs 1931. s. 24.
- ^ "İzmir'de Yapılan Tevkifat". Cumhuriyet. 29 Aralık 1930. s. 4. 28 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ "Dünkü tevkifat" (2387). Cumhuriyet. 28 Aralık 1930. 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2022.
- ^ Habertürk. "Menemen (Kubilay) Olayı nedir? Menemen Olayı sonuçları neler? Kubilay olayı şehitleri kim?". Habertürk. 28 Mart 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2024.
- ^ "Kubilay'ın izinde Aydın sokaklarında". Aydınlık. 23 Aralık 2023. 1 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Asteğmen M. Fehmi Kubilay, Bekçi Hasan ve Şevki Bey'i Anma Töreni". www.menemen.gov.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Şehit Kubilay'ı andık". Hürriyet. 24 Aralık 2000. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Devrim şehidi Kubilay anısına 10 kilometrelik koşu". Medya Ege. 20 Aralık 2023. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Şehit Kubilây". WorldCat. 5 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2024.
- ^ "Efeler'de Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay anıtı açıldı". Aydın Haber, Son Dakika Aydın Haberleri | Aydinpost.com. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ Yaşar, Selman (2011). "Menemen Kubilay Anıtı'nın Açılışı" (PDF). History Studies. 3 (2). 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Kasım 2021.
- ^ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI BURSA / YILDIRIM / Şehit Öğretmen Kubilay Anadolu Lisesi". sehitogretmenkubilay.meb.k12.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ADANA / KOZAN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilay.meb.k12.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI ANKARA / KEÇİÖREN / Şehit Kubilay İlkokulu". sehitkubilayilkokulu.meb.k12.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Şehit Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay, memleketi Kozan'da, adına yapılan parktaki anıtı önünde anıldı". Bengü Türk - Milletin Televizyonu. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Menemen'e Şehit Kubilay Köprülü Kavşağı". Yeniasir. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "İzmir Büyükşehir Belediyesi 3 gemiyi daha hizmete aldı". Deniz Haber. 15 Ekim 2016. 10 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2024.
- ^ "Şehit Kubilay Mahalle Konağı tamamlandı | Keçiören Beledyesi". kecioren.bel.tr. 2 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2024.
- ^ "Kubilay". Box Office Türkiye. 10 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2024.
- ^ Yeşilyurt, Türkân (2010). Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın Şiirlerindeki Temalar (PDF) (Doktora). Ankara Üniversitesi. ss. 339-346. 10 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Ocak 2024.