ภาษาแฆแลจ

ภาษาแฆแลจ
خلج
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศอิหร่าน
ภูมิภาค	ส่วนหนึ่งของจังหวัดโกม (ส่วนใหญ่อยู่ในแฆแลแจสถาน)
ชาติพันธุ์	ชาวแฆแลจ
จำนวนผู้พูด	19,000  (2018)
ตระกูลภาษา	เตอร์กิก เตอร์กิกทั่วไป Arghu ภาษาแฆแลจ
ภาษาถิ่น	Talx-āb Xarrāb Dāγān
รหัสภาษา
ISO 639-3	klj
แผนที่บริเวณผู้ใช้ภาษาแฆแลจ

ภาษาแฆแลจ เป็นภาษาหนึ่งในกลุ่มภาษาเตอร์กิกที่มีผู้พูดในประเทศอิหร่าน ถึงแม้ว่าจะยังคงมีคุณสมบัติภาษาเตอร์กิกเก่า แต่ได้แผลงเป็นเปอร์เซียแล้ว ใน ค.ศ. 1978 มีผู้พูดภาษานี้ 20,000 คนใน 50 หมู่บ้านทางตะวันตกเฉียงใต้ของเตหะราน แต่จำนวนนี้ลดลงเหลือประมาณ 19,000 คน ในภาษาแฆแลจมีประมาณ 150 คำที่ไม่ทราบต้นกำเนิด จากการสำรวจพบว่า พ่อแม่ชาวแฆแลจส่วนใหญ่เลือกที่จะไม่ส่งต่อภาษาของตนแก่ลูก ๆ โดยมีผู้ส่งต่อภาษานี้เพียง 5 ใน 1,000 ครัวเรือน

ภาษาแฆแลจเป็นภาษาที่สืบจากภาษาเตอร์กิกเก่าที่มีชื่อว่า Arghu มะห์มูด อัลกาชเฆาะรี นักพจนานุกรมภาษาเตอร์กิกในคริสต์ศตวรรษที่ 11 เป็นบุคคลแรกที่ให้ตัวอย่างของภาษาแฆแลจ ซึ่งส่วนใหญ่สอดคล้องกับภาษาแฆแลจในปัจจุบัน

แกร์ฮาร์ด เดอร์เฟอร์ (Gerhard Doerfer) ผู้ค้นพบภาษาแฆแลจอีกครั้ง ได้พิสูจน์ว่าภาษานี้เป็นภาษาแรกที่แยกตัวออกจากกลุ่มภาษาเตอร์กิกทั่วไป

สัทวิทยา

พยัญชนะ

เสียงพยัญชนะ

		ริมฝีปาก	ปุ่มเหงือก	หลัง- ปุ่มเหงือก	เพดานอ่อน	ลิ้นไก่	เส้นเสียง
นาสิก		m	n		ŋ
หยุด/ กักเสียดแทรก	อโฆษะ	p	t	ç [t͡ʃ]	k	q
	โฆษะ	b	d	c [d͡ʒ]	ɡ	ɢ
เสียดแทรก	อโฆษะ	f	s	ş [ʃ]	x		h
	โฆษะ	v	z	ʒ	ğ [ɣ]
เปิด			l		j
โรติก			r

สระ

เสียงสระ

	หน้า		กลาง	หลัง
	ไม่ห่อ	ห่อ
ปิด	i [i] ī [iː]	ü [y] üː[yː]	ı [ɨ] ıː[ɨː]	u [u] uː[uː]
กลาง	e [e] eː [eː]	ö [ø] öː [øː]		o [o] oː [oː]
เปิด	ä [æ] äː[æː]		a [a] aa [aː]

เดอร์เฟอร์อ้างว่าภาษาแฆแลจ ยังคงความยาวของเสียงสระสามระดับไว้ตามสมมุติฐานของภาษาเตอร์กิกดั้งเดิม: เสียงยาว (เช่น [qaːn] 'เลือด') เสียงกึ่งหนึ่ง (เช่น [baˑʃ] 'หัว') และเสียงสั้น (เช่น [hat] 'ม้า') อย่างไรก็ตาม อเล็กซิส แมแนสเตอร์ แรเมอร์ (Alexis Manaster Ramer) คัดค้านทั้งการตีความว่าภาษาแฆแลจมีความยาวเสียงสระสามระดับและภาษาเตอร์กิกดั้งเดิมมีความยาวเสียงสระสามระดับเช่นกัน สระบางสระของภาษาเตอร์กิกดั้งเดิมถูกรับรู้ว่าเป็นสระประสมเน้นเสียงแรก (falling diphthong) เช่นในคำว่า [quo̯l] ('แขน')

ไวยากรณ์

นาม

โดยทั่วไปมีเครื่องหมายแสดงพหูพจน์และความเป็นเจ้าของ ภาษาแฆแลจประกอบด้วยสัมพันธการก, กรรมการก, สัมปทานการก, อธิกรณการก, อปาทานการก, กรณการก และสมการการก รูปแบบของการเติมปัจจัยการกเปลี่ยนตามการกลมกลืนเสียงสระและพยัญชนะที่ตามมา การลงท้ายของปัจจัยการกจะสัมพันธ์กับปัจจัยแสดงความเป็นเจ้าของ ตารางต่อไปนี้ แสดงการลงท้ายของการกแบบพื้นฐาน

การก	ปัจจัย
กรรตุการก	-
สัมปทานการก	-A, -KA
กรรมการก	-I, -NI
อธิกรณการก	-čA
อปาทานการก	-dA
กรณการก	-lAn, -lA, -nA
สมการการก	-vāra

กริยา

คำกริยาผันตามรูปการกระทำ กาล จุดมุ่งหมายและรูปการปฏิเสธ กริยาจะประกอบด้วยรูปคำต่อไปนี้

รากศัพท์ + การกระทำ + ปฏิเสธ + กาล/จุดมุ่งหมาย + ข้อตกลง

การเรียงประโยค

เป็นแบบประธาน-กรรม-กริยา คำคุณศัพท์นำหน้านาม

คำศัพท์

ส่วนใหญ่มาจากกลุ่มภาษาเตอร์กิก แต่มีคำยืมจากภาษาเปอร์เซียมาก รวมทั้งศัพท์จากกลุ่มภาษาเตอร์กิกที่อยู่ใกล้เคียง เช่น ภาษาอาเซอร์ไบจาน

ตัวเลข

ส่วนใหญ่มาจากศัพท์ของกลุ่มภาษาเตอร์กิก ยกเว้น "80" และ "90" มาจากภาษาเปอร์เซีย

• 1 - [biː]
• 2 - [æk.ki]
• 3 - [yʃ]
• 4 - [tœœɾt]
• 5 - [bieʃ]
• 6 - [al.ta]
• 7 - [jæt.ti]
• 8 - [sæk.kiz]
• 9 - [toq.quz]
• 10 - [uon]
• 20 - [ji.giɾ.mi]
• 30 - [hot.tuz]
• 40 - [qiɾq]
• 50 - [æl.li]
• 60 - [alt.miʃ]
• 70 - [yæt.miʃ]
• 80 - [saj.san] (เตอร์กิก), [haʃ.tad] (เปอร์เซีย)
• 90 - [toqx.san] (เตอร์กิก), [na.vad] (เปอร์เซีย)
• 100 - [jyːz]
• 1000 - [min], [miŋk]

บรรณานุกรม

หนังสือ

• Doerfer, Gerhard (1971). Khalaj Materials. Bloomington: Indiana University Publications. ISBN 9780877501503. OCLC 240052.
• Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih (1980). Wörterbuch des Chaladsch (Dialekt von Charrab) [Khalaj Dictionary (Charrab Dialect)]. Bibliotheca Orientalis Hungarica. Vol. 26. Budapest: Akadémiai Kiadó. ISBN 9789630518420. OCLC 8095415. (ภาษาเยอรมัน และ แฆแลจ).
• Doerfer, Gerhard; Tezcan, Semih (1994). Folklore-Texte der Chaladsch [Folklore Texts of the Khalaj]. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 9783447034845. OCLC 32612731. (ภาษาเยอรมัน และ แฆแลจ).
• Johanson, Lars; Csató, Éva Ágnes (1998). The Turkic Languages. London: Routledge. ISBN 9780415082006. OCLC 40980286.
• Robbeets, Martine (2015). Diachrony of Verb Morphology: Japanese and the Transeurasian Languages. Trends in Linguistics. Studies and Monographs. Berlin & Boston: De Gruyter Mouton. doi:10.1515/9783110399943. ISBN 9783110378238. ISSN 1861-4302. OCLC 945754396.

บทในหนังสือ หัวข้อวารสาร และรายการสารานุกรม

• Cheung, Johnny; Aydemir, Hakan (2015). "Turco-Afghanica: On East Iranian *amarnā and Turkic alma, alïmla, almïla 'apple'". ใน Pelevin, Mikhail (บ.ก.). "На Пастбище Мысли Благой". Сборник статей к юбилею И. М. Стеблин-Каменского ["On the Pasture of Good Thoughts": Collected Articles for the Anniversary of I. M. Steblin-Kamensky] (ภาษารัสเซีย และ อังกฤษ). Saint Petersburg: Kontrast. pp. 73–94. ISBN 9785438001256. OCLC 1038607183.
• Doerfer, Gerhard (1977). "Khalaj and its relation to the other Turkic languages". Yearbook of Turkic Studies - Belleten. 25: 17–32. ISSN 0564-5050. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 24 กันยายน 2021.
• Dybo, Anna (2006). Хронология тюркских языков и лингвистические контакты ранних тюрков [Chronology of Turkic languages and linguistic contacts of early Turks]. ใน Tenišev, E. R.; Dybo, A. V. (บ.ก.). Пратюркский язык-основа. Картина мира пратюркского этноса по данным языка [Proto-Turkic Base Language: A Picture of the World of the Proto-Turks According to Their Language] (PDF). Сравнительно-историческая грамматика тюркских языков [Comparative-Historical Grammar of Turkic Languages] (ภาษารัสเซีย). Vol. 6. Moscow: Nauka. pp. 766–817. ISBN 9785020327108. OCLC 13008487. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 17 ธันวาคม 2018. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2020.
• Kıral, Filiz (2000). "Reflections on –miš in Khalaj". ใน Johanson, Lars; Utas, Bo (บ.ก.). Evidentials: Turkic, Iranian and Neighbouring Languages. The Hague: Walter de Gruyter. pp. 89–102. ISBN 9783110805284. OCLC 868974004.
• Knüppel, Michael (2009). "ḴALAJ ii. Ḵalaji Language". Encyclopædia Iranica. Vol. XV/4. pp. 364–365. เก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 11 ธันวาคม 2019. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2020.
• Manaster Ramer, Alexis (1995). "Khalaj (and Turkic) vowel lengths revisited". Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes. 85: 187–197. JSTOR 23866156.
• Ölmez, Mehmet (กุมภาพันธ์ 1995). "Halaçlar ve Halaçça" [Khalajis and Khalaj] (PDF). Çağdaş Türk Dili (ภาษาตุรกี). 7 (84): 15–22. ISSN 1300-1345. OCLC 222016380. เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 12 พฤศจิกายน 2011. สืบค้นเมื่อ 18 มีนาคม 2020.
• Shcherbak, A. M. (1997). Xaлaджcкий язык [Khalaj language]. ใน Tenišev, E. R. (บ.ก.). Тюркские языки [Turkic Languages]. Языки мира [Languages of the World] (ภาษารัสเซีย). Vol. 2. Moscow: Indrik. pp. 470–476. ISBN 9785857590614. OCLC 68040217.

อ่านเพิ่ม

• Bosnalı, Soneli (2012), "Dil Edimi Açisindan Halaççanin Konumu" [Position of Khalaj Language in Terms of Acquisition] (PDF), Karadeniz Araştırmaları [Journal of Black Sea Studies] (ภาษาตุรกี), 9 (32): 45–67, เก็บ (PDF)จากแหล่งเดิมเมื่อ 2018-04-24
• Bosworth, C. E.; Doerfer, G. (2012). "K̲h̲alad̲j̲". ใน Bearman, P.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Heinrichs, W. P. (บ.ก.). Encyclopedia of Islam (2nd ed.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_0485.
• Doerfer, Gerhard (1988). Grammatik des Chaladsch [Grammar of Khalaj] (ภาษาเยอรมัน). Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 9783447028653. OCLC 21035642.
• Kabak, Barış (2004), "Acquiring phonology is not acquiring inventories but contrasts: The loss of Turkic and Korean primary long vowels", Linguistic Typology, 8 (3): 351–368, doi:10.1515/lity.2004.8.3.351, S2CID 122917987
• Minorsky, V. (1940), "The Turkish Dialect of the Khalaj", Bulletin of the School of Oriental Studies, 10 (2): 417–437, doi:10.1017/S0041977X00087607, JSTOR 608400

แหล่งข้อมูลอื่น

• Resources in and about the Turkic Khalaj language. Open Language Archives Community.
• Khalaj language. สารานุกรมบริแทนนิกา.