Stadiumi

Stadiumi zakonisht është një fushë e gjerë dhe e rrethuar, me shkallë të ngritura, e ndarë në disa pjesë dhe e pajisur me mjetet e nevojshme për të zhvilluar ndeshje futbolli, lojëra me dorë ose gara të tjera sportive. ^[1] Mund të përdoret edhe për koncerte dhe organizime e manifestime tjera publike. ^[2]

Pausanias vuri në dukje se për rreth gjysmë shekulli e vetmja ngjarje në festivalin e lashtë Olimpik Grek ishte gara që përbënte një vrapim në gjatësi të stadionit në Olimpiadë, nga ku lindi edhe fjala "stadium". ^[3]

Shumica e stadiumeve me një kapacitet të paktën 10,000 shikuesish janë përdorur për ndeshjet futbollistike. Sportet e tjera të njohura që organizohen në fushën e stadiumit përfshijnë futbollin gridiron, bejsbollin, kriketin, futbollin rugby, ndeshjen e demave (bullfight), etj. Shumë ambiente të mëdha sportive përdoren gjithashtu për koncerte.

Etimologjia

"Stadium" është forma latine e fjalës greke " stadion " ( στάδιον ), një masë e gjatësisë e barabartë me gjatësinë e 600 këmbëve të njeriut. ^[4] Meqenëse këmbët janë me gjatësi të ndryshueshme, gjatësia e saktë e një stade varet nga gjatësia e saktë e adoptuar për 1 këmbë në një vend dhe kohë të caktuar. Megjithëse në terma modern 1 stadion = 600 feet (180 m), në një kontekst të dhënë historik në të vërtetë mund të nënkuptojë një gjatësi deri në 15% më të madhe ose më të vogël. ^[3]

Masa ekuivalente romake, stadiumi, kishte një gjatësi të ngjashme - rreth 185 metres (607 ft) - por në vend që të përcaktohet me këmbë është përcaktuar duke përdorur standardin romak të njohur si passus, me një distancë prej 125 passūs.

Përdorimi në anglisht i stadiumit vjen nga infrastruktura e niveleve që rrethojnë një udhë romake me gjatësi të tillë.

Shumica e fjalorëve përmbajnë si shprehjen stadiume ashtu edhe shprehjen tjetër në shumës stadia.

Historiku

Stadiumi më i vjetër i njohur është Stadiumi në Olimpiadë në Greqi, ku u mbajtën Lojërat Olimpike të antikitetit nga viti 776 p.e.s. Fillimisht Lojërat përbëheshin nga një ngjarje e vetme, një sprint përgjatë gjatësisë së stadiumit.

Stadiume antike greke dhe romake janë gjetur në qytete të lashta, mbase më i famshmi është Stadiumi i Domitianit, në Romë.

Stadiumi antik Panathenaikos i gërmuar dhe rinovuar ishte vend organizimi i një versioni të hershëm të Lojërave Olimpike që në vitin 1870, ^[5] 1875, 1896 dhe 1906. Gërmimet dhe rinovimi i stadiumit ishte pjesë e trashëgimisë së përfituesit të Kombëtares Greke Vangjel Zhaba, dhe ishte stadiumi i parë antik që u përdor në kohët moderne.

Antikiteti

Stadiumet në Greqinë e lashtë dhe Romë u ndërtuan për qëllime të ndryshme, dhe në fillim vetëm grekët ndërtuan struktura të quajtura "stadium"; Romakët ndërtuan struktura të quajtura " cirk ". Stadia greke ishte për garat në këmbë, ndërsa cirku romak ishte për garat e kuajve. Që të dy, megjithatë, kishin forma dhe zona të ngjashme me ulëse përreth tyre për spektatorët. Grekët gjithashtu zhvilluan teatrin, me rregullimet e tij të uljes duke parashikuar ato të stadiumeve moderne. Romakët kopjuan teatrin, pastaj e zgjeruan për të akomoduar turma më të mëdha dhe ambiente më të hollësishme. Romakët zhvilluan gjithashtu teatrin e rrumbullakët me madhësi të dyfishtë të quajtur amfiteatër, duke ulur turmat në dhjetëra mijëra për të ndjekur luftimet e gladiatorëve dhe shfaqje të kafshëve. Stadiumi dhe teatri grek dhe cirku dhe amfiteatri romak janë të gjitha institucione stërgjyshore për stadiumin modern. ^[6] ^[7]

Shembuj

Emri	Vendi	Data e hershme	Gjatësia në metra/këmbë	Gjerësia në metra/këmbë
Stadiumi në Olimpiadë	Greqi	776 p.e.s.	212.54 metres (697.3 ft)	28.5 metres (94 ft)
Stadiumi në Delfi	Greqi	500 p.e.s.	177 metres (581 ft)	25.5 metres (84 ft)
Stadiumi i Domianit	Itali	80 e.s.	200 metres (660 ft) - 250 metres (820 ft) (vlerësohet)
Stadiumi në Afërdisias	Turqi		225 metres (738 ft) (përafërsisht)	30 metres (98 ft) (përafërsisht)

Stadiume në Shqipëri

Stadiume në Kosovë

Shih edhe

Literatura

John, Geraint; Rod Sheard; Ben Vickery (2007). Stadia: A Design and Development Guide (në anglisht) (bot. 4th). Amsterdam: Elsevier/Architectural Press. ISBN 978-0-7506-6844-6.
Lisle, Benjamin D. (2017). Modern Coliseum: Stadiums and American Culture (në anglisht). Philadelphia: U of Pennsylvania Press. fq. 321.
Serby, Myron W. (1930). The Stadium; A Treatise on the Design of Stadiums and Their Equipment (në anglisht). New York, Cleveland: American Institute of Steel, inc. OCLC 23706869.

Referime

^ Stadia is the Latin plural form, but both are used in English. Dictionary.com
^ Nussli Group "Stadium Construction Projects"
^ ^a ^b A Brief History of the Olympic Games by David C. Young, p. 20
^ Στάδιον, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
^ The Modern Olympic Games, A Struggle for Revival by David C. Young, Chapters 4 & 13
^ Cameron, Alan (1976). Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium (në anglisht). Oxford University Press.
^ Beare, W. (1950). The Roman Stage: A Short History of Latin Drama in the Time of the Republic (në anglisht). Methuen.

[1] Stadia is the Latin plural form, but both are used in English. Dictionary.com

[2] Nussli Group "Stadium Construction Projects"

[David_C._Young_p._20-3] A Brief History of the Olympic Games by David C. Young, p. 20

[4] Στάδιον, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus

[5] The Modern Olympic Games, A Struggle for Revival by David C. Young, Chapters 4 & 13

[6] Cameron, Alan (1976). Circus Factions: Blues and Greens at Rome and Byzantium (në anglisht). Oxford University Press.

[7] Beare, W. (1950). The Roman Stage: A Short History of Latin Drama in the Time of the Republic (në anglisht). Methuen.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]