iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.
iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.



Link to original content: http://sh.wikipedia.org/wiki/Srpska_okupacija_Albanije
Srpska okupacija Albanije – Wikipedija/Википедија Prijeđi na sadržaj

Srpska okupacija Albanije

Izvor: Wikipedija
Srbijanska proširenja u ratu 1912. zajedno sa zauzimanjem Albanije.

Srpska okupacija Albanije je trajala od novembra 1912. do 25. oktobra 1913. godine.[1]

Krajem 1912. godine, nakon što je Porta pristala da formira tzv. Albanski vilajet, Srbija, Bugarska, Crna Gora i Grčka su zajednički napale Otomansko carstvo i u toku Prvog balkanskog rata osvojile i međusobno podelile gotovo sve evropske otomanske teritorije uključujući i teritorije naseljene Albancima.[2] Kraljevina Srbija je zauzela najveći deo kopnene Albanije i veći deo albanske jadranske obale, formiravši Drački okrug.

Srbija je nameravala da izađe na more, što je smatrala operacijom od strateškog značaja. Krajem 1912. godine Primorski korpus Srpske vojske je okupirao sve severne delove Albanije izuzev Skadra.[3] Vlada Srbije je htela da pre priznanja nezavisne Albanije preuzme njene teritorije, pravdajući teritorijalne pretenzije stanjem pre Otomanskih osvajanja u srednjem veku. Međutim, tokom vekova situacija se izmenila i etnički argument je bio na strani Albanaca. Tokom okupacije počinjeni su brojni zločini nad albanskim stanovništvom u cilju "potpunog preinačenja etničkog karaktera ovih oblasti".[4] Cilj zločina bio je da se teritorijalni zahtevi potpomognu "etničkim čišćenjem" i statističkom manipulacijom pre konferencije velikih sila koja će utvrditi nove granice.[5][6]

Nakon što je srpska vojska zaposela veći deo Albanije (dok je drugi dio zauzela grčka i crnogorska vojska), izašla na Jadransko more i zauzela glavnu luku Drač, započeo je jak pritisak zapadnih sila koje nisu htele da dozvole širenje srpskog (tj. ruskog) uticaja na Jadranu. Na konferenciji u Londonu, 30. maja 1913. godine, Austrija i Italija, da bi suzbile uticaj carske Rusije, koji je ova vršila preko Srbije, uspele su da konferencija potvrdi stvaranje nezavisne Albanske države pod protektoratom velikih sila, koja je već bila proglašena u Valoni 28. novembra 1912. godine.[3] Pod jakim međunarodnim pritiskom, balkanski saveznici su počev od aprila 1913. godine bili prinuđeni na povlačenje sa teritorija koja će pripasti međunarodno priznatoj Kneževini Albaniji stvorenoj 29. jula 1913. godine. Srpska vlada isprva nije htela da napusti svoj plan pa su 1. juna 1913. godine Pašić i Venizelos sklopili sporazum o podeli Albanije, tako da bi severni deo do reke Škumbin pripao Srbiji, a južni Grčkoj. No, pod pritiskom Austrije, Srbija je konačno morala da napusti Albaniju.[3]

Ovi događaji su umnogome doprineli narastanju srpsko-albanskog sukoba.

Pozadina

Teritorijalne pretenzije

Glavni članci: Stara Srbija i Velika Srbija
Pozdrav sa srpskog primorja (Drač), srpski propagandni poster.

Najbolja solucija bila bi primeniti na Albance isti način postupanja koji je bio primenjen i u srednjem veku: tada su oni ulazili u sastav države vizantijske i srpske, bez naročitih povlastica, ali su im jezik i individualnost bili poštovani. Srbija traži vrata u San Đovani, Lješu i Draču, koja je imala srpska carevina u srednjem veku.[7]

– Nikola Pašić

Sve susedne države su, u manjoj ili većoj meri, gajile pretenzije na oblasti naseljene albanskim stanovništvom.[2] Pretenzije Srbije, osim povratka tzv. "stare Srbije" tj. Sandžaka, Makedonije, Kosova, uključivale su i veći deo današnje Albanije zajedno sa njenom jadranskom obalom, uprkos brojnom nesrpskom stanovništvu tih oblasti. Srbija se radi opravdanja ovih pretenzija pozivala na "istorijska prava".[2]

Planovi o izlasku Srbije na more preko Albanije su godinama unazad bili prisutni u srpskoj politici.[8] Argumente o izlasku na more preko Albanije u to vreme su zastupali mnogi srpski političari i intelektualci.[8] Jovan Cvijić smatra da je odlukama Berlinskog kongresa “Srbija opkoljena zemlja” a Srbi “uhapšen narod”, i da Srbija mora izaći na more da bi se osamostalila.[9] U ostvarivanju te politike Cvijić je branio pravo Srbije na severnu Albaniju uprkos nesrpskom stanovništvu tih oblasti:

...Srbija mora zbog svoje ekonomske samostalnosti dobiti pristup na Jadransko more i jedan deo arbanaske obale: bilo zauzimanjem teritorija bilo dobijanjem ekonomskih i komunikacionih prava na tu oblast. To znači, dakle, zauzimanje istina jedne etnografski strane oblasti, ali takve koja se mora zauzeti zbog osobito važnih privrednih interesa, upravo zbog životne potrebe.[10]

– Jovan Cvijić

Na putu tako zamišljenog srpskog izlaza na more nalazila se jedna neuklonjiva prepreka - albanski narod i albanska država u nastajanju.[8] Srbija je u balkanski rat ušla bez jasne koncepcije o tome kako da trajno i pravedno reši pitanje albanskog naroda u oblastima koje su bile predmet njenih ratnih ciljeva.[11] Srpska vlada je stajala na gledištu da su Srbi izgubili ove oblasti u ratu sa Turcima pre četiri veka i sada se samo vraćaju.[11] A pošto su Albanci istupali sa Turcima protiv Srba moraće sada podeliti zajedničku sudbinu.[11] Uoči rata, srpska štampa je sprovodila snažnu anti-albansku kampanju.[12]

Politička situacija

Etnička distribucija Albanaca na Balkanu 1911.
Glavni članci: Borba za nezavisnost Albanije i Albanski ustanak (1912)

Albansko stanovništvo je uglavnom živelo u četiri otomanska vilajeta: kosovskom, skadarskom, janjinskom i manastirskom (bitoljskom). Od osnivanja Prizrenske lige, Albanci su zahtijevali od sa otomanskih vlasti za ujedinjenje ta četiri vilajeta u jedan autonomni Albanski vilajet.

Početkom 1912. dolazi do velikog albanskog ustanka na području Kosova i severne Albanije. Ustanici su tražili autonomiju albanskih oblasti Otomanskog carstva, povlačenje turskih činovnika i uvođenje albanskog jezika kao službenog.[13] Ustanici su zauzeli čitavo Kosovo, severnu Albaniju, pa čak i Skoplje, pa je Porta uskoro bila prinuđena da prihvati sve njihove zahteve.[13] Otomanska vlast je 18. avgusta 1912. načelno priznala autonomiju Albaniji, bez jasno određenih granica.[5]

Susedne balkanske države su bile protiv albanske autonomije jer je ugrožavala njihove teritorijalne pretenzije iliti nacionalne interese.[14][15] Srbija je pokušala da ubedi albanske glavešine da u predstojećim sukobima ostanu neutralni, ali oni su ocenili da će ratnim operacijama biti ugrožene njihove teritorije, i odlučili da se bore na strani Turske.[13] Oktobra 1912. godine, četiri susedne države su napale Otomansko carstvo u cilju oslobađanja teritorija sa većinski svojim stanovništvom.[15]

Tek sa izlazom na Jadransko More Srbija bi imala uslova za ekonomsku samostalnost i bila bi zadovoljena. To je jedna od glavnih težnja rata koji je započeo.[8]

– Jovan Cvijić

Vojne operacije

Zaposedanje Kosova

Srpska vojska u Kosovskoj Mitrovici 1912. godine.
Albanski dobrovoljci na Kosovu.

18. oktobra 1912. godine srpski kralj Petar I je izdao proglas u kome kaže da će njegova armija doneti "slobodu, bratstvo i jednakost" ne samo Srbima već i Albancima.[16]

Ja sam zato u Ime Božje naredio Mojoj junačkoj vojsci da pođe u sveti boj za slobodu. Moja će vojska pored hrišćana zateći i Arbanase, hrišćane i muslimane, s kojima naš narod živi zajedno već hiljadu i tri stotine godina, obično deleći s njima sreću i nesreću. Mi im svima nosimo slobodu, bratstvo, jednakost u svemu sa Srbima.[17]

– Ratna proklamacija kralja Petra Karađorđevića

Za zaposedanje Kosova i Albanije određena je 3. srpska armija pod komandom generala Božidara Jankovića. Kosovski Srbi su ih dočekivali kao oslobodioce. Nasuprot njima, Albanci su očekivali da Kosovo postane deo "autonomne Albanije", protivili se zauzimanju njihovih naselja i organizovali dobrovoljačke jedinice (kačake) koje su pružale jak otpor napredovanju srpskih trupa.[5] Kod Podujeva se petnaestak hiljada dobrovoljaca pod komandom Ise Boljetinca suprotstavilo Trećoj srpskoj armiji koja je nastupala ka unutrašnosti Kosova i albanskoj obali.[13]

Gerilski otpor je pružan prilikom posedanja i prolaska srpske vojske kroz Prištinu, Ferizović i selo Crnoljeva na Zborce Hanu, gde je došlo do jačeg sukoba.[8] 20. oktobra 1912. naselje Ferizović je sravnjeno sa zemljom, zbog otpora albanskog stanovništva srpskoj vojsci.[18] Nakon toga, Ferizović je preimenovan u Uroševac.[19] Na Duljehanu i Zborcama bilo je okupljeno više hiljada Albanaca iz oblasti Ljume i Metohije koji su očajno branili napredovanje sprske vojske ka Prizrenu. Posle četvorodnevne borbe, otpor Albanaca je slomljen.[20]

Posle pobede nad Albancima, Srbi su oko 22. oktobra 1912. zauzeli Prizren, nakon čega su nastavili nastupanje ka Jadranskom moru.[13] Srpska vojska je Albancima nametnula surovu vladavinu i oni su odmah počeli da pružaju otpor.[21] Za ubistvo srpskog vojnika su vršene nasumične odmazde nad civilnim stanovništvom.[16] Srpski štab je izdao naredbu da svako albansko naselje iz kojeg se pripuca bude uništeno.[22]

Oko 24. oktobra 1912. godine srpska vojska je posle dužeg otpora u Đakovicu. U osvajanju grada učestvovale su, pored srpske artiljerije, i vasojevićska i kolašinska brigada Crnogorske vojske. Prema izveštaju Politike, pri zauzeću grada "nije bilo žrtava sa naše strane, dok su Turci i Arnauti jako stradali."[23] Radničke novine su izveštavale da se “u osvojenim predelima vrše strahovite scene" i da komitske bande pljačkaju i ubijaju civilno stanovništvo.[24]

Zaposedanje Albanije

Srpski oficiri na položaju iznad Lješa u Albaniji.
Naslovnica Politike sa vešću o izbijanju srpskih trupa na Jadransko more.

Da bi u nekoliko predstavio stvarnu sliku ovog puta reći ću da je ovaj put jedino za turiste i da se čak ni same pešačke jedinice u normalnim prilikama nebi mogle njime kretati...

Potpisani se je nadao da će se odred moći kako tako snabdevati sa bar malo hrane, no ta se nada nije ostvarila, jer su se jedva dva bataljona mogla malo nahraniti (ljudima je deljeno po 2-3 kašike pasulja), a u ostalim jedinicama jedva što su pojedinci mogli dobiti po malo kukuruza ... Usled ovako nesrećnog terena za maršovanje, vojnici su sa svim iznemogli i oslabili i na maršu se jedva kreću - vuku.

Prema ovom površnom opisu situacija je ovog odreda vrlo kritična.[25]

– Izveštaj komandanta Šumadijskog odreda Dimitrija Bulića komandantu III armije Božidaru Jankoviću od 2. novembra 1912.
Naslovnica Politike sa udarnom vesti o osnivanju dračkog okruga.

Do 5. novembra srpska vojska je, na putu za San Đovani di Medua i Drač, stigla nadomak Skadra.[26] Od 9. novembra, preostale snage 3. srpske armije, oko 16.000 ljudi, su nastavile nastupanje ka severnoj i centralnoj Albaniji.

Ljudi bez obuće gazili su po odjugovelom snegu i onako mokri legali u staru, polurazrušenu tursku kasarnu, pribijali se jedan uz drugog da se malo zagreju... Već je počelo poboljevanje od nogu i stomaka: za lekarsku pomoć javljala se iz puka čitava četa svakog jutra.[27]

– Kosta Novaković

Na putu ka Jadranskom moru, 3. armija je razdvojena u dve kolone. Obe kolone su nailazile na otpor albanskih dobrovoljaca. Srpska vojska je na otpor često odgovarala represivnim merama usmerenim ka civilnom stanovništvu.[21] Leva kolona srpske vojske je nailazila na manji otpor, jer je prolazila preko područja katoličkog plemena Miridita.[28]

Situacija odreda bila je fatalna da odred nije naišao na neočekivanu predusretljivost od strane Miridita... Doček koji je biskup priredio potpisatom bio je koliko srdačan toliko i sjajan, iz razgovora koji je sa njim vođen na francuskom jeziku videlo se da je on politički vođa ovog plemena. Prvo njegovo pitanje bilo je kakve su naše, odnosno Srbijine, namere u pogledu Albanije. Odgovoreno mu je: da mi nemamo u ovom kraju zavojevačkih težnja, da je naš rad upravljen na to da srušimo Turski režim u ovim krajevima, da stvorimo našoj Otadžbini izlazak na Jadransko more i da smo zaduhnuti mišljenju da posle rata ostavimo Albaniju slobodnu. U tom trenutku bili su okupljeni oko biskupa barjaktari pojedinih fisova ovog plemena, sve zreli ljudi sa odlučnim i inteligentnim izrazom na licu i kad im je ovaj razgovor protumačen oni su ga primili povoljno.[29]

– Izveštaj komandanta Šumadijskog odreda Dimitrija Bulića komandantu III armije Božidaru Jankoviću

Desna (severna) kolona srpske vojske, koja se kretala kroz Metohiju, naišla je na žestok otpor, te su joj pozadinske trupe gotovo uništene.[28] Njima u pomoć stigle su, sa zakašnjenjem, trupe iz Prizrena, koje su potom izvršile "oštre represalije nad neprijateljski raspoloženim stanovništvom".[28]

Crnogorska zastava na Skadarskoj tvrđavi 1913.

15. novembra 1912. godine[30], leva kolona srpske vojske je zauzela luku Drač, strateški cilj srpske vlade na albanskoj obali.[31] Ista kolona je zauzela grad Tiranu par dana ranije. Desna kolona je prelazila Beli Drin i nastavljala ka severnoj Albaniji. 17. novembra je zauzela Lješ. Na desnoj strani je ostvaren kontakt sa crnogorskim snagama koje su opsedale Skadar. Srpska vojska je prilikom nastupanja kroz Albaniju nailazila na jak otpor albanskih dobrovoljaca i otomanske vojske.[21] Leva kolona se kretala južno ka Elbasanu, gde se sukobila sa ostacima Djavid Pašinog 6. kora, koji se povukao u Albaniju nakon poraza kod Bitolja.[21]

Srbija je tokom oktobra i novembra 1912. zaposela veći deo Albanije, zajedno sa albanskom obalom na kojoj je najvažnija strateška tačka bila luka Drač. Računalo se sa politikom svršenog čina.[8] Na osvojenom području su odmah uspostavljene civilne vlasti i albanska teritorija je de facto anektirana Srbiji: 16. novembra (29. novembra po starom) je osnovan drački okrug sa četiri sreza: Drač, Lješ, Elbasan i Tirana.[8] Prema stranim izveštajima, pljačka na novoosvojenim područjima je poprimila tolike razmere da su Srbi u Draču tovarili čitave brodove opljačkanom robom i slali za Solun, odakle je tovar železnicom išao za Beograd.[16]

Početkom 1913. srpska vojska se pridružila crnogorskoj vojsci u opsadi Skadra, jedinog grada na severu Albanije koji je još uvek odolevao. Skadar je branilo 13.600 ljudi i 96 topova, u početku pod komandom Hasan Riza Beja a kasnije pod komandom Esad-paše Toptanija .[21] Grad su zajednički branile otomanske regularne trupe, uz pomoć oko šest hiljada albanskih dobrovoljaca.[13] Nakon dugotrajne opsade i velikih ljudskih gubitaka[32], Skadar je privremeno osvojen u aprilu, ali su velike sile jasno dale do znanja Srbiji i Crnoj Gori da će, bez obzira na ishod opsade, Skadar ostati u sastavu Albanije.[33]

Dimitrije Tucović je tada upozoravao srpsku javnost da je osvajački upad u Albaniju urodio ogorčenjem albanskog naroda prema Srbiji i čestim pobunama, čije gušenje je iziskivalo velike finansijske i vojne napore.[34]

{{izdvojeni citat|Ne mogu oprostiti Vrhovnoj Komandi i našoj vladi za tu njinu avanturu koja nas stade toliko života; ne mogu oprostiti lekarima koji masu bolesnih: reumatičnih, tuberkuloznih, iznemoglih uputiše da ostave svoje kosti u Albaniji.[27]

Međunarodna reakcija

Glavni članci: Londonska konferencija 1912-1913 i Nezavisna Albanija
Proglašenje nezavisnosti Albanije u Valoni 1912.
Albanski propagandni poster prikazuje odbranu od susednih država. Crna Gora je prikazana kao majmun, Grčka kao leopard a Srbija kao zmija. Albanija u liku žene kaže: "Bežite od mene! Krvožedne zveri!"

Nakon što je srpska vojska osvojila većinu albanskih oblasti, albanski glavari su se povukli na slobodnu oblast Vlore (Valone). 28. novembra 1912. godine na Narodnoj skupštini u Valoni Albanija je proglašena za nezavisnu državu, a albanski predstavnici su uputili telegram velikim silama.[35] Na čelu privremene vlade bio je Ismail Kemali, koji je uspeo da pridobije podršku Austrije i Italije.[36]

Radi ustanovljenja novih granica na Balkanu sazvana je u Londonu međunarodna konferencija ambasadora velikih sila (Austro-ugarske, Italije, Rusije, Francuske, Nemačke i Ujedinjenog Kraljevstva). Iako su balkanski saveznici tražili podelu albanskih teritorija, prvog dana ambasadorske konferencije, 17. decembra 1912. godine, donet je načelni zaključak o formiranju Kneževine Albanije garantovane od strane šest sila.[8] Protiv srpskih pretenzija se navodio demografski argument. Austro-Ugarska je, u skladu sa demografijom, predlagala granicu Albanije koja bi obuhvatala i Đakovicu, Debar, Korču, Janjinu, Strugu i Ohrid, Peć i Prizren.[8] Srpska delegacija se složila da na spornim oblastima Albanci "danas čine većinu stanovništva", ali se to objašnjavalo "uzurpacijom" u "srazmerno nedavnoj prošlosti".[8] Srbija je, uz podršku Francuske i Rusije, uspela da dobije Peć, Đakovicu, Prizren, Debar i Ohrid, ali su srpski nacionalisti ipak smatrali rezultate rata nepravednim.[5]

20. decembra 1912. ambasadorska konferencija je priznala nezavisnu Albaniju.[37] Tada je formirana Kneževina Albanija. Kanadski albanolog Robert Elsie smatra da je novonastala Kneževina Albanija tada obuhvatila tek oko polovinu albanske etničke teritorije, dok se veliki broj Albanaca našao u okviru susednih država.[38]

Svojom zavojevačkom politikom Srbija, Grčka i Crna Gora nisu uspele da Arbaniju podele, ali su uspele da je smanje i očerupaju.[39]

– Dimitrije Tucović

Međutim, ni po zaključenju Londonske konferencije srpske trupe se nisu povukle na demarkacionu liniju. Dugo nakon što su se velike sile složile oko severnih granica Albanije, srpske trupe su i dalje ostale na albanskoj zemlji, ignorišući sva upozorenja da se povuku.[1] Premijer Srbije Nikola Pašić je neprestano ponavljao da se Srbija nipošto ne sme odreći luke na Jadranskom Moru.[21]

Predstavnici Velikih sila u Beogradu 17. marta predali su notu kojom pozivaju Srpsku vladu da digne opsadu Skadra i što pre evakuiše zauzete teritorije Albanije.[40] Oko 28. marta 1913. godine počela je blokada crnogorskih obala, od strane međunarodne flote.[41] Oko 3. aprila je počela i kopnena blokada Crne Gore zbog opsade Skadra.[42]

Tek ultimativnom pretnjom velikih sila i topovima sa austrijskih i italijanskih brodova okrenutim ka luci Drač, Srbija je bila primorana na povlačenje.[27] Austro-Ugarska je takođe 3. maja 1913. objavila opsadno stanje u Bosni i Hercegovini, nakon čega je i Crna Gora bila prinuđena napusti Skadar.[13] 29. jula 1913. godine velike sile su Kneževinu Albaniju stavile pod upravu međunarodne komisije na period od deset godina, a za prvog kneza Albanije postavljen je Nemac Vilhelm od Vida (Wilhelm von Wied). Srpska vojska je započela povlačenje u drugoj polovini avgusta 1913. godine[8], da bi se konačno povukla sa teritorije međunarodno priznate Albanije 25. oktobra 1913.[1] .

Zbog toga što je primorana na povlačenje iz Albanije, Srbija je tražila teritorijalnu kompenzaciju u Makedoniji, oko čega je došla u sukob sa Bugarskom.[1]

Albanska pobuna

Nakon povlačenja srpske vojske i stvaranja Kneževine Albanije, brojno albansko stanovništvo je ostalo izvan svoje matične države.[38] Srbija je postavila nove granice između naselja vekovima upućenih jedna na druge, te protivno dogovoru Londonske konferencije zabranila prelazak stanovništvu iz Albanije na pijace u novopripojenim oblastima.[8] Ta blokada je veoma otežala život pograničnom stanovništvu i stvorila povećanu napetost kod Albanaca.[8]

Okupacija srpske vojske prostirala se sa istoka do na same kapije klisura i klanaca. Ona je rastavila orača od njive, stoku od paše, stada od pojišta, selo od vodenice, kupca i prodavca od pijace, okolinu od varoši, a čitava planinska naselja od svoga privrednoga centra i žitnice za ishranu. Arbanas sa one strane nije smeo kročiti na svoju zemlju koja je ostala na ovoj strani. Svi izvori života bili su presečeni. U očajanju i gladi narod je molio za slobodan dolazak na tržište, a kada mu je i to uskraćeno, između smrti od gladi i smrti od olova on je izabrao ovu drugu.[43]

– Dimitrije Tucović

U septembru 1913. dolazi do albanske pobune protiv srpske vlasti u oblasti Ljume (jugozapadno od Prizrena, današnja severna Albanija), Debra, Struge i Ohrida (današnja Makedonija) i u planinama zapadno od Đakovice (oblast Kosova). U pobuni je učestvovalo oko 10.000 Albanaca, uz pomoć nekoliko komitskih odreda Unutrašnje makedonske revolucionarne organizacije.[8] Za gušenje albanskog ustanka Srbija je morala mobilisati blizu tri divizije[44], odnosno oko 20.000 srpskih vojnika, koji su prodrli u Kneževinu Albaniju i stigli skoro u do Elbasana.[45]

4. oktobra (21. semptembra po starom kalendaru) srpska vlast je donela "Uredbu o javnoj bezbednosti u oslobođenim oblastima", kojom se, između ostalog, predviđa smrtna kazna za ustanike, a sama odluka policijskih vlasti je dovoljan dokaz da je neko pobunjenik.[46] Dalje se predviđa deportovanje porodica pobunjenika, za koje se predviđa kazna od 3 godine robije ukoliko se vrate svom domu bez dozvole (član 5). Pritom, izdržavanje bezbednosnih trupa u pobunjenom naselju snosi samo to naselje.[46]

I druga albanska ekspedicija srpske vlade se završila neuspehom. Austro-Ugarska je 5. oktobra uputila ultimatum Srbiji kojim joj naređuje da sve svoje trupe povuče, najdalje u roku od osam dana, sa teritorije autonomne Albanije, nakon čega se srpska vojska povukla.[47]

Vlada u Beogradu je objavila amnestiju oktobra 1913. godine, ali su se sukobi sa albanskim stanovništvom u novopripojenim oblastima nastavili.[45]

Ratni zločini

Glavni članci: Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima i Zločini nad Albancima u Balkanskim ratovima
The New York Times, Srpska vojska ostavila krvav trag, 31. decembar 1912.

Oficirima je izdavana na potpis naredba u kojoj se ukoravaju za svoju blagost, a kojom se naređuje nemilosrdnost i svirepost u postupanju sa stanovništvom.[27]

Srpsko osvajanje albanskih naselja su pratili brojni ratni zločini o kojima je izveštavala evropska, američka i srpska opoziciona štampa. Izveštaji govore o masovnim pogubljenjima albanskog stanovništva, teškim razaranjima albanskih gradova, spaljivanju sela, pljačkanju kuća, klanju ukućana, silovanjima žena i zverstvima nad civilnim stanovništvom.[16] Radi ispitivanja zločina formirana je posebnu međunarodna komisija koja je 1913. poslata na Balkan.[48] Sumirajući situaciju u albanskim oblastima, članovi komisije zaključuju:

Kuće i čitava sela su pretvorena u pepeo, nenaoružano i nedužno stanovništvo je masovno masakrirano, neverovatni akti nasilja, pljačke i surovosti svake vrste — to su sredstva koja je primenjivala i još uvek primenjuje srpsko-crnogorska vojska, u cilju potpunog preinačenja etničkog karaktera oblasti naseljenih isključivo Albancima.[4]

– Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima

Prilikom pohoda u Albaniju, albansko stanovništvo mnogih gradova Kosova je teško stradalo od srpske vojske, uključujući Prištinu, Ferizović (kasnije Uroševac), Đakovicu, Prizren.[16][49][50][51][52] Jedan od najstravičnijih pokolja je izvršen kada je srpska vojska masakrirala civilno stanovništvo (muškarce, žene i decu), i popalila 27 sela u oblasti Ljume.[16][51] Daily Telegraph je tada pisao da su "svi užasi istorije premašeni zverstvima koje su počinile trupe generala Jankovića".[16]

Cilj zločina nad Albancima je bio da se srpski zahtevi za teritorijalnim proširenjima potpomognu "etničkim čišćenjem" i statističkom manipulacijom pre konferencije velikih sila koja će utvrditi nove granice.[5][6]

Dimitrije Tucović je opominjao srpsku javnost da je "izvršen pokušaj ubistva s predumišljajem nad celom jednom nacijom", što je "zločinačko delo" za koje se "mora ispaštati".[53]

Posledice

Seljačka Srbija više ne postoji... 1912. ona je potpuno nestala. Umesto nje, imperijalistička Srbija, pan-Srbija se pojavila, sa svojom pan-srpskom dinastijom i pan-srpskim militarizmom. Ovaj novi imperijalizam, surov, okrutan, nemilosrdan, sanja o povratku Dušanovog carstva i pokušava da dostigne u narednih deset godina imperijalne sile koje postoje stotinama godina.[54]

– Kosta Novaković

Srpsko-albanski sukob

Glavni članci: Srpsko-albanski sukob, Srbofobija i Albanofobija
Deo serijala članaka
Srpsko-albanski sukob

Pozadina
Velike seobe · Buđenje nacionalizma
Iseljavanje muhadžira iz Srbije
Iseljavanje Srba iz Kosovskog vilajeta

Hronologija
Prvi Balkanski rat (zločini)
Drugi svetski rat (zločini)
Nemiri na Kosovu 1981.
Kosovski rat (zločini)
Proglašenje nezavisnosti Kosova

Predložena rešenja
Balkanska federacija
Balkanija · Sporazum u Rambujeu

Povezano
Iseljavanje Albanaca sa Kosova
Iseljavanje Srba sa Kosova
Velika Albanija · Velika Srbija
Albanizacija · Srbizacija
Albanofobija · Srbofobija
Istorija Kosova · Kosovski mit

pogledaj • razgovor • uredi

Srpsko zavojevanje Albanije je značajno doprinelo narastanju srpsko-albanskog sukoba. Dimitrije Tucović podseća da "Srbija nije ušla u Arbaniju kao brat nego kao osvajač" i da je rđavom politikom koja nije računala sa ljudima izgubila svaki dodir sa predstavnicima albanskog naroda i odgurnula ga u mržnju prema svemu srpskom.[55] On ocenjuje da je srpska buržoazija proklamujući osvajačku politiku prema Albaniji "prvi put sa lica srpskog naroda skinula veo jedne poštene nacije koja se bori za svoje oslobođenje".[56] Tucović podseća da je Srbija htela izlazak na more i jednu svoju koloniju, ali je ostala bez izlaska na more a od zamišljene kolonije stvorila je krvnoga neprijatelja.[57]

Albanska golgota

Glavni članak: Albanska golgota

Tokom Prvog svetskog rata srpska vojska ponovo prelazi Albaniju, ali ovog puta u rasulu, povlačeći se ispred Austro-Ugarskih snaga. Pod pritiskom velike austrougarsko-nemačke i bugarske ofanzive, Vrhovna komanda srpske vojske 24. novembra 1915. godine odlučila je da se trupe povuku preko Crne Gore i Albanije na Jadransko more. Ta odluka je doneta posle neuspelog pokušaja da se srpska vojska povuče dolinom Vardara u Grčku, zbog prodora bugarske armije, presecanja komunikacija i izostanka planiranog prodora saveznika iz Soluna.

Povlačenje srpske vojske i naroda se odvijalo naročito teško, usled ekstremnih vremenskih neprilika i neprijateljskog raspoloženja stanovništva. Srpska vojska je bila izložena napadima kada se povlačila kroz Albaniju, omražena zbog zločina koji su tokom okupacije vršeni prema albanskom stanovništvu.[58]

Procenjuje se da je tokom ovog tragičnog povlačenja, zapamćenog među Srbima kao albanska golgota, usled hladnoće, gladi, bolesti i borbi sa Albancima živote izgubilo nekoliko desetina hiljada ljudi[59] (procene idu do preko 240.000[60]).

Teritorijalne pretenzije

Glavni članak: Esad-paša Toptani

Srbija je još dugo nakon ove "avanture" nastavila sa pokušajima zavojevanja Albanije. U leto 1914. Srbija je pomogla Esad-paši Toptaniju da preuzme vlast u Albaniji.[61]

Jedan od zvaničnih ratnih ciljeva Kraljevine Srbije u prvom svetskom ratu je bio izlazak Srbije na Jadransko more preko severne Albanije.[62] Na samom početku prvog svetskog rata 1914. Crnogorci su ponovo uzeli Skadar, a Srbija je okupirala celu srednju Albaniju sa Elbasanom, Tiranom, Kavajom i Išmijem.[59] Ugrožena drugom austrougarskom ofanzivom, Srbija je krajem godine povukla svoje trupe iz tih oblasti, ostavljajući u Draču marionetsku vladu Esad-paše.[59] U januaru 1915. godine, posle Kolubarske bitke, srpske vlasti procenjuju da su stekli prestiž kod saveznika i šalju ponovo trupe radi izlaska na more preko Albanije.[63] U leto 1915. srpska vojska je intervenisala u Albaniji radi zaštite Essad-pašinog režima, slomivši ustanak njegovih protivnika.[61] Krajem 1915. godine, srpska vojska ponovo prelazi Albaniju, ali ovog puta u rasulu, povlačeći se ispred Austro-Ugarskih snaga.

Nakon Prvog svetskog rata, ideja o izlasku na more preko sjeverne Albanije, nije nestala unatoč novonastaloj političkoj karti na tim područjima.[50] Srpske trupe su u oktobru 1918. napale Skadar, ali su ubrzo bile primorane da se povuku iz grada.[64] Srpska vojska je zaposela granična albanska naselja Ljuma i Has, i držala ih pod vojnom okupacijom narednih nekoliko godina.[5][49] Tokom 1918-1919 srpske trupe su prodrle duboko u unutrašnjost Albanije. Mirovna konferencija u Parizu 1919. je dala Italiji mandat za administraciju albanske države pod kontrolom Društva naroda. Na mirovnoj konferenciji, srpska delegacija je postavila zahtev za severnim delom Albanije do Drima sa Skadrom, pozivajući se na istorijska prava i ekonomske razloge. Srpske trupe su za to vreme okupirale albanske teritorije oko Debra i Mati.[59] Početkom 1920. godine, pod pritiskom albanskog oslobodilačkog pokreta, Italijani su morali da se povuku iz Albanije.[65] 1920. novoosnovana Kraljevina SHS, uz pomoć "neoduševljenih" regruta iz Hrvatske, je vodila rat protiv Albanije, prodirući u dolinu Drima i istočnu Albaniju.[64] Vlada kraljevine SHS polovinom 1921. godine potpisuje s prvacima Mirdite, s kućom Gjoni Markagjonia, ugovor o saradnji, kojim je bilo predviđeno stvaranje nezavisne mirditske republike na severu Albanije koju je trebala braniti vojska Kraljevine SHS i zastupati vlada u Beogradu.[50]

The New York Times, 9.novembar 1921.

Tijekom 1921 Kraljevina SHS će zajedno s Grčkom[66] početi voditi agresivni rat protiv Albanije koji će doći na naslovne strane svetske štampe i na dnevni red Lige naroda[67]. Ambasadorska konferencija u Parizu je 21. novembra 1921. potvrdila granice Albanije iz 1913. godine i priznala Albaniju kao potpuno nezavisnu i suverenu državu. Pokušaj Kraljevine SHS da dobije ispravku granice prema Skadru i Drimu nije uspeo.[59] Međutim, beogradska vlada je i dalje nastavila da izaziva nestabilnosti u Albaniji, pružanjem podrške katoličkom separatizmu na severu (Republika Mirdita).[64] Vlada SHS nije prihvatila odluku Haškog suda od 4. septembra 1924, da Albaniji ostane manastir Sveti Naum. Beogradska vlada je pitanje rešila tako što je pomoću Ahmed Zogua oborila režim Fana Nolija, u decembru 1924, pa je sa Zoguom postigla sporazum da Sv. Naum pripdne Jugoslaviji u zamenu za selo Lin na obali Ohridskog jezera. Taj sporazum je kasnije potvrdila i Konferencija ambasadora, čime je konačno rešeno pitanje albanskih granica, koje i danas važe.[68]

I u narednim godinama je, u spoljnoj politici Kraljevine Jugoslavije, ideja okupacije Albanije nastavila da igra značajnu ulogu. Tokom 1930-ih, među srpskim intelektualcija se pojavljuje niz anti-albanskih projekata. Ivo Andrić, ambasador Kraljevine Jugoslavije u nacističkoj Nemačkoj, je januara 1939. godine za Milana Stojadinovića izradio projekat podele Albanije između Jugoslavije i Italije, prema kojem je Srbija trebalo da dobije Severnu Albaniju i luku Drač.[69][70] Gotovo istovremeno sa Andrićevim, 3. februara 1939. se pojavljuje i projekat Ivana Vukotića, takođe visokog službenika Ministarstva inostranih poslova, prema kojem bi Jugoslavija sa Italijom trebalo da podeli Albaniju po liniji Struga-Libražd-Elbasan-Drač, čime bi Srbija dobila preko 300 km albanske jadranske obale.[71] .

Poslednji put je vlada Kraljevine Jugoslavije poduzela ofanzivu na teritoriju Albanije tokom kratkotrajnog aprilskog rata 1941. godine.

Izvori

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Miranda Vickers, The Albanians: a modern history
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Izveštaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i vođenja Balkanskih ratova
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Vladimir Dedijer, Novi prilozi za biografiju J. Broza Tita, tom II, str. 888-889, Liburnija-Mladost 1981.
  4. ↑ 4,0 4,1 Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 151)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Otpor okupaciji i modernizaciji
  6. ↑ 6,0 6,1 Civil resistance in Kosovo, by Howard Clark (p. 9, 10)
  7. ↑ "Samouprava". Izjava g. Pašića. 30. oktobar 1912.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu
  9. ↑ Jovan Cvijić, Aneksija Bosne i Hercegovine i srpsko pitanje
  10. ↑ „Međunarodni znanstveni skup "JUGOISTOCNA EUROPA 1918.-1995."”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-05. Pristupljeno 2009-10-19. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 D. Đorđević, Izlazak Srbije na Jadransko more i konferencija ambasadora u Londonu 1912, str. 11-12, Beograd, 1956.
  12. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 56) Prosveta, Beograd, 1950.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 SRBIJA, CRNA GORA I KOSOVO – PREGLED 1878-1914
  14. ↑ A history of Eastern Europe: crisis and change, by Robert Bideleux, Ian Jeffries
  15. ↑ 15,0 15,1 Izveštaj Međunarodne komisije (str. 47)
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 16,5 16,6 „Leo Frojndlih, Albanska golgota”. Arhivirano iz originala na datum 2012-05-04. Pristupljeno 2009-10-19. 
  17. ↑ Politika od 18. septembra 1912. godine
  18. ↑ Politika od 21. oktobra 1912. godine: “Ujutro kad je svanulo na mestu gde je na noć ranije bio Ferizović ležalo je ogromno zgarište. Ferizovića je nestalo: on sada samo na karti postoji. Svoje izdajstvo Arnauti su skupo platili.”
  19. ↑ Politike od 23. oktobra 1912. godine: “Ferizović više ne postoji. Po jednodušnoj želji svih njegovih stanovnika, među kojima je znatan broj Muslomana, Ferizović je dobio novo ime Uroševac po obližnjem manastiru Sv. Uroša.”
  20. ↑ “Srpske vlasti u Prizrenu”, Politika od 23. oktobra 1912. godine
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 Richard C Hall, The Balkan Wars 1912-1913
  22. ↑ Jasminka Udovicki, Spone i sukobi
  23. ↑ “Osvojenje Đakovice”, Politika od 25. oktobra 1912. godine.
  24. ↑ Radničke novine od 26. oktobra 1912. godine
  25. ↑ Dragoljub M. Dinić, "Prvi put kroz Albaniju - sa Šumadijsklm albanskim odredom 1912: Prizren-Drač" (str. 32-41), Kragujevac, 1922.
  26. ↑ "Borbe oko Skadra i Lješa", Politika od 6. novembra 1912. godine.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 „Ratni dnevnik Koste Novakovića”. Arhivirano iz originala na datum 2013-02-25. Pristupljeno 2013-02-02. 
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Ž. Pavlović, Opsada Skadra 1912-1913 (Prilog istoriji prvog balkanskog rata), str. 96-97, 99-100, Beograd 1926.
  29. ↑ Dragoljub M. Dinić, "Prvi put kroz Albaniju - sa Šumadijsklm albanskim odredom 1912: Prizren-Drač" (str. 42-43), Kragujevac, 1922.
  30. ↑ 28. novembra po gregorijanskom kalendaru
  31. ↑ "Drački okrug", Politika od 16. novembra 1912. godine.
  32. ↑ Eqerem bej Vlora, Lebenserinnerungen ('Memoirs'), Munich 1968, 1973.
  33. ↑ Edith Durham, The Struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian), (Edward Arnold, 1914)
  34. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 107) Prosveta, Beograd, 1950.
  35. ↑ Historia e Popullit Shqiptar II (Istorija albanskog naroda II), Priština, 1968, str. 352.
  36. ↑ D. Đorđević, Izlazak Srbije na Jadransko more i konferencija ambasadora u Londonu 1912, str. 84-85, Beograd, 1956.
  37. ↑ Richard C. Hall, The Balkan Wars, 1912-1913: prelude to the First World War
  38. ↑ 38,0 38,1 „Robert Elsie, The Conference of London 1913”. Arhivirano iz originala na datum 2011-02-11. Pristupljeno 2009-10-19. 
  39. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 91) Prosveta, Beograd, 1950.
  40. ↑ Srpska štampa u balkanskim ratovima (4)
  41. ↑ “Blokada je počela”, Politika od 29. marta 1913. godine.
  42. ↑ “Suvozemna blokada”, Politika od 5. aprila 1913. godine
  43. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 124-125) Prosveta, Beograd, 1950.
  44. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 124) Prosveta, Beograd, 1950.
  45. ↑ 45,0 45,1 „Zvanični izveštaj velikim silama o stradanjima u Debru”. Arhivirano iz originala na datum 2015-05-18. Pristupljeno 2010-03-26. 
  46. ↑ 46,0 46,1 Izveštaj Međunarodne komisije (str. 160-162)
  47. ↑ Dušan Popović u članku "Opet fijasko", Borba, 16. oktobar 1913.
  48. ↑ „Dubravka Stojanović, U spirali zločina: balkanski ratovi”. Arhivirano iz originala na datum 2013-07-08. Pristupljeno 2013-02-02. 
  49. ↑ 49,0 49,1 Isterivanja Albanaca i kolonizacija Kosova II Arhivirano 2006-10-31 na Wayback Machine-u (Istorijski institut u Prištini)
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 „Zef Mirdita, Albanci u svjetlosti vanjske politike Srbije”. Arhivirano iz originala na datum 2001-06-25. Pristupljeno 2009-12-26. 
  51. ↑ 51,0 51,1 „Nadbiskup Lazar Mjeda, Izveštaj o srpskom osvajanju Kosova i Makedonije”. Arhivirano iz originala na datum 2016-03-03. Pristupljeno 2011-09-06. 
  52. ↑ Srpska vojska ostavila krvavi trag (The New York Times, 31. decembar 1912.)
  53. ↑ Seobe Dimitrija Tucovića
  54. ↑ „Kosta Novaković, Srbizacija i kolonizacija Kosova”. Arhivirano iz originala na datum 2013-12-25. Pristupljeno 2009-10-19. 
  55. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 131) Prosveta, Beograd, 1950.
  56. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 105) Prosveta, Beograd, 1950.
  57. ↑ Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija (u Izabrani spisi, knjiga II, str. 117) Prosveta, Beograd, 1950.
  58. ↑ Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine Arhivirano 2012-12-14 na Wayback Machine-u (str. 49)
  59. ↑ 59,0 59,1 59,2 59,3 59,4 Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu[mrtav link]
  60. ↑ Danas 93. godišnjica od početka povlačenja preko Albanije
  61. ↑ 61,0 61,1 „Dusan T. Batakovic, KOSOVO AND METOHIJA: A HISTORICAL SURVEY”. Arhivirano iz originala na datum 2017-08-02. Pristupljeno 2009-12-27. 
  62. ↑ Aleksandar Bošković, Albanci kao metafora[mrtav link]
  63. ↑ Dubravka Stojanović
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 Ivo Banac, The national question in Yugoslavia: origins, history, politics
  65. ↑ Prilog pitanju istorije Albanije u periodu između dva svetska rata. Gjurmime albanologjike 3 (1966) 113-150.
  66. ↑ Report Greeks Invade Albania
  67. ↑ Albania will test the league's power
  68. ↑ O sporu oko Sv. Nauma videti: Dokumenti o pitanju granice sa Arbanijom kod Manastira Sv. Nauma, izd. Ministarstvo inostranih dela SHS, Beograd 1924.
  69. ↑ Dr B. Krizman, Elaborat Ivo Andrića o Albaniji (1939), Časopis za suvremenu povjest, br. 2, Zagreb 1977, str. 77-89.
  70. ↑ „Ivo Andrić o albanskom pitanju”. Arhivirano iz originala na datum 2016-09-21. Pristupljeno 2009-12-31. 
  71. ↑ AJ. S. 37/39, Ivan Vukotić, O Albaniji i interesne sfere

Literatura

  • Kosta Novaković, Četiri meseca u srednjoj Albaniji, Borba (knjiga 7), Beograd 1914.
  • Dimitrije Tucović, Srbija i Arbanija. Jedan prilog kritici zavojevačke politike srpske buržoazije, Beograd 1914.
  • Edith Durham, The Struggle for Scutari (Turk, Slav, and Albanian), Edward Arnold, London 1914.
  • Dragoljub Dinić, Prvi put kroz Albaniju - sa Šumadijsklm albanskim odredom 1912: Prizren-Drač, Kragujevac 1922.
  • Dimitrije Đorđević, Izlazak Srbije na Jadransko more i konferencija ambasadora u Londonu 1912, Beograd 1956.
  • Prvi balkanski rat 1912-1913 (Operacije srpske vojske) I, Beograd 1959.
  • Vladimir Dedijer, Novi prilozi za biografiju J. Broza Tita, tom II, Liburnija-Mladost 1981.

Povezano

Vanjske veze


Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Srpska_okupacija_Albanije&oldid=42173657