Kneževina Albanija
Kneževina Albanija (al. Principata e Shqipnis`) je bila albanska kneževina pod međunarodnom upravom, nastala tokom balkanskih ratova u kojima je došlo do raspada Otomanskog carstva.
Formiranju države prethodila je višedecenijska borba Albanaca za sopstvenu državu, priznanje autonomije Albanije od strane Porte 1912,[1] te proglašenje nezavisnosti Albanije 28. novembra 1912. u Valoni. Nakon toga, 20. decembra 1912. godine, Konferencija ambasadora Velikih sila u Londonu je podržala stvaranje autonomne Albanije.[2]
Kneževina Albanija je zvanično formirana 29. jula 1913. godine na osnovu odredbi Londonskog ugovora o miru potpisanog 30. maja 1913. godine. Preuzimanje vlasti nad Albanijom je izvršeno po dolasku kneza Vilhelma od Vida u Albaniju, 7. marta 1914.
Pre nego što je formirana Kneževina Albanija, teritorija koju je obuhvatala je pripadala Osmanskom carstvu. Tokom Prvog balkanskog rata ovu teritoriju su okupirale Kraljevina Crna Gora, Kraljevina Srbija i Grčka. Prvi balkanski rat je završen potpisivanjem Londonskog ugovora o miru 30. maja 1913. Tokom pregovora u Londonu, velike sile su sve do proleća 1913. imale nameru da teritorija današnje Albanije ostane u sastavu Osmanskog carstva, i eventualno postane potpuno nezavisna tek posle višegodišnjeg perioda. Kada su velike sile uvidele da je Osmansko carstvo definitivno izgubilo kontrolu nad Makedonijom i teritorijalnu vezu sa Albanijom, postalo je jasno da ovakva njihova namera ne može lako da se sprovede.[3] Londonski ugovor su, uz saglasnost velikih sila, potpisale članice Balkanskog saveza (Kraljevina Crna Gora, Kraljevina Srbija, Kraljevina Bugarska i Grčka) sa jedne strane i Osmansko carstvo sa druge strane. Odredbama ovog ugovora je velikim silama prepuštena odluka o statusu teritorije koja obuhvata teritoriju današnje Albanije. Na osnovu ovog ugovora su velike sile 29. jula 1913. godine donele odluku o formiranju Kneževine Albanije i priznale njenu nezavisnost. Do donošenja odluke o tome ko će biti postavljen na položaj kneza novostvorene kneževine, upravljanje novostvorenom državom je trebalo da preuzme Međunarodna kontrolna komisija koja je počela da funkcioniše u oktobru 1913. godine ali samo u manjem delu Albanije koji je bio pod kontrolom Ismailja Ćemalija i njegove privremene vlade.[4]
Početkom avgusta 1913. godine, u roku od nekoliko nedelja od formiranja Kneževine Albanije, Balkanski saveznici su bez borbe povukli svoju vojsku sa njene teritorije poštujući odredbe Londonskog ugovora o miru koji su potpisali. Za vlast su se u periodu od avgusta 1913. do 7. marta 1914. (dok nije suštinski formirana vlast novostvorene Kneževine Albanije) borile dve suprotstavljene grupe. Jednu grupu je predvodio Ismailj Ćemali, koji je 28. novembra 1912. godine u Valoni deklarisao međunarodno nepriznatu nezavisnost Albanije i formirao privremenu vladu u kojoj je resor vojske poverio Isi Boljetincu, jednom od vođa oko 20.000 kačaka koji su se tokom Prvog balkanskog rata povukli sa Kosova i Metohije na teritoriju današnje Albanije. Pomoću kačaka je Ismailj Ćemali imao kontrolu nad severnim i južnim delom novostvorene Kneževine Albanije. Drugu grupu je predvodio Esad-paša Toptani, koji je zbog toga što je komandovao hiljadama naoružanih žandarma i vojnika sa kojima se povukao posle opsade Skadra, suštinski imao kontrolu nad najvećim delom Albanije. Esad-paša je 16. oktobra 1913. osnovao Republiku Centralnu Albaniju sa prestonicom u Draču.[5] Oko sebe je okupio veliki broj islamista i zemljoposednika koji su bili uplašeni da bi vlada pod kontrolom velikih evropskih sila mogla da ih liši njihovih privilegija. Da bi se lakše obavila primopredaja vlasti u Albaniji, velike sile su uticale na Esad-pašu Toptanija da se odrekne vlasti u zamenu za položaj ministra odbrane i unutrašnjih poslova u novostvorenoj vladi Kneževine Albanije.
Grupa proosmanskih islamista i zemljoposednika je u nameri da osujeti velike sile da postave kneza koji bi ih lišio njihovih privilegija organizovala proteste i pobune i krajem 1913. godine u saradnji sa vlastima u Istanbulu a uz podršku Esad-paše Toptanija[6] pozvala Ahmeda Izet-pašu (tada Ministra rata u Osmanskom carstvu) da preuzme presto Kneževine Albanije.[7] Zbog toga je austrougarskim parobrodom nekoliko stotina vojnika i oficira Osmanskog carstva prevezeno u Valonu da bi podržali ustanak islamista i ustoličenje Ahmeda Izet-paše.[8] Međunarodna kontrolna komisija je bila informisana o postojanju odreda vojnika čije se iskrcavanje očekuje u Albaniji i organizovala je da ih holandski žandarmi uhapse osmah po iskrcavanju i proglasila vanredno stanje u Valoni.[9]
Pošto je pokušaj završio neuspehom, zvaničnici u Istanbulu su negirali da su bili upoznati sa proklamacijom Ahmeda Izet-paše koji je sa svoje strane negirao celu priču [10].
Za prvog kneza Kneževine Albanije je imenovan Vilhelm od Vida (nem. Vilhelm zu Wied) (Vilhelm Fridrih Heinrich), koji je stupio na položaj kneza 7. marta 1914. godine. Vilhelma od Vida su u suštini velike sile izabrale i postavile na položaj kneza Kneževine Albanije, pod uticajem njegove tetke, rumunske kraljice Elizabete. Formalno gledano, položaj kneza je preuzeo pošto su ga lično 21. februara 1914. posetili predstavnici 18 oblasti iz Albanije i pozvali da preuzme položaj kneza. Posao održavanja bezbednosti je bio poveren holandskoj žandarmeriji kojom su komandovali oficiri iz Holandije, jer se smatralo da je Holandija neutralna po pitanju Albanije u odnosu na ostale velike sile.
Knez Vilhelm od Vida je nasledio vlast u zemlji koja je do tada bila deo Osmanskog carstva u kojem su mnogobrojni zemljoposednici islamisti proosmanski orijentisani imali praktično feudalnu vlast nad obradivim zemljištem. Sprovođenjem agrarnih reformi Knez Vilhelm od Vida je ugrozio interes zemljoposednika koji su u maju 1914. organizovali pobunu protiv njega. Zbog otvorenog svrstavanja na stranu pobunjenika, Esad-paša je uhapšen i proteran iz Albanije.
Ubrzo po izbijanju Prvog svetskog rata, knez Vilhelm od Vida je 3. septembra 1914. napustio Albaniju čime je vlast Kneževine Albanije prestala da postoji a u Albaniji je zavladalo bezvlašće. Početkom oktobra Esad-paša Toptani se prolazeći kroz Kraljevinu Srbiju vratio u Albaniju i uz podršku Kraljevine Srbije početkom oktobra 1914. je proglasio novu albansku državu Albanski Islamski Emirat.
- ↑ Izveštaj međunarodne komisije o Balkanskim ratovima (str. 47)
- ↑ „Ivo Andrić: Draft on Albania”. Arhivirano iz originala na datum 2011-10-29. Pristupljeno 2011-10-16.
- ↑ [1] „The Albanians: a modern history“, Miranda Vikers
- ↑ [2] Arhivirano 2013-11-02 na Wayback Machine-u „Tekstovi i dokumenti iz albanske istorije“, Autor: Robert Elsi, objavljeno na internet sajtu o albanskoj istoriji, Podnaslov: Esad-paša Toptani, Memorandum o Albaniji
- ↑ „Veb sajt o albanskoj istoriji o Esad-paši”. Arhivirano iz originala na datum 2013-11-02. Pristupljeno 2011-09-10.
- ↑ „THE NEAR IST. DARING ALBANIAN PLOT. SECRETLY AIDED BY TURKEY. PORTE DENIES KNOWLEDGE OP THE AFFAIR.”. Australian newspapers. Pristupljeno 28. septembar 2010. »Essad Pasha, the defender of Scutari, who afterwards sought election as King of Albania, was privy to Izzet's proclamation. Essad is said to be acting in coojunction with the Jang Turk Committee, which has not yet abandoned the idea ofFix this text Turkish sovereignty over Albania«[mrtav link]
- ↑ „THE NEAR IST. DARING ALBANIAN PLOT. SECRETLY AIDED BY TURKEY. PORTE DENIES KNOWLEDGE OP THE AFFAIR.”. Australian newspapers. Pristupljeno 28. septembar 2010. »Following the announcement yesterday that Izzet Pasha had resigned the portfolio of Turkish Minister of War to accept a call from the Mohammedan chiefs of Albania to the throne of the province,«[mrtav link]
- ↑ „THE NEAR IST. DARING ALBANIAN PLOT. SECRETLY AIDED BY TURKEY. PORTE DENIES KNOWLEDGE OP THE AFFAIR.”. Australian newspapers. Pristupljeno 28. septembar 2010. »According to advices received from Valona, the capital of Albania, an Austrian steamer recently brought from Constantinople a force of 200 Turkish soldiers with si's officers. The intent.on was to arouse the population and to proclaim Izzet Pasha as Sovereign Prince, instead of the Prince of Wied.«[mrtav link]
- ↑ „THE NEAR IST. DARING ALBANIAN PLOT. SECRETLY AIDED BY TURKEY. PORTE DENIES KNOWLEDGE OP THE AFFAIR.”. Australian newspapers. Pristupljeno 28. septembar 2010. »the Dutch Gendarmerie, arrested all the members of the Turkish' contigent.... International Commission recently received information that Jang Turkish bands were preparing to land at the Albanian port of San Giovanni. The consent of theFix this text Powers was sought to send a company of international troops to the port of Alessio,and martial law was immediately proclaimed in Valona..«[mrtav link]
- ↑ „THE NEAR IST. DARING ALBANIAN PLOT. SECRETLY AIDED BY TURKEY. PORTE DENIES KNOWLEDGE OP THE AFFAIR.”. Australian newspapers. Pristupljeno 28. septembar 2010. »Official circles here deny any knowledge of the proclamation of Izzet Pasha....bania. Izzet Pasha, however, emphatically denies the whole story.«[mrtav link]