Kalež
| Kalež | |
|---|---|
 | |
Kalež (od venecijanskog: calese=čaša[1], koji pak potječe od starogrčko-latinskog κύλιξ - calix[2]) ili Putir (grčki: ποτήρ) je čaša specifične forme koja se koristi u ceremoniji kršćanske euharistije.[3]
Još je Sveti Pavle rekao za kalež da je to blaženstvo kog blagosiljamo (1. Poslanica Korinćanima 10:16), a to navode i prva tri evanđelja kad govore o euharistiji, što znači da ima posebno mjesto od samih početaka kršćanstva.[3]
U prvim vijekovima kršćanstva umjesto kaleža, koriste se obične kućne čaše. Već od 4. vijeka zabranjuje se korištenje drvenih, staklenih i koštanih čaša. Negdje oko 600. papa Grgur Veliki odredio je da se kaleži moraju izrađivati od plemenitih metala. Od tad počinje njihovo dekoriranje, koje je zavisilo o materijalnom položaju pojedine crkve i njezinih donatora, kao i o umjetničkom periodu.[1]
U srednjem vijeku legenda o Svetom gralu dala je kaležu dodatnu mističnu aurelu.[3]
Kaleži su često bili remek djela zlatarske i cizelirske umjetnosti, naročito za gotike i rane renesanse. Od tad se redovito rade od plemenitih metala, a unutrašnjost čaše uvijek je pozlaćena.[1]
Za predromanike i romanike kalež dobija formu polukugle, masivan čvor i niski široki stalak, redovito je dekoriran gravurama i inkrustacijama od emajla, dragulja i koralja. Od 12. vijeka između stalka i čaše umetao se držak sa nizom prstenova. Od gotike kalež postaje sve viši i uži, a stalak i držak razdvojeniji. Dekoriraju se najčešće sitno graviranim ili skulpturalnim (apstarktnim, geometrijskim, floralnim, figuralnim i arhitektonskim) ornamentima od istoga materijala od kojega je i kalež (zlato, srebro, pozlaćena bronza).[1]
Za renesanse kaleži dobijaju jednostavnije, mirnije forme, u baroku postaju veći i glomazniji, a dekoracija bogatija, naročito na dršku (bareljefi; anđela, svetaca).[1]
Za rokokoa sav kalež je prekriven bogatom ornamentikom, dok se za klasicizma koriste jednostavniji motivi. U 19. vijek izrađivali su se kaleži u svim historicističkim stilovima, najčešće u neogotici.[1]
Kalež se sastoji se od tri glavna dijela: čaše (lat.: cuppa), čvora (lat. nodus) i stalka.[1]
