Jorge Luis Borges
„Borges” preusmjerava ovdje. Za ostala značenja, v. Borges (razvrstavanje).| Jorge Luis Borges | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 24. 8. 1899. Buenos Aires, Argentina |
| Smrt | 14. 6. 1986. Geneva, Švicarska |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | pisac, pjesnik, kritičar, bibliotekar |
| Inspiracija | |
Od
| |
Jorge Luis Borges (bôr′hĕs) (Buenos Aires, 24. avgust 1899. - Ženeva, 14. jun, 1986.) argentinski je pisac i jedan od najslavnijih pisaca dvadesetog veka. Najpoznatiji je po kratkim pričama, ali bio je i pesnik i esejist.
Borhes je rođen u Buenos Airesu. Njegov otac Jorge Guillermo Borges bio je advokat i učitelj psihologije, koji je takođe imao literarne težnje - pokušao je postati piscem, no u tome nije uspeo. Borhes je jednom prilikom izjavio: "Napisao je neke vrlo dobre sonete". Borhesova majka Leonor Acevedo Suárez od svoga je muža naučila engleski i radila je kao prevoditeljica. Obitelj njegova oca delom je bila španjolskog i portugalskog, a delom engleskog porekla, dok je poreklo njegove majke bilo španjolsko i možda delimice portugalsko. U njegovoj se kući govorilo i španjolski i engleski, tako je od najranijih dana detinjstva Borhes bio bilingvista te je naučio čitati engleski prije španskog. Odrastao je u prigradskoj četvrti Palermo, u velikoj kući s još većom knjižnicom.
Njegovo puno ime glasi: Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo, ali slijedeći argentinske običaje nikada nije koristio svoje puno ime.
Jorge Guillermo Borges bio je primoran otići u ranu mirovinu zbog slabog vida koji će u budućnosti snaći i njegova sina, te se 1914. porodica seli u Ženevu, gdje otac Borges odlazi kod specijalista za oči, dok su Jorge i njegova sestra Norah (rođena 1902.) pohađali tamošnju školu. Tamo je Borges naučio francuski, koji je navodno teško svladavao, te je zbog toga naučio njemački i dobio diplomu na ženevskom univerzitetu 1918.
Poslije završetka Prvog svetskog rata, obitelj Borges provodi tri godine u Luganu, Barceloni, Mallorci, Sevilli i Madridu. U Španjolskoj Borges postaje članom književne avangarde. Njegova prva pjesma, »Himna moru«, napisana je u stilu Walta Whitmana i objavljena u časopisu Grecia.
1921. Borhes se s porodicom vraća u Buenos Aires gde donosi doktrinu ultraizma i započinje svoju karijeru pišući pesme i eseje koje objavljuje u literarnim časopisima. Njegova prva kolekcije pesama Fervor de Buenos Aires objavljena je 1923.
1923. Borhes postaje urednik literarnog dodatka novinama Crítica, i ovdje se pojavljuju delovi priča kasnije objavljeni u Historia universal de la infamia (»Opšta istorija gadosti«). Ta su dela između nefikcionalnih eseja i kratkih priča, jer Borhes koristi elemente fikcije kako bi ispričao istinite priče, kao i literarne fragmente za koje obično tvrdi da su prevodi delova slavnih ali rijetko čitanih dela. U godinama koje slede, radi kao literarni saradnik za izdavačku kuću Emecé Editores i piše nedeljne kolumne za El Hogar, koji se izdaje od 1936. do 1939.
Borhesov otac umire 1938., što je za njega bio veliki udarac jer su bili posebno bliski. Na Novu godinu 1939., Borges zadobiva tešku ozledu glave u nesreći; tokom lečenja zamalo umire od otrovanja krvi. Dok se oporavljao od nesreće, počinje pisati stilom po kojemu je postao poznat i pojavljuje se njegova prva kolekcija kratkih priča, El jardín de senderos que se bifurcan (»Vrt razgranatih staza«), 1941. Knjiga uključuje priču »El sur«, djelo u koje su uklopljeni neki autobiografski elementi, kao njegova nesreća, i koje je piscu osobno najdraže. Iako uopšteno dobro prihvaćen, El jardín de senderos que se bifurcan nije osvojio nagrade niti je zadobio priznanja koja su mu mnogi predviđali. Ocampo je posvetio velik dio junskog izdanja Sur »Reparaciji za Borgesa«.
Od 1937., Borhes počinje raditi u Miguel Cané, ogranku Opštinske knjižnice Buenos Aires kao prvi asistent. Kada 1946. Juan Perón dolazi na vlast, Borhes biva otpušten.
Kad je ostao bez posla, njegova je vizija počela bledeti, i bez mogućnosti da uzdržava sebe kao pisac, Borhes započinje novu karijeru predavača. Bez obzira na određenu razinu političkog progonstva, bio je razmerno uspešan te postaje javna ličnost, dobivši položaje predsednika (1950 - 1953.) Argentinskog društva pisaca i profesora engleske i američke književnosti (1950 - 1955.) u Argentinskom udruženju engleske kulture. Njegova kratka priča »Emma Zunz« postaje film (pod imenom Días de odio, na engleski preveden kao Days of Wrath) snimljen 1954., a režirao ga je argentinski reditelj Leopoldo Torre Nilsson. Oko tog vremena Borges takođe počinje s pisanjem scenarija.
1955., na inicijativu Ocampa, nova protiperonistička vojna vlada postavlja ga na čelno mjesto Nacionalne knjižnice. Do tog vremena, već je potpuno oslepio, kao i njegov prethodnik u Nacionalnoj knjižnici. Poznata je misao:
- Bog mu je dao 800 000 knjiga - i tamu."
Sledećih je godina dobio Nacionalnu nagradu za književnost, i prvi u nizu počasnih doktorata, i to od Univerziteta Cuyo (Argentina). Od 1956. do 1970., Borhes je također radio kao profesor književnosti na Univerzitetu u Buenos Airesu, te je često privremeno radio na raznim drugim Fakultetima.
Već tada nije mogao niti čitati niti pisati, pa se oslanjao na majku, s kojom je oduvek bio blizak i koja počinje raditi s njim kao njegova osobna sekretarica. Dakle, on joj je diktirao svoje misli, a ona je pisala na pisaćoj mašini.
Borhesova međunarodna slava datira iz ranih šezdesetih godina dvadesetog veka. 1961. prima Formentor Prize, koju deli sa Samuelom Beckettom. Beckett je bio dobro poznat i cenjen u engleskom govornom području, gdje je Borhes u to vrijeme bio nepoznat i nepreveden, no tada ljudi postaju znatiželjni ko je ta osoba koja je podelila nagradu s Beckettom. Njegovi su radovi prvi put prevedeni na engleski 1962., što su popratila predavanja po Evropi.
1967. Borhes započinje petogodišnju saradnju s američkim prevodiocem Normanom Thomasom di Giovannijem, zahvaljujući kojem postaje poznatiji unutar engleskog govornog područja. Takođe nastavlja izdavati knjige, među kojima su El libro de los seres imaginarios (»Knjiga izmišljenih stvorenja«, 1967.), El informe de Brodie (»Brodijev izvještaj«, 1970.), and El libro de arena (»Knjiga od pijeska«, 1975.). Mnoga su od njegovih predavanja sakupljena u zbirke kao Siete noches (»Sedam noći«) i Nueve ensayos dantescos.
Kada se Juan Perón vratio iz egzila i kad je ponovno izabran za predsednika 1973., Borhes daje ostavku na mestu direktora Nacionalne knjižnice.
1975., posle majčine smrti, Borhes započinje seriju poseta zemljama po celome svetu, koje nastavlja sve do svoje smrti.
Borhes se dva puta ženio. 1967. se oženio sa svojom dugogodišnjom prijateljicom Elsom Astete Millán, koja je nedavno postala udovica. Brak je potrajao tri godine. Nakon razvoda, Borhes se seli natrag svojoj majci. Tekom posljednjih godina živio je s Maríom Kodama, s kojom je proučavao anglosaski dugi niz godina i koja mu je takođe bila osobna saradnica. Oženili su se 1986., nekoliko meseci pre njegove smrti.
Borhes je umro od raka jetre u Ženevi 1986. te je pokopan na groblju Cimetière des Rois.
Uz kratke priče, po kojima je i najpoznatiji, Borhes je takođe pisao poeziju, eseje, nekoliko scenarija, i mnogo književne kritike, predgovora, podgovora, uređivao je brojne antologije te je prevodio s engleskog, francuskog i njemačkog na španski. Njegovo slepilo (koje se pojavilo u odrasloj dobi, baš kao i kod njegova oca) snažno je utecalo na njegov kasniji rad.
Borhes je živeo kroz veći deo dvadesetog veka, pa je na njega najviše uticao modernistički stil pisanja, a posebno simbolizam. Kao Vladimir Nabokov i nešto stariji James Joyce, kombinirao je interese za svoju rodnu zemlju sa širim interesima. S njima je također delio višejezičnost i razigranost jezika, no dok su Nabokov i Joyce, kako su postajali stariji, išli prema sve većim i kompleksnijim djelima, Borhes ostaje minijaturist. Također u kontrastu sa Joyceom i Nabokovom, Borhesov rad se kretao dalje od onoga što je on nazivao "barokom", dok se njihov rad tome primicao. Stil kasnijih Borhesovih dela je više naturalistički i transparentan nego u njegovim ranijim delima.
Mnoge se od njegovih napoznatijih priča bave prirodom vremena, beskrajem, ogledalima (prema kojima velik broj njegovih priča izražava gotovo strah), lavirintima, stvarnošću, identitetom. Naglasak velikog broja priča je na fantastičnoj radnji, kao što je knjižnica koja sadrži sve moguće varijacije teksta u knjigama sa 410 stranica (»Babilonska knjižnica«), mjesto na kojemu se sijeku svi pravci u svemiru (»Aleph«) i godina u kojoj vrijeme miruje, a dana je čovjeku prije nego što će na njega zapucati streljački vod (»Tajno čudo«). Miješao je stvarne činjenice s fikcijom. U nekoliko su navrata, pogotovo na početku karijere, ta miješanja ponekad prelazila granicu i ulazila u sferu prijevare i literarne krivotvorine.
- Opsežna web stranica koja donosi istraživanja Borgesova rada, uključujući stranice na kojima se raspravlja o piscima na koje je utjecao njegov rad. Arhivirano 2014-02-26 na Wayback Machine-u
- The Borgesian Cyclopaedia Svijet Jorge Luis Borgesa
- Internetaleph Dvojezični španjolsko-engleski portal potpuno posvećen Borgesu.
- Jorge Luis Borges - upoznavanje s autorovim proznim djelima
- Tri Borgesove priče (engl. jezik)
