Bugarska egzarhija
Bugarska egzarhija (bug. Българска екзархия) je bila autokefalna bugarska nacionalna [1][2] crkva, osnovana 28. februara 1870. godine.[3][4]
U periodu 1870—1918. i 1941—1944. njena jurisdikcija je obuhvatala teritorije koje danas pripadaju različitim državama: celu teritoriju današnje Bugarske, Severne Makedonije i delove Grčke (Egejska Makedonija), Turske (Istočna Trakija), Srbije (region Niša, Pirota i Vranja), Albanije (Mala Prespa) i Rumunije (Severna Dobrudža).
Bugarskoj egzarhiji je 1950. godine promenjen naziv u Bugarska pravoslavna crkva, koji nosi i danas.
Carigradska patrijaršija je potiskivala slovenski jezik pri bogosluženju i narodne verske običaje, a na episkopska mesta je postavljala samo Grke. To je bila politika helenizovanja. Pošto je u Srbiji postepenim sticanjem državne samostalnosti nacionalizovana i crkvena uprava, Sloveni koji su ostali u sastavu Otomanske carevine su počeli da traže svoja nacionalna prava u crkvenom životu. U prvom redu Slovene sveštenike i slovenski jezik u crkvi. U toku borbe oko toga došlo je do većeg zahteva: da se slovenski krajevi i njihov pravoslavni narod izluče ispod vlasti carigradske patrijaršije.[5]
Početkom druge polovine XIX veka Bugari su zatražili uspostavljanje crkvene autokefalnosti. Taj je pokret pomagala naročito Rusija, a protivilo se grčko sveštenstvo, koje nije htelo da udovolji bugarske zahteve.
Suočen sa rastućim nezadovoljstvom i nemirima u Osmanskoj Imperiji, sultan je obnarodovao 28. februara 1870. ferman o osnivanju od carigradske patrijaršije nezavisna, slovenske egzarhije sa sedištem u Carigradu. U njen sastav su imale ući one eparhije u Meziji, Trakiji i Makedoniji, u kojima je to želelo dve trećine naroda. U praksi, ovaj egzarhat je postao bugarska crkvena organizacija. Zbog toga su se neki vratili pod vlast carigradske Crkve, koja je počela da dozvoljava slovensko bogosluženje. Srbija i Crna Gora su uz pomoć Rusije privolele carigradsku patrijaršiju da preda episkopska mesta u Prizrenu, Skoplju i Debru Srbima.[5]
Pravoslavni sabor u Carigradu 10. septembra 1872. godine, sazvan na inicijativu vaseljenske patrijaršije, osudio je bugarski egzarhat zbog filetizma, „jeresi koja stavlja nacionalnu ideju iznad jedinstva vere“.[6]
Počev od osnivanja Bugarske egzarhije i dobijanja jurisdikcije nad teritorijom Makedonije, a i zbog delovanja pro-bugarske VMRO, bugarski Egzarhat je nastojao da spreči funkcionisanje Srpske crkve u delu Stare Srbije koji uglavnom obuhvata današnju Severnu Makedoniju. Do balkanskog rata i proterivanja Bugara iz Stare Srbije, Bugarska egzarhija je često (sa pomoću VMRO komita) sprovodila likvidacije srpskih svećenika i učitelja.
Neposredni efekat podele Makedonije u balkanskim ratovima 1912-1913 bio je anti-bugarska kampanja u oblastima pod srpskom i grčkom vlašću. Srbija je proterala sveštenike i učitelje Bugarske egzarhije, i zatvorila bugarske škole i crkve (bilo je 641 škola i 761 crkva).[7] Obnovom srpske vlasti 1918, ponovo su proterani bugarski nastavnici i sveštenstvo egzarhije, bugarski jezik je zabranjen, sve knjige i znaci na bugarskom jeziku uklonjeni, sva bugarska društva i organizacije raspuštene, a srbizacija prezimena sprovođena, tako da Stankov postaje Stanković, a Atanasov ulazi u knjige kao Atanacković.[7]
- ↑ Stephen A. Fischer-Galaţi - „Man, state, and society in East European history“, 1970, Praeger, s. 200 („...and in 1870 it established a Bulgarian national church (Bulgarian Exarchate)“)
- ↑ L. S. Stavrianos, Traian Stoianovich - „The Balkans since 1453“, 2000, C. Hurst & Co. Publishers, s. 371 („BULGARIAN EXARCHATE The first great victory for Bulgarian nationalism was the establishment in 1870 of a national church known as the exarchate.“)
- ↑ "Bulgarian Orthodox Church", Encyclopædia Britannica: "The struggle for an independent Bulgarian church, begun late in the 18th century, culminated in the establishment in 1870 of a Bulgarian exarchate." (en)
- ↑ L. S. Stavrianos, Traian Stoianovich, "The Balkans since 1453", "Bulgarian Exarchate", p. 371: "The first great victory for Bulgarian nationalism was the establishment in 1870 of a national church known as exarchate." (en)
- ↑ 5,0 5,1 Grigorije Mikić, Srpska Crkva u kraljevini Srbiji i Staroj Srbiji i Makedoniji
- ↑ Fotiev, C. The Living God, Overseas Publications Interchange, London, 1989. str. 343
- ↑ 7,0 7,1 Ivo Banac, "The Macedoine", "The National Question in Yugoslavia. Origins, History, Politics", Cornell University Press, 1984, pp. 307-328. (en)
