Bitka za Krit
| Bitka za Krit | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Segment Drugog svetskog rata | |||||||
 Nemački napad na Krit - maj. 1941. god. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 3,500 mrtvih, 17,500 zarobljenika | 6,200-22.000 mrtvih | ||||||
| Drugi svetski rat - Mediteranska kampanja |
| Katapult – Kalabrija – rt Spada – Taranto – Spartivento – Matapan – Krit – Bon – Zaliv Sidra (I) – Zaliv Sidra (II) – Harpun – Potporanj – Baklja – Skerki – Sicilija – Potapljanje Rome |
| Drugi svetski rat - Balkanska kampanja |
| Grčko-italijanski rat – Aprilski rat – Bitka za Grčku – Bitka za Krit – Narodnooslobodilački rat |
Bitka za Krit poznata pod šifrom Operacija Merkur bila je najveća vazdušno-desantna operacija koju su izvele nemačke padobranske jedinice za vreme Drugog svetskog rata. Bitka je počela 20. maja 1941. i završila se nemačkom pirovom pobedom zato što su gubici nemačkih padobranskih snaga bili izuzetno visoki. Negativno iskustvo stečeno prilikom Bitke za Krit nateralo je nemačko vojno rukovodstvo da donese odluku o otkazivanju svih planiranih velikih vazdušno-desantnih operacija zbog čega su se nemački padobranci do kraja rata borili kao pešadija.
Savezničke snage zaposele su ostrvo Krit nakon što su Italijani napali Grčku 28. oktobra 1940. godine. Iako je italijanski napad prvobitno bio zaustavljen, naknadna nemačka intervencija naterala je 57.000 savezničkih vojnika da napuste Grčku. Deo ovih snaga koje je evakuisala Britanska kraljevska ratna mornarica prebačen je na Krit kako bi pojačao tamošnji garnizon koji je brojao 14.000 vojnika.
Do maja 1941. godine odbrana Krita sastojala se od 10.000 grka raspoređenih u 11 bataljona milicije, prvobitnog britanskog garnizona i 25.000 vojnika Britanskog Komonvelta evakuisanih iz Grčke. Snage Komonvelta predstavljale su tipičnu mešavinu jedinica koja nastaje prilikom svake ubrzane evakuacije - sastojale su se od čitavih jedinica koje su imale svoju komandu, od delova jedinica koje su oficiri sastavljali na licu mesta, pojedinaca iz svih rodova vojske i dezertera. Najveći broj ovih jedinica nije bio opremljen teškim naoružanjem.
Glavne jedinice oko kojih je bila formirana odbrana Krita bile su Druga novozelandska divizija (oslabljena za šestu brigadu i štab divizije koji su poslati u Egipat), britansku četrnestu brigadu i australijsku devetnestu brigadnu grupu. Oklopne snage saveznika sastojale su se od 16 zastarelih tenkova Kruzer Mk 1. Artiljerija savezničkih snaga bila je sačinjena od oko 85 artiljeriskih oruđa različitih kalibara - uglavnom zarobljenih italijanskih oruđa bez nišanskih sprava.
General Bernard Frajberg, koji je bio glavnokomandujući novozelandskih jedinica, imenovan je 30. aprila za vrhovnog komandanta savezničkih snaga na Kritu.
Prisustvo savezničkih snaga na Kritu obezbedilo je Britanskoj kraljevskoj ratnoj mornarici bazu u istočnom Mediteranu. Takođe, naftna polja u Rumuniji bila su u radijusu dejstva savezničkih bombardera stacioniranih na Kritu. Krit u savezničkim rukama predstavljao je stalnu pretnju za jugoistočno krilo nemački snaga što je, s obzirom na planirani napad na SSSR bilo nedopustivo. Zbog toga je nemačko vazduhoplovstvo započelo sa konstantnim bombardovanjem Krita što je prinudilo snage Britanskog ratnog vazduhoplovstva da se povuku u Aleksandriju u Egiptu i tako prepuste vazdušni prostor iznad ostrva nemačkoj Luftvafe. I pored toga ostrvo je i dalje predstavljalo pretnju koji je trebalo eliminisati.
25. aprila Adolf Hitler je potpisao Direktivu br. 28 kojom je naredio invaziju Krita. Kako su snage Britanske ratne mornarice stacionirane u Aleksandriji u potpunosti kontrolisali vode oko Krita doneta je odluka da se desant na ostrvo izvede iz vazduha.
Iako su Nemci u napadu na Francusku, Belgiju, Holandiju i Norvešku već koristili padobranske snage Operacija Merkur je trebalo da bude najveća upotreba padobranskih snaga od početka rata. Ideja je bila da se padobranske snage Luftvafea (falširmjegeri) iskoriste za zauzimanje ključnih položaja na ostrvu uključujući i aerodrome koji bi bili iskorišćeni za dopremanje pojačanja. Jedanesti vazdušni korpus dobio je zadatak da koordinira napad Sedme vazdušne divizije koja bi izvršila padobranski i jedriličarski desant u cilju zauzimanja aerodroma nakon čega bi transportni avioni dopremili jedinice dvadesetdruge vazdušno-desantne divizije. Napad je trebalo da počne 16. maja ali je odložen za 20. maj, a dvadesetdruga vazdušno-desantna divizija zamenjena je sa petom brdskom divizijom.
O pripremama kao i o okvirnom datumu početka invazije komandanti savezničkih snaga na Kritu bili su upoznati zahvaljujući obaveštajnim podacima koje je prikupila Ultra. General Frajberg je na osnovu obaveštajnih podataka o planovima neprijatelja organizovao odbranu oko aerodroma na Kritu. Međutim, njegovi napori da organizuje odbranu bili su ozbiljno narušeni nedostatkom modernog naoružanja i opreme zbog čega je Frajberg bio potpuno svestan činjenice da je vatrena moć njegovih jedinica tolika da jedva može da parira vatrenoj moći lako naoružanih nemačkih padobranaca.
Nemačka doktrina vazdušno-desantnog ratovanja predviđala je vršenje desanta malih grupa padobranaca direktno na neprijateljske aerodrome. Zadatak ovih grupa bio je da formiraju odbrambeni obruč oko aerodroma i da unište protiv-avionsku artiljeriju nakon čega bi se jače padobranske snage u jedrilicama spustile na aerodrom. Frajberg koji je bio upoznat sa nemačkom vazdušno-desantnom taktikom odlučio je da na svim aerodromima na Kritu uništi poletno-sletne staze kako bi onemogućio neprijatelja da dopremi pojačanje vazdušnim putem. Međutim, ovo njegovo naređenje opovrgnula je Komanda britanskih snaga za Bliski istok sa sedištem u Aleksandriji. Naređenje o uništenju aerodroma nije sprovedeno zato što je u britanskim komandnim krugovima preovladavalo mišljenje da je nemačka invazija čiji su detalji u potpunosti bili poznati Englezima osuđena na propast i da je aerodrome potrebno sačuvati za povratak snaga RAF-a na Krit. Ovakva odluka je možda predstavljala fatalnu grešku.
U osam sati ujutro 20. maja nemački padobranci spustili su se blizu pomoćnih aerodroma Malema i Kanije koji su izgrađeni da bi opsluživali glavnu vazdušnu bazu u Heraklionu. Najveći deo prvog talasa nemačkih padobranaca koji su se spustili u blizini ovih aerodroma uništen je savezničkom vatrom, dok su neke od jedrilica iz drugog talasa došle na udar savezničkih minobacača odmah po sletanju. Preostale padobranske snage uništene su jakom vatrom branilaca.
Deo nemačkih padobranskih snaga prvog talasa koji se neplanirano spustio dalje od aerodroma, što se često događa prilikom vazdušnih desanata uspostavio je odbrambene položaje zapadno od aerodroma Maleme i u Dolini robova u rejonu Kanije. Iako su obe grupacije bile zaustavljene u pokušaju da osvoje aerodrome uspele su da formiraju čvrsta uporišta i da angažuju deo savezničkih trupa namenjenih odbrani aerodroma.
Grčka policija i kadeti su takođe bili angažovani u borbama. Ove formacije zaustavile su pokušaj proboja nemačkih padobranaca kod Kastela i ozbiljno usporile njihovo napredovanje kod Kolimbarija i Paleokra.
Širom ostrva naoružani i nenaoružani civili pridružili su se bici ispoljivši neočekivano divljaštvo. Ostao je zabeležen slučaj u kome je jedan stariji Krićanin na smrt pretukao nemačkog padobranca svojim štapom. Kako se nije radilo o izolovanom incidentu dosta nemački padobranaca nastradalo je pod udarcima noževa i palica razjarenih civila. Posle početnog šoka izazvanog neočekivano žestokim otporom civilnog stanovništva nemački padobranci su se brzo povratili i uzvratili sa istom surovošću.
Drugi talas nemačkih padobranaca spustio se u četiri sada popodne sa zadatkom da napadne Retimnon i Heraklion. Međutim, drugi talas nije prošao ništa bolje. Branioci su ih spremno dočekali i naneli im teške gubitke. Do sumraka ni jedan od nemačkihz ciljeva nije bio ostvaren. Rizični plan napada na četiri različite tačke uz korišćenje elementa iznenađenja umesto da se jedan od ciljeva napadne svim snagama je propao iako Nemcima nije bilo jasno zašto. Pred kraj 20. maja nemačke snage u blizini Malema počele su polako da potiskuju novozelanđane sa brda-kote 107 koja je nadvisivala aerodrom. Nemački komandanti na Kritu odlučili su da sutradan sa celokupnim preostalim snagama izvrše napad u sektoru Malemea.
Sledećeg jutra novozelandki pešadijski bataljon se greškom povukao sa kote 107 ali je nastavio da je zasipa artiljerijskom vatrom. Potpomognuti pomorskim desantom iskrcanim u blizini nemački padobranci ovladali su kotom 107 sa koje su mogli da kontrolišu čitav aerodrom. Do kraja dana prvi nemački transportni avioni Junkers Ju 52 počeli su da dopremaju jedinice nemačke pete brdske divizije. Iako su mnogi od aviona bili pogođeni odmah po sletanju jedinice koje su iskrcali ojačale su odbrambeni obruč oko aerodroma.
Branioci ostrva koji su bili svesni da ukoliko žele da odbrane Krit moraju da povrate aerodrom kod Malemea organizovali su kontranapad u noći između 21. i 22. maja. Kontranapad su izvršila dva novozelandska bataljona. Strah od mogućeg pomorskog desanta imao je za posledicu to da su druge jedinice koje su inače mogle da budu angažovane u ovom kontranapadu ostale na svojim položajima iako je strah od pomorskog desanta bio prilično neosnovan s obzirom na prisustvo jakim pomorskih snaga Britanske kraljevske ratne mornarice u vodama oko Krita.
Novozelanđani su napali u toku noći ali su naišli na odbrambene položaje koje su pripremili nemački padobranci, a koji su bili posednuti svežim trupama nemačke pete brdske divizije. Uporna odbrana odbila je napad saveznika i onemogućila ih da povrate aerodrom. Od ove tačke pa na dalje savezničke snage polako su se povlačile ka istočnom delu ostrva u pokušaju da izbegnu opkoljavanje od strane sve jačih nemačkih snaga.
Komanda u Londonu konačno je priznala da je stvar izgubljena i naredila povlačenje savezničkih snaga preko Sfakije. U toku sledeće četiri noći u Egipat je evakuisano 16.000 vojnika. Manji broj vojnika evakuisan je ih Herakliona ali su se brodovi koji su ih prevozili našli pod jakim napadom nemačkih bombardera i pretrpeli su teške gubitke. 1. juna predalo se poslednjih 5.000 branilaca Sfakije iako je deo izbegao zarobljavanje i odmetnuo se u planine odakle je nastavio da pruža otpor nemačkom okupatoru.
Tokom evakuacije britanski admiral Kaningem čvrsto je stajao pri stavu da „mornarica ne sme da izneveri armiju“ a na strahovanje armijskih generala da će britanska kraljevska ratna mornarica pretrpeti velike gubitke odgovorio je „Da bi se izgradio brod potrebno je tri godine, da bi se izgradila tradicija potrebno je tri veka“.
Savezničke komandante brinula je mogućnost da će Nemci iskoristiti Krit kao odskočnu dasku za pomorski desant na Egipat kako bi se ubrzalo napredovanje nemačkih i italijanskih snaga u severnoj Africi. Međutim, nakon početka Operacije Barbarosa postalo je jasno da će nemačke operacije na Kritu imati isključivo odbrambeni karakter.
Gubici nemačkih padobranaca bili su razlog za donošenje odluke da se oni više ne angažuju u vazdušno-desantnim operacijama zbog čega komandanti nemačkih armijskih grupa koje su izvršile napad na SSSR nisu mogli da računaju na njihovu pomoć. Imajući u vidu loša sredstva veze i slabu obezbeđenost ruskih aerodroma angažovanje nemačkih padobranaca u napadu na Rusiju je imalo potencijal da bude daleko uspešnije od svih dosadašnjih angažovanja ali do njega nije došlo upravo zbog straha da će se Krit ponoviti.
Posle Bitke za Krit delovi savezničkih i grčkih jedinica koji su se povukli u planine započeli su gerilsku borbu protiv nemačkog okupatora kojoj se pridružilo i stanovništvo Krita. Pokret otpora na Kritu bio je aktivan sve do 1945. godine. Njihova aktivnost prinudila je nemce da na ostrvu drže garnizon od 50.000 vojnika koji su mogli biti bolje upotrebljeni na nekom od frontova.
Nemačka strana priznala je gubitke od 6.200 vojnika: 3.714 poginulih i 2.494 ranjenih. Međutim, danas kod Malemea postoji 4.500 grobova nemačkih vojnika. Saveznički vojnici tvrdili su da su kod Retimnona sahranili 900 nemačkih padobranaca i 1.250 kod Herakliona do kraja petog dana bitke. Nemački gubici su verovatno bili mnogo veći od zvaničnih. Vinston Čerčil je tvrdio da su Nemci pretrpeli gubitke od preko 15.000 vojnika dok je admiral Kaningem smatrao da ova cifra iznosi 22.000. Kristofer Bakli u knjizi „Grčka i Krit 1941.“ daje opreznu procenu nemačkih gubitaka koji su po njemu iznosili 16.800 vojnika.
Saveznici su izgubili 3.500 vojnika: 1.751 poginuli i jednak broj ranjenih dok je broj zarobljenika bio izuzetno visok (12.254 vojnika Komonvelta i 5.255 Grka). Gubici britanske mornarice iznosili su 1.828 poginulih i 183 ranjena. Ukupan iznos savezničkih gubitaka je bio 3.579 poginulih i 1.900 ranjenih.
Veliki broj civila poginuo je u unakrsnoj vatri za vreme bitke ili kasnije u partizanima. Civilno stanovništvo je u velikoj meri nastradalo i u odmazdama koje su vršile nemačke okupacione snage. Izvor sa Krita iznosi da je broj civila koji su ubijeni od strane Nemaca 6.593 muškaraca, 1.113 žena i 869 dece.
