iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.
iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.



Link to original content: http://sh.m.wikipedia.org/wiki/Vuk_Branković
Vuk Branković – Wikipedija/Википедија
Wikipedija

Vuk Branković

Za članak o njegovom potomku, pogledajte članak Vuk Branković (despot).

Vuk Branković je bio srednjevekovni srpski velmoža, vladar Kosovske oblasti i najznačajnija politička figura Srbije poslednje dve decenije XIV veka.[1]

Stefan Vuk Branković

Jedini sačuvan portret Vuka Brankovića, sa freske u ohridskoj crkvi Bogorodice Perivlepte.
Jedini sačuvan portret Vuka Brankovića, sa freske u ohridskoj crkvi Bogorodice Perivlepte.

Datum rođenja oko 1345.
Datum smrti 6. novembar 1397.
Grob Sveti Pavle/Hilandar
Titula "Gospodar Srbljem i Podunavlju"
Period 1371/1389 — 1396
Naslednik Grgur, Đurađ i Lazar
Poreklo i porodica
Dinastija Grb Brankovića Brankovići
Otac Branko
Majka nepoznata
Supružnik Mara
Deca Grgur, Đurađ i Lazar

Nakon zaustavljanja osvajačke turske armije kod svoje prestonice na Kosovu polju 1389. godine, postao je najmoćniji srpski velikaš.[2] Jedini je srpski velikaš koji je posle kosovske bitke nastavio otpor Turcima.[3] Nikad nije učestvovao kao vazal u turskim bitkama, za razliku od susednih srpskih vladara: Stefana Lazarevića, braće Dejanovića[4], Marka Kraljevića[4], Konstantina Dragaša[2] i Konstantina Balšića.[2][5]

Vuk je bio ktitor Hilandara, s braćom Romanom i Grgurom, još od 1365. godine.[6] Pored manastira Svetog Pavla, koji je iz temelja obnovljen sredstvima Brankovića[7], Vuk je velikim sredstvima pomagao i druge svetogorske manastire (Hilandar i Kutlumuš[8]), poznato je da je naručivao izradu knjiga[8], a smatra se da je nekoliko manastira Moravske škole (Sveti Arhangeli kod Skoplja i Ubožac kod Kosovske Kamenice), moglo nastati u njegovo doba.

Nasuprot istorijskim činjenicama, predstavljen je kao izdajnik u pesmama kosovskog ciklusa.

Rani život

uredi

Vuk Branković je rođen pre 1345. u staroj vlastelinskoj porodici.[9] Brankovićeva porodica nije bila jaka, ali je bila stara i cenjena među vlastelom,[10] još od kralja Milutina izgleda prisutna na srpskom dvoru.[9] Njihova baština je bila Drenica na Kosovu.[9] Pripadali su pograničnoj vlasteli kojima je osnovno zanimanje bio rat, a uslov napretka neprekidna osvajanja ka jugu.[9] Njihov uspon izgleda počinje od vremena kralja Stefana Dečanskog (1321-1331).[9] Deda Vuka Brankovića je bio Mladen, župan kralja Milutina i vojvoda Stefana Dečanskog.[11] Vukov otac Branko Mladenović je bio sevastokrator cara Dušana i namesnik u Ohridu.[11] Branko je nakon smrti cara Dušana bio jedan od velikaša koji su ostali verni caru Urošu V.

Vuk je imao dva starija brata i jednu sestru. Najstariji brat Nikola Radonja se tokom 1364. godine zamonašio u Hilandaru. Srednji brat je bio Grgur. Sestra Teodora (Vojislava) se udala za Đorđu Topiju koji je gospodario Dračem.[9]

U to vreme dolazi do raspada Dušanovog carstva i borbe velikaša za prevlast. U prvi plan izbija moćna porodica Mrnjavčevića, i Vukašin Mrnjavčević biva krunisan za kralja 1365. godine. U to vreme, verovatno pod naletom osnaženih Mrnjavčevića, Brankovići su morali da se povuku iz Ohrida.[9] Godine 1365. Vuk se sa porodicom vratio iz Ohrida na svoju baštinu Drenicu na Kosovu. Dvojica njegove braće rano su se zamonašila, pa je Vuk bio jedini naslednik.[11]

Oko 1365. ili 1366. godine mladi vlastelin Vuk se oženio Marom, moćnog gospodara severne oblasti Lazara Hrebeljanovića.[12] Neki njihovo venčanje datiraju oko 1371. godine.[9] Ovo njihov dotadanji politički i vojni savez pretvara u mnogo pouzdaniji političko porodični savez.[9] Imali su tri sina: Grgura, Đurđa i Lazara Brankovića.

Vladavina

uredi
Glavni članak: Zemlja Brankovića
 
Zemlja Brankovića krajem XIV veka.

Vuk Branković se krajem 1360-ih javlja kao gospodar kosovske oblasti s Vučitrnom i Zvečanom, gde je bila i njihova prva postojbina (Drenica). Početak Vukove vladavine obeležio je pokušaj moćnog suseda kralja Vukašina Mrnjavčevića da prisvoji njegove oblasti. Njemu su se u bici kod Zvečana 1369. godine suprotstavili car Uroš, Lazar Hrebeljanović i Nikola Altomanović, ali su poraženi.[10]

1371. godine dolazi do srpskog poraza na Marici, pogibije najuticajnijih Mrnjavčevića, smrti cara Uroša Nejakog i nestanka njegove države. Nekadašnje Dušanovo carstvo se raspada na sastavne delove, među velmožama dolazi do borbe za nasleđe. Vuk i njegov saveznik i tast Lazar su u ovom rasulu proširili svoje oblasti na račun Mrnjavčevića.[11] "Jer im je knez Lazar uzeo Prištinu i Novo Brdo, kao i mnoga druga obližnja mesta" (Mavro Orbin).[9] Najbogatiji rudnik na Balkanu Novo brdo je pripao knezu Lazaru Hrebeljanoviću, a Vuku Brankoviću grad Priština, gde je smestio svoju prestonicu.

Oko 1373. godine Vukov tast i zaštitnik knez Lazar je postao ugarski vazal.[13] Tokom 1373. godine udružena vojska kneza Lazara, Vuka Brankovića, bosanskog bana Tvrtka i ugarskog kralja Ludviga, napala je najmoćnijeg srpskog oblasnog gospodara, župana Nikolu Altomanovića i veoma brzo zaposela njegove zemlje.[9] Altomanović se zatvorio u Užicu, i nakon opsade su ga ubedili da se preda. Kada se predao, Lazar ga je dao svojim ljudima, koji su ga oslepeli.[14] Altomanović nakon toga navodno odlazi u manastir, i uskoro nestaje sa istorijske pozornice.[14] Najveći deo ogromne teritorije koju je kontrolisao župan, Tvrtko, Lazar i Vuk su podelili između sebe. Tvrtko je uzeo zapadni, a Lazar istočni deo, sa bogatim Rudnikom i Užicem.[15] Vuk Branković je u vlast dobio najveći deo Kosova, što je kasnije još više uvećao time kada je od Balšića preoteo Prizren i okolinu.

1377. godine od kraljevića Marka je osvojio Skoplje.[11] Nakon smrti Đurđa Balšića 1378. godine, Vuk je osvojio njegove gradove Prizren i Peć i oblast Metohije do Lima.[16] Sada je Vuk kontrolisao srž onih zemalja koje su bile u okviru nekadašnje države Nemanjića.[9]

Vukova država je znatno ojačala. Vodio je samostalnu unutrašnju i spoljnu politiku i kovao svoj novac.[11] Susedni gospodar, njegov tast knez Lazar, zadobio je podršku crkve i takođe proširio svoju oblast.[11] Knez Lazar Hrebljanović učestvovao je u pobjedi protiv Osmanlija kod Pločnika 1386. godine. Do 1386. godine Vuk Branković je priznao Lazarevu vlast (u jednoj povelji iz 1387. ga oslovljava kao svog "gospodina").[12]

Kosovska bitka

uredi
Glavni članak: Boj na Kosovu
 
Boj na Kosovu, ruska minijatura iz 16. veka.

Nakon srpskog poraza na Marici, Turci nezaustavljivo prodiru na Balkan. Vuk Branković je rešio da im na svojoj zemlji pruži odlučan otpor. On je uspeo da okupi saveznike, Kraljevinu Bosnu, Kneževinu Srbiju i lokalne albanske snage.[17][18][19]

Turski sultan Murat je prikupio silnu vojsku. Uz njegove azijske ešalone askera našle su se i evropske čete vazala, koje su verovatno vodili hrišćanski vazalni gospodari. Na putu za Kosovo, turska vojska je prolazila oblastima despota Konstantina Dragaša, već u to vreme turskog vazala. On je tu vojsku verovatno morao gostiti i sprovoditi sve do Kosova polja.[20]

Srbi i njihovi saveznici su dočekali otomanske snage 15. juna 1389. godine, na Kosovu Polju, kod Vukove prestonice Prištine. Prema turskim povjesničarima, Turci su imali šezdesetak hiljada vojnika.[21] Srpske snage dvadesetak hiljada manje.[21] Vuk Branković je vodio svoje snage u bici na Kosovskom polju. Snage susedne Srbije je vodio knez Lazar Hrebeljanović, a snage Kraljevine Bosne vojvoda Vlatko Vuković.

Prema turskom piscu Nešriju, na Kosovu polju je knez Lazar zapovedao centrom vojske, dok je bosanski kralj (odnosno vojvoda Vlatko Vuković) vodio levo krilo, a desnim krilom je komandovao Vuk Branković. Uz Vuka je i bio jedan od njegovih sinova, verovatno Grgur. Vukov deo vojske je bio dosta jak i sastojao se od oklopnika koji su u samom početku bitke odmah razbili levu tursku stranu, koju je vodio Jakub. Nakon sultanove smrti turski centar je preuzeo Bajazit, zbog čega srpska sredina nije izdržala turski pritisak. Tada hvataju i ubijaju kneza Lazara, nakon čega se Vuk Branković povlači.[9]

Obe strane pretrpele su velike gubitke, ali je osvajačka turska armija poražena kao nikad do tad i izbačena iz srpskih zemalja. Dvojica od trojice otomanskih zapovednika su stradali. Ubijen je čak i sam sultan Otomanskog carstva Murat I,[22] kao i njegov sin Jakub. Već sutradan je Bajazit sa preostalim snagama napustio bojište i vratio se nazad Maloj Aziji.[21] Tokom bitke je poginuo i jedan od srpskih oblasnih vođa, knez Lazar Hrebeljanović. Bosanski kralj Tvrtko Kotromanić je poslao u Firencu vest potpunom porazu Turaka na Kosovu polju.[23] Prema predanju, u Parizu su zvona sa Notr Dama zvonila u čast velike hrišćanske pobede.[23]

Sukob Lazarevića i Brankovića

uredi

Nakon kosovske bitke u Srbiji se postavilo pitanje ko će biti naslednik kneza Lazara. U to vreme sinovi kneza Lazara, Stefan i Vuk, bili su maloletni i nisu mogli nikako da naslede njegovo mesto. S druge strane, bilo je sasvim neoubičajeno da vlast vrši kneginja Milica.[9] Stoga je bilo sasvim za očekivati da novi vođa Srbije postane njen najmoćniji velikaš, Vuk Branković.[9]

Uspon Brankovića

uredi
Glavni članak: Brankovići
 
Nakon kosovske bitke, Vuk Branković (žuto) je nastavio borbu sa Turcima, dok su okolni vladari Stefan Lazarević (ljubičasto), Marko Kraljević (crveno) i Konstantin Dragaš (zeleno) postali turski vazali.

Vuk Branković je iz kolosalne bitke sa Turcima izašao kao pobednik i najmoćniji srpski oblasni gospodar.[11] Na sebe je preuzeo Lazarevu titulu »gospodar Srba i Podunavlja", istakavši se tako za naslednika njegove vlasti.[24] Ovenčan slavom, Vuk je proširio svoju titulu, dodeljujući sebi vladarsko ime Stefan,[11] koje je bilo simbol krune Nemanjića,[25] čime je izrazio pretenziju na nasleđe Carstva.

Njegov međunarodni ugled i status bio je nesporan, njega su i Dubrovčani i Mlečani primali kao glavnog među srpskom gospodom.[2] Slično je mislio i Ugarski kralj koji je samo tri nedelje nakon bitke, 7. jula iste godine, poslao svoga moćnog velikaša Nikolu Gorjanskog kod Vuka Brankovića na pregovore[9] o stvarima koje su na korist vašu i raške zemlje, pri čemu je unapred aminovao svaki dogovor koji postignu.[2] Bilo je očigledno da Ugari smatraju Vuka za novoga vladara u Srbiji.[9] Sadržaj pregovora se ne zna, ali se može pretpostaviti da je ugarski kralj želeo da Srbiju zadrži kao vazala i da se tada o tome razgovaralo.[9]

Okretanje Lazarevića Turcima

uredi
Glavni članak: Stefan Lazarević

Nakon očeve pogibije u Kosovskom boju, maloletni Stefan Lazarević je postao novi knez Moravske Srbije, u čije ime će do njegovog punoletstva vladati njegova majka, kneginja Milica.[26] Uprkos porodičnoj tragediji, Lazarevići su se ubrzo okrenuli Turcima. Ne želeći da priznaju prevlast dinastije Brankovića, oni odlučuju da prihvate vrhovnu vlast sultana Bajazita.[2] Nakon ovoga su otpočeli pregovori sa Osmanlijama, čime su Srbiju učinili vazalnom, pre sredine 1390. godine.[2]

Sporazumom sa sultanom, Stefan se obavezao na slanje vojnika Otomanskom carstvu i plaćanje danka, i na to da sa bratom Vukom i vlastelom jednom godišnje odlazi na dvor sultana i potvrđuje pokornost. Povrh svega, sultanu Bajazitu je lično odveo svoju najmlađu sestru Oliveru, ćerku pokojnog kneza Lazara, u maloazijski grad Bursu.

Podela u srpskoj crkvi

uredi
Glavni članci: Patrijarh srpski Jefrem i Danilo III

Nakon očeve pogibije u Kosovskom boju, maloletni Stefan Lazarević je uz pomoć majke Milice preuzeo vlast u Srbiji. On je 1390. godine sazvao saboru u Žiči, na kome je njegov kandidat Danilo III izabran za pećkog patrijarha, čime je došlo do dvovlašća u srpskoj crkvi. U narednom periodu, postojala su dva "pećka patrijarha", Jefrem u Peći (1375—1399), u oblasti Brankovića, i Danilo III u Žiči (1390—1396), u oblasti Lazarevića.

Patrijarh Danilo III je bio naklonjen Lazarevićima [11] i intenzivno je radio na stvaranju kulta kneza Lazara.[27] On je Lazareve ostatke preneo iz Vukovog sedišta Prištine u manastir Ravanicu, kanonizovao ga i time, stvaranjem nove svetorodne loze, dao legitimitet njegovom sinu Stefanu Lazareviću kao nasledniku prestola.[11]

Povratak Osmanlija u Srbiju

uredi
 
Novac Vuka Brankovića

Osmanlijske snage, koje su nakon kosovske bitke potisnute u Malu Aziju, zahvaljujući savezu sa Lazarevićima ponovo su se vratilie u Srbiju. Vuk je bio za pružanje otpora Turcima i nije pristajao ni na kakve pregovore.[9] Ugrožen od Turaka u Srbiji, Vuk je početkom maja 1390. godine zatražio od Dubrovačke republike da mu omogući utočište, ukoliko zatreba. Vuk je bio toliko omražen Turcima, da su Dubrovčani, svakako po njegovoj molbi, naglasili da ga neće dati ni onda, kad bi se to izričito tražilo ili kad bi "došla nečija sila na grad naš". U najgorem slučaju oni bi otpratili Vuka i njegovu prorodicu tamo gde bi on kazao[6] Leta 1390. godine otomanske snage su došle u pomoć kneginji Milici, kako bi potisnula Mađare iz države. U srpske gradove uđoše turske čete.[6]

Turcima je Srbija služila kao baza za napade na okolne zemlje. 1391. godine Otomani su pokrenuli veliku ofanzivu na Grčku, Zetu, Albaniju i Drač.[28] 10. marta 1391. godine umire Vukov saveznik i pobedilac Turaka, Tvrtko I Kotromanić. Turci su u zimu 1391/2. godine provalili u Bosnu, ali je kralj Dabiša uspeo da ih suzbije i razbije.[6] Iste zime, Turci su prodrli u Vukovu zemlju. Oni su 6. januara 1392. godine zauzeli Vukov najveći grad Skoplje i nastavili prodor.[2] Detalji ovog pohoda nisu poznati, ali se, na osnovu dubrovačkih dokumenata, zna da je trajao čitave godine, do sredine jeseni, a vlasti Dubrovačke republike su, od jula do oktobra, zabranile svojim trgovcima odlazak u Srbiju, zbog ratnih prilika koje su u njoj tada vladale. Na kraju, Vuk je priznao otomansku vlast, pristao na plaćanje danka, i, kao kneginja Milica, morao je pustiti turske čete u svoje glavne gradove Zvečan, Novi Pazar, i u rudnik Gluhavicu. On sam veli u novembru te godine, primajući obaveze da za Hilandar plaća danak Turcima, da se "priložio velikom gospodinu caru Bajazitu".[6]

U avgustu 1392. godine, na dvoru Brankovića u Prištini je boravila kneginja Milica.[29] Malo potom, Vuk je dozvolio odnošenje moštiju kneza Lazara iz njegove prestonice Prištine, u manastir Ravanicu u Srbiji.[29]

Izbegavanje vazalnih obaveza

uredi
Glavni članak: Bitka na Rovinama

1393. godine, Stefan Lazarević je postao punoletan, preuzevši vlast od kneginje Milice i obavezu da lično predvodi vazalne odrede.[26] Iste godine, sultanove snage su zauzele Bugarsku.[2] Trnovo je palo nakon herojskog otpora i tromesečne opsade, u julu 1393.[30] Jedino Vidin nije osvojen.[31]

Izgleda da je Vuk izbegavao vazalne obaveze.[9] Nije poznato da je osim plaćanja danka i jednu drugu obavezu (pogotovo onu sa slanjem vojnih odreda) izvršavao.[9] U zimu 1393/1394. godine sultan Bajazit je priredio okupljanje svojih hrišćanskih vazala u Seru.[32] Svakom od njih je uputio odvojeni zahtev da dođe, tako da niko nije znao da će se svi zajedno pojaviti. Između ostalih, došli su knez Stefan Lazarević, zatim Vizantinci, car Manojlo II, njegov bratanac Jovan VII i brat, morejski despot, Teodor I, kao i gospodar Velbužda Konstantin Dejanović. Sultan je deo njih otpustio kućama, dok je sa preostalima dovršio osvajanje Tesalije i zauzeo Solun (12. aprila). Vuk Branković se nije pojavio u Seru, na sastanku vazala koji je sazvao sultan Bajazit.[11]

Vuk Branković je aprila 1394. godine zaključio sporazum sa Republikom Venecijom.[32]

Tokom jeseni 1394. godine, Bajazit je počeo da okuplja svoje vazale, za pohod protiv vlaškog vojvode Mirče Starijeg. Vuk Branković se ni ovog puta nije pojavio.[8] Sultanu su se od srpskih velikaša pridružili Stefan Lazarević, Marko Mrnjavčević, Konstantin Dragaš i Konstantin Balšić[26], sa svojim snagama. Otomanske snage su prešle Dunav i 17. maja 1395. godine došlo je do bitke na Rovinama, nedaleko od današnjeg Arada.[2][33] Ona se najverovatnije okončala otomanskim porazom[2][33], ali vlaški vojvoda je posle bitke priznao sultanovu vrhovnu vlast i obavezao se da mu plaća danak.[33] U samoj bici su poginuli kralj Marko i Konstantin Dejanović, nakon čega je Bajazit Otomanskoj imperiji pripojio njihove zavisne države. Osmanlije su zauzele i Vidin.

Vuk je u jesen 1394. godine otpočeo sa pregovorima o deponovanju svog blaga u Dubrovniku. U to vreme, mađarski kralj Žigmund je započeo pripreme za veliku krstašku kampanju protiv Turaka. Vuk Branković je, po svoj prilici, bio ušao u neke veze s njima.[6]

Između 1. septembra 1394. i 31. avgusta 1395. godine, vladar severne oblasti Stefan Lazarević je manastiru Pantelejmon poklonio komad zemlje kod Peći, što se uzima kao dokaz da Vuk ovaj komad zemlje Brankovića u to vreme nije posedovao.[32]

Poraz i smrt

uredi
Glavni članci: Bitka kod Nikopolja i Stefan Lazarević

Početkom 1396. godine otpočinje napad na državu Vuka Brankovića. U izvorima je zabeleženo da se njegova supruga Mara u januaru 1396. godine nalazila u Prištini, ali Osmanlije su je verovatno vrlo brzo zauzele i već u martu su držale Gluhavicu kod Rasa, u kojoj se nalazio njihov kadija.[8] Njihov prodor je nastavljen, ali nisu zauzeli čitavu Vukovu državu, pošto se u jednom dubrovačkom izveštaju, iz avgusta iste godine, pominje mogućnost da je Polimlje pod njegovom kontrolom.

 
Sukob sultanovih oklopnika i krstaša u bici kod Nikopolja. Oklopnike je vodio Stefan Lazarević.

Naglo osmansko širenje evropskim tlom pokrenulo je poslednji veliki krstaški pohod, kojim su udružene snage evropskih država pokušale da zaustave Otomansko carstvo. Snage evropskog saveza su činile Sveto rimsko carstvo, Ugarska, Francuska, Vlaška, Poljska, Engleska, Škotska, Švajcarska, Venecija, Đenova i vitezovi drugih zemalja. Njih je podržala mletačka flota koja je preko Crnog mora trebala da uplovi u Dunav i pruži podršku vojsci na kopnu. Krstaške snage su se okupile u Ugarskoj, posle čega su prešle Dunav i preotele Vidin. Nakon toga, pohod je nastavljen niz Dunav i opsednut je Nikopolj, u kome se nalazio otomanski garnizom. Bajazit je zbog prodora krstaša, prekinuo blokadu Carigrada i uputio se ka Dunavu, a njegovim snagama su se kod Plovdiva, priključila i srpska vazalna vojska sa Stefanom Lazarevićem na čelu.[34]

25. septembra 1396. godine došlo je do presudne bitke kod Nikopolja u severnoj Bugarskoj, u kojoj su evropske snage potpuno razbijene. Iako brojčano veoma velika, krstaška vojska je bila raznolika, što se odrazilo na odsustvo zajedničke komande i slabu koordinaciju na bojnom polju.[35] Prema nekim mišljenjima, vazalni srpski oklopnici, predvođeni Stefanom Lazarevićem, su imali odlučujuću ulogu u ovoj neočekivanoj turskoj pobedi.[34] Stefanova intervencija je "izgleda već izgubljenu bitku za Turke preokrenula u njihovu korist."[9]

Posledice poraza kod Nikopolja za hrišćanske države na Balkanu su bile katastrofalne. Posle nje je uništena tzv. Vidinska Bugarska, zauzeta je oblast Brankovića zajedno sa prestonicom Prištinom, Morejska despotovina je ponovo opustošena, naredne godine je zauzeta Atina (1397),[2], a Carigrad je ostao u okruženju.[35]

Sultan Bajazit I je svog najvećeg neprijatelja, koji je osam godina ranije porazio njegovu vojsku, uhvatio živog. Vuka Brankovića su Turci bacili u tamnicu, gde je nakon godinu dana teških muka izdahnuo.[4] Umro je neznano gde, 6. oktobra 1397.[2] Posle smrti telo mu je preneto na Svetu goru.[4]

Postoje razne legende o Vukovoj smrti.[32] Orbini daje dve nepouzdane verzije priče, verovatno zabeležene iz usmenih izvora. Prema prvoj verziji, kneginja Milica ga je otrovala. Prema drugoj, Vuk je iz turskog zatvora pobegao Balšiću, koji ga je obesio zbog izdaje. Postoje i priče da je pobegao u Beograd gde je umro, da je pobegao u Makedoniju, gde je otrovan po naređenju Bajazita. Postoji i verzija da je umro u turskoj tamnici, koja je prihvaćena u literaturi.[32]

Naslednici

uredi
Glavni članci: Srpska despotovina i Đurađ Branković

I molim i zaklinjem onoga koga Bog odabere da posle mene zavlada ovom zemljom, ili od mojih sinova, ili od mojih rođaka, ili neko drugi, neka ovo što sam zapisao ostane ne samo nepromenjeno, nego još i potvrđeno, kao što mi ne promenismo povelju pre nas bivše gospode careva i kraljeva, nego je još i potvrdismo. Ko ushtedne, od neprijatelja nagovoren, da ovu povelju uništi, takav da je proklet od gospoda Boga svedržitelja i neka ga razori i upropasti moć časnog i životvornog krsta Hristovog i umesto pomoći neka mu na dan strašnog Hristovog suda bude protivnica prečista mati hilandarska.[36]

– Vuk Branković
 
Vukov sin Đurađ Branković je nasledio Stefana Lazarevića na tronu Srpske despotovine.

Najveći deo zemlje Brankovića sultan je predao na upravu vazalnom knezu Stefanu Lazareviću, zbog izuzetnih usluga koje mu je ovaj pružio, ponajviše zbog presudne uloge u bici kod Nikopolja.[9][37] Vukovoj udovici Mari i njenim sinovima Grguru, Đurđu i Lazaru je ostao samo uski pojas zemlje oko Vučitrna i Trepče, dok su Osmanlije pod svojom direktnom vlašću zadržale strateški bitna mesta.[2] Osiromašeni i razbaštinjeni Brankovići sada su bili u potpunosti potčinjeni Lazarevićima i Turcima.[9] Narednih godina, oni su pokušavali da povrate zemlje koje im je pomoću Turaka oteo Marin brat, knez Stefan Lazarević.

Vukovi naslednici su, uz pomoć zlata koje im je otac ostavio u Dubrovniku, od sultana izdejstvovali vraćanje dela očevih zemalja. Između 1398. i 1402. godine Bajazit im vraća jedan deo zemalja[38], a za uzvrat mu se i oni obavezuju na vazalstvo.[9] Početkom 1402. godine njihova oblast je obuhvatala delove Kosova, Polimlja, okolinu Sjenice i utvrđeno Brskovo. Van njihove kontrole ostali su Zvečan, Jeleč i Gluhavica, koje su držale Osmanlije, i Priština, koju je držao Lazarević.

Vukovi sinovi, kojima je Bajazit vratio očeve zemlje, borili su se za njega u bici kod Ankare.[38] Nakon bitke kod Ankare i smrti Bajazita, došlo je do dinastičkog rata u Otomanskom carstvu i uporedog dinastičkog rata u Srbiji između Brankovića i Lazarevića, koji su se svrstavali uz razne otomanske pretendente. Dinastički sukob u Srbiji je okončan 1412. godine, kada je preogovorima o pomirju dogovoredno da Đurađ Branković bude proglašen Stefanovim naslednikom. Naredne 1413. godine je okončan otomanski građanski rat iz koga je Mehmed I izašao kao pobednik.

Mara Branković je umrla 12. aprila 1426. godine. Iste godine je na saboru u Srebrenici Stefan Lazarević proglasio Đurađa Brankovića za svog naslednika. Vukov sin, despot Đurađ Branković je nakon Stefana Lazarevića vladao Srbijom od 1427. do 1456. godine, skoro do kraja njenog postojanja u srednjem veku.

Mit o Brankoviću

uredi
Glavni članci: Kosovski ciklus i Kosovski mit

Ako je prema ikome nacionalna istorija bila nepravedna onda je to upravo ovaj slučaj. Patriotski nastrojen Vuk Branković je proglašen izdajnikom, dok su mnogo pomirljiviji Lazarevići zauzeli ono mesto u istoriji koje je u suštini trebalo da pripadne Vuku.[9]

– Željko Fajfrić
 
Kneževa večera na kojoj se Lazar Hrebeljanović predstavlja kao imitacija Hrista a Vuk Branković kao Juda.[39]

Nijedan izvor iz prvih vekova posle Kosovske bitke ne pominje nikakvu Vukovu izdaju.[9][11] Prvi pisani izvor koji pominje "Vukovu izdaju" je „Kraljevstvo Slovena“ iz 1601. godine. Pritom, autor Mavro Orbin napominje "kako neki kažu", što se verovatno odnosi na usmene epske izvore.[40]

Nakon toga, mit o Brankovićevoj izdaji na Kosovu postaje opšte mesto.[11] Motiv Vukove izdaje je zastupljen i u narodnoj poeziji. Epska pesma Propast carstva srpskoga, koju je u XIX veku zabeležio Vuk Karadžić, sadrži sledeće stihove:[41]

Bog ubio Vuka Brankovića,
on izdade tasta na Kosovu
i odvede dvanaest hiljada,
pobratime, ljutih oklopnika.

Pesme kosovskog ciklusa, u kojima je Vuk Branković prikazan kao izdajnik, su uglavnom nastale u Crkvi.[42] Neki smatraju da je njegov sukob sa kneginjom Milicom bio povod da mu se pripiše izdaja na Kosovu.[43] Medijavelista John V. A. Fine zaključuje da je kneginja Milica, izgleda, lično povela "klevetničku kampanju" protiv njega, koja je potom uticala na epiku i kasnije izvore.[40]

Mit o Brankovićevoj izdaji prvi su opovrgli predstavnici kritičkog pravca u srpskoj istoriografiji, Ilarion Ruvarac i Ljubomir Kovačević, nezavisno jedan od drugog, tokom 1888. godine, prvi u svom delu „O knezu Lazaru“, a drugi u studiji „Vuk Branković“. U savremenoj istoriografiji više niko ne zastupa tezu o Brankovićevoj izdaji.

Popularna kultura

uredi

Njegov lik se pojavljuje u sledećim filmovima:

Ovaj film je značajno uticao na formiranje nove narodne svesti.[11] Na osnovu mita, Branković je u filmu ponovo prikazan kao negativna ličnost. U svakodnevnom govoru, ime Vuka Brankovića se često i dalje koristi kao sinonim za izdajnika.

Literatura

uredi

Primarni izvori:

  • Žitije svetoga kneza Lazara
  • Povelja Vuka Brankovića Hilandaru o miru s Turcima
  • Hrisovulja Vuka Brankovića Hilandaru

Naučni radovi:

Izvori

uredi
  1. ↑ Marko Šuica, „Nemirno doba srpskog srednjeg veka“ , Beograd, 2000. ISBN 86-355-0452-6 (str. 24-25,77,135)
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982.
  3. ↑ Šablon:АВРЉ-СД
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 »Bog ubio Vuka Brankovica...«
  5. ↑ „Medieval Lands project - Montenegro: ''Balšići''”. Pristupljeno 4. 6. 2010. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Vladimir Ćorović, Istorija srpskog naroda
  7. ↑ Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Grupa autora, „Istorija srpskog naroda II“ , Beograd, 1982. (str. 24,26,48,50,51,56,58,110,144,157,182)
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 9,24 9,25 9,26 Željko Fajfrić: Sveta loza Brankovića, elektronsko izdanje knjige iz 1999.
  10. ↑ 10,0 10,1 Željko Fajfrić, Veliki župan Nikola Altomanović, Internet izdanje
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 „Вук није био Бранковић”. Arhivirano iz originala na datum 2014-04-26. Pristupljeno 2014-05-08. 
  12. ↑ 12,0 12,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 389), 2009.
  13. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 387), 2009.
  14. ↑ 14,0 14,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 385), 2009.
  15. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 386), 2009.
  16. ↑ John VA Fine, The Late Mediaeval Balkans,p.389
  17. ↑ Miranda Vickers, A History of Kosovo
  18. ↑ Miroslava Malešević, Nasilje identiteta[mrtav link]
  19. ↑ „Final report of the United Nations Commission of Experts”. Arhivirano iz originala na datum 2014-04-08. Pristupljeno 2014-05-08. 
  20. ↑ Poslednje reči turskog vazala
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Sve bijaše pošteno i dragom Bogu pristupačno
  22. ↑ Povijest Bosne - Noel Malcolm[mrtav link]
  23. ↑ 23,0 23,1 „Sve srpske pobede i svi srpski porazi”. Arhivirano iz originala na datum 2017-10-18. Pristupljeno 2014-05-08. 
  24. ↑ Svezak drugi: dio prvi. Treće doba: Vladanje kraljeva iz raznih porodica (1301-1526). Prva knjiga: Anžuvinci i Sigismund do gubitka Dalmacije (1301-1409), Vjekoslav Klaić
  25. ↑ INES SABALIĆ, KRALJEVIĆ MARKO
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Андрија Веселиновић Радош Љушић, Српске династије, Нови Сад, 2001. ИСБН=86-83639-01-0
  27. ↑ Стара српска књижевност
  28. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 412), 2009.
  29. ↑ 29,0 29,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 414), 2009.
  30. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 422-3), 2009.
  31. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 423), 2009.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 425), 2009.
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 Alexander Kazhdan (editor), „The Oxford Dictionary of Byzantium“, Oxford, 1991. ((en))
  34. ↑ 34,0 34,1 David Nicolle, „Nicopolis 1396: the last Crusade“, Oxford, 1996. ISBN 978-1-85532-918-8 (en) (str. 40 i 64. Arhivirano 2014-09-24 na Wayback Machine-u)
  35. ↑ 35,0 35,1 Georgije Ostrogorski, „Istorija Vizantije“ (II fototipsko izdanje originala 1959), Beograd, 1993.
  36. ↑ Hrisovulja Vuka Brankovića Hilandaru
  37. ↑ „Srbija i Albanci, Pregled politike Srbije prema Albancima od 1878. do 1914. godine”. Arhivirano iz originala na datum 2012-12-14. Pristupljeno 2013-03-02. 
  38. ↑ 38,0 38,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 426), 2009.
  39. ↑ John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 409), 2009.
  40. ↑ 40,0 40,1 John V. A. Fine, The Late Medieval Balkans, (str. 413), 2009.
  41. ↑ http://www.rastko.rs/knjizevnost/usmena/vkaradzic-pesme_II.html
  42. ↑ O ideološko-političkom obrascu u SPC
  43. ↑ Momčilo Spremić, VUK NIJE BIO BRANKOVIĆ

Povezano

uredi

Vanjske veze

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Vuk_Branković&oldid=42230009