Marš fraktura
Prelom zbog premora, prelom zamora, marš fraktura (engl. stress fracture) je prelom, najčešće kostiju donožja, u obliku naprsnuća—pukotine, koji nastaje usled dejstava nagomilanih, ponavljajućih sila male jačine koje premašuju otpornost kostiju i prevazilaze njihovu sposobnost reparacije.[1]
| Prelom zbog premora | |
|---|---|
| Specijalnost | Reumatologija |
| Klasifikacija i eksterni resursi | |
| ICD-10 | M48.4, M84.3 |
| ICD-9 | 733.93, 733.94, 733.95 |
| DiseasesDB | 7842 |
| eMedicine | radio/783 orthped/446 pmr/134 |
| MeSH | D015775 |
Istorijat
uredi- Prvi klinički opis preloma zbog premora, datira iz 1855. od strane pruskog vojnog lekara nem. Breithauptu-a. On je pojavu prelome metatarzalnih kosti donožja uočio kod pruskih vojnika nakon dugotrajnih i napornih marševa, i po tome je ovu vrstu preloma nazvao „marš fraktura“.[2]
- A.W. Stechow 1897. prvi je opisao radiološku sliku ovih preloma.
- Kod sportista, prelom usled premora uočen je na bedranoj kosti trupa, 1934. kod 18 godina starog, svestranog sportiste, koji se istovremeno bavio skijanjem, plivanjem i rukometom.
- Godine 1940. opisan je prelom distalnog dela fibule, izazvan premorom, kao neka vrsta „profesionalne bolesti“, kod profesionalnih sportista. Ova vrsta preloma postala je sve brojnija i kod sportista-rekreativaca kao posledica masovnog i sve intenzivnijeg bavljenja raznim oblicima treninga u svetu u drugoj polovini 20. veka.
Etiologija
urediPrelom kostiju izazvani premorom, najčešće se javlja kod mlađih hiperaktivnih osoba[3] na kostima donožja. U lekarskoj praksi veoma često za ovu vrstu preloma koristi se i naziv „marš fraktura“ jer je ova vrsta povrede prvi put uočena i opisan kod vojnika i pripadnika sličnih profesija nakon dugotrajnih marševa u miru i ratu.
Odmah iza vojnika, po učestalosti, ovi prelomi su najzatupljeniji kod sportista, i na drugom mestu su odmah iza preloma golenjače (lat. tibiae). Kod utreniranih sportista kod kojih je uspostavljen određeni ritam treninga koji je adekvatan njihovoj koštano mišićnoj izdržljivosti na određene fizičke napore koji trenažni proces zahteva ova vrsta preloma se u načelu ne javlja. Međutim kod nepripremljenosti sportista za teže fizičke napore, odnosno narušen anatomsko fiziološki status kostiju u kome se u toku napora ne obnavlja hrskavica i vezivno tkivo, dejstvo različite, ponavljajuće i maksimalno koncentrisane sile na kostima donožja izaziva pukotine u zdravoj kosti.
Prelomi kostiju izazvani premorom mogu nastati i kod osoba sa hroničnim (patološkim) promenama na kostima, npr kod osteoporoze ili Padžetove bolesti, nakon izlaganja fizičkim naprezanjima.
Patofiziologija
urediVeličina i oblik kosti uslovljava njenu otpornost na delovanje mehaničkih sila, koje u svakodnevnim aktivnostima deluju na skeletno-mišićni sistem čoveka. Na osnovu zakona biomehanike jačina kosti zavisi od intenziteta sile koja deluje na kost i broja ponavljanja ili učestalosti (frekfencije) iste. Kost može biti opterećena silama istezanja, kompresije, savijanja, smicanja i uvrtanja, a najčešće kombinovanom ili istovremenom delovanja svih tih sila na kost. Tako prelom kosti može biti posledica delovanja jednokratne jake sile (kraćeg trajanja) ili brojnih ponavljajućih sila manje jačine (dužeg trajanja).
Prelom usled premora spada u drugu kategoriju, ili u kategoriju sidroma prenaprezanja. Ponavljajuće sile koje deluju na kost uzrokuju njeno redmodelovanje, a jačina kosti povećava se u smeru delovanja dejstvujuće sile. Iako kosti imaju veliku sposobnost obnavljanja, do preloma usled premora dolazi kada opterećenje nadvlada sposobnost obnavljanja kosti.
U patofiziologiji postoje dve teorije koje objašnjavaju nastanak preloma usled premora:
- Prva teorija, je teorija Nordina i Frankela koji smatraju da je prelom usled premora posledica dejstva ponavljajućih opterećenja koje dovode do zamora mišića i gubitka njihove sposobnosti za upijanje i pravilnu preraspodelu stresnih sila koje delujući na pojedinim područjima kosti koncentrišu njihovo nenormalno snažno dejstvo.
- Druga teorija, je teorija Stanitskog i sar. koji smatraju da je prelom usled premora posledica direktnog dejstva sila mišića na kost i tako dovode do preloma usled zamora. Kako su prelomi usled premora opisani na kostima koje su statički opterećene, tako i na onima koje to nisu to idu u prilog stavu da su obe teorije o nastanka preloma usled premora tačne.
Premorom izazvan prelom posledica je dejstva ponavljajuće sile u dužem vremenskom koja na kosti uzrokuju njeno remodelovanje, koje obično počinje fazom razgradnjom kosti (osteoklastičnom aktivnošću) što dovodi do nastanka preloma izazvanog premorom. Nakon ove faze sledi faza obnavljanja ili stvaranje novoga koštanoga tkiva (osteoblastična aktivnost), što na kraju završava zarastanjem preloma kostiju izazvanog premorom.
Ovaj fenomen sreće se u vojsci, miliciji, nakon dugotrajnih iscrpljujućih marševa, kod sportista na bazičnim pripremama, u kojima mlađi ljudi prevazilaze svoj fiziološko anatomskih status prateći ritam hoda ili trčanja utreniranih svojih kolega, izlažu organizam (posebno lokomotorni aparat) stresnom situacijom zbog prevelikog napora koji za posledicu ima prelom u obliku pukotine (naprsnuća) kosti.
Prelom se u načelu javlja na telu kosti i to najčešće na telu kosti (npr metatarzalne kosti donožja). U pojedinim (težim slučajevima) prelom može biti istovremeno lokalizovan i na više (npr metatarzalnih kostiju donožja).
Klinička slika
urediKliničkom slikom dominira bolni edem (otok) mekih tkiva donožja. Radiološkim pregledom otkriva se slabije izražena pukotina (fisura) sa perifokalnim periostalnim kalusom.
Ova vrsta prelom može biti lokalizovan i na gornjim udovima, najčešće u predelu ručja na telu navikularne, polumesečaste, glavičaste kosti, kao i donjim krajevima podlakatnih kostiju (ulne i radijusa).
Izvori
uredi- ↑ Ivan Bojanić Prijelomi zamora kostiju donožja, na sajtu: PLIVA zdravlje, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ↑ Bojanić I, et all, Prijelomi zamora, Arh.Hig.Rada Toksikol:2001, 52:471-472
- ↑ Pommering TL, Kluchurosky L. Overuse injuries in adolescents. Adolesc Med State Art Rev. May 2007;18(1):95-120, ix. Medline.