Peloponeski rat
Peloponeski rat je sukob između Delskog saveza (predvođenog Atinom) i Peloponeskog saveza (predvođenog Spartom). Rat je, sa jednim prekidom, trajao 27 godina (od 431. do 404. god. pne.) i obuhvatio je skoro ceo antički grčki svet. Rat je završio pobedom Sparte.
| Peloponeski rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||
| |||||||||
| Zaraćene strane | |||||||||
| Delski savez (pod vodstvom Atene) | Peloponeski savez (pod vodstvom Sparte) | ||||||||
| Komandanti | |||||||||
| Periklo Kleon Nikija Alkibijad Demosten |
Arhidam II Brazida Lisandar Alkibijad | ||||||||
Sažetak
urediRat se, generalno, može podeliti u tri faze:
- Prva faza je trajala deset godina, od 431. pne. do 421. pne. . Karakterisana je kopnenim prodorima Peleponeskog saveza na Atiku i pustošenjem atinske zemlje. Atinjani, vođeni Periklom, su izabrali da ne ulaze u direktan sukob sa nadmoćnom dorskom vojskom, već su se oslonili na svoju flotu kojom su napadali obale Peloponeza i trudili se da ometu trgovinu Korinta sa Sicilijom. Taj period je obeležen i pojavom kuge, usled koje je Atina izgubila četvrtinu svojeg stanovništva i trećinu hoplita. Prva faza je okončana Nikijinim mirom 421. pne., koji je trebao da traje 50 godina .
- Druga faza je trajala, takođe, deset godina od 421. pne. do 411. pne. . Najvažniji događaj je Atinski pohod na Siciliju (415. pne. ), pre svega protiv grada Sirakuze. Ekspedicija se, posle pomorskog poraza u sirakuškoj luci, završila i katastrofom kopnene vojske. Atinske snage su izgubile preko 200 brodova i 35.000 hoplita. Posle poraza Atina se našla u očajnom položaju, bez novčanih rezervi i sa sve nepouzdanijim saveznicima. Vrhunac krize predstavlja oligarhijski prevrat koji na vlast dovodi tzv. Veće od četiri stotine i otvoren raskol prevratnika sa flotom i vojskom stacioniranom u Joniji.
- Treću fazu (od 411. pne. do 404. pne. ) odlikuju borbe za kontrolu Helesponta, preko koga se vršio uvoz žita i drvne građe iz oblasti oko Crnog mora. Tokom poslednjih sedam godina, atinska flota je očajnički branila konvoje. Iako su Atinjani imali znatnih uspeha u bitkama kod Abida, Kizika i Arginusa, podlegli su poslednjoj bici kod Egospotama 405. pne. .
Rat se završio 404. pne. kapitulacijom Atine. Flota je zaplenjena, zidovi koji su spajali grad sa Pirejom, trgovačkom i ratnom lukom su srušeni, a prekomorski posedi su joj oduzeti.
Uzroci rata
urediPrema Tukididu uzrok rata je strah od rasta Atinske moći tokom 5 veka pne. . Tokom Grčko-Persijskih ratova formiran je Delski savez nekoliko polisa da bi postojala i bila financirana stalna mornarica, koja se može koristiti protiv Persije. Atina je bila najveći član saveza, a imala je i najveću mornaricu. Zbog toga Atina preuzima vođstvo saveza. Tokom sledećih dekada Atina pretvara Delski savez u Atinsku imperiju. Neki članovi saveza su se s tim slagali, a neki su se bunili. Postepeno sredstva namenjena obrani od Persije počela su se koristiti za Atinske projekte. Perikle je premestio središte saveza sa Dela u Atinu, a sredstva saveza su korištena i za gradnju Partenona.
Članovi Delskog saveza su postepeno gubili nezavisnost. Članovi lige su bili polisi oko Jonskog i Egejskog mora i oslanjali su se na brodove za trgovinu i obranu od pirata i persijske flote. Kako se savez pretvarao u atinsku imperiju, članovi saveza su gubili nezavisnost, a tako su gubili i kontrolu nad svojim brodovima. Atina je tako nakupljala ogromnu mornaricu. Sparta, kao vođa Peloponeskog saveza i dotad neprikosnovena vojna sila u Grčkoj, počela je da gleda sa velikim podozrenjem jačanje Atine. Neposredni povodi za rat su bile akcije Atine, kojima je pogađala Spartanske saveznike. Tako je atinska mornarica intervenirala u sporu između Korinta i Korkire (Krfa), tako što je sprečila Korint da osvoji Korkiru u bici kod Sibote. Atina je takođe zavela sankcije protiv spartanskog saveznika Megare.
Prva faza rata (431. pne.-421. pne. )
urediSparta i njeni saveznici (osim Korinta) bili su uglavnom kopnene sile, koje su mogle skupiti veliku kopnenu armiju, skoro nepobedivu zahvaljujući legendarnim Spartancima. Atinska imperija bila je raširena preko Egejskih ostrva. Atina je postala bogata zahvaljujući danku, koji su plaćala ta ostrva. Prva faza rata se zove Arhidamov rat, prema spartanskom kralju Arhidamu, koji je izvršio invaziju Atike.
Strategije
urediStrategija Sparte je bila da invazijom okoline Atine onemogući Atini pristup obradivoj zemlji. Pošto je Atina imala pristup moru, nije trpila mnogo. Mnogi Atinjani su napustili svoje farme i preselili se unutar zidina, koje su povezivale Atinu sa njenom lukom Pirejem. Spartanci bi okupirali okolicu Atine samo po 3 sedmice, a najduže 40 dana. Perikle je rukovodio atinskom strategijom, koja je bila da se izbegavaju otvorene bitke sa mnogo brojnijim i izvežbanijim spartanskim hoplitima. Atina se oslanjala na mornaricu, koja je bila strateška prednost Atine. Atinska mornarica je krenula u ofanzivu i dobila je tako bitku kod Naupakta .
Kuga u Atini 430. pne.
uredi430. pne. izbija kuga u Atini. Pošto je grad bio dosta gusto naseljen, kuga je usmrtila 30.000 građana, mornara, vojnika, čak Periklea i njegove sinove. Kuga je bila treći učesnik tog rata, koji je značajno pomogao spartanskoj pobedi. Četvrtina Atinjana je stradala od kuge. Od kuge se nikad nisu oporavili, pošto je radna snaga bitno smanjena, a čak i strani plaćenici nisu hteli da ratuju za grad pod kugom. Strah od kuge je sprečio i Spartance da napadaju. Spartanci su se povukli iz Atine da ne bi bili u kontaktu sa zaraženima.
Promena Atinske strategije
urediPosle smrti Periklea, Atinjani menjaju strategiju. Kreću u ofanzivnije akcije. Vođeni od generala Demostena (ne treba ga brkati sa govornikom Demostenom) uspevaju u nizu pomorskih napada na Peloponezu. Atinjani šire vojne aktivnosti po Beotiji i Etoliji i učvršćuju niz mesta oko Peloponeza. Jedno od takvih mesta je blizu Pilosa, na malom ostrvcetu Sfakteriji.
Pokušaj iniciranja pobune u Sparti i bitka na Sfakteriji
urediTa utvrda blizu Pilosa bitno pogađa najslabiji dio Sparte. Sparta je bila ovisna o robovima helotima. Heloti su se bavili zemljoradnjom i stočarstvom, dok su građani Sparte vežbali da budu vojnici.
Atinska utvrda kraj Pilosa je počela privlačiti helote. Heloti su bežali. Spartancima je bežanje helota bio težak udarac, a još teže im je padala mogućnost opšte pobune helota u prisustvu Atinjana. Sparta povlači sve trupe iz okoline Atine i odlučuje se na akciju i napada atinsku utvrdu na ostrvu Pilosu. Demosten uspeva da se odupre i protera spartansku flotu, a spartanski hopliti ostaju u okruženju na Sfakteriji. Konačno, Kleon predvodi Atinjane koji u bici na Sfakteriji zarobljavaju 300-400 spartanskih hoplita. Ta poraz je bio ponižavajući za Spartu.
Posle poniženja u bici na Sfalkariji, spartanski general Brasida, zauzima važnu atinsku koloniju Amfipolj, koja je sa nekoliko okolnih rudnika srebra bila vrlo važna za finansiranje rata. U bici kod Amfipolja ubijeni su i Brasida i Kleon.
Nikijin mir 421. pne.
urediObe strane su bile umorne od rata, pa se sklapa mir 421. pne. . Mir traje 6 godina. Po odredbama mirovnog sporazuma obe strane uglavnom (sem dve iznimke) vraćaju sve što su zauzeli, Amfipolj se vraća Atini, a Atinjani oslobađaju zarobljene u bici na Sfaktariji.
Moćna država na Peloponezu Argos, uz atinsku pomoć pravi koaliciju demokratskih državica Peloponeza. Sparta pokušava da razbije koaliciju, ali bezuspešno. Ohrabreni Argos sa saveznicima i uz pomoć malo Atinjana pokušava da zauzme Tegeu, blizu Sparte. Sparta sa malo saveznika se nalazila blizu strateškog poraza.
Bitka kod Mantineje 418. pne. bila je najveća kopnena bitka tokom Peloponeskih ratova. S jedne strane je bila Sparta sa saveznicima, a sa druge strane Argos,Matineja,Arkadija i Atina. U početku bitke Argos sa saveznicima je bio uspešan, da bi na kraju bili pobeđeni. Demokratski savez državica Peloponeza je razbijen te većina njegovih članova se vraća u Peloponeski savez. Sparta se spasava od strateškog poraza i ponovo uspostavlja dominaciju na Peloponezu.
Sicilijanska ekspedicija (415. pne. -413. pne.)
uredi415. pne. jedan od atinskih saveznika na Siciliji napadnut je od strane Sirakuze. Atinjani predvođeni Alkibijadom odlučuju da pomognu savezniku, ali i da zauzmu celu Siciliju.
Alkibijad otkriva planove invazije Sparti
urediZauzimanje Sicilije i okoline bi donelo je prihode i vojnike, koji bi poslužili zauzimanju Peloponeza. Tokom priprema za ekspediuciju, netko je uništio religiozne kipove, a optužba pada na Alkibijada. Strahujući da će biti nepravedno optužen, Alkibijad beži u Spartu i otkrivava Atinske planove o zauzimanju Sicilije.
Nikija odugovlači
urediAtina šalje 100 brodova i 5.000 pešaka u sicilijansku ekspediciju pod vodstvom Nikije. Nakon iskrcavanja nekoliko gradova se pridružuje Atini. Umesto da odmah napadne Nikija odugovlači, tako da do zime i ne nanosi neku veću štetu Sirakuzi. Sa dolaskom zime Atinjani se povlače i skupljaju saveznike za sledeću sezonu. Ta odgoda omogućava Sirakuzi da dobije pomoć od Sparte.
Dolazak Spartanaca na Siciliju i poraz Atine
urediSpartanski general Gilip dolazi na Siciliju sa pojačanjima, preuzima komandu sirakuške vojske i pobeđuje atinsku vojsku. Gilip savetuje Sirakužane da izgrade mornaricu. Nikija moli Atinu da pošalje pojačanje. General Demosten predvodi flotu od 100 brodova i 5.000 vojnika, koja dolazi da pomogne, ali Sirakuza sa saveznicima ponovo pobeđuje. Demosten je tražio da se povuku u Atinu. Nikija se posle još neuspeha složio, ali pomračenje meseca, što protumačiše kao loš znak, sprečilo ih je da se povuku. Ta odgoda ih je skupo koštala jer su bili teško poraženi u pomorskoj bici kod Sirakuze. Preostali atinski vojnici tražili su gde da se sklone, ali sirakuška konjica ih ubija ili porobljava. Od Atinske flote i ljudi ne ostaje ništa. Oni koji su ostali živi pretvoreni su u robove.
Kopnena opsada Atine
urediTokom rata na Siciliji, po savetu Alkibijada Spartanci se učvšćuju kraj Atine u Dekeliji, da bi sprečili Atinjanima korištenje zemlje celu godinu. Utvrđenje u Dekeliji sprečava bilo kakav kopneni prevoz namirnica. Atina je prinuđena da dobavlja namirnice morskim putem po daleko većoj ceni. Posle poraza Atina se našla u očajnom položaju, bez novčanih rezervi i sa sve nepouzdanijim saveznicima. Atinska omladina je ili stradala u ratovima ili zarobljena u stranoj zemlji. Nazirao se početak kraja Atinske imperije.
Atina se oporavlja
urediPosle propasti Sicilijanske ekspedicije Atina se našla u očajnom položaju sa sve nepouzdanijim saveznicima. Sparta ohrabruje pobunu Atinskih saveznika, tako da se pobunilo mnogo jonskih gradova. Sirakužani pomažu svojom mornaricom na Peloponezu, a i Persijanci pomažu Spartu i novcem i brodovima. Atina se našla na rubu propasti.
Ipak uspevaju da prežive, jer im neprijatelji nisu bili dovoljno žustri. Korint i Sirakuza su sporo dovukli svoje brodove, a i drugi saveznici su bili dosta spori. Persijanci su isto tako bili spori u ispunjavanju obećanja u novcu i brodovima. Jonski gradovi su očekivali žaštitu Sparte, a nisu je dobili. Izgleda da je Atina preživela najviše zbog nedostatka diplomatskih veština kod Spartanaca.Na početku rata Atina je odvojila 100 brodova i izvesnu sumu novca kao zadnju rezervu u slučaju najgoreg. Ti brodovi su tada ušli u upotrebu i koristili su se do kraja rata.
Oligarhijski prevrat u Atini
urediVrhunac krize predstavlja oligarhijski prevrat 411. pne., koji na vlast dovodi tzv. veće od četiri stotine i otvoren raskol prevratnika sa flotom i vojskom stacioniranom u Joniji. Bio je moguć mir sa Spartom, ali Atinska flota bazirana na otoku Samosu odbija da prizna prevratnike. Flota postavlja Alkibijada kao vođu i nastavlja rat u ime Atine. Alkibijad je bio osuđivan kao izdajica, ali još uvek je bio važan za Atinu. Sprečio je da atinska flota napada Atinu u doba borbi za vlast. Nije dozvolio povratak demokracije ratom. Uspeo je da pomogne uspostavljanje demokracije na suptilniji način. Ta flota ratuje sa Spartom 411. pne. u bici kod Sime.
Ponovna uspostava demokratije i uzlet Atine
urediNakon dve godine uspostavlja se ponovo demokratska vlast u Atini. Alkibijad uverava Atinjane da trebaju napasti Spartansku flotu. U bici kod Kizika 410. pne. spartanska flota je poražena, a Atina ponovo ima veliku pomorsku nadmoć, koja omogućava ponovo jačanje financijske osnove Atinskog carstva. Zahvaljujući Alkibijadu, između 410. pne. i 406. pne. Atina pobeđuje u bici za bitkom, ponovo vraćajući velike delove Atinskog Carstva.
Lisandar pobeđuje
urediSparta je tada sagradila mornaricu da izazove atensku pomorsku silu i ima odličnog vojskovođu Lisandra. Lisandar pobeđuje u bici kod Notijuma. To je bio povod da pobedi frakcija protiv Alkibijada, u Atini smenjuju Alkibijada. Posle pomorske bitke kod Arginuskih ostrva, Atina gubi 12 brodova i ne mogu da spase posadu zbog lošeg vremena. Atinjani krive najviše mornaričke oficire i ubijaju ih, a to ubija i moral cele atinske mornarice.
Lisandar iskorištava pomutnju i zauzimajući Helespont, sprečava opskrbu Atine žitom sa područja Crnog mora. Pod prijetnjom gladi, Atinjani su poslali svoju zadnju mornaricu da se suoči s Lisandrom koji ih je odlučno porazio kod Egospotama (405. pne. ). Uništeno je 168 atinskih brodova. Samo 12 je pobeglo, neki čak do Kipra.
Gubitak vlastite mornarice zaprijetio je Atini propašću. Suočavajući se sa glađu i bolestima usled opsade Atina je zatražila mir, a Sparta je to uslovljavala očekivano teškom pogodbom: Atina je izgubila vlastite zidine, mornaricu i sve prekomorske posjede. Uz spartansku pomoć antidemokratska stranka je zavladala u Atini.
Posle rata
urediUz spartansku pomoć antidemokratska stranka trideset oligarha zavladala je u Atini 404. pne. Demokratija je ukinuta. Demokratija je ponovo uspostavljena, a oligarsi su svrgnuti 403. pne.
Sparta je postala dominantana sila u Grčkoj. Atina to više nije bila. Atina se nešto povratila tokom Korintskog rata. Sparta je doživela poraz od Tebe tek 371. pne., da bi samo nešto kasnije došlo do makedonske dominacije.
