iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.
iBet uBet web content aggregator. Adding the entire web to your favor.



Link to original content: http://sh.m.wikipedia.org/wiki/Nikolaj_Velimirović
Nikolaj Velimirović – Wikipedija/Википедија
Wikipedija

Nikolaj Velimirović

Nikolaj Velimirović (4. januar 1881 - 18. mart 1956) je bio episkop Srpske pravoslavne crkve, hrišćanski teolog i nacionalistički ideolog.

Nikolaj Velimirović

Episkop žički i ohridski
Rođen/a 5. januar 1881, Lelić, Kneževina Srbija
Umro/la 18. mart 1956, Libertyville, SAD
Štuje se u Srpskoj pravoslavnoj crkvi
Glavno svetište Manastir Ćelije, Srbija
Kalendar svetaca 18. mart

Velimirović je školovan na Zapadu i u mladosti je bio velik zastupnik liberalnih ideja i ekumenizma. U međuratnom periodu postaje predvodnik pravoslavnih bogomoljaca i okreće se anti-evropejstvu i konzervativizmu. Osnivač je desničarske političke ideologije svetosavskog nacionalizma. Smatra se duhovnim inspiratorom Ljotićeve organizacije ZBOR.[1][2][3] Često je kritikovan zbog antisemitskih stavova.[1][2][4][5][6] Njegovi sledbenici se nazivaju nikolajevci.

Centralno mjesto u Velimirovićevim razmišljanjima činila je kritika humanizma, evropske civilizacije, materijalističkog duha i sl. O Evropi je mislio kao o velikom zlu kojeg se treba čuvati, i prezirao je njenu kulturu, nauku, progres.[7] Episkop Nikolaj je bio duboko očaran srpskom prošlošću nemanjićkog perioda pa je ona, po njemu, trebalo da bude paradigma nove srpske stvarnosti.[7]

2003. godine Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala za sveca i od tada ga slavi kao svetog Nikolaja Žičkog.

Život

uredi

Mladost i obrazovanje

uredi

Nikola Velimirović je rođen 23. decembra 1880. godine (po julijanskom kalendaru) u Leliću, nedaleko od Valjeva, u porodici zemljoradnika, od oca Dragomira i majke Katarine. Obrazovanje je otpočeo u manastiru Ćelije, dok je valjevskoj gimnaziju završio u Valjevu.[1] Po završetku šestog razreda gimnazije, Nikola je konkurisao u Vojnu akademiju, ali ga je lekarska komisija odbila, jer je bio "sitan" i nije imao dovoljan obim grudi. Nakon toga, upisuje beogradsku Bogosloviju gde je, prema sećanjima školskih drugova, u ranim godinama čitao dela Njegoša, Šekspira, Getea, Voltera, Viktora Igoa, Ničea, Marksa, Puškina, Tolstoja, Dostojevskog i drugih.[1] Posebno je u bogosloviji bio zapažen svojim mislima o Njegošu. Već u bogosloviji pomagao je proti Aleksi Iliću u uređivanju lista "Hrišćanski vesnik", u kome je i nekoliko godina objavljivao svoje prve dopise i radove.

Nakon završetka Bogoslovije radio je kao učitelj u selima pored Valjeva posle čega je, kao stipendista Crkve, studirao na Starokatoličkom fakultetu u Bernu, da bi školovanje nastavio u Nemačkoj, Engleskoj i Švajcarskoj.[1] U Bernu je u dvadeset osmoj godini doktorirao teologiju, odbranivši disertaciju "Vera u Vaskrsenje Hristovo kao osnovna dogma Apostolske Crkve".[8] Prve godine 20. veka Velimirović je proveo u Oksfordu, gde je spremao doktorat iz filozofije, dok je tezu o Berklijevoj filozofiji odbranio na francuskom u Ženevi. Vrativši se iz Evrope, uskoro se i monaši u manastiru Rakovici i postaje jeromonah Nikolaj (20. XII 1909). Upućen je od mitropolita Srbije Dimitrija u Rusiju, gde je proveo godinu dana, najviše putujući po zemlji, upoznajući njen crkveni život i narodne svetinje. Za to vreme napisao je i svoje prvo veće delo – studiju "Religija Njegoševa".[9]

Bio je predavač na Bogosloviji "Sv. Sava" u Beogradu od 1912. do 1918. godine.[1] Predavao je filosofiju, logiku, psihologiju, istoriju i strane jezike. Počinje sa besedama po beogradskim i drugim crkvama širom Srbije, pa onda drži i predavanja na Kolarčevom univerzitetu u drugim mestima. Istovremeno, Nikolaj objavljuje u crkvenim i književnim časopisima svoje članke, besede i studije: o Njegošu, o Ničeu i Dostojevskom i na druge filosofsko-teološke teme. Nikolaj je aktivno učestvovao u crkvenom životu, mada je imao kritičkih primedbi na rad i ponašanje nekih crkvenih ljudi. On se ubrzo razišao sa protom Aleksom iz "Hrišćanskog vesnika" zbog njegovih pogleda na stanje u Srpskoj Crkvi.

Redovno je putovao po Srbiji i Bosni i propovedao pred sve većim brojem slušalaca. Njegove propovedi nisu bile posvećene samo verskim pitanjima, već su zagovarale i nacionalni preporod Srba, posebno u Bosni koja je bila pod habsburškom vlašću.[10] Godine 1912. pozvan je u Sarajevo na proslavu lista "Prosveta", gde se upoznao sa najviđenijim predstavnicima tamošnjih Srba: Ćorovićem, Dučićem, Šantićem, Grđićem, Ljubibratićem i drugima. Poznate su tadašnje njegove reči da su "svojom velikom ljubavlju i velikim srcem Srbi Bosanci anektirali Srbiju Bosni", što je u vreme austrijske aneksije Bosne i Hercegovine shvaćeno kao izazov austro-ugarskim vlastima, pa je pri povratku u Beograd skinut sa voza u Zemunu i zadržan nekoliko dana. Austro-ugarske vlasti mu nisu dozvolile da sledeće godine otputuje u Zagreb i govori na tamošnjoj proslavi Njegoša, no njegov je govor ipak dospeo u Zagreb i bio pročitan.

Prvi svetski rat

uredi

Posle izbijanja prvog svetskog rata, u aprilu 1915. godine srpska vlada je uputila Nikolaja iz Niša u Ameriku i Englesku kako bi propagirao srpske, a kasnije jugoslovenske ratne ciljeve. Taj je zadatak poveren Velimiroviću ne samo zbog njegove učenosti, već i zbog dobrih veza koje je sve vreme održavao s Anglikanskom i Episkopalnom crkvom u Britaniji i SAD.[10] On je po Americi, i zatim Engleskoj, držao brojna predavanja: u crkvama, univerzitetima, hotelima i po drugim ustanovama, počevši s velikom zboru u Čikagu u avgustu 1915. Velimirović je za program Jugoslovenskog odbora, odnosno ujedinjenje južnoslovenskih područja Austro-Ugarske sa Srbijom pridobio veliki broj emigranata, od kojih mnogi kao dobrovoljci odlaze Solunski front. Nikolaj je u ovo vreme iznosio i ideju o ujedinjenju svih hrišćanskih crkava, te počeo gajiti dobre odnose sa anglikanskim i Episkopalnom crkvom. Takođe je u to vreme pomagao i grupu srpskih studenata u Oksfordu, gde je jedno vreme i predavao.

O stanju u okupiranoj Srbiji obaveštavao je englesku javnost pismima i člancima u engleskoj štampi, poput obimnog članka "Srbija u okovima" (Serbia in chains), objavljenog u "The New Witness" 6. aprila 1916. godine.[11]

Međuratni period

uredi
Glavni članak: Bogomoljački pokret

Kada se 1919. godine vratio u Srbiju, gde je njegova diplomatska aktivnost tokom ratnih godina hvaljena kao veliki uspeh, Velimirović je izabran za episkopa u Žičkoj eparhiji.[10] U toj ranoj fazi njegove svešteničke karijere, na Velimirovića se uglavnom gledalo kao na naprednog mladog teologa i liberalnu snagu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Velimirović je smatran za anglofila naklonjenog protestantizmu još iz vremena njegovih studija u Bernu, Ženevi i Oksfordu.[10] Tih godina Nikolaj je razvio mnogostranu međucrkvenu delatnost. Učestvovao je na konferencijama za mir, na ekumenskim crkvenim susretima i skupovima, na međunarodnim susretima mladih hrišćana u svetu, itd.

Međutim, njegova liberalna reputacija bila je relativno kratkog veka. Nikolaj je 1920. godine izabran za vladiku ohridskog i zadužen za bogomoljački pokret, koji je nakon I svetskog rata, osnovala Srpska pravoslavna crkve u nastojanju da zaustavi opadanje interesovanja za veru, širenje Adventističke crkve i uspon komunizma.[10] Družeći se s pobožnim vernicima koji su činili okosnicu bogomoljačkog pokreta, pod duhovnim vođstvom monaha iz obližnje Svete gore, Velimirović je narednih godina doživeo duboku ličnu transformaciju. Napredni mladi učenjak postao je pustinjak, asketa i konzervativac.[10] Iskustva koja je stekao u Ohridu snažno su uticala na njegova filozofska gledišta. Divljenje prema Zapadnoj Evropi i simpatije za ekumenski pokret koje je gajio u mladosti, ustupile su mesto anti-zapadnjaštvu i kleronacionalizmu.[10] U to vreme počinje da zastupa i otvoreno antisemitske stavove. Njegova alegorična propoved "Priča o vuku i jagnjetu" objavljena 1928. godine je izazvala oštru reakciju beogradskog rabina dr Isaka Alkalaja.[12]

Posle službe u Ohridu i Bitolju vraćen je godine 1934. i u Manastir Žiča odlukom Arhijerejskog Sabora. Adolf Hitler je 1934. godine odlikovao Velimirovića zbog rada na obnavljanju nemačkog vojnog groblja u Bitolju.

Sredinom 1930-ih Nikolaj se počeo uključivati u politička zbivanja Kraljevine Jugoslavije, a otada datiraju i bliske veze s Dimitrijem Ljotićem. Krajem 1930-ih godina, paralelno sa usponom fašizma u Evropi, unutar Srpske pravoslavne crkve se rađa ekstremno desna ideologija svetosavskog nacionalizma, čiji je glavni ideolog Nikolaj Velimirović. Zalagao za uspostavljanje društva zasnovanog na jedinstveno srpskom obliku religioznog nacionalizma i monarhizma i propagirao odbacivanje individualizma, jednakosti, verske toleranciju, demokratije i drugih građanskih vrednosti. Velimirovićevo antizapadnjaštvo i antimodernizam su bili pomešani s jakim antisemitskim osećanjima. Velimirovićev bogomoljački pokret je u svojim publikacijama objavljivao antisemitske tekstove, uključujući delove Protokola sionskih mudraca. Tih godina, pod ideološkim uticajima episkopa Velimirovića, Ljotić osniva fašistički pokret ZBOR čija su glavna načela bila: anti-komunizam, borba protiv „jevrejske zavere“ i zalaganje za staleško uređenje države.[2] Članstvo Zbora u značajnoj meri poklapalo s Velimirovićevim Bogomoljcima. Prema nekim izvorima, vođstvo Zbora je od 1935. godine pa nadalje činilo 'kičmu' pokreta Bogomoljaca, dok drugi kažu da su Bogomoljci kolektivno pristupili Ljotićevoj organizaciji krajem 1930-tih godina.[10]

Godine 1937. Nikolaj je, kao i ostale vodeće ličnosti SPC, uključen u tzv. Konkordatsku krizu, odnosno nastojanje da se spreči ratifikacija konkordata između Kraljevine Jugoslavije i Vatikana. On je svim srpskim poslanicima neposredno pred glasanje uputio pismo kojim preti primenom crkveno–kanonskih mera prema onima koji budu glasali za konkordat: "Ja ću biti nesrećan, ako budem prinuđen da ove mere primenim na Vas i na dom Vaš. A ja ih moram primeniti u potpunosti."[13] Kada su jugoslovenske vlasti 1940. godine zabranile Zbor, izdale nalog za hapšenje Ljotića i nekoliko njegovih sledbenika osudile na zatvorsku kaznu (među njima i Velimirovićevog učenika Dimitrija Najdanovića), Velimirović je napisao protestno pismo premijeru Dragiši Cvetkoviću u kojem opisuje Ljotića kao visoko pobožnog i moralnog čoveka.[10] Nikolaj je, kao i čitav Sveti arhijereski sabor SPC na čelu sa partijarhom Dožićem, također podržao puč 1941. godine kojim je oborena vlada Cvetković-Maček i poništen pakt između Jugoslavije i sila Osovine, potpisan nekoliko dana ranije.[14]

Drugi svetski rat

uredi
Glavni članci: Srpska pravoslavna crkva u Drugom svetskom ratu i Povlačenje kolaboracionista u Treći Rajh

Aprilski rat i kapitulacije Jugoslavije zatekla je Nikolaja u manastiru Žiči. Podrška martovskom puču je navela nemačke okupacione vlasti da se prema Velimiroviću odnose s podozrenjem.[10] Nikolaj je uhapšen godine 1941. pod sumnjom da je povezan s četničkim pobunjenicima i pritvoren u manastiru Ljubostinja. Godinu i po dana kasnije je i zvanično uhapšen i prebačen u manastir Vojlovicu kod Pančeva i zatočen tamo zajedno sa Patrijarhom Srpskim Gavrilom Dožićem. Nakon njegovog hapšenja, Ljotić i njegovi sledbenici su pokušali da se za njega zauzmu kod Nemaca i ubede ih da je Nikolaj pre rata ‘pohvalio Hitlera’ i da ga zato ne treba smatrati neprijateljem.[15] Međutim, za razliku od Ljotića, Velimirović je odbio da sarađuje sa nacistima tokom okupacije.[2] Za vreme svog zatočeništva u Vojlovici dvojica srpskih crkvenih velikodostojnika odolevala su pritiscima da sarađuju s Nemcima. Oni su odbijali da potpišu okupatorski javni proglas protiv Tita i partizana, kao i da učestvuju u stvaranju pro-nacističke vlade nacionalnog spasa.[10] Nikolaj je bio protiv komunista i blagosiljao je četničkog vođu Mihailovićevu borbu protiv partizana.[16] Početkom 1942. Nikolaj je obavešten od Aćimovića i Nedića, da će biti interniran od strane Nemaca zbog boravka četnika u njegovom rejonu.[17]

U septembru 1944. kada su nemačke trupe počele da se povlače iz Srbije pred naletima Crvene armije, Velimirović i Dožić su prebačeni prvo u Austriju, a potom u Nemačku, gde su zatvoreni u zloglasnom koncentracionom logoru Dahau. Nemci su ih tu držali kao zalog u pregovorima sa Ljotićem i Nedićem.[18] U logoru su bili zatvoreni u posebnom delu za visoke oficire i sveštenstvo (Ehrenbunker), tretirani bolje od ostalih i imali status povlašćenih zatvorenika (Ehrenhäfling). ’Počasni zarobljenici’ su imali poseban smeštaj i hranili se kao nemački oficiri, vrata ćelija u kojima su boravili zaključavana, a imali su i slobodan pristup zasebnom dvorištu u logoru.[10] Pored toga, njima je kao sveštenim licima bilo dozvoljeno da nose svešteničke mantije i nije im brijana glava.[10] U crkvenoj literaturi se naglašava da su oni u logoru Dahau ‘doživeli sve strahote ovog pakla na zemlji’ i pretrpeli ‘stradanje i patnje’. Nasuprot tome, Đorđević tvrdi da su ih Nemci "zaštitili da ne padnu u ruke saveznicima i Titovoj JNA".[19]

U Dahauu ostaju tri meseca, do decembra 1944. godine kada ih Nemci oslobađaju. Izgleda da je puštanje Velimirovića i Dožića iz logora Dahau bilo je deo pogodbe Ljotića i Nedića s nemačkim izaslanikom Hermanom Nojbaherom.[10] Iz Nemačke putuju zajedno sa Milanom Nedićem i nemačkim generalom Hermanom Nojbaherom u Sloveniju, gde su se Nemci nadali kako će iskoristiti njihov autoritet među izbeglim Srbima u borbi protiv partizana. Za vreme boravka u Sloveniji Velimirović je blagoslovio Ljotićeve dobrovoljce, kao i druge kolaboracioniste i ratne zločince poput četnika Momčila Đujića i Dobroslava Jevđevića.[10] Krajem aprila 1945. patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su preko Momčila Đujića stupili u kontakt sa Dimitrijem Ljotićem, tražeći da se sastanu sa njim. Dimitrije Ljotić je krenuo prema njima ali je poginuo 23. aprila 1945. kod Ajdovščine u Sloveniji bežeći od Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije. Sutradan ujutro telo Dimitrija Ljotića prebačeno je u Goricu gde je obavljena sahrana. Na njegovom odru je episkop Nikolaj održao posmrtnu besedu, u kojoj je istakao da je Ljotić bio veliki „hrišćanski državnik“ i da sada „pripada nebeskoj Srbiji“.[20]

Po okončanju fašističke okupacije i uspostavljanju nove komunističke vlasti, Nikolaj Velimirović je, zbog bliskosti sa Dimitrijem Ljotićem i povezanosti sa političkom organizacijom Zbor, izbegao iz zemlje.[2] Patrijarh Gavrilo i episkop Nikolaj su potom otišli za Austriju, gde ih je u Tirolu pokupila američka 36. pešadijska divizija. Velimirović se susreo s američkom vojskom 8. maja 1945. godine u Kicbilu, gradiću na austrijsko-nemačkoj granici. Velimirović je tada bio u društvu nekoliko srpskih nacionalista i nemačkih oficira. On je putovao s generalom Milanom Nedićem, premijerom srpske kolaboracionističke vlade i Hermanom Nojbaherom, visokim nemačkim funkcionerom u okupiranoj Srbiji i prvim nacističkim gradonačelnikom Beča (1938-39) koga su jugoslovenske vlasti kasnije osudile na 20 godina zatvora.[10]

Odatle su otišli u Englesku gde su se razdvojili - patrijarh se vratio u Jugoslaviju, tada pod komunističkom vlašću, a Nikolaj otišao u Ameriku.

Emigracija i smrt

uredi

U Jugoslaviji je nakon rata Nikolaj Velimirović smatran saradnikom fašista i izdajnikom.[10] Državljanstvo mu je oduzeto, a ime stavljeno na nezvaničnu listu autora čija se dela nisu mogla objavljivati u zemlji.[10] U prvim posleratnim godinama Velimirović nije toliko kritikovan zbog veza sa Zborom, aktivnosti u Sloveniji 1945. godine, ili zbog antisemitizma, već zbog toga što je emigrirao u SAD i stao na stranu 'imperijalista'.[10] Nove vlasti istovremeno su slavile patrijarha Gavrila Dožića, koji se 1946. godine vratio u Srbiju, kao ratnog heroja Srpske pravoslavne crkve.

Nikolaj je stigao u Ameriku tokom 1946. godine, gde je nastavio crkveni i politički rad, kao i spisateljsku delatnost, na srpskom i na engleskom jeziku. Iz ovoga vremena potiču njegova dela "Kasijana", "Zemlja Nedođija", "Žetve Gospodnje", "Divan" i njegovo poslednje, nedovršeno delo "Jedini Čovekoljubac". Iz Amerike je slao materijalnu pomoć srpskim pravoslavnim manastirima u Jugoslaviji. Domaća štampa ga je optuživala da je učestvovao u emigrantskoj aktivnosti u posleratnom periodu, usmerenoj na okupljanje svih reakcionarnih izbegličkih krugova iz Srbije radi podsticanja neprijateljske aktivnosti protiv Jugoslavije.[21][22] Godine 1952. uoči posete šefa jugoslovenske države Josipa Broza Tita Londonu Nikolaj se obratio pismom kenterberijskom nadbiskupu Anglikanske crkve s namerom da se poseta spreči. No, pismo je ostalo bez učinka: poseta je bila uspešna, a Vinston Čerčil ju je čak nazvao istorijskom.[19] U intervjuu datom u Sjedinjenim Američkim Državama 1953. godine, Velimirović je tvrdio da je bio duhovna siva eminencija iza Ljotićeve organizacije ZBOR.[3]

Vladika Nikolaj je u Americi povremeno i predavao: u privremenoj srpskoj bogosloviji u manastiru Sv. Save u Libertivilu, u njujorškoj Akademiji Sv. Vladimira i u ruskim bogoslovijama Svete Trojice u Džordanvilu i Sv. Tihona u Saut Kananu, u Pensilvaniji. U ovoj poslednjoj ga je i smrt zatekla 1956. godine. Iz manastira Sv. Tihona prenet je zatim u manastir Svetog Save u Libertivil i sahranjen kraj oltara crkve, na južnoj strani 27. marta, uz prisustvo velikog broja pravoslavnih Srba i drugih vernika širom Amerike.

Rehabilitacija i kanonizacija

uredi

Nikolajevo zaveštanje potajno je održavao u životu mali krug njegovih vatrenih pobornika s margina Srpske pravoslavne crkve okupljenih oko Velimirovićevog bivšeg saradnika i đaka, disidenta monaha oca Justina Popovića. Među Velimirovićevim sledbenicima u crkvi su, pored Justina bila i četiri i njegova đaka, Atanasije Jevtić, Artemije Radosavljević, Amfilohije Radović i Irinej Bulović, kao i Nikolajev sinovac Jovan Velimirović.[10] Velimirović je imao podršku nacionalističkih organizacija u dijaspori. Neke izdavačke kuće - npr. ljotićevska "Iskra" sa sedištem u Minhenu - objavljivale su Velimirovićeve radove tokom 1960-tih i 1970-tih godina.

Sredinom 1980-ih godina, započinje proces rehabilitacije Nikolaja Velimirovića u Šabačko-valjevskoj eparhiji, gde je episkop bio Jovan Velimirović, njegov sinovac.[23] Nacionalistička struja u Srpskoj pravoslavnoj crkvi je smatrala Velimirovićevu rehabilitaciju načinom da se srpsko nacionalno biće „pročisti od sablasti komunizma“.[10] Ključni događaj u popularizaciji Velimirovićevog kulta dogodio se na 31. godišnjicu episkopove smrti u martu 1987. godine, kada su sveštenici Šabačko-valjevske eparhije - predvođeni episkopima Jovanom Velimirovićem i Amfilohijem Radovićem - nezvanično kanonizovali Nikolaja i proglasili 18. mart, dan njegove smrti, verskim praznikom u ovoj eparhiji. Godinu dana kasnije komisija koja je imala zadatak da istraži pitanje Velimirovićeve svetosti, predvođena novoizabranim patrijarhom Pavlom, odbacila je zahtev za kanonizaciju. Patrijarh Pavle je pozvao na strpljenje i upozorio da s odlukom "ne bi trebalo žuriti", "ni stvar forsirati".[2]

Mošti vladike Nikolaja prenete su u Srbiju 12. maja 1991. godine, u danima kada je otpočinjao rat na teritoriji bivše Jugoslavije.[24] Njegovi posmrtni ostaci su preneti iz Libertivila u Lelić, gde je sahranjen u crkvi, koja je njegova zadužbina.

19. maja 2003. godine Sveti arhijerejski sabor SPC "jednodušnom jednoglasnom saborskom odlukom" kanonizuje Nikolaja Velimirovića za sveca, čime je krunisan proces njegove rehabilitacije i sakralizacije. Svečana kanonizacija obavljena je u Hramu Svetog Save na Vračaru, u Beogradu, 24. maja 2003. Već sledeće godine, episkop šabačko-valjevski Lavrentije je svoju zadužbinu, manastir Soko blizu Ljubovije i Krupnja, posvetio sv. Nikolaju. U ovom manastiru postoji i muzej posvećen sv. Nikolaju, njegova velika bista u dvorištu manastira i još jedna velika zgrada koja se zove "Dom sv. vladike Nikolaja".

Velimirović je tokom 2000-ih postao jedna od najuvaženijih crkvenih ličnosti u Srbiji. U verskim krugovima, Velimirovića po važnosti redovno porede sa svetim Jovanom Krstiteljom i svetim Jovanom Zlatoustim. U crkvenoj literaturi se stalno ponavljaju reči Justina Popovića koji ga smatra 'trinaestim apostolom', 'svetim srpskim jevanđelistom' i 'najvećim Srbinom posle svetog Save'.[10]

Politički stavovi

uredi
Glavni članak: Svetosavski nacionalizam

Spisi Nikolaja Velimirovića se danas u ekstremno desničarskoj i antisemitskoj literaturi koriste za podršku klerikalno-nacionalističkim, neofašističkim i antisemitskim političkim stavovima.[2]

Nacionalizam

uredi

Velimirović je poznat po stavu da je „nacionalizam srpski, kao stvarnost, najstariji u Evropi“.[25] Velimirović o Srbima govori kao o "Božjoj deci i ljudima arijevske rase, kojima je sudbina dodelila počasnu ulogu da budu glavni nosilac hrišćanstva u svetu".[26]

Mi smo po krvi arijevci, po prezimenu Sloveni, po imenu Srbi, a po srcu i duhu hrišćani.[10]

Govorio je da su Srbi i drugi Sloveni čuvari na kapijama Evrope, "da plemena slabije rase i niže vere ne bi uznemiravala krštenu Evropu u njenom mirnom razvijanju i napredovanju".[10] Kritičari smatraju da je njegovo mišljenje o srpskom narodu poprimilo "neskriveno rasistički prizvuk".[10]

Klerikalizam

uredi
Glavni članak: Teodulija

Nikolaj se zalagao za uspostavljanje jedne vrste pravoslavne teokratije, koju on naziva "teodulija", kao načina uređenja društva, što podrazumeva "saglasje Crkve i Države u služenju Boga".[4] Centralno mesto Velimirovićevog svetosavskog nacionalizma je jedinstvo crkve i države. On je smatrao da je odvajanje crkve od države nesreća i "bolesno stanje":

Gde god se crkva odelila od države tu je bolesno stanje ili crkve ili države ili oboje.[27]

Velimirović se zalagao za "teoduliju jednovernih naroda", odnosno Savez pravoslavnih naroda Balkana s naslonom na pravoslavnu Rusiju, čiji bi cilj bio služenje Hristu. Verovao je da bi "Carstvo balkanskih naroda sa carstvom svete Rusije" predstavljalo ostvarenje hiljadugodišnjeg carstva mira na zemlji, o kojem je govorio sveti Jovan Evangelista.[27]

Stavovi o Hitleru

uredi

Godine 1935. Nikolaj Velimirović je održao predavanje u Beogradu pod naslovom „Nacionalizam Svetog Save“. U tom izlaganju izneo je tvrdnju da su pokušaji Adolfa Hitlera o nemačkoj nacionalnoj crkvi slične idejama Svetog Save o narodnoj veri i crkvi:[28][29]

Ipak se mora odati priznanje sadašnjem nemačkom Vođi, koji je kao prost zanatlija i čovek iz naroda uvideo da je nacionalizam bez vere jedna anomalija, jedan hladan i nesiguran mehanizam. I evo u 20-om veku on je došao na ideju Svetoga Save, i kao laik poduzeo je u svome narodu onaj najvažniji posao, koji priliči jedino svetitelju, geniju i heroju.

Velimirović po izbijanju drugog svetskog rata više nije ponavljao ovakve stavove i odbio je da sarađuje sa Hitlerom tokom okupacije.

Stavovi o Ljotiću

uredi

Velimirović je imao visoko mišljenje o fašističkom političaru Dimitriju Ljotiću, vođi srpskih SS dobrovoljaca. Za Nikolaja Velimirovića, Ljotić je bio "hrišćanski državnik" i ideolog hrišćanskog nacionalizma, koji je u ratu "izvršio svoju dužnost i kao vojnik i kao građanin":

Da je odsečena samo jedna grana, stablo ne bi mnogo osetilo, ali stablo je odsečeno do korena, i nama je nanesen veliki bol... Ljotić je bio ne samo naš, on je pripadao čovečanstvu, Evropi, svetu... On nije bio samo državnik, on je bio hrišćanin državnik... To je bio političar sa krstom... On je dao odgovor na sva pitanja. On je u svojoj ideologiji obuhvatio sve grane narodnog života.[30]

– Govor Nikolaja Velimirovića na odru Dimitrija Ljotića

Vladika Nikolaj je Dimitriju Ljotiću spevao i zanosnu himnu, kombinujući patos crkvene himne i narodski deseterac:[31]

„Dimitrije, mudri dobrovoljče,
i božiji divni ugodniče,
Što molitvom nebesa otvaraš,
i zlotvore duhom pokoravaš.“

Anti-semitizam

uredi

Antijevrejski i antijudaistički stavovi dobijaju značajnije mesto u Velimirovićevoj misli tokom dvadesetih i tridesetih godina XX veka.[10] Delo Indijska pisma, koje je Nikolaj pisao za vreme ustanka u Srbiji u Manastiru Ljubostinja između jula 1941. i decembra 1942. godine, sadrži i alegoričnu priču u kojoj je Satana predstavljen u liku zle Jevrejke 'Rebeke Natan', zavodnice i predvodnice komunističkog ustanka.[10] U svojoj knjizi „Kroz tamnički prozor“, napisanoj 1944. godine u logoru Dahau, Velimirović za izbijanje Drugog svetskog rata optužuje gotovo sve savremene ideologije Evrope, osim fašizma, čiji izum pripisuje Jevrejima, odnosno „njihovom ocu Đavolu“[32][33]:

 
Ikona Nebeske Srbije. Gore desno sveti Nikolaj u logoru Dahau.

Sva moderna gesla evropska sastavili su Židi, koji su Hrista raspeli: i demokratiju, i štrajkove, i socijalizam, i ateizam, i toleranciju svih vera, i pacifizam, i sveopštu revoluciju, i kapitalizam, i komunizam. Sve su to izumi Židova, odnosno oca njihova đavola.

Još je kontroverznije Velimirovićevo viđenje stradanja Jevreja u holokaustu, što on tumači kao božju odmazdu za ubistvo Hrista:

Oni su se pokazali gori protivnici Božji negoli neznabožac Pilat, jer su u jarosti zlobe svoje izrekli onu strašnu reč: "Krv Njegova na nas i našu decu!" Tako je nevina krv postala bič koji ih goni kao stoku kroz vekove iz zemlje u zemlju, i kao oganj koji sagoreva sva njihova slagališta spletki protiv Hrista. Jer tako ih uči đavo, otac njihov.[2]

Zbog ovog i drugih tekstova, mnogi autori smatraju Nikolaja Velimorovića za bitnog ideologa srpskog antisemitizma.[10][34][35] Velimirovićevi antijevrejski stavovi su bili mešavina religioznog anitisemitizma, koji je imao dugu istoriju u hrišćanstvu, i antisemitskih teorija zavere iz 19. veka, koje su bile rasprostranjene širom Evrope uoči Drugog svetskog rata.[2] Nikolajeve pristalice nasuprot ovim tvrdnjama napominju da je on za vreme boravka u Ljubostinji uspeo da spase jednu jevrejsku porodicu od nemačkog hapšenja.[10]

Anti-zapadnjaštvo

uredi

Velimirović smatra da su Srbi, čim su se oslobodili Turaka, pali u ropstvo Zapada. Seljake iz Šumadije su prevarili austrijski Srbi prečani koji su im uveli zakone i ustanove poput protestanata i katolika, "dve zapadne hrišćanske jeresi". Oni su učinili da Srbija padne u ropstvo "zapadnih jeretika": duhovno, intelektualno, moralno, političko i kulturno. Nakon njih došli su još gori, šumadijski sinovi školovani na Zapadu, koji su predstavljali "bezbožnu hordu" agenata zapadne kulture, "nove poturice", opasnije od starih poturica i izdajnike veće od Vuka Brankovića.[36]

Velimirović je propagirao odbacivanje svih zapadnih tradicija, uključujući demokratiju, jednakost, individualizam, religioznu toleranciju i druge vrednosti modernizma i prosvećenosti.[2] On zaključuje da je Evropa uperila sve svoje pronalaske protiv Hrista, između ostalog teleskop, mikroskop, železnicu, parnu fabriku, mašine za plivanje pod vodom, za letenje u vazduhu, itd.[1][37]Evropu je smatrao oličenjem sveg zla:

Da li ste sa Evropom ili svojim narodom? Ako kažete da ste sa Evropom onda se brzo lečite da ne bi zarazili svoj narod... evropski narodi su pod prokletstvom božijim jer oni nisu više narodi nego jazavci... dvonogi majmuni... zverovi a ne ljudi... Evropski intelektuizirani čovek napravio je ugovor sa đavolom... Evropa je jeres... A ti Srbijo, kuda si pošla za Evropom? Ti nikada nisi išla njenim putem i nikada za njom. Nazad, na svoje, ako hoćeš da se spaseš i živiš...[1]

Zapise o ideološkoj ostrašćenosti vladike Nikolaja Velimirovića ostavio je u ratnim memoarima i Hermann Neubacher, specijalni izaslanik njemačkog Ministarstva vanjskih poslova za Jugoistok (1943–1945):

Nikolaj je bio jedan od vodećih pravoslavnih teologa, veliki propovednik, koji je imao široko obrazovanje. On je, takode, bio oštar politički borac hrišćanskog sveta, koji je već odavno bio poznat u Engleskoj i Americi. Njegov bes protiv Darvina, Marksa i Ničea nije imao granice. Tada bi iz njegovih crnih očiju počinjale da sevaju munje i varnice.[38]

– Hermann Neubacher, “Sonderauftrag Südost”

Njegovo antizapadnjaštvo je organski povezano sa njegovim antisemitizmom; on je smatrao da su "Jevreji i njihov otac đavo", uspeli "trovanjem duha i srca evropskog čovečanstva" da ga odvrate od prave religioznosti i okrenu obožavanju "idola kulture". On vidi kulturu kao „zbir svih zala“, i predlaže da Crkva propiše jedan molitveni dan u godini, kad će se sav narod sa svojim starešinama moliti Bogu da ga spase od kulture.[39]

Dela

uredi

Nikolaj Velimirović objavio je veliki broj teoloških i političkih dela. U periodu posle Drugog svetskog rata njegova dela su bila zabranjena za štampanje u Jugoslaviji. Tek kasnih 1980-ih ona počinju ovde ponovo da se štampaju, pre toga su uglavnom štampana u dijaspori zaslugom episkopa Lavrentija, a zatim ovamo prenošena.

Objavljena za života

uredi

Njegova dela su:

Posthumno objavljena

uredi
  • Jedini Čovekoljubac: život Gospoda Isusa Hrista, 1958.
  • Prvi božji zakon i rajska piramida, 1959.
  • O herojima našeg vremena: beseda govorena jednog neobičnog mutnog i malodušnog dana 1914., 1976.
  • Omilije na nedeljna i praznična jevanđelja episkopa ohridskog Nikolaja, 1976.
  • Misionarska pisma, 1977.
  • Srpski narod kao Teodul, 1984.
  • Pustinjak Ohridski, 1986.
  • Rad na oslobađanju otadžbine, 1986.
  • Kosovo i Vidovdan, 1988.
  • Molitve na jezeru, 1988.
  • Reči o svečoveku, 1988.
  • Vera svetih: katihizis Istočne pravoslavne crkve, 1988.
  • Nebeska liturgija, 1991.
  • Tri aveti evropske civilizacije, 1991.
  • O Bogu i o ljudima, 1993.
  • Nacionalizam svetog Save, 1994.
  • Divno čudo: priče i pouke, 1995.
  • Duša Srbije, 1995.
  • Govori srpskom narodu kroz tamnički prozor, 1995.
  • Indijska pisma; Iznad Istoka i Zapada, 1995.
  • Nove besede pod Gorom, 1995.
  • San o slovenskoj religiji, 1996.
  • Knjiga o Isusu Hristu, 1997.
  • Ustanak robova, 1997.
  • Duhovna lira: praznične pesme, 1998.
  • Oče naš kao osnova društvenog života, 1998.
  • Simvoli i signali, 1998.
  • Carev zavet, 1999.
  • Ljubostinjski stoslov, 1999.
  • Život svetog Save, 1999.
  • Cvetnik, 2001.
  • Nauka o zakonu, 2003.
  • O Evropi; Duhovni preporod Evrope, 2003.

Izvori

uredi
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 „Sporno slovo u crkvenom kalendaru”. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-29. Pristupljeno 2010-05-15. 
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Kanonizacija "proroka" antisemitizma[mrtav link]
  3. ↑ 3,0 3,1 Nebojsa Popov, Srpski populizam. Od marginalne do dominantne pojave, »Vreme«, Beograd 1993.
  4. ↑ 4,0 4,1 Naličje kulta
  5. ↑ „Nikolaj Velimirović: A Controversial Life”. Arhivirano iz originala na datum 2013-09-21. Pristupljeno 2009-09-29. 
  6. ↑ „Nikolaj Velimirović apostol nacionalizma”. Arhivirano iz originala na datum 2013-10-29. Pristupljeno 2010-05-15. 
  7. ↑ 7,0 7,1 Mr Zvezdan Folić: KOSOVSKI MIT U PROJEKCIJAMA SRPSKE PRAVOSLAVNE CRKVE
  8. ↑ Rad je objavljen na nemačkom jeziku 1910. g. u Bernu; srpski prevod izlazi u Velimirovićevim Sabranim delima, knj. II, Himelstir 1986.
  9. ↑ Nikolajeva studija "Religija Njegoševa" pojavila se najpre u časopisu "Delo", a zatim i posebno 1911. g. Doživela je zatim nekoliko izdanja (1921. i 1971.). Nikolaj se i kasnije bavio Njegošem, a naročito je zapažen njegov Govor o Njegošu, na Lovćenu 1925. g. pri prenosu Njegoševih kostiju u obnovljenu kapelu Sv. Petra Cetinjskog.
  10. ↑ 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 10,20 10,21 10,22 10,23 10,24 10,25 10,26 10,27 10,28 Jovan Byford, Sećanje na vladiku Nikolaja Velimirovića u savremenoj srpskoj pravoslavnoj kulturi
  11. ↑ Nikola Žutić: Srpsko pravoslavlje i Anglikanska crkva
  12. ↑ Vreme, 15 januar, 1928, str. 3
  13. ↑ Slučaj: Konkordat[mrtav link]
  14. ↑ Povodom 27. marta građani Kraljeva, uputili su telegram čestitanja Ep. Nikolaju u Beograd, na što im je on odgovorio telegramom: "Bogu blagodarni, narodu zahvalni, gledamo svetlo u budućnost bez pečata srama" ("Pastirski glas", br. 3, 1941).
  15. ↑ Vidi pisma koja je Ljotić slao nemačkim vlastima objavljena u knjizi Sabrana Dela Dimitrija Ljotića, Knjiga VIII u izdanju Nove Iskre.
  16. ↑ Miodrag Zečević: DOKUMENTA SA SUĐENjA DRAŽI MIHAILOVIĆU, Beograd 2001: Saslušanje optuženih
  17. ↑ https://www.znaci.org/00001/4_14_1_46.htm Izveštaj majora Miodraga Paloševića od 18. januara 1942. Draži Mihailoviću o situaciji u Toplici i Jablanici i organizaciji četnika na području Kraljeva, Kruševca i Čačka
  18. ↑ „Jovan Bajford, Peščanik FM (str. 50-56)”. Arhivirano iz originala na datum 2011-07-28. Pristupljeno 2010-05-19. 
  19. ↑ 19,0 19,1 O ideološko-političkom obrascu u SPC
  20. ↑ „Sveti Nikolaj Žički i Ohridski, NAD ODROM DIMITRIJA LjOTIĆA”. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-25. Pristupljeno 2010-05-15. 
  21. ↑ ‘Šta je u Americi govorio i radio episkop Nikolaj?’, Politika, 4. avgust 1968.
  22. ↑ ‘Ljotićevci i Nikolajevci stari i novi’’, Novosti, 6. oktobar 1986.
  23. ↑ Jovan Byford, NATO u blato
  24. ↑ Zoran Petakov, Od desekularizacije ka klerikalizaciji (u zborniku Kritika klerikalizacije Srbije[mrtav link])
  25. ↑ „Nikolaj Velimirović, Nacionalizam Svetog Save”. Arhivirano iz originala na datum 2012-11-08. Pristupljeno 2009-09-29. 
  26. ↑ Nikolaj Velimirović, Čiji si ti, maleni narode srbski?
  27. ↑ 27,0 27,1 „ВЛАДИКА НИКОЛАЈ, СРПСКИ НАРОД КАО ТЕОДУЛ”. Arhivirano iz originala na datum 2010-12-31. Pristupljeno 2010-05-19. 
  28. ↑ „Nacionalizam Svetog Save”. Arhivirano iz originala na datum 2012-11-08. Pristupljeno 2009-09-29. 
  29. ↑ „Archive copy”. Arhivirano iz originala na datum 2008-10-13. Pristupljeno 2009-09-29. 
  30. ↑ „Свети Николај Жички и Охридски, НАД ОДРОМ ДИМИТРИЈА ЉОТИЋА”. Arhivirano iz originala na datum 2010-05-25. Pristupljeno 2010-05-15. 
  31. ↑ Mirko Đorđević, Kišobran patrijarha Pavla
  32. ↑ Nikolaj Velimirović. "O Jevrejima" u: Reči srpskom narodu kroz tamnički prozor, IHTUS-Hrišćanska knjiga, Beograd 2000 (str. 193-194)
  33. ↑ Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor
  34. ↑ Aleksandar Lebl, Antisemitizam u Srbiji
  35. ↑ CANONIZING THE 'PROPHET' OF ANTI-SEMITISM
  36. ↑ Епископ Николај, Изнад Истока и Запада
  37. ↑ http://www.atlantaserbs.com/learnmore/library/sveti-nikolaj-zicki-kroz-tamnicki-prozor.pdf
  38. ↑ Herman Nojbaher: SPECIJALNI ZADATAK BALKAN Arhivirano 2022-10-15 na Wayback Machine-u, str. 177.
  39. ↑ „Vladika Nikolaj, Reči Srpskom narodu kroz tamnički prozor”. Arhivirano iz originala na datum 2010-01-05. Pristupljeno 2010-05-15. 

Povezano

uredi

Eksterni linkovi

uredi

Članci o Nikolaju

uredi

Nikolajeva dela na internetu

uredi
Izvor: https://sh.wikipedia.org/w/index.php?title=Nikolaj_Velimirović&oldid=42238650