Kasta

Reč kasta dolazi od portugalske i španske reči casta što znači "rod", "klan", "rasa", "pleme". Tim pojmom su Portugalci u 16. veku označavali društvene grupe koje su sami Indijci nazivali varna ("boja").

Nastanak, istorija i podela kasta

Sredinom 2.milenijuma pre nove ere, Arijevci, jedan od indoevropskih naroda, prodiru na područje indijskog poluostrva. Arijevci su, iako malobrojni, imali nadmoć: bronzani mač i brza bojna kola. Uspostavljaju dominaciju nad sedelačkim stanovništvom Dravida, uvode na indijskom tlu indoevropski jezik sanskrt, te, da bi očuvali osvajački identitet vlastitog naroda u odnosu na pokorene Dravide, uspostavljaju kruti društveni poredak zasnovan na podeli prema boji kože, položaju u društvu, bogatstvu, zanimanju i veri. Iz te podele indijskog drustva na kaste nazire se da je tu upravo reč o ekonomsko-društvenom procesu deobe rada, koji se odigrao u jednom primitivnom društvu, a pod utecajem povlašćivanja jednih društvenih grupa nad drugima. Društvo se delilo na kaste:

Bramani, sveštenstvo (danas i učitelji), bili su na vrhu društvene lestvice, zaduženi za tumačenje verskih tekstova i vođenje obreda; visoko obrazovanje omogućilo im je bavljenje zakonodavnim i pravosudnim poslovima te podučavanjem; s vremenom brahmani preuzimaju vođenje svih važnijih poslova u državi
Kšatrije su činile ratničke i vladarske porodice koje upravljaju zemljom
Vajšije su bile celokupno slobodno arijevsko proizvodno stanovništvo: poljoprivrednici, preduzimači i trgovci
Šudre su bile porobljeno, tamnoputo dravidsko stanovništvo koje je obavljalo najteže fizičke poslove, smatralo se da šudre nemaju dušu, te da ne mogu učestvovati u bogosluženju; danas su oni radnici
Parije, “nedodirljivi”, bili su potpuno izbačeni iz kastinskog sastava; smatrani su nedostojnima života u zajednici zbog poslova koje su obavljali, pa su tako i danas parije osuđene na najteže i tzv. “nečiste” poslove koji uključuju fizički dodir s krvlju, izmetom i drugim telesnim “nečistoćama” definiranim indijskim zakonom: parije su štavitelji kože, spaljuju mrtve, čiste nužnike, seku pupčane vrpce, odnose uginule životinje s cesta, metu đubre i sl. Ti se poslovi prenose sa kolena na koleno zajedno sa statusom nedodirljivosti: u skladu sa strogim hinduističkim odredbama, roditelji parije rađaju decu parije, osuđenu kao nečistu od trenutka rođenja. Parije su izopštenici, ljudi koje važe za previše nečiste i okaljane da bi ih pripadnici viših kasta smatrali bićima vrednim spomena. Predrasude određuju njihove živote, naročito u ruralnim područjima gde živi gotovo tri četvrtine indijskog stanovništva. Parije se izbegavaju, vređaju, zabranjuje im se ulaz u hramove i domove pripadnika više kaste, uskraćuje im se pristup bunarima viših kasta, na javnim mestima moraju jesti i piti iz posebnih posuda, a u ekstremnim, premda ne i retkim slučajevima, pripadnici viših kasta ih siluju, linčuju i pucaju na njih.

U istom periodu nastaje i religija hinduizam. Raslojavanje u hinduističkom društvu potiče iz svetih tekstova prema kojima su se glavne društvene skupine, to jest varne, iznedrile iz prabića. Iz usta su izašli brahmani, iz ruku su nastale kšatrije, iz bedara su nastale vajšije (vaišje), a iz stopala su nastale šudre. Svaka se varna dodatno deli na stotine naslednih kasta i podkasta sa vlastitom hijerarhijom. Peta skupina obuhvata ljude koji su ačuta, odnosno nedodirljivi. Oni nisu nastali od prabića.

Obeležja kastinskog drustva

Pripadnost jednoj kasti određuje samo rođenje. Prelaženje iz niže kaste u višu (hipergamija) je bilo dopušteno samo u retkim slučajevima. Pripadnici iste kaste se žene međusobno i rađaju decu koja rođenjem postaju pripadnici te iste kaste.

To drevno verovanje, prema kojem su svi ljudi rođeni nejednaki, jači je od savremenih zakona. Premda indijski ustav zabranjuje kastinsku diskriminaciju i ukida nedodirljivost, hinduizam, religija 80% indijskog stanovnistva, upravlja svakodnevnim životom svojom hijerarhijom i krutim društvenim kodeksima.

Hinduistički kastinski poredak ima i priručnik. Manuovi zakoni, koje su napisali pre dve hiljade godina brahmanski sveštenici, propisuju za svaku varnu šta će jesti, sa kim će stupiti u brak, kad će se boriti, kako će održavati higijenu, koga će izbegavati. U skladu sa Manu zakonima je vaspitavan svaki hinduista.

Kaste danas

Indijci ukazuju na činjenicu da su najsuroviji i najotvoreniji oblici diskriminacije uglavnom nestali nakon reformatskih pokreta pre i posle 1947., kada je Indija stekla nezavisnost. Nekada bi parije istukli ako bi dodirnuli senku pripadnika više kaste, morali su nositi klepetuše da bi upozorili druge ljude na svoj dolazak te kantice kako njihova pljuvačka ne bi onečistila zemlju. Parije nisu smeli ući u školu ili sesti na klupu do pripadnika više kaste.

Ustav iz 1950. predviđa sastav kvota kojim je u saveznom parlamentu za parije rezervirsan broj mesta srazmjeran njihovom udelu u ukupnom broju stanovnika: 15% (svaki 6. Indijac je parija). U pravnom i administrativnom žargonu nedodirljivi su poznati kao "kaste s popisa". Mesta za parije čuvaju se i u državnim zakonodavnim telima, seoskim vijećima, državnim službama i fakultetima, zbog čega su znali nastajati nemiri, npr. kad bi se pripadniku više kaste uskratio upis na fakultet da bi se napravilo mesto za jednog pariju. No uprkos tome, indijske vladajuće stranke podržavaju taj sastav kvota.

Mahatma Gandhi, inače šudra prema kastinskoj podeli, predvodio je jednu od prvih i najodvažnijih kampanja za ukidanje nedodirljivosti, ali ni on nikada nije odbacio hinduističku kastinsku podelu. Bhimrao Ramji Ambedkar (Bhimra Ramdži Ambedkar), sastavljač indijskog ustava, tvorac pozitivne diskriminacije, želeo je iskoreniti kastinsku podelu iz hinduizma, a budući da to nije uspevao, javno se odrekao hinduizma i prešao na budizam.

Eksterni linkovi

http://www.idsn.org International Dalit Solidarity Network
http://www.dalits.org Arhivirano 2020-06-29 na Wayback Machine-u National Campaign on Dalit Human Rights
http://www.dalits.nl Dalit Network Netherlands
Anti-Caste Information Page Arhivirano 2006-04-22 na Wayback Machine-u On caste, communalism, and class struggle.
Ambedkar.org
Caste & the Tamil Nation - Brahmins, Non Brahmins & Dalits