Wikipedysta:Mnemosine/brudnopis2

Pomoc

Hermolaus Lemens Monika Mężyńska Adam Gut Czerwony Towarzysz Majan Thornan Michelangelo

Strug

Strug - narzędzie do obróbki skrawaniem składające się z mniej lub bardziej nachylonego w stosunku do stopy stalowego ostrza osadzonego w korpusie z drewna, metalu lub innych tworzyw.

Ponieważ dawniej w Polsce dla większości narzędzi używanych w ciesielstwie i stolarstwie stosowano powszechnie nazwy zapożyczone z języka niemieckiego do dziś używana jest gwarowa nazwa hebel (z niem. Hobel)

Strug znajduje wiele zastosowań - od najprostszych - czyli wyrównywania płaszczyzn lub krawędzi desek, przez bardziej zaawansowane - wykonywanie wręgów i wpustów do najbardziej skomplikowanych profili.

Strugi stosowano już w starożytności i zasada ich pracy do dziś nie zmieniła się, komplikowały się natomiast ich formy i zadania. Szczyt rozkwitu strugi przeżywały w XIX w. głównie dzięki amerykańskim firmom narzędziowym jak np. Stanley, Millers Falls. Produkowały one setki modeli strugów do bardzo nieraz skomplikowanych czynności (np. strug kombinowany Stanley nr 55).

Dziś strugi ręczne są stosowane prawie wyłącznie w meblarstwie artystycznym lub przy renowacji mebli zabytkowych. W stolarstwie i ciesielstwie współczesnym zastąpiły je obrabiarki i elektronarzędzia (strugarka, frezarka, strug elektryczny).

**Elementy składowe strugów**
Strugi metalowe	Strug drewniany

A - szczelina robocza, B - ostrze, C - klin mocujący, D - pokrętło wysunięcia ostrza, E - uchwyt przedni, F - odchylak, G - dźwignia przechyłu ostrza, H - rękojeść (uchwyt), I - pokrętło reg. szczeliny roboczej, J - element reg. szczeliny roboczej	A - szczelina robocza, B - ostrze, C - klin, D - odchylak, E - nos (uchwyt), F - odbój, G - stopa (podeszwa)

Technika obróbki

Zasadą w obróbce jest równomierny ruch posuwisty narzędzia z przenoszeniem nacisku na przód struga na początku obrabianej powierzchni i na tył kiedy kończymy suw. W przypadku strugów europejskich pchamy narzędzie (wyjątkiem są strugi ciesielskie dwuręczne - tu pchamy i ciągniemy jednocześnie) od siebie, w krajach dalekiego wschodu ciągniemy do siebie (np. japoński strug kanna)

Obróbka powinna się odbywać zgodnie z przebiegiem włókien tj. nie może być prowadzona "pod słoje". Poprawnie prowadzony strug daje pojedynczy wiór. Skrawanie uzyskiwane jest tylko w jednym kierunku przejścia narzędzia.

Ostrze struga (samo lub z odchylakiem) to tzw. żelazko, mocowane jest w korpusie przy pomocy klina. Wysunięcie ostrza regulujemy uderzając w tylną część korpusu zakończoną odbojem (cofamy ostrze) lub w "żelazko" aby je bardziej wysunąć.

Bardziej skomplikowane konstrukcje zaopatrzone są w specjalne pokrętła, dające możliwość precyzyjnej regulacji.

Kąt ostrzenia w zależności od twardości obrabianego materiału waha się w granicach 25° - 35°, kąt nachylenia ostrza od 20° do 80° - również zależy od rodzaju struganego materiału, wymaganej jakości lub sposobu obróbki.

Rodzaje strugów

Rozróżniamy wiele rodzajów strugów, w zależności od wykonywanych nimi czynności.

Do wyrównywania powierzchni służy nam strug:
- zdzierak - (daw. drapacz) służy do obróbki zgrubnej drewna, pojedyncze ostrze o łukowatym zakończeniu pozostawia charakterystyczne ślady (podłużne wgłębienia widoczne czasem na odwrotnej stronie spodów szuflad, czy pleców starych mebli) - dziś praktycznie używany tylko w renowacji elementów drewnianych obiektów zabytkowych
- równiak - (daw. listownik) służy do wstępnego wyrównywania powierzchni drewna, ostrze proste - pojedyncze
- gładzik - (daw. równiacz) służy do ostatecznego wyrównania powierzchni, dzięki podwójnemu ostrzu (ostrze i odchylak) pozwala na bardzo precyzyjną obróbkę powierzchni w różnych kierunkach, bez obawy o tzw. zadzieranie
- spust - (nazwa gwar. rubanek) dwu, lub trzykrotnie dłuższy od wyżej wymienionych, stosuje się go w tych samych celach co strug gładzik, ale do większych płaszczyzn i długich krawędzi (powyżej 1 m)
- kątnik - wąski strug z otwartą na boki szczeliną roboczą służy do pogłębiania i wyrównywania wrębów
- krzywak - strug z wypukłą, wklęsłą lub dowolnie regulowaną (w przekroju podłużnym) stopą stosowany do wygładzania powierzchni czy krawędzi krzywoliniowych (łukowatych)
- kręgadło - do obróbki elem. o przekroju okrągłym
Do wykonywania rowków, wrębów, wpustów - wyprofilowanych części połączeń elementów drewnianych służy nam strug:
- wpustnik - stosuje się do wykonywania podłużnych rowków o różnej szerokości
- wypustnik - wykonuje profil odwrotny do wpustnika - wypust, czasem zdarzały się strugi stanowiące połączenie wpustnika i wypustnika, posiadające dwa przeciwstawnie zamocowane w jednym korpusie ostrza stanowiące parę (do wykonywania połączeń równoległych na tzw. "nut i feder"
- wręgownik - (daw. zakładnik lub felcownik) do wykonywania wręgów prostych np. w przymykach drzwi
- płytnik - do profilowania (obniżania) krawędzi płycin (tzw. filunków)
- zasuwnik - do wykonywania profili połączeń na zasuw na krawędziach elementów
- wybierak lub wybiornik - (daw. wyżłabiacz) do wykańczania rowków o skośnych ściankach naciętych piłą narznicą w płaszczyznach elementów

W pierwszej i drugiej grupie strugów spotkamy również strugi gdzie ostrze będzie ustawione nie poprzecznie do kierunku strugania, a pod lekkim kątem. Strugi te będą służyły do strugania czół elementów.

Do wykonywania ozdobnych profili na krawędziach lub płaszczyznach elementów służy nam cała gama strugów profilowych (zdobinowych, fasonowych) zwanych też krajnikami, ich nazwy ze względu na kształt ostrza to:
- żłobnik - daje profil ćwierć lub półwałka wklęsłego
- wałkownik - profil jak wyżej tylko wypukły
- gruszec - daje profile w kształcie litery S

Mają one zwykle stały profil stopy i dopasowany do niego nóż. Znane są też strugi kombinowane, zwykle o metalowej konstrukcji, z wymiennymi ostrzami, pozwalające na większą swobodę w dopasowaniu profilu do potrzeb (Stanley nr 55).

Specyficznymi strugami ze względu na kąt pochylenia ostrza i spełnianą funkcję są:
- drapień - (inaczej zębacz, fakturnik) strug o drobnorowkowanym ostrzu służący do fakturowania powierzchni drewna przed okleinowaniem

podstawowe rodzaje strugów
A-zdzierak, B-równiak, C-gładzik
podstawowe rodzaje strugów
A-zdzierak, B-równiak, C-gładzik
ostrza strugów
A-zdzieraka, B-równiaka, C-gładzika
strugi spusty
strug kątnik
strugi ciesielskie dwuręczne
strugi krzywaki
strug wręgownik
strug wpustnik
strug wypustnik
strug profilowy
strug wybierak
strug zębak
duży strug metalowy do prac przy krawędziach wklęsłych
mały strug metalowy
sposób pracy japońskim strugiem "kanna"

Zobacz również

Linki zewnętrzne

Strugi rzymskie

Przegląd modeli strugów firmy Stanley

Przegląd modeli strugów firmy Millers Falls

Współczesne konstrukcje dla hobbystów i kolekcjonerów

Piła

Piła ręczna

Piła – samodzielne narzędzie lub część urządzenia w formie ząbkowanego ostrza służące do przerzynania materiałów takich jak drewno, kamień ,metal, itp. ciał stałych. Ostrze to wprawiane jest w ruch w różny sposób, np. za pomocą mięśni lub energii elektrycznej, parowej czy wodnej.

Piła jako podstawowe narzędzie znana była już w starożytności. Grecy ten wynalazek przypisują Talosowi bratankowi Dedala, który zresztą przypłacił to życiem; zginął z ręki zazdrosnego wuja.

Piła zwykle składa się z zębatego ostrza zwanego brzeszczotem napiętego w ramie lub zaopatrzonego w jeden lub dwa uchwyty służące do jego poruszania. Wyjątkiem są piły tarczowe, o okrągłym kształcie, gdzie zęby umieszczone są na obwodzie tarczy. Kształt zębów piły przybiera różne formy w zależności od materiału poddawanego obróbce jak i wymaganej precyzji cięcia. Zęby piły mają kształt klinowaty, łukowaty (tzw. "wilcze zęby") czy kwadratowy (w piłach do kamienia). Przeważnie zęby piły stanowią całość wraz z brzeszczotem, jednak znamy również piły o wymiennych zębach. Ślad po przejściu piły przez materiał nazywamy rzazem.

Technika obróbki

Piły w formie stalowej taśmy napiętej w ramie lub zaopatrzonej w uchwyty pracują ruchem posuwisto - zwrotnym wykorzystując jeden (pchanie lub ciągnięcie) lub obydwa cykle robocze. Przykładem piły wykorzystującej dwa cykle jest piła dwuręczna (popularnie zwana "moja-twoja") lub piły kabłąkowe - warunkiem jest dokładnie taka sama geometria zębów w obie strony.

Piły jednouchwytowe stosowane w kulturze zachodniej są tradycyjnie przystosowane do cięcia przez pchanie (pracujemy "od siebie"). Stwarza to pewną niedogodność, że przy słabym rozwiedzeniu piła może się klinować w materiale, a przez to brzeszczot może ulec zdeformowaniu. Praca piłą w ten sposób wymaga znacznych umiejętności manualnych.

W kulturze wschodniej natomiast piły ciągniemy (pracujemy "do siebie"), ostrze nawet jeśli stawia opór pozostaje proste. Precyzyjne cięcie taką piłą jest o wiele łatwiejsze nawet dla laika. Stąd tak wielka popularność np. "pił japońskich"

Podział pił

Ze względu na obrabiany materiał, zastosowanie, sposób napędu i wykonywany ruch roboczy wyróżnia się podstawowe rodzaje pił:

Piły ręczne

piły ramowe
- ramówka (klobzega) do przerzynania wzdłużnego kłody na deski i forniry - długość 120 - 150 cm
- krawężnica do zgrubnego przerzynania wzdłużnego - dł. 76 - 86 cm, szer. 40 - 55 mm
- czopnica - cięcie precyzyjne wzdłuż włókien - dł. 55 - 75 cm, szer. 35 - 40 mm
- odsadnica - cięcie precyzyjne w poprzek włókien - dł. 48 - 56 cm, szer. 35 - 42 mm
- krzywica - do wyrzynań krzywoliniowych - dł. 28 - 100 cm, szer. od 6mm w górę
- włosowa (włośnica, laubzega) do artystycznych, precyzyjnych wyrzynań w cienkich deseczkach i fornirach
piły jednouchwytowe
- płatnica (rozpłatnica, fuchszwanc) - cięcie precyzyjne wzdłuż włókien
- grzbietnica - cięcie precyzyjne w poprzek włókien
- otwornica (lochzega) - do wyrzynań krzywoliniowych
- narżnica (zarzynaczka, gratzega) - do wpustów na zasuw - "jaskółczy ogon"
- pasownica - z grzbietem, czasem z przestawnym ostrzem do pasowania styku krawędzi połączeń
poprzeczne do drewna okrągłego i prętów
- dwuręczna (dwuchwytowa)
- kabłąkowa
- ogrodnicza

Piły mechaniczne

Urządzenie wykorzystujące piłę jako narzędzie robocze nazywane jest pilarką, a obsługującą ją osobę pilarzem.

trak - do przerzynania wzdłużnego kłód na sortymenty drzewne
- poziomy jednopiłowy
- pionowy wielopiłowy
piła tarczowa (cyrkularka - z niem. Circularsäge, krajzega - z niem. Kreissäge) - ostrze w formie zębatego dysku mocowane w różny sposób na wale npędowym do cięcia podłużnego lub poprzecznego
- stołowa - najbardziej popularny typ pilarki zwykle do cięcia podłużnego - tarcza piły wystaje ponad blat stołu roboczego
- ukośnica - cięcie pod kątem - tarcza z napędem zawieszona na uchylnym ramieniu nad blatem roboczym
- wahadłowa - tarcza z napędem zawieszona na uchylnym ramieniu nad blatem roboczym - do cięcia poprzecznego
- panelowa - zautomatyzowana, z systemem optymalizującym do rozkrój płyt w dużych zakładach meblarskich
- formatowa - pozioma, wyposażona w wózek boczny i tzw. podcinak (mała dodatkowa piła wykonująca przeciwrzaz) zapobiegający strzępieniu krawędzi płyty przez główne ostrze - w małych stolarniach do przerzynania w różnych kierunkach
- formatyzerka - pionowa, z pił poruszającą się w pionie i poziomie (posuw ręczny lub mechaniczny) używana do rozkroju płyt
piła taśmowa - zębata taśma o obwodzie zamkniętym napięta między dwoma lub trzema kołami, z których jedno jest napędzane - do cięcia podłużnego, poprzecznego lub profilowego (po łuku, którego promień zależy od szerokości taśmy)
pilarka łańcuchowa - jako narzędzie tnące wykorzystywany jest łańcuch podobny do rowerowego którego ogniwa zaopatrzone są w zęby o specyficznym kształcie zbliżonym do litery U (ostrzy się je pilnikiem okrągłym) - do przerzynania zgrubnego
piły brzeszczotowe (wyrzynarki) zaopatrzone w stosunkowo krótki brzeszczot mocowany w jednym punkcie poruszający się ruchem posuwisto-zwrotnym do przerzynania poprzecznego lub wyrzynania profili

Piła ramowa - odsadnica
Piła "moja-twoja"
Piły jednouchwytowe: A- płatnica, B- otwornica, C- grzbietnica
Piły specjalne: D- narżnica, E- włośnica
Piłki pasownice
Piła ogrodnicza
Piła kabłąkowa
Trak poziomy
Piła tarczowa stołowa
Piła ukośnica
Pilarka taśmowa
Piła łańcuchowa w akcji
Piła chirurgiczna
Piła jako instrument
Apostoł Szymon z piłą

Ciekawostki

Piła jest też atrybutem n.p. św. Szymona, gdyż w wiekach średnich przy pomocy tego narzędzia wykonywano również egzekucje.

Niewielkie piły o specjalnej budowie stosuje się również w medycynie. Na przykład w chirurgii do przecinania kości podczas operacji, a także do przecinania lekkich opatrunków żywicznych usztywniających złamane kończyny. Piła do opatrunków zaopatrzona w małą tarczę posiada takie zabezpieczenie, że nie przecina materiałów miękkich, n.p. skóry pacjenta.

Piły długie jedno lub dwuchwytowe umiejętnie wyginane i wprawiane w wibracje za pomocą smyczka awansowały do rangi instrumentu muzycznego. Początek XX w. obfitował w wirtuozów tego "egzotycznego" instrumentu. Powstawały też konstrukcje pił koncertowych przeznaczonych tylko do muzykowania.

Linki

Historia piły (niem.)

Sposoby ostrzenia pił (ang.)